АСРОРНОМА
Шайх Фаридуддин Аттор
Шайх Фаридуддин Аттор
АСРОРНОМА
Форсийдан
Ўзбекистон халқ шоири
Жамол Камол
таржимаси
Тошкент
“Meriyus”
2011
Ушбу таржима “Асрорнома”нинг филология фанлари доктори Саид Содиқ Гавҳарин томонидан тайёрланиб, 1999 йилда чоп этилган Теҳрон нашри асосида амалга оширилди.
Масъул муҳаррир:
Асрор САМАД
“Асрорнома” – Шайх Фаридуддин Атторнинг машҳур асарларидан бири. Унинг ўзи яшаган дунё ва жамият ҳақида юрак қони билан битилган дил сўзи, жон қичқириғи…
Мир Алишер Навоий олти ёшида “Қуш тили”ни ўқиб, қандай аҳволга тушган бўлса, Мавлоно Жалолиддин Румий ўн икки ёшида “Асрорнома”ни ўқиб, айни шу ҳолатни бошидан кечирган ва умр бўйи бу китобга бўлган муҳаббати уни тарк этмаган.
“Асрорнома” инсонни Ҳақ ва ҳақиқатга ундайди, унинг комиллик шарафини улуғлайди.
Бисмиллоҳир раҳмонир раҳийм
Биринчи мақола
Ўшалким жонга иймонликни берди,
Хирадга ул худодонликни берди.
Ки андин мулки олам номвардир,
Замину осмон зеру забардир.
Келиб икки жаҳон, бас, бўлди андин,
Фалак юксак, замин паст бўлди андин.
Фалак унга рукуъ этгай ҳамиша,
Замин унга сужуд этгай ҳамиша.
5 Кўпик, қондин яратди одамийни
Ва кофу нун ила аршу заминни*.
Тутунни гунбази хазро этибдир,
Хашакни наргиси раъно этибдир.
У боис пашша ниши зулфиқордир*,
У боис анкабут ҳам пардадордир.
У хокдин маънийи одам яратмиш,
Нафасдин Ийсийи Марям яратмиш.
У қондин мушк, қамишдин шаккар ҳосил
Қилиб, тошлардин этмиш гавҳар ҳосил.
10 Чунон аввалки, пешони кўринмас,
Чунон охирки, поёни кўринмас.
Чунон зоҳирки, ботин унда зоҳир,
Чунон ботинки, андин зуҳр этар нур.
На ҳаргиз кибриёсига бидоят,
На мулкига саранжому ниҳоят.
Худованди каримдир ул бу янглиғ,
Уни ҳар неки билсам, андин ортиқ.
Кўриш бирлан билишни берди улким,
Уни ким билмишу кўрмиш уни ким?
15 Ки зоти куннасидин бир нишон йўқ,
Уни ҳар неки дерсан, ул чунон йўқ.
Агарчи жонимиз йўл олса, илло,
Унинг асрорига етгайму асло?
Йироқмен сирри жонимдин, нетармен,
Худонинг зотига қандоқ етармен?
Яратди жонни андоқ Соҳиби кулл,
Ва лекин сирри жон не, айтмади ул.
Тириксен жон ила, жон танда пинҳон,
Ва лекин билмагайсен не эмиш жон.
20 Бу не санъат ниҳону ошкора,
Ки йўқдир лол қолишдин ўзга чора.
Ёриб мен қилни қирқ, лекин ажаб бул,
Шу хомушликдин ўзга топмадим йўл*.
Унинг зотига етмоғинг-ку душвор,
Жамоли санъатига лек назар сол*.
Агар сен рост табъсен, чўзма сўзни,
Бу тўрт девор ичидин қутқар ўзни.
Сенга муҳтож эмас Парвардигоринг,
Чўзилгай тобакай бу кирдикоринг?
25 Агар сув эрса аслинг, сувни бойла,
Олов ургил, унинг таркини айла.
Агар тупроқдир аслинг, жойига тўк,
Унинг остонасига, пойига тўк.
Агар ел бўлса аслинг, додин этгил,
Уни тупроққа қор, бедодин этгил.
Агар оташдир аслинг, унга сув ур,
Ўшал оташ аро ёлқинга сув ур.
Табиат сенда ростдир, бериё бўл,
Қўйиб таъбингни, бир марди Худо бўл.
30 Ҳар икки олам ичра битта қилмиш,
Ўшал тўрт устунинг сенга не эрмиш?
Ўқиб бир, истабон бир, изла бирни,
Кўриб бир, англабон бир, сўзла бирни.
Бари бир жумладир охир ва аввал,
Вале кўргувчида кўз тийра, аҳвал.
Назар сол, зарра-зарра барча бирдай,
Анга тасбиҳ ўқиб, елгай, югургай.
Бу не лутфу иноятдирки, корсоз,
Магар ҳар зарра бирлан сўйлашур роз.
35 Бу не исму бу не маъни, ҳама сен,
Яна дерманки, эй сен, эй ҳама сен.
Жаҳонда бормикин бир мўйким ул,
Ки сенга тутмасин юз бору буткул?
Сенга юз тутмасайдик, эй мукаррам,
Битарди, бўлмас эрди битта қил ҳам.
Агар сендин етишмас эрса ёрлик,
Топарму эрди зарра пойдорлик?
Ҳама сен бирла боқий, сен ниҳонсен,
Ўзинг жон ичраю айру жаҳонсен.
40 Ҳама жонлар сенга ҳайронадирлар,
Ҳама жон ичра жодирсен муқаррар.
Йўлингда охиру поён кўринмас,
Ўзинг жон ичрадирсен, жон кўринмас.
Жаҳонни тўлдириб, ғойиб жаҳонда,
Ҳама ғарқ сенга, сен йўқсан маконда.
Ниҳону ошкордирсен ҳамиша,
Қарору беқарордирсен ҳамиша.
Сенинг хомушлигинг гўёлигингдин,
Сенинг пинҳонлигинг пайдолигингдин.
45 Ҳама маънию шаклинг исм эмишдир,
Ўзинг ганжу жаҳон тилсим эмишдир.
Ажаб нуру шукуҳдир нури ул зот,
Ки ҳар бир заррада чақнайди заррот.
Сени ҳар заррага ҳамроҳ кўрармен,
Қаён боқмай, сени, Оллоҳ, кўрармен.
Туташдир битта йўлга ҳазратинг ул,
Ҳама олам ўзингсан, қудратинг ул.
Сенга ҳайрон бир эрмас, неча юз ҳам,
Ики олам адойингдир, ўзинг ҳам.
50 Вужудлар бори зилли ҳазратингдан,
Ҳама осор кучингдан, санъатингдан.
Жаҳони ақлу жонлар сенга ҳайрон,
Сен эрсанг парда ичра, бору пинҳон.
Жаҳонни тўлдириб, йўқдир нишонинг,
Ақл кўргай, агар йўқдир аёнинг.
Аёни ақлу пинҳони хаёли,
Тааллиллоҳ, ажаб нури талли…
Чу сендин ўзга йўқ, ҳар дам ўзингсен,
Агар бор бўлса бир, ул ҳам ўзингсен.
55 Демиш бир яхши чун таъриф этиб зот,
Ки “Аттавҳид-исқотул изофот”
.
Нечун ваҳдатга пайванд излайин мен?
Дедим-ку, матлубу толиб ўзингсен.
Тўқиркан тавҳидинг дебосин
ул дам,
Тилармен кўксиму жонимни тилсам.
Чиқар мингларча қалблар тарк этиб хок,
Нидо этсанг улар сорига, эй пок.
Жаҳонга неча халқлар келди, кетди,
Ҳама яхши, ёмон тупроққа ётди.
60 Ва лекин бўлмади бир кимса огоҳ,
Жаҳондин ўтдилар ғафлатга ҳамроҳ.
Гумонда кечдилар ул барча андоқ,
Насиба бехабарлик бўлди бундоқ.
Бирор жон билмади: жон не эмишдир?
Бирор тан билмади: тан не эмишдир?
Қулоқ сир уқмади гар тинглади мўл,
Хабардор бўлмади кўз, кўрса ҳам ул.
Нечун гўё эрур тил, билмагай, бас,
Нечун қувватлидир тан, доғи билмас.
65 На огоҳлик шу эврилмиш фалакдин,
На инсу жинсу шайтону малакдин.
Йиқилди барча ўтганлар шу кўйдин,
Етишди ўзгалар чун ўзга сўйдин.
На келгувчи бу сирга бўлди ошно,
На кетгувчи бу йўлдин эрди огоҳ.
Йўқолди бўйлаким ипнинг учи бот,
Ки излаб топмагай бир кимса, ҳайҳот.
Очолмас бу эшикни кимса бир дам,
Уролмас унга бармоғин учин ҳам.
70 Бўйин эгмак керакдир, бўйла фармон,
Сабр бирлан сукутдир бизга дармон.
Юрак борми, бу чун саҳройи тилсим,
Кечаркан ваҳмидин оҳ урмаган ким?
Сукутдин ўзга қисмат, фолимиз йўқ,
Гаҳи бир оҳ чекарга ҳолимиз йўқ.
Олиб бир қатра Одамдин, таратди,
Ўшал бир қатрадин халқни яратди.
Этиб ул қатра узра мунча фикрат,
Ҳама лол қолди, саргардони фитрат.
75 Ақллар қолди ҳайрон, билмади сир,
Ҳама ул қатрага ғарқ бўлди охир.
Чу ожизлик била деймизки, эй пок,
Ўзингсен орифу маъруф, билимнок.
Ики оламки гуфтор ичра қолмиш,
Ҳама тахмину тусмол ичра қолмиш.
Ҳама дерларки, биз изловчилармиз,
Унинг кўйида юрган йўлчилармиз.
80 Ажойиб улки, келди қатра бир сув,
Жавоҳирлар тўла денгиз эди у.
Ажаброқ улки, келди заррайи хок,
Анга қўл чўзди ул хуршиди афлок.
Магарким пашшадин ҳам каммисен, ҳай,
Ичарсен икки оламда нетиб май?
Юракни қон қилиб, ҳай, нетмадинг сен?
Вале бир бор тафаккур этмадинг сен.
Бу савдодин кеч энди, урма дамни,
Ўзингдин ташқари қўйма қадамни.
85 Бўлиб ожизлигингдин ғарқи ҳайрат,
Оқизгил кўзларингдин ашки ҳасрат.
Ки Ҳақдин ўзга Ҳақ йўқ, англа, эй дўст,
Не қилгай бир ҳовуч тупроқ – паю пўст?
Худо поку муназзаҳ, сен эсанг хок,
Не нисбат ичрадирлар хок ила пок?
Жаҳонда бир чумоли топса барҳам,
Жаҳон ортиқ эмас ё бўлмагай кам.
Урарлар бу эшикка мунчаким бош,
Эшикка не писанд, тош унда бардош.
90 Уриб эшикка бошин, бас, ютиб хун,
Очолмай, оқибат кўк кийди гардун.
Худойимга Худодек ёру дўст йўқ,
Муносибликда андин ўзга кас йўқ.
Агарда сўрсалар сендин, не дейсан?
Йўқотмай, бунда сен не излагайсен?
Топилгай аввалин ул, гар тополсанг,
Шитоб айлаб қидирсанг, излайолсанг.
Бу ҳайрат бирла учди не фиғонлар,
Бу ҳасрат бирла чиқди қанча жонлар.
95 Чекарлар аҳли содиқ бўйлаким хун,
Биров билгайму лек Ҳақ сирридир чун?
Назар сол, неча минг йилларки Иблис,
Иши тоат эди, тасбиҳ ва тақдис
.
Ҳама тоатлари беҳуда кетди,
Чу истиғно этиб, шул ерга етди.
Дили андуҳ бўлиб, меҳнатга қолди,
Тани макруҳ бўлиб, лаънатга қолди…
Чу истиғонойи Ҳақни ёд этармиз,
Бу водий ичра биз фарёд этармиз.
100 Жигарлар қон бўлур ул ёдимиздин,
Ул истиғно сабаб фарёдимиздин.
Гар истиғно билан фармон етишгай,
Умидлар соврилиб, армон етишгай.
Чун эрта ул баланд, айвони олий,
Қошида бонг урилгай, лоязолий
.
Жаҳонда борми бир журъатли, дилсўз,
Ки очгай сохта бу нақдинадин сўз?
Худойимнинг ишидир бениёзлик,
Сенинг коринг ўйиндир, ҳийлабозлик.
105 Тиларсен чун адо айлаб намозинг,
Муқаррар хушнуд этсанг биниёзинг…
Намозинг – тўшайи роҳи
дароздир,
Вале андин Худойинг бениёздир.
Жавонмардо, яқин англа батаҳқиқ,
Келур таклиф ила жонингга тавфиқ.
Ўшал тавфиқ Худодан етмаса гар,
Жаҳонда бир киши бўлмас муяссар.
Бу не рутбатки
, унга бору буткул
Балиқдин ойгача борлиқ – қаро қил.
110 Бу не қудратки, чун қудрат намоён,
Ки бир қил ичра юз санъат намоён.
Бу не иззатки, андоқ бениёз ул,
Ки бунда ақлу жонларга ўйиндир.
Бу не ҳашматки, гар ул жонга киргай,
Юриб, ҳар зарра юз тўфонга киргай.
Бу не сабқатки
, жумла аввалият,
Чу бўлмас унда мавжуди маъият.
Бу не ваҳдатки, сиғмас унга қил ҳам,
Ва ҳар қил ичра бир олам жамулжам.
115 Бу не нисбатки, келса субҳи айём,
Тутар илкида ул ҳам дона, ҳам дом.
Бу не раҳматки, зарра етса, Иблис
Тутар ўзни жаҳонда мисли Идрис.
Бу не ғайратки, гар оламга тушгай,
Ики оламга ўт бир дамда тушгай.
Бу не ҳайбатки, зарра етса, хуршид
Қутилгай соялар остида жовид.
Бу не ҳужжатки, рўзи этса они,
Бировнинг етмагай сенга зиёни.
120 Бу не ҳурматки, кимса истабон ул,
Боролмас ул тарафга, топмагай йўл.
Бу не мулкатки, вожиб бўлди, лобид,
На бир нуқсон етишгай, на тазоюд
.
Бу не қудратки, хоҳиш этса бир дам,
Замин мум бўлгуси, қолмас фалак ҳам.
Бу не шарбатки, қонга бўктириб нон,
Тановул этсалар, таскин топар жон.
Бу не оятки, тушса жон нигоҳи,
Кўрингай сенга хуршиди илоҳий.
125 Бу не фурсатки, оҳлар урганинг дам,
Ёнар ул оташингдин мулки олам.
Бу не шафқатки, андоқ жовидонлик,
Берибдир оналарга меҳрибонлик.
Бу не муҳлатки, фурсат етса, ҳангом,
Шу олам қасдига қил ҳам бўлур дом.
Бу не диққатки, нақд айлаб самарни,
Тутарлар сочидин насли башарни.
Бу не неъматки, мунисдир, мулойим,
Ўқирлар шаънига шукрона доим.
130 Бу не шиддатки, ҳужжат берсалар, бас,
Сукут ҳам бўлмагай, сўз ҳам дейилмас.
Бу не рухсатки, андин йўқса рағбат,
Киши этгайму оҳ чекмоққа журъат?
Бу не фурқатки, қанча елди кўплар,
Ва лекин бўлмади кўрмоқ муяссар.
Бу не роҳатки, қудсий, аҳли олий
Сурарлар нозланиб завқи тажаллий.
Бу не лаззатки, аҳли пок ҳар гал
Ичарлар сипқориб жоми муаттар.
135 Ҳама бечорадирмиз ҳорғину зор,
Шу мискин ҳолимизга бир назар сол.
Кириб гўр ичра, боз бешикда қолдик,
У дунёда яна бир бор туғилдик.
Қабр бешик бўлур бизларга бешак,
Кафанлар бўлгуси танларга йўргак.
Кириб сўнг икки занжий, девпайкар,
Қабр-гавҳораимизни тебратурлар.
Уларнинг шиддати, ваҳми ила биз
Гўдакдек қўрқув ичра титрагаймиз.
140 На бизга она бунда, меҳрибоне,
Ўгирмиш юзни биздин ул жаҳоне.
На бир бегона бор, на ошно ул,
Гўдакмиз, олдимизда кўп қийин йўл.
Гўдакмиз, кўрмаганмиз бўйла дунё,
Бу қўрқувларга ҳам биз қайда ошно?
Ўтиб соат қабрда, қошимизда,
У занжийлар турарлар бошимизда.
Сўрарлар, бас: “Ман раббук ва ма дин?”
Ўзинг этгил, Худоё, бизга талқин.
145 Ўзинг ўстирдинг айлаб бизни эъзоз,
Бу занжийлар қўлига бермагил боз.
Ўзинг сўз бермасанг, тил, бизга бийрон,
Ўзинг гар этмасанг мушкулни осон.
Қолур дард то абад биз бирла ҳамроҳ,
Не кечгай ҳолимиз унда, Худоё?
Худовандо, ҳама саргаштадирмиз,
Мусибатлар аро оғуштадирмиз.
Алам, ташвишдадирмиз эртаю кеч,
Ҳама бошдин-оёқ ҳеч ичрамиз ҳеч.
150 Не бўлгай, ўртаниб афгоримиздин,
Дилинг бир лаҳза ёнса зоримиздин?
Ва лекин сенда кўнгил йўқ бу янглиғ,
Сенинг измингда диллар ҳам шу тахлит.
Худовандо, басе бечорадирмен,
Шу фикрат бирла кўкси порадирмен.
Танимда гарчи йўқдир бир нишонинг,
Вале жонимдадир ёди ниҳонинг.
Сенга пайвастадир шу ақлу жоним,
Шу боис гавҳарафшондир забоним.
155 Ўзинг мустағнийи филжумла олам
,
Тугатдим сўзни, бас, валлоҳи аълам…
Иккинчи мақола
Ҳазрати Расули акрам саллаллоҳу алайҳи вассалам васфида
Қани таъриф ўшал кўргувчи зотга,
Муносиб мадҳ садри коинотга?
Чу титрар ҳайбатидин бул дуогўй,
Тилим бўлгайму деб лойиқ саногўй?
Унинг зотига осмон сўйлади наът,
Ки тиллар қолди лол, сўзга не ҳожат?
Худо мадҳ этди зотин, ҳай, на хушдир,
Унинг номи Худо номига эшдир.
160 Муҳаммад содиқ ал-қавли аминдир,
Жаҳонга раҳмати лил-оламиндир
.
Муҳаммад- нури Оллоҳдин нишон ул,
Баҳодирликда тенгсиз паҳлавон ул.
Муҳаммад – зийнати ҳар икки олам,
Низоми дину дунё, фахри одам.
Шаклда – гавҳари дуржи нубувват,
Аслда – ахтари буржи футувват.
Руқумомузи сирри лоязолий,
Жаҳонафрузи иқлими маолий
.
165 Не эрмиш рози подшоҳий, билувчи,
Недир сирри илоҳий, сўйлагувчи.
Жаҳон – боргоҳида фарроши хушдир,
Фалак – масжидида бир хирқапўшдир.
Ҳамон одамки ул обу гил эрди,
Жаҳоннинг шоҳига жону дил эрди.
Эди Одамда ул нури вужуди,
Малак айлармиди йўқса сужудин?
Омонат эрди нур, оламга етди,
Кейин Одамдин Абдуллоҳга ўтди.
170 Бу нурни олдилар неча паёмбар,
Неча бошларга қўнди мисли гавҳар.
Кечиб манзил, яна кетди йироқ ул,
Чу бўлди пухтадан ҳам пухтароқ ул.
Етиб охирга ул пардохта
келди,
Бир оз кеч келди, лекин пухта келди.
Ваҳийдин айри эрди гарчи қирқ йил,
Ваҳий келтирди охир унга Жибрил.
Малоик пешвоси етди унга,
Натижа не эмиш, арз этди унга.
175 Нидо чекди унинг бошида бир тур,
Деди: меҳтар, тилингни сўзга келтур.
Мунаввар ул дилинг дарйёи дин қил,
Макони амри Раббул оламин қил.
Чу ғайб мусиқасин сенсан сипоси
,
Шу тўққиз парданинг пардашуноси.
Ўзинг соҳиби асрорсен баралла,
Худойинг номи бирлан бошла иқра
.
Бошингда доимо ою қуёш туй,
Тўнингни ечгил энди, бошқа тўн кий.
180 Ўзинг шоҳсен, ҳама офоқ хайлинг,
Ўзинг аслу шу олам сен туфайлинг.
Чақиргил Ҳаққа, халқнинг раҳбари бўл,
Паноҳдир сенга, Ҳақ пайғамбари бўл…
Ваҳий деб унга Ҳақ пайғом юборди,
Ки охир жумла Қуръон бўлди ёди.
Тилидин учди даъватлар жаранги,
Шариат янги, ислом бўлди янги.
Жаҳонийларга дурри маъни тақди,
Ва ҳар бир сўзнинг ул мағзини чақди.
185 Йўқолди неча бир бидъат ўшандин,
Ёришди гавҳари давлат ўшандин.
Етишди нуридин чун талъату тоб,
Дурахшон бўлди кўкда ою офтоб.
У келди кокили мушкинни ёза,
Бошига қўндириб тожи мурассаъ.
Ки сочи атри осмонларга етди,
Юзи нури бутун оламни тутди.
У мушкдин еру кўк бўлди муаттар,
У нурдин икки олам чун мунаввар.
190 Ажаб хуршиди руҳи дилситони,
Ёпинчиқдир қуёшга тайласони
.
Ажабдир икки гесуйи сиёҳи,
Ки ҳар торида юз бир жон паноҳи.
Етарди унга Ҳақдин нур дамо-дам,
Намоз чоғида жаннатдин узум ҳам.
Узумким айлар эрди ул тановул,
Таралгай эрди андин нур бўлиб ул.
Агарчи жони Ҳақдин пурнур эрди,
Вале кофир туфайли ранжур эрди.
195 Тиши сингай эди гоҳида тошдин,
Оёғи ҳам шишиб тоат, талошдин.
Босаркан гоҳи ғам, айларди бардош,
Гаҳи бойлаб юрарди қорнига тош.
У боис келди дунё бирла уқбо,
У боис осмон юксалди зебо.
Бу йўлда қанча жонлар чекдилар ранж,
Магар ранж чекмайин келгаймидир ганж?
Амин эрди, муфассир эрди гарчанд,
Тузатди, раъйини ўзгартди баъзан.
200 Чу айлантирди илкида узукни,
Етишди Жабраил, деди тузукни
.
Ки, эй саййид, узукдин сен йироқ тур,
Узук бирлан ишингда бўлмагай нур.
Узукдек шу фалак илкингга инди,
Узук бирлан нечун машғулсен энди?
Нигини Ҳақда эрмиш гар дилинг у,
Сулаймоннинг узугин этма орзу.
Не эрмиш гар унинг нақшида номдир,
Агар олтиндан эрса, ул ҳаромдир.
205 Узукмас, сен ўгир тасбиҳни ҳар он,
Бугун тасбиҳ ўгиргай марди майдон.
Сенга ой бўлди ангишвона, тақдинг,
Замоннинг кўзига бармоқни тиқдинг.
Сенинг ҳар бармоғингда юз ҳунар, сен
Нечун кўнгил узукка бойлагайсен?
Ўра бармоққа ипни, айла бандлиғ,
Ки то ёдингга тушгай дардмандлиғ.
Беролмас ҳеч итоби кибриё тоб,
Агар бармоқни урсанг сувга, офтоб.
210 Чу биздин қилча ҳам айрилма, илло,
Агар қил бўлса ҳам ул, кечма асло.
Қўлинг бармоқлари гар ишлар эрса,
Чиқаргил қонли енгингдин шу лаҳза.
Букиб бармоқларинг эт сарҳисобинг,
Ки осон кечгай ул рўзи ҳисобинг.
Этармен сенга такрор эртаю кеч,
Ки сендин ўзга кимса мен учун ҳеч.
Сенга жангу жадалда этдим имдод,
Чу сен шогирдсену мен сенга устод.
215 Кўнгилдин илми ал-Қуръонни туйдинг,
Ва лавҳа узра бармоғингни қўйдинг.
У Макка жангида қучдинг зафар чин,
Ишорат бўлди чун бармоғимиздин.
Сабаб сен бўлдингу юз очди ҳиммат,
Қалам аҳлига етди қадру иззат.
Бу иззатдин басе ҳайратдадир жон,
Хирад ҳам ул туфайли лолу ҳайрон.
Сени деб икки оламни саросар
Бағишлар битта бармоғингга маҳшар.
220 Ажаб бесоясен, қаршингда хуршид,
Сўриб бармоғин ул айлайди уммид.
Сени деб ул фалакда тикди чодир
Ва сен бирлан муродин этди ҳосил.
Хизрнинг чашмаси кафтингдадир чин,
Хизр суйин оқиз бармоқларингдин.
Қадам Арш узра қўй, андин баланд бўл,
Ки сендин Аршгача бир чинчалоқ йўл.
Агар ўтсайди Жибрил олға бир дам,
Қанотин куйдирар эрди, танин ҳам.
225 Нурингдин жумла қудсийлар ёзиб пар,
Сени бармоқ-ла имлаб кўрсатурлар.
Рисолатни, аё, ким сенча этмиш,
Қўлингда ўнта бармоқ тенгму эрмиш?
Агар олдингда ҳалво бўлса шул он,
Узун бармоқ-ла олмоқ анча осон.
Бориб, Сиддиқ томирига қўлинг қўй,
Унинг қалби тўла нур эрканин туй.
Умарга айт, ғазабнок тикка турсин,
Ва Иблис кўзига бармоқ ботирсин.
230 Суянчиқ бўлсин, айт, Қуръонга Усмон,
Суриб бармоқ, варақлаб турсин ҳар он.
Алига айт, намоз пайтида буткул,
Узукни айласин фармонпазир ул.
Бор энди, бутпарастларга зуғум қил,
Узукка жойла дунёсин, ҳукм қил.
Деса ким, мўъжиза кўрсат шу жойга,
Ишорат айла бармоғинг-ла ойга.
Садоқат бирла динни муҳатарм эт,
Фалакка қўл узат, ойни қалам эт.
235 Ғаним бармоқ ғажир, бошида кўлка,
Сенинг бармоғинг этмиш ойни тилка.
Агар бармоқки динга бурмаса юз,
Китоб бирлан уни сен йўлга юргиз.
Ювиқсиздир жаҳон, андин не ҳосил,
Узатма қўлни, заҳролуд бузоқ ул
.
Солинтирма қўлингни ергаким, ҳай,
Динингга эҳтиром унда йўқолгай
.
Қироат айлама кофирга Қуръон,
Қулоғин беркитар бармоқ-ла ҳар он.
240 Қулоққа бармоғин қўйганда ҳар кез,
Қулоғига Билолнинг кирмагай сўз
.
Агар тош урсалар оғзингга, ул дам
Лабингга бармоғинг бос, урмагил дам.
Ўшал тош бирла, келгайдир замони,
Уларга тору танг этгунг жаҳонни.
Ажаб зийнат, ажаб қурбат, ажаб қадр,
Ажаб соҳиб, ажаб содиқ, ажаб садр.
Ажаб хусравнишони олами пок,
Ажаб султони дорилмулки афлок.
245 Ажаб арши мажид остона сенга,
Ажаб ул етти гардун хона сенга.
Ажаб фозил, набийлар пешвоси,
Ажаб йўқсил, ҳамиша Ҳақ гадоси.
Ажаб лашкаркашингдир баҳри Қулзум,
Ажаб посбон эрур томингда анжум.
Ажаб ошуфтайи асрори Яздон,
Сенга ошуфтадир ер бирла осмон.
Ажаб, анжум фалакда, сўру сўрма,
Этарлар кўзга тупроғингни сурма.
250 Ўшал айёми маҳшар асли одам
Туғинг остида бўлгайлар жамулжам.
Исо ҳам ул азиз онингда бўлгай,
Мусо Ҳорун ила ёнингда бўлгай.
Амири собиқин Идриси аъзам
Ҳарамга сен сабаб бўлгуси маҳрам.
Сенинг номингни этмиш меҳри жон Ҳақ,
Ки дўзах ичра жаннат бўлгуси нақд.
Йўлингда, боқки, Исмоил нигорон,
Ҳамиша шай эрур бўлмоққа қурбон.
255 Сенга оҳанг тузиб Довуди жонсўз,
Ўқийди ишқ Забурин кеча-кундуз.
Сулаймон гарчи еллар узра шоҳдир,
Ва лекин лашкарингда бир сипоҳдир.
Масиҳ чиқмишди кўкка игна бирлан,
Сенинг номинг шарафлар жону дилдан.
Набийлар барча аҳли мажлисингдир,
Фақат Ҳақ раҳнамойинг, мунисингдир.
Ҳижоб Одамга буғдой эрди зотан,
На буғдой, на биҳишт этмас сени банд.
260 Ҳижоб Мусога бўлмиш эрди наълайн
,
Сен эрсанг кечдинг ул кафшинг-ла кавнайн
.
Ҳижоб Ийсога игна бўлди мунча,
Сенга ҳар бир мақом ичра дарича.
Ўзингсен анбиёга дурри равшан,
Ва жумла авлиёга боғи гулшан.
Ўзингсен чор ёрлар кўз қароғи,
Ва меърож тунининг машъал чироғи…
Меърож
Йироқдин бир кеча Жабрили масрур
Буроқ келтирди, ул чақмоқ эди, нур.
265 Деди: бу мулки зиндондин гузар қил,
Юриб, ул мулки олийга сафар қил.
Ки жумла анбиёйи мурсалинлар
Тилаб васлинг, йўлингда ўлтирурлар.
Йўлингга кўз тикарлар термулиб то,
Сени кўрмакка, эй хуршиди даргоҳ.
Турарлар жумла ҳурлар ҳам ёйиб сеп,
Улардин кимга тушгайдир кўзинг деб.
Малоик ичра тушмиш бонгу ғулғул,
Дебон, ул биз томон сургайми дулдул?
270 Ҳама юлдузки, кўкда оламафруз,
Чарақлар то сабоҳ сенга тикиб кўз.
Сенга Яздон насиба айламиш нур,
Ки мунча кўрмамиш жаннат аро ҳур.
Тур энди, бунда ҳозирдир Буроқинг,
Уни минмоққа бордир иштиёқинг.
Қадам қўй олами қудсийга шул дам,
У қопқа ҳалқасин ургил дамо-дам.
Шу жонинг бўлди ул Ҳақ бирла ҳамроз,
Ки эт розингни сен Ҳақ бирла пардоз…
275 Қафас ичра нечук булбул урар пар,
Шу янглиғ тушди қўрқувга Паямбар.
Яшинворий Буроқ тарк айлади хок,
Эшитди хутба андин аввал афлок.
Мударрис бўлди барча махласинга,
Ҳақиқат дарсин айтди мурсалинга.
Жаҳоний анбиёлар кўрдилар иш,
Зиёда эрди нур Ҳазратда, тобиш.
Уларнинг нурлари, бас, бўлди нобуд,
Не деймиз, оташ ичра бор эди дуд.
280 Магар бир лаҳзада ер таркин этди,
Учиб, юксак фазо қаърига етди.
Бориб, хулд узра ул қўйди қадамни,
Кейин Арш узра қўндирди аламни
.
Тушиб фируза гардунга хурушлар,
“Тарриқу!”
деб уриб бонг сабзапўшлар
.
Шу тахлит юксалиб, излаб улув у,
Малоик қичқириб ҳар дам: тарриқу!..
Қолиб ой пастда, тубанда қолиб фарш,
Учиб ердин самога то чақинваш.
285 Биҳишт унга ўзин ораста айлаб,
Осиб гул пардалар, маснадни шайлаб.
Ҳаяжонга тушиб ул Арши аъзам,
Келур, деб садри бадри икки олам.
Амиру саййиди содот келур деб,
Сипоҳсолори мавжудот келур деб…
Шу янглиғ пардайи нилийдан ўтди,
Кейин ул пардайи ғайбийга етди.
Йўқ эрди йўлини тўсгувчи нарса,
Йўқ эрди йўлини кесгувчи кимса.
290 Сира ён-верига этмай назар ул,
Рафиқи бирла айларди сафар ул.
Агарчи боғ аро минглаб ҳур эрди,
У боқмас, чунки муштоқи нур эрди.
Ўшал нур ярқираб чун, кўзни олди,
Руҳул қудс тўхтади, бас, ортда қолди.
Кўринди кўзга равшан нури даргоҳ,
Руҳул қудс чекди шунда оташин оҳ.
Дедиким, эй саййид, борсам яқинроқ,
Қанотим куйдирар нур мисли чақмоқ…
295 Расулуллоҳ деди: қаршингдадир Раб,
Паямбарлар турарлар бунда титраб.
Яқинлашмоқчи бўлсанг, бас, омон йўқ,
Ёнарсен бору буткул, ҳеч гумон йўқ.
Бу йўлда неча минглар куйдилар то,
Сени ҳам ёндирар, эй пайки даргоҳ.
Унутгай ўзни бунда аҳли содиқ,
Сенинг ғам чекмоғинг бунда не лойиқ?
Яқинроқ борсанг Ҳазратга, муқаррар
Ёнарсен марди даргоҳ бўлсангам гар.
300 Сен, эй Руҳул амин, шу ерда тургил,
Ўкинма, ранжима, амри Илоҳ бул.
Менга шогирд эрурсен, бўлма нолон,
Сўра, айтай надир эҳсону иймон…
Юриб сўнг ошди неча бир довон ул,
Деди: сен шунда қол, эшикда, Жибрил.
Сенга бул парда ортига ўтиш йўқ,
Ҳарам саҳнига одимлаб етиш йўқ.
Чу мен Ҳақ нурига парвонаман, зор,
Сен эрсанг ул товуспарга гирифтор.
305 Паноҳ Ҳақдин сўра, гар танти эрсан,
Сўзингни бошдин айт, пардин не дерсан?
Тумонат жонки, пурасрори ҳикмат,
Фидодирлар тилаб дарёйи исмат…
Чу Руҳулқудсдин кетди йироқлаб,
Ва ҳар не учради, ўтди йироқлаб.
Дамо-дам юксалиб, андоқ кетолди,
Зуҳал тубанда, бир ботқоқда қолди.
Шу янглиғ ул яқинлаб борди Ҳаққа,
Йироқда қолди Жибрил, кўп йироқда.
310 Агарчи ерни тутмишди қаноти,
Яна осмонга етмишди қаноти.
Шу суврат бирла чун олисда эрди,
Назар ташлаб Расул,чумчуқми, дерди.
Торайди охири йўл, журъат айлаб,
У Раббул иззага борди яқинлаб.
Не дердик, ҳолати қандоқ эмишди,
Вужудин ул тамом тарк айламишди.
Ва қурбатдин дилида мавжи асрор,
Ва даҳшатдин тили унсиз қолиб, лол.
315 Ва гулбаргдек ҳаёда эрди жони,
Яна ваҳму хаёлда эрди жони.
Қўйиб ҳис-туйғуни, жондин-да кечди,
Бўлиб бехуд, Худога кўзни тикди.
Кўзи тўймас эди, чун термулиб зор,
Тикиб кўз, дил била айларди дийдор.
Чу даргоҳдин у хилватгоҳга кирди,
Баробар нури Раббоний-да инди.
Шу аснода Муҳаммад бўлди бекор,
Муҳаммаддин Муҳаммад бўлди безор.
320 Чу Ҳақ кўрдики, ул ургай пару бол,
Неча дилдорлик айлаб, сўрди аҳвол.
Бир оз ҳушга келиб, ул боқди тикка,
Тили келди салом бирлан аликка.
Нидо етди анга: кечгил ўзингдин,
Баён эт бизга ул айтар сўзингдин.
Баён эт орзуйинг бизга, не эрди?
Не боис тарки ҳуш этдинг, не бўлди?
Ёқиб бутларни, этдинг шиддатингни,
Шафоат айла энди умматингни.
325 Етимлик бўйла эрмиш, не ажабдир,
Ки халқи икки оламга шафеъ ул.
Фақирлик бўйла бўлгайдир давоман,
Олур чун аршу фаршни ул тамоман.
Етимдирсен ва ё дарвеш, қаландар,
Ўзингсен бизга энг аълову афзал.
Не бок эрмиш, фақирлик фахр эмишдир,
Фақирликни киши фахрим, демишдир.
Сен, эй дур, гар етимдирсен, не ғамдир,
Ки дурнинг яхшиси дуррул ятимдир…
330 Ўзига келди охир, топди комин,
Эшитди жон ила Ҳақнинг саломин.
Ва оҳ чекди ҳамон, ул оҳи дарди
Ибоди солиҳиннинг зори эрди.
Карамни кўрки, чун этди қадаҳ нўш,
Чу этмай халқи мискинни фаромуш.
Нидо келдики, эй маъсуми мутлақ,
Сўрашга ҳақлисен, сўр, етказур Ҳақ.
Не истарсен, сўра, бергаймиз албат,
Ки сендин илтижо, биздин ижобат.
335 Бу сўзким айтди Раббий, дилга кирди,
Паямбар ўзни ўнглаб, тилга кирди.
Деди: эй Ҳақ, гуноҳкор умматим бор,
Карам айлаб анга, фазлингни эт ёр.
Чекарлар оҳу зор, етгил уларга,
Жамолинг ошкор этгил уларга.
Умиди васлинг этгайлар, вафо қил,
Уларга ҳожатин бергил, раво қил.
Шу олам бир ҳовуч тупроқдир, эй пок,
Умидин елга берма, ёнмасин хок.
340 Бўлурму мулкати дарё мушавваш,
Ўшал дарёга қумлар бўлса уйқаш?
Камайгайму бу баҳри беканора,
Сомончўп сори гар этса назора?
Етишса раҳматинг маҳшарда, эй Ҳақ,
Бу дарё мавжидин сероб бўлур халқ…
Деди шу сўзни, юрди булбули қудс,
Азиз жони эди буткул гули қудс.
Тамомий анбиёнинг атри, мушки
Етишмиш унга, буткул чулғамишди.
345 Суриб отини келмиш эрди барча,
Рикобида югурмиш эрди барча.
Ёзиб пар барча қаррубий
тилакдош.
Унинг йўлига қўймиш эрдилар бош.
Кутарди бўйлаким қудсийлар они,
Етарму бизга деб атри маоний.
Биларсанмики, хоки пойи ул садр
Худованд олдида топмиш нечук қадр?
У тупроққа қасамёд айлади Ҳақ,
Туғилган шаҳрини ёд айлади Ҳақ.
350 Аё садри жаҳон, Атторга чўз қўл,
Шафоат айла унга, соябон бўл.
Менам асҳоби ғорга ит эрурмен,
Тирикмен то шу даргоҳ хокидирмен.
Кўзим ёши била жисмимни ювдим,
Оёғинг остида тупроққа кирдим.
Чекармен равзаи пок деб алам, доғ,
Сочармен ҳар замон бошимга тупроқ.
Ўшал майдон аро тўпдек учармен,
У чавгон зарбидин қандоқ қочармен?
355 Ёқиб оҳим ила банди жаҳонни,
Муаттар айлагум хокинг-ла жонни.
Менинг уч ҳожатим бор даргоҳингдан,
Тилаб уч ҳожатим, сендин сўрармен.
Ки бул дарвеш қачонким жонни бергай,
Боқиб ул равзаи покингни кўргай…
Яна улким, кўриб шеъру ғазални,
Менга шоир дебон солма назарни…
Шу жоним бўлса бир кун тандин озод,
Уни шафқат ила сен айлагил ёд…
360 Дило, Ҳақ йўлида жонни фидо қил,
Юзинг даргоҳи Ҳаққа ошно қил.
Дини покин тутиб, дунёни кўргил,
Тутиб фитрокини уқбога юргил.
Мисол айтай, эшитгил, ўйла зинҳор,
Бировнинг олдида бир жом асал бор.
Агарда бир бола ташлаб назар у,
Деса, ушбу асал остида оғу.
Ҳамоно қўл чекар кимса асалдин,
Ўзини эҳтиёт айлар заҳардин…
365 Сени неча паямбар этди огоҳ,
Бўлур деб йўлда кўп заҳмат, муаммо.
Сенга ул анбиё уйғон деди, сен
Гўдакларга дединг, эргашмагаймен…
Худоё, нури дин ҳамроҳимиз қил,
Муҳаммадни шафоатхоҳимиз қил.
Нигоҳин бизга йўлдош айла токим,
Ва биздин хушнуд айла жони покин.
Анга Ҳақдин кирому эҳтиромлар.
Анинг асҳобига сидқу саломлар.
370 Хусусан чор ёр ул, пок гавҳар,
Абубакру Умар, Усмону Ҳайдар.
Набий айтмишки, асҳобим нужумдир
,
Ҳидоят топгуси эргашса кимдир…
Учинчи мақола
Амирул мўминин Абу Бакр Сиддиқ
розийаллоҳу анҳу васфида
Биринчи қудвайи
дорулхалофа,
Жаҳони сидқу насли Буқаҳофа.
Асоси дини Ҳақ, бунёди таҳқиқ,
Мудом ҳамроҳи шоҳи шаръ, Сиддиқ.
Садоқат кўкида хуршиди анвар,
Чароғи авлиё, сиддиқ, Абубакр.
375 Шариатга биринчи бўлди ёр ул,
Рафиқи Мустафою ёри ғор ул.
Шариатнинг шаробин қайнатиб, бас,
Кейин сипқорди тоза, бўлди сармаст.
Биринчи ичди ул ҳикматли жомни,
Паямбар илкидин илкин таомни.
Имоматда Набийга бўлди чун эш,
Келарда бой, кетарда эрди дарвеш
.
Эшитди жон ила Ҳақдин нидо ул,
Қизи ва молини этди фидо ул.
380 Бисотин тикди Ҳаққа, зар ила сим,
Яна не эрди бори, этди таслим.
Ана зийраклигу чин покбозлик,
Ўйин этмасди Сиддиқ, боз-бозлик.
Мухолифгўй, боқиб унга, таниб ол,
Нечук қудрат, нечук қилу нечук қол.
Набий дастлабки кундин то қиёмат
Унинг шаънига этмишди каромат.
Набийга бўлди ҳар дам ёру ғамхўр,
Шаҳарда, ғорда ҳамроҳ, тоғда ҳам жўр.
385 Паямбарнинг биринчи хоси эрди,
Ҳамиша ҳамдами, ҳамрози эрди.
У бирлан сўнгра маскан тутди ул хок,
Ажаб пиру муридким, чусту чолок…
Амирул мўминин Умар розийаллоҳу
анҳу васфида
Сипеҳри дин эди, хуршиди Хаттоб,
Чароғи боғи жаннат, шамъи асҳоб.
Дегил офтоби равшан, демагил шам,
Тавоф айлар уни парвоналар ҳам.
Сочарди нурини, шамъи дин эрди,
Чароғон шуъласи жаннатдин эрди.
390 Агар ул қутби дини Ҳақ эмасди,
Камоли динга ҳам равнақ эмасди.
Чу аввал бош кесишга айлади қасд,
Кейин Ҳақ олдида бош эгди ул, бас.
У сўндирмоқ бўлиб шамъи Худони,
Эшитди, тикди сўнг “Тоҳо”га жонни.
Очилди жон кўзию кўрди асрор,
Йўқолди шубҳаю Ҳақ бўлди ошкор.
Шариатга тараққийни у берди,
Ўзи ул қирқта эрнинг
бири эрди.
395 Расул айтмишки, мендин ўзга бир зот
Набий бўлса, Умар бўлгайди албат.
Худованди жаҳондин – нури жони,
Ўшал нурдин яна – нутқи забони.
Юракка сидқи Ҳақни тўпламишди,
Шу йўлда заҳри қотил ҳўпламишди.
Синов айлаб, заҳарни тотди шунда,
Ки юз тарёку форуқ эрди унда.
Камайди зулм унинг давронида, ҳай,
Чу Қулзум баҳрида бир қатра ёшдай.
Жаҳон адли била осуда бўлди,
Ситам азми била нобуда бўлди.
400 Ажамни то қиёмат олди яксар,
Қуриб бир мингу олтмиш олти минбар…
Амирул мўминин Усмон розийаллоҳу
анҳу васфида
Амири аҳли дин, устоди Қуръон,
Амирул мўминин Усмони Аффон.
Амини хожайи кавнайн эди ул,
Куёв, яъники зиннурайн
эди ул.
Агар ҳилму ҳаё эрса мусаввар,
Бўлурди бўйла нур бирлан мунаввар.
405 Ҳаё иймон эрур ё жузви иймон,
Баҳарҳол ундадир, ул нури Усмон.
Нигини ҳалқайи ҳилму ҳаё ул,
Сирожи нуру тожи асҳиё ул.
Чу девони илоҳий тартиб этди,
Унинг нури бутун оламни тутди.
Ҳама ул мажлиси меҳмонидирмиз,
Ҳама ошуфтайи девонидирмиз.
Умрни сарфи Қуръон айлабон ул,
Ўзини Ҳаққа қурбон этди охир.
410 Кишиким бўйла Қуръон деб ютар хун,
Тонг эрмас, ўзни Қуръон деб этар хун.
Насиб этмишди унга сибғатуллоҳ
,
Ки қони сибғатуллоҳ бўлди ногоҳ.
Ўшалким тўкди қонин, этди кирдор,
Раво эрди анинг қилмишига дор.
Улар дунёйи дун деб этди кийнни,
Аламга қордилар мардони динни.
Бири Қуръон ўқиркан, этдилар биғ
,
Намоз пайти бирига урдилар тиғ.
415 Бирига таклиф айлаб оғули ош,
Бирини Карбалода кесдилар бош.
Худонинг хоҳиши шу бўлди, эй дўст,
Ки ғамлар бўлди бизга бекаму кўст.
Амирул мўминин Али
каррамаллоҳу важҳаҳу васфида
Савори дин, қариндоши Паямбар,
Чароғи шаръу марди ҳавзи кавсар.
Тани Рустам эди, тулпори дулдул,
Дили – ғаввоси дарёйи таваккул.
Аликим, афзали айём ул эрди,
Аликим, ҳужжатул ислом ул эрди.
420 Нидо солди жаҳонга, бир нишондин
Очиб юз бир нишон икки жаҳондин.
Чунин этгай намозин аҳли роз ул,
Ки бўлгай то намозинг ҳам намоз ул.
Намозда бўйла бўлди нури Ҳақ, жон,
Оёғидин олишди тиру пайкон.
Намози бўйла танланмиш эди то,
Дер эрди дамба-дам: алҳамдулиллоҳ.
Сахий эрди, саховатпеша мунча,
Кўзига ганжи олам бир тариқча.
425 Сен, эй зар, юзга солгувчи сариқлик,
Кумуш, солгувчисен кўзларга оқлик.
Қизил юзликки андоқ йўл ародир,
Ўшал оқу сариқ унга қародир.
Ажаб сардорки, бунёди дин эрди,
Дили асрорга етган, роҳбин эрди.
Гўдаклик ёшидин бўлгунча то пир
Басе дунёйи дунга айтди такбир.
Бу дунё оташу арслон эди ул,
Бу дунёдин тамом тўйгон эди ул.
430 Кезиб дунёни шер янглиғ талабгор,
Қорин тўйдирмади умрида бир бор.
Ва излаб топгани ул фақру фоқа
,
Жаҳонни айламишди уч талоқа.
Аё, сен, шу таассуб ичра қолган,
Гуноҳдин номаи аъмоли тўлган.
Чу нодонлик ила кўнглинг аро макр,
Ишу зикринг Али бирлан Абубакр.
Гаҳи бул биттаси кўнглингга маъқул,
Гаҳи ул биттаси наздингда маъзул.
435 Бу эрмиш яхшироқ ё ул, сенга не?
Эшикда ҳалқасен, занжир, сенга не?
Кечар умринг шу ҳасратда, аё, айт,
Қачон этгайсен Оллоҳга ибодат?
Ҳавони қўй, Худо йўлига ўтгил,
Худойинг сўрса унда, бизни тутгил.
Билармен, эрта халқ урганда ҳалқа
,
Бўлурлар битта етмиш икки фирқа.
Билиб яхши, ёмонлар унда ўзни,
Бурурлар яхшилик сорига юзни.
440 Худоё, нафсимиз зеру забар қил,
Думоғдин худнамоликни бадар қил.
Кўнгилларни ўзингга машғул айла,
Таассуб излаганни маъзул айла…
Тўртинчи мақола
Ало, эй жону дилга дарду дору,
Сен ул нурсенки, еру кўкда ёғду.
Музайян дарчаларнинг олдида сен
Муборак новдаларда ўлтирарсен.
Магар тан ичра бир нури чироқсен,
Яқинсен унчаким, лекин йироқсен.
445 Чироқ эрмиш танинг, тарк айлагил сен,
Самовий нурга ўзни бойлагил сен.
Қўй ул Мағрибу Машриқ, не эмиш ул?
Ўраб тегрангни андоқ чулғамиш нур.
Ало, эй булбули гўёйи асрор,
Жавоҳир сандиғин оч, айла ошкор.
Исодек сўз аро ширин забон бўл,
Садафни синдириб, гавҳарфишон бўл.
Овозим бор дея кўп бўлма мафтун,
Қамишлар ҳам, ипаклар ҳам чекар ун.
450 Чу булбул сенданам сайроқи қушдир,
Ва сармастлик аро овози хушдир.
Эшитгаймен, дея мақтанмагил, тин,
Қуён тинглай олур бир тош йироқдин.
Кўрармен дема, чумчуқ кам эмас, кўп,
Йигирма фарсанг олисдин кўрар хўп.
Сезармен, деб дам урма, ўзни ўксит,
Ки сичқон ҳам узоқлардин олур ҳид.
Хаёл бирлан ўзингни устун этма,
Ки ҳудҳуд ҳам солур тунга ваҳима.
455 Улардин ортиғу афзалмидирсен?
Улардин покиза, акмалмидирсен?
Ало, эй қатраким, юксакка учган,
Қадам дарёсидин бир томчи ичган.
Ўшал дарёданам юксакка учгил,
Учар бўлсанг, камолга етганинг шул.
Агар дарёданам боло
бўлурсен,
Садафда лўълийи лоло
бўлурсен.
Сафарга чиқмаган гавҳар бўлолмас,
Бўлур кул, оташу ахтар бўлолмас.
460 Сафар қил топгали ул аслу унсур,
Сафарсиз қатралар бўлгайму ҳеч дур?
Чу ёмғир қатралар сув эрди аввал,
Кейин денгизга тушди, бўлди гавҳар.
Агар денгиз аро пинҳон эрур ул,
Вале йўл узра чун рахшон эрур ул.
Гуҳарким этса тарк денгизни зинҳор,
Лаган ичра бўлур сўнгра намудор.
Сафарга чиқди тут япроғи, хуллас,
Етиб манзилга, бўлди шоҳи, атлас.
465 Сафар этмоққа гар анжом бўлурди,
Фалакка бир нафас ором бўлурди.
Сафарнинг гар шу қадри бўлмас эрди,
Янги ой кўкда бадрий бўлмас эрди.
Ало, эй яхши дўстим, бўлмагил кам,
Таъбинг чор чўбини тарк айла бир дам.
Учиб, сен ҳам жаҳони ломакон бўл,
Учаркан, безамину безамон бўл.
Ки унда юз йилинг бир дам эмишдир,
Улар нисбатда тенг, ҳамдам эмишдир.
470 Кечар ул юз йилинг бир дам мисоли,
Чу истиқболу мозийдан-да холи.
Ва унда ҳол эмишдир ҳар замони,
Ўшал ҳол ичра маъни, осмоний.
Туганмас унда асло давру даврон
Ва бўлмас инқилоби чархи гардон.
У ерда кўзга нурдир осмонлар
Ва бўлмас чун, чунон узра чунонлар.
На нуқсон бўлгай унда, на камоле,
На мозию на мустақбал, на ҳоле.
475 Йироқдир Ҳазратинг икки жаҳондин,
Йироқдир ул замондин ҳам макондин.
Бўлур бир лаҳзада Маҳдий ва Одам,
Бул андин ортиқ эрмас, ул эмас кам.
Агар ер ҳолига топсанг бадални,
Кўрарсен бир абад бирлан азални.
Не бўлмас унда буткул, неча бўлмас,
Азал бирлан абад бўлгуси пайваст.
Ул икки битта бунда, бошқа сон йўқ,
Муҳаққақдирки, ҳеч шубҳа гумон йўқ.
480 Ало, эй мўҳрабозу ҳуққапардоз
,
Ниқоб оч маънидин, этгил сарафроз.
Чўзиб қўл, чобуку чапдастлик айла,
Шароб қуйгил-да, ич, бадмастлик айла.
Арит ойинайи жонингни хок-ла,
Бўшатгил ҳуққани, кўнгилни покла.
Замона ташвишига кўп ботибсен,
Уйингда ўз-ўзинг маҳбус этибсен.
Очиб пардангни, кўрсатсанг жамолни,
Ёқарсен етти афлок, кекса чолни.
485 Ўзинг ганжи ниҳонсен, кутма ортиқ,
Замоннинг тўрт биқиқ деворидин чиқ.
Шу тилсим, банди асрорингни синдир,
Шу даҳлиз ичра сен борингни синдир.
Ўзинг ганжсен, вале кон ичра маҳбус,
Ўзинг жонсен, вале тан ичра маҳбус.
Жаҳон зиндони жонинг этмасин банд,
Бу дунёдин кўнгилни уз тамоман.
Палидлик, гушналик бирлан адосен,
Вале билгаймусен, кимдин жудосен?
490 Узрлисен, агар огоҳлигинг йўқ,
Ва ҳар не бунда истарсен, дағи йўқ.
Агарда топмасанг Ҳақни, ажабмас,
Топилмас сенга риндлар нони ҳам, бас.
Аё ҳикматсевар қуш, бу замонда
Не истарсен бу янглиғ ошиёнда?
Қанот ёз, маънилар осмонига уч,
Фалакнинг етти юксак қопқасин қуч.
Ошиб ўт тўрту тўққиздин баҳарҳол,
Кечиб ўздин, Худойингга назар сол.
495 Нечун сен дев ила ҳамхонадирсен,
Бўлиб девона, чун ҳайронадирсен?
Биларсен, кетмагинг ғоятда маъқул
Ва лекин кетамгингни истамас ул.
Не ҳожат сенга жойи макру талбис,
Кечиб дунёданам, тарк айла Иблис.
Билиб қўй, мулки иблисдир бу дунё,
Саройи макру талбисдир бу дунё.
Бериб иблисга мулкин, кечгил ондин,
Кўзинг осмонга тик, кечгил жаҳондин.
500 Сенинг жойингда ул иблисга не кор?
Унинг жойини ҳам тарк айла зинҳор.
Қўйиб гулханни, гулшанга етарсен,
Ҳамон гулханлигин инкор этарсен.
Оёқ бос аввало қудсий жаҳонга,
Кейин қўйгил қадам унсий жаҳонга.
Яшил шоҳи либосда ўлтирурсен,
Ўзингсен жумлаву лек бехабарсен.
Кечаркан сўнгра неча пардаву дом,
Неча бирларга пешвосен шу айём.
505 Кўриб қаршингда хуршиди жаҳонни,
Кўрарсен сўнгра ул дарёйи жонни.
Ўзингга пешводирсен, нигоҳ қил,
Кейин ул азму жазми боргоҳ қил.
Ўзингни билганингда Ҳақни билдинг,
Амин бўлким, етиб манзилга келдинг.
Магар борлиқ ҳижоб эрди кўзингга,
Ўшал ҳолат даме хуш эрди сенга.
Сени қўймас эди бормоққа борлиқ,
Чу Ҳақ эшигида тургайсен ортиқ.
510 Бўлур қаршингда пайдо ўзга парда,
Келур бир ўзга ҳолат ҳам ўшанда.
Хабар топдингми, бас, бир ўзга лаззат
Тушар кўнгилга, қучгай жонни албат.
Урар парвона ўзни ўтга ҳар дам,
Дегай: шу борлиғимдин мен қутилсам…
Ўшал борлиқ ҳижобин ташлаган он
Бўлур мастлик унинг дардига дармон.
Йиқилгай гоҳ ўшанда, гоҳи тургай,
Гаҳи бежон, гаҳи жон бирла бўлгай.
515 Гаҳи лаззат аро, гоҳи фанода,
Гаҳи фурқат аро, гоҳи бақода.
Дегаймен сенга шу сўзимни, сарбоз,
Гаҳи ғамлар чекиб, гоҳ айлабон ноз.
Қадамнинг ҳад ила ҳамдамлиги йўқ,
Анга ҳамдам эмас, маҳрамлиги йўқ.
Сен эрсанг офтобсен сояга ғарқ,
Эрурсен доянинг қўйнида ҳар вақт.
Бу шиддат олами ичра чопарсен,
У ҳолат оламида не топарсен?
520 Аё саҳро қуши, кел, тарки дом эт,
Етиб ул боғи жаннатга, хиром эт.
Сиру асрор бўлиб кўнгилда борлиқ,
Етишсин сенга ишқдин баҳрамандлиғ.
Юзингни бур ўшал девордин охир,
Мунаввар айла дил асрордин охир.
Агар Ҳақ йўлига ҳар дам юрарсен,
Жаҳонда заррае борким, кўрарсен.
Бу йўлда зарраким бўлгуси пайдо,
Уни нур айлагай анвори даргоҳ.
525 У зарра бўлгуси чун офтобе,
Кўрингай сўнг ҳижоб ичра ҳижобе.
Очилгай сўнгра асрор ичра асрор,
Узун бир йўл, кўринмас сўнги зинҳор.
Киши на ўнги, пешонига етмиш,
Биров на сўнги, поёнига етмиш.
Демиш бир пок тийнат, покбоз ким,
Аё, мен айладим қирқ йил намозим.
Борур ҳар зарра дўст қошига охир,
Вале наздингда шу олам қародир.
530 Ёпиб парда, берибдир муҳлатин то,
Аҳилдин ноаҳил бўлгуси пайдо.
Аҳил эрсанг, ўзингни зарра этгил,
Анингдек йўлга туш, даргоҳга етгил…
Чу аввалдин назар йўқ эрди сенга,
У боисдин сафар йўқ эрди сенга.
Бугун ул нури аввал раҳбарингдир,
Нечун танбаллик этгайсен, тушунтир.
Ҳузури Ҳақ муяссар эрса сенга,
Етар кўнглингга нури лаҳза-лаҳза.
535 Олар бўлса назарни сендин ул ёр,
Тиларсен, топмайин тиллога зуннор.
Агар равшан эса ойинайи дил,
Очилгай сенга неча сийнайи дил.
Очар бўлса эшикни маҳбуб ул дам,
Эшикка пардасин тутмас фалак ҳам.
Сенга икки жаҳон амр этди, эй мард,
Билиб, бунга амал этмоқлигинг шарт.
Ибодат бирла илминг ўтру бўлсин,
Дилинг икки жаҳонга кўзгу бўлсин…
Бешинчи мақола
540 Дило, бир дам қўйиб тур обу гилни
,
Чақир ишқ бонги бирлан аҳли дилни.
Ёқиб ишқ нури бирлан жонни, ўртан,
Муҳаббат дарсини жонондин ўрган.
Не эрмиш дарди ишқи зор, дегайсен,
Чу булбул безабон асрор дегайсен.
Довуддек оят айт саргашталарга,
Забури ишқ ўқи ошуфталарга.
Ҳадиси ишқни айт ишқ аҳлига бот,
Дилу жонларни ишқ созига ўйнат.
545 Муҳаббат оташида уд бўлиб ён,
Куюк бир шам каби ўтларга чулғон.
Хирад жомига қуйгил ишқ шаробин,
Ки андин қатра-қатра жонга томсин.
Хирадким маст бўлибдир, бермагил соф
,
Тирикликдин, дегилким, урмасин лоф.
Чу ишқ келди, хирад кўзига мил чек,
Ўзингга ишқ навоси бирла нил
чек.
Хирад сув эрса, ишқ оташдир албат,
Сув эрса, борми оташга зарурат?
550 Хираднинг билгани икки жаҳондир,
Вале ишқ билгани жонони жондир.
Хирад – мисли тузоқ қайдида чумчуқ,
Валекин ишқ – унинг олдида Симурғ.
Хирад – дебочайи девони роз ул,
Вале ишқ – дурри шоҳбайти ниёз ул.
Хирад – нақди саройи коинотдир,
Вале ишқ – жонга иксири ҳаётдир.
Хирад – зоҳирнамое ҳар ҳоле,
Ва лекин ишқ – санги лоуболе
.
555 Хирад дил эшиги олдида тургай,
Вале ишқ унданам олдинда юргай.
Хирадга хирқайи таклиф эрур тўн,
Вале ишқ эгнида ташриф эрур тўн.
Хирад сўз сўйламоққа сўз сўрар, бас,
Вале ишқ оҳи жонафрўз сўрар, бас.
Хирад жонпарвару жонсоз эмишдир,
Вале ишқ – оташи жонбоз эмишдир.
Хирад – ёш бир бола, ишқ – устакордир,
Тафовут бул арода бешумордир.
560 Агарчи иккидирлар ишқу кўнгил,
Бири ул ойина эрса, бири бул.
Ва лекин ўртада бир пардаким, бас,
Шу боис ҳеч бири бепарда эрмас.
Этар акс сувда суврат бекудурат,
Вале бир нарсадир сув бирла суврат.
Кўнгилдин ишққача олисмас унча,
Масофа бул арода худди қилча.
Жаҳони ишқ эрур дарёйи тубсиз,
Ўраб, чулғайди ул ошиқни ипсиз.
565 Чу босса лашкари ишқ ногаҳондин,
Ақлга қолмагай йўл ҳеч томондин.
Қочар ул тирқираб, остонада гар
Кўраркан ишқни, томдин ўзни ташлар.
Кишиким, ишқ деган дарёдадир ул,
Биларму, не буюк савдодадир ул?
Ки ошиқ бошида ҳар дам қуюндир,
Сен ўйлайсенки, ишқ – эрмак, ўйиндир.
Ажиб жавҳар эмиш ул олами ишқ,
Қачон буткул аён эрмиш ғами ишқ?
570 Ақл қолгайму бул икки жаҳонда,
Фақат икки замон қолгайдир унда.
Жаҳоннинг миршабу султонидир ишқ,
Ки ердин кўккача – айвонидир ишқ.
Ярашмас ишққа ҳаргиз нотавонлиғ,
Ярашгайдир камолу кордонлиғ.
Магар ишқдир жаҳоннинг покбози,
Ки ҳар андуҳида нози, ниёзи.
Жаҳонким хуни ишққа ғарқа бўлмиш,
Ўралмиш ишқ жаҳонга, ҳалқа бўлмиш.
575 Заҳарларга қоришмиш жоми андин,
Тахир тортмиш басе ошоми андин.
Дилига ўқ қадалган оҳудир ул,
Югургай, тўрт оёғи лойда буткул.
На фарёд айламоққа бор мажоли,
На ул жононни ёд этмакка ҳоли.
Агар васлингдин ул топса нишоне,
Қочар ҳижронни кўзлаб ҳар замоне.
Чидолмас гар етишса васли жонон,
Не бўлғай шабнам ул қўзғолса тўфон?
580 Чу денгиз олдида қатра не эрмиш?
Ва офтоб ўнгида зарра не эрмиш?
Басе жонларга яғмо солдилар, ҳай,
Ва бизнинг жонимизни олдилар, ҳай.
Ки парда остида сув бўлди жонлар,
Қоришди хун ила тупроққа танлар.
Басе жонлар сари йўл тутдилар сўнг,
Бу йўлда тарки даврон этдилар сўнг.
Жаҳондек ганжни жоҳга қилдилар жо,
Жаҳондек тоғни хасга жойлаб, илло.
585 Замину осмонни очдилар, бас,
Ва жонлар борки, эҳсон сочдилар, бас.
Замину осмонни махсус айлаб,
Жаҳонни жовидону мадрус
айлаб.
Очиб тандин кўнгилга йўл баногоҳ,
Кўнгилдин – жонга, андин – сўйи даргоҳ.
Асосин қўйдилар бор нарсаларнинг,
Кейин исмин аён айлаб уларнинг.
Шулардин биттасини сайладилар,
Уни ишқ деб мукаррам айладилар.
590 Сенинг наздингда ишқ осон кўрингай,
Агарчи сенга ул чандон кўрингай.
Иложи ишқ ашку сабр эмишдир,
Гул эрса тоза, боис абр эмишдир.
Чу сабру ашк ила ошиқ топар жон,
Булутдин ям-яшилдир боғу бўстон.
Агар кўрмас эса ошиқ жудолик,
Анга қайдин эди бу мубталолик?
Агар маъшуқ муяссар бўлса осон,
Қаёқда эрди шавқи васли жонон?
595 Агар ишқ ичра йўқса интизорлик,
Бўлурму эрди дилда беқарорлик?
Гар эрса интизорлик ҳамдами дил,
Анга роҳат эрур ул, маҳрами дил.
Анга икки жаҳон шодлигидин ҳам
Азиздир ёри маҳрам кўйида ғам.
Ўшал икки жаҳон хуршидидир ишқ,
На хуршид, ҳазрати жовидидир ишқ.
Камоли ишққа маҳрам бўлмасайди,
Ики оламда зарра бўлмас эрди.
600 Бераркан ҳикматидин Ҳақ таалли,
Келар ҳар нарсанинг кўрки, камоли.
Наботу маъдану ҳайвону афлок
Бари ел бирла сувдир, оташу хок.
Бари ишқ ичрадирлар, билмасанг, бил,
Ҳама вақту ҳама ою ҳама йил.
Камоли ишқи ҳайвон – нафсу шаҳват,
Камоли ишқи инсон – жоҳу қувват.
Камоли чарх – урмоқ чарху даврон,
Камоли тўрт гуҳар ул тўртта аркон.
605 Камоли ақтаъ
не, кўргил бу дамни,
Кесик қўл бирла қўйгайдир қадамни.
Камоли зарра – айтмоқ зикру тасбиҳ,
Уни ориф эшитгай этса тасриҳ
.
Камоли орифон – йўқликда ҳастлик
,
Камоли ошиқон – йўқликда мастлик.
Камоли анбиё – ул жойда жой йўқ,
Ки Ҳақдин ўзгага унда раво йўқ.
Камоли қудс келур ишқ қурбатидин,
Камоли ишқ эса ишқ рутбатидин
.
610 Чу аввалдин то охир печ дар печ
,
Камоли гар йўқ эрса, ҳечдир ул, ҳеч.
Камоли бўлмаса гар, не билурлар?
Боқиб безавқу шавқ, ҳайрон қолурлар.
Талаб эрмиш камолни изламак то,
Дили доно бу сирдин баски огоҳ.
Ки бошдин то оёқ бу битта занжир,
Бирини бошқасига сен яқин бил.
Ўшал занжир учин тутмиш Худованд,
Назар сол, қанча ҳалқа, қанча пайванд.
615 Баланддин пастгача занжир не миқдор,
Ажаб қудрат, ажаб сунъи жаҳондор.
Баланддан пастгача моҳирдир, илло,
Чиқолмас бағридин бир кимса асло.
Ҳама хоҳиш, ирода унда ҳар гал,
Сабаб йўқдирки, келгай ундан аввал.
Худованди карим ҳар ишни билгай,
Сенга гар яхшилик йўқ, яхши қилгай.
Ҳама офоқ иши ишқ ичра чоп-чоп,
Бу водийда камоли ишқни излаб.
620 Кўнгилда бўлмаса гар ишқ шавқи,
Қаёқдин ҳам етишгай сенга завқи?
Фалак шу ишқ аро ўқ ёғдирар, тир,
Ажаб девона ул, бўйнида занжир.
Малойик кўкка занжирбастадирлар,
Вале шу ҳолда ҳам кўкка инарлар.
Етишса ҳазрати Ҳақдин хитобе,
Тушар кўкларга андин инқилобе.
Агарда етмаса Ҳақдин хитоб ул,
Фалак бўлмасди, бўлмас инқилоб ул.
625 Аё, сўфий, кийиб устингга хирқа,
Анга парвонадирсен ҳар дақиқа.
Кузат бу ҳолатинг, эй ишққа пайваст,
Ки то рўзи қиёмат бўйласен, бас.
Камоли ишқ сенга шойиста ҳолдир,
Бу бандингдин қутулмоғинг маҳолдир.
Бу мушкул боғу бандни биз ечармиз,
У даргоҳингга сўнг излаб етармиз.
Отиб шу хирқани, ўздин бориб чун,
Узукка айланармиз чарх уриб чун.
630 Кейин баҳрингда чун ғаввос бўлурмиз,
Сен унда омию биз хос бўлурмиз.
Ва унда бори фавқ
сори чопармиз,
Гаҳи бир завқу шавқ сори чопармиз.
Бўлиб дарёда ғаввосликка машғул,
Севинчдин гоҳи раққосликка машғул.
Юриб андоқки кўнгил хушлагаймиз,
Илондек дамба-дам пўст ташлагаймиз.
Агар кўнглингни хушҳол этса уқбо,
Тафаккур қил, не эрмиш сенга дунё?
635 Ки аввалда эдинг дунёда қандоқ?
Чу охирда бўлурсен баски мундоқ.
Гаҳи сувсен, гаҳи қонсен, гаҳи сут,
Кеча мурғак, бугун бир кекса, беқут.
Гаҳи султони дин, гаҳ марди хуммор,
Гаҳи мурдори май, гаҳ пири асрор.
Неча минг пардада дунё кўрарсен,
Неча минг суврату маъно кўрарсен.
Бу водий ичраким, ишқ унга номдир,
Саросар пардадир дунё, тамомдир.
640 Киши билгайму, не сирри жаҳон бул?
Не сир эрмишки, нури ақлу жон бул.
Аё, оч дил кўзингни унга рўй-рост,
Ки ҳар бир зарра сенга сўйлагай роз.
Ҳама зарроти оламда шу аҳвол,
Кўрарлар ҳар нафасда шу равиш, ҳол.
Шу ҳолдир ҳаммада, шу айланишдир,
Назар сол, сенда ҳам шундоқ равишдир.
Аё, сен бехабар, ишқ не нафасдир,
Сенинг наздингда ул эрмак, ҳавасдир.
645 Не бордир сенда дўстинг наздида нақд,
Ки етсин унга дўст наздида равнақ?
Сўра андин, ажиб дарёга эврил,
Ажиб дарёйи нопайдога эврил.
Дилингни ишқ-ла айла соҳиб асрор,
Туби, қаърида гавҳар, мавжи анвор.
Ўшал денгизда маънолар очарсен,
Йўлингда дурру гавҳарлар сочарсен.
Мунаввар денгизинг йўлга нисор эт,
Йўлингга қўнмасин гард, беғубор эт.
650 Нисор этсанг анга жонингни, ул дам
Нисор бўлгуси сенга икки олам…
Бир чол вазир Низомулмулкнинг бошидан
тилло сочгани
Низомулмулк қошига келди бир пир,
Тутиб халта, деди: тиллога тўлдир…
Деди вазир анга: бу халта тўлмас,
Мисоли бўридир ул, берса, тўймас…
Буюрди сўнгра ул: зар келтиринглар,
Шу чолнинг халтасини тўлдиринглар.
Ҳамон сандиқчани шай этдилар, ўнг,
Очиб, бир неча олтин олдилар сўнг.
655 Ва лекин халтага ул бўлмади юқ,
Сезилмас эрди олтин бормидир, йўқ.
Ҳовучлаб солдилар ўн бора тилло,
Ютарди халта, лек тўлмасди асло.
Ниҳоят халта ул тиллога тўлди,
Қиёслаб боқди сўфий, рози бўлди.
Боқиб олтинга бир ҳолатга тушди,
Яқин келди вазирга, кўнгли жўшди.
Кўтарди халтасин ногоҳ яшинвор,
Вазирнинг бошидин тўкди баякбор.
660 Чекармен, деди, андоқ рўзгор мен,
Бошингга борим этмакка нисор мен.
Сенга бермоққа нарсам йўқ, не мушкул,
Берармен сенга сендин олганим ул.
Сени деб зарга мен қўлни очармен,
Олармен сендану сенга сочармен…
Азизим, бўйла бир нақд сенда ҳам йўқ,
Нисор эт ўзни шоҳга, кутма ортиқ.
Сўра Ҳақдин азиз жонингга маъни,
Олиб, сўнг ўзига сочгайсен они.
665 Не давлатдирки бул йўқсил, гадога,
Азиз жонини тикса подшога.
Манам ишқ ичра саргардон эрурмен,
Ҳушимдин айрилиб, ҳайрон эрурмен.
Ярим уйқу, ярим уйғоқда ҳолим,
Тилармен жонга шу ҳолда камолим.
Тополмас эрсам унда ҳосилимни,
Танимдин ажратиб отгил дилимни.
Агар ул йўқса, менга завқи жон йўқ,
Не эрмиш завқи жон, балки жаҳон йўқ.
670 Кишиким ишқи йўқ, ул одам эрмас,
Ки унга бўйла бир дам ҳамдам эрмас.
Агар аслида ул дам бўлмас эрди,
Шу одам бирла олам бўлмас эрди.
Ўшал дам бўйлаким ишқ берди жонга,
Тириклик нашъаси етди жаҳонга…
Бале, Аттор, чу асрор очганинг дам
Сенга гавҳар сочиш бўлди мусаллам.
Бу асрор кўйида сен юрма ортиқ,
Йўлинг олис, минарга маркабинг йўқ…
Олтинчи мақола
675 Кўзинг бор эрса, боқ, кўз ташлагил тик,
Бу дунё ўйлаким дарёда кўпик.
Бу дунёни хаёл деб ўйлагил, бас,
Гумон этма, хаёлдин ортиқ эрмас.
Магар девона ё ошуфтадурсен,
Хаёлга ғарқ бўлиб, оғуштадурсен.
Хаёл бирлан дамо-дам ўйнашурсен,
Гўдаксен, ўйлаким қоп ичрадурсен,
Пари кўргай бола ойинада, сир,
Хаёлсиз ҳам киши пастдир, баланддир.
680 Эшит Арш авжидин энди бу асрор,
Ки йўқ, эй хожа, дор остида дайёр
.
Неча ҳарфларни кўрдинг, ҳеч эди ул,
Вале сенга ўроғлиқ эрди буткул.
Ўшал ҳарфким, ўранмай келди, силлиқ,
Алиф эрди, алифда ҳеч вақо йўқ.
Чу сен абжад ўқирсен неча бир гал,
Алиф келгай ўшал абжадда аввал.
Алиф аввалда ҳечдир, охири ло
,
Чўзилгай то зазағ
бу сиру савдо.
685 Ўқи абжадни сен юз бора яксар,
Қолурсен “ҳеч”у “ло” ичра муқаррар.
Агар сен эр эрсанг, бас, кутма бир дам,
Етишди сенга рахшу
кори Рустам…
Бир азизнинг айтганлари
Дедиким бир азиз, соҳиб диёнат,
Ки Ҳақдин то етишди бу омонат.
Замину осмон кўрқувга тушди,
Боқиб, залворли юкдин ранги ўчди.
Кўтармоққа уни сен журъат этдинг,
Вале мен қўрқамен, жонингга етдинг.
690 Омонат элтмоғинг бўлса бу янглиғ,
Уни эшшак кўтаргай сендин ортиқ.
Билурсен сирни бошдин ажрасанг, бас,
Йўқ эрса, бир мушуксен, ўзга эрмас.
Уйқуда Ҳалложни кўришгани
Кўришди уйқуда Ҳалложни бир пайт,
Кесик бош эрди қўлда, жому шарбат.
Ва андин сўрдилар: айтгил, не ҳолинг?
Не эрмиш жоминг ул, нўши зилолинг?
Деди Ҳаллож: ўшал султони некном,
Кесик бошларга бергай бўйла бир жом.
695 Бу жомдин баски шарбат айлагай нўш,
Кишиким, айламиш бошин фаромуш.
Тикиб исмига жисминг, беғубор эт,
Кейин жонингни ҳам унга нисор эт.
Ўшал жисмингни эт исм ичра пинҳон,
Алиф бўлган каби жисм ичра пинҳон.
Чу жисминг кетса, жонни эт мусаффо,
Кейин жондин кечиб, бўлгил мусаммо.
Ажаб дарёки бул, оламни олмиш,
Анинг мавжи дили одамни олмиш.
700 Бу дарё тўлқини тингаймидир ҳеч?
Кўнгилда жўшқини сўнгаймидир ҳеч?
Керакдир, бўлмасин шу жон ила тан,
Улар гар бўлсалар, мен бўлмагайман.
Мену сенда бу янглиғ оғу бор, ҳай,
Тариқдек зарраси тоғни қўпоргай…
Подшо бировдан савол сўргани
Суриб от йўлда бир подшо борарди,
Биров йўл узра мамнун ўлтирарди.
Ўшанга юзланиб шоҳ сўрди бир пайт:
Магар истармидинг мен бўлмоғинг, айт?
705 Деди: қўй бу саволни, сўрмагил сен,
Ки сендин сўрмагум мен бўлмоғинг мен.
Агарда менлигинг йўқ бўлса, ул дам
Ҳамоно бўлмагайдир жону тан ҳам.
Агар жону танинг равшан бўлур зуд,
Танинг жон унда, жонинг тан бўлур зуд.
Танинг ойинадир, лек тийрадир тан,
Вале ойинага юз-жони равшан.
Уни қаршингда гар пок тутсалар, пок,
Бири ел бўлгуси унда, бири хок.
710 Чу эрта баъзи юзлар юз қаро ул,
Эмаслар баъзилардек нур аро ул.
Сенинг олдингда бўлгай ойина юз,
У битта, қай тарафга бурмагил юз.
Киши сўзлайди, бас, одамни ҳар гал,
Мисолким, ҳашри тан оламдин афзал.
Сенинг ҳашрингни энди равшан айтай,
Эшитгил, менлигинг энди мен айтай.
Ҳама жисминг агарчи бори маъно,
Қолур бу ерда ул чун узви дунё.
715 Вале жисминг очаркан банди жонинг,
Бўлур жон бунда жисми нотавонинг.
Ўшал жисминг бўлур буткул мунаввар,
Кеч андин зуҳду тоатсиз эсанг гар.
Бўлур маънийи ботин жумла зоҳир,
Билошак шул эрур табл-ал-сароир.
Муҳаммад жони тан эрди, тани жон,
Чиқиб меърож, тану жон эрди ул он.
Десанг гар, тан кўрибмен жумла хок ул,
Тани хокий бўлурму жони пок ул?
720 Жавобим шул: қабрга сен назар сол,
Ўзингмасму ўшал гўр ичра алҳол?
Сенинг наздингда гар ул ғишту тупроқ,
Вале аслида равза, гулшану боғ.
Кишиким равзани билгай шу хок деб,
Нечун билмайди танни жони пок деб?
Макон пойингда, бошингда замонинг,
Қачон билгайсен ул тан бирла жонинг?
Биров ҳазрати Алидан савол сўргани
Алидан сўрди бир марди дилафрўз,
Ки жаннат ичра борму кеча-кундуз?
725 Деди: кундуз каби кун бўлмас унда,
Қоронғу кечадек тун бўлмас унда.
Қуёш йўқ, қаҳратон қиш унда бўлмас,
Қоронғу йўқки, ойдинлик-да бўлмас.
Жисмларким, бу ёқда сайр этар кўз,
У ёқда нур таратгай, оламафрўз.
Кўрарсен бунда кўзгу ортини то,
У ёқда олди, орти ҳам мусаффо.
Умир бунда, Умар унда чироқдир,
Қаро эрмас Билол ҳам унда оқдир.
730 Ва унда ул Абубакру Умарни
Кўрарсен, бунда кўргандек қамарни.
Биҳиштда олмани ёрсанг мабодо,
Кўзинг ўнгида ҳур бўлгуси пайдо.
Не тонгдир, гар танинг буткул бўлиб нур,
Ҳама зарроти олам бўлсалар ҳур.
Танинг ойдек туташ нур бўлса, ёғду,
Унинг ҳар зарраси ҳур бўлмагайму?
Дема, ул лаҳзаким девор ёрилгай,
Биҳишту дўзахим андин кўрингай…
735 Намозда еса гар ангури жаннат
,
Кўринмасми анга ул ҳури жаннат?
Дема, ул жаннату дўзахки андоқ,
Турарлар менга кафшимдин яқинроқ.
Биҳиштдир сенга ул қавли Паямбар,
Анга мансуб ҳимоят бирла минбар.
Ки Жибрилбин
назар ҳам унда эрди,
Биҳишти ҳам унинг ер узра эрди.
Таҳорат бунда, нур бўлгуси унда,
Тош эрса бунда, ҳур бўлгуси унда.
740 Сен, эй, кўргувчи ерни лаҳза-лаҳза,
Замин наздингда ёлғиз гўру равза
.
Кўрарсен, кўзларинг кўргувчидир гар,
Қабрда ҳам намоз айлар Паямбар.
Сенга сув шу заминда хуш дурур ул,
Парига сув эмас, оташ эрур ул.
Нечук мен шарҳи жисму жон дегаймен,
Шу жисму жонни чун яксон
дегаймен?
Аёлким бунда кекса, нотавондир,
У ёққа борса ул, қиздир, жувондир.
745 У ёққа элтмагай дардини инсон,
Таҳаммулдир унинг дардига дармон.
Кишиким бунда эрдир алп мисоли,
Қиёматгоҳда бўлгай бир чумоли.
Авон
ул ёқда кўппакдек урар дам,
Бўлур сувратда тенг ит бирла Балъам
.
Бўлиб шу жисму жонинг ойина чун,
Этар арз ҳикматин икки тарафдин.
Бу ёқдин боқсанг, ул жисминг кўрингай,
У ёқдин – жон ила исминг кўрингай.
750 Азизим, не билурсен шу баданни,
Ажаб тилсим деб англа жону танни.
Биҳиштким сен ила зийнат топар, бас,
Амал гар этмасанг, зийнат тополмас.
Бир пири устоднинг айтганлари
Чунон нақл айламиш бир пири устод,
Ки жаннатким адамдин бўлди бунёд.
Ажаб бир боғу бўстондир, аломат,
Келурлар ул сари аҳли саломат.
Агар дунёда ҳур бўлсайди пайдо,
Булўрди жумла беҳуш токи уқбо.
766 Қани ул тобу тоқат, борми сенда,
Кўролсанг ҳури руҳафзони бунда?
Ажаб қувватки ул жонингда, қутлуғ,
Ки эрта бўлгуси юз карра ортиқ.
Сен, эй шул даҳр аро афтода инсон,
Тиларсен, юрсанг ул жаннатда сайрон.
Агар жон бунда, уқбода таҳури
,
Дилинг гар бунда, жаннат ичра нури.
Эшик, девори жаннатнинг ҳаётдир,
Замину осмони ул нажотдир.
760 Оғочи сидқу ихлосдирки, тақво,
Бутоқда меваси – асрору маъно.
Дарахти тойиба бўй отгай унда,
Оёғу қўлларинг сўз қотгай унда.
Дема, бунда насибанг бори бахтдир,
Не эксанг яхшилик, унда дарахтдир.
На хешу ақрабо қолгай, на ансоб,
Бўлурлар иш-амаллар сенга асҳоб.
Басо эрларки, ул ибн-ас-салотдир,
Басо хотунки, ул ухт-аз-закотдир
.
765 Кўнгилга келмагай ҳеч нарса ул дам
Ва жонга бу жаҳондин бир нишон ҳам.
Тўлиқдир бу жаҳон ҳурлар била чун,
Турарлар ун чиқазмай барча сокин.
Эшик, деворларинг ҳурга макондир
Ва лекин барчаси кўздин ниҳондир.
Замину осмон ғуж-ғуж фаришта
Ва лекин сенда кўз йўқдир кўришга.
Вужудингдин кечиб, тарк айлаган дам
Кўрарсен не эмиш ул икки олам.
770 Бўлур ҳар нарса маъноси сенга фош,
Уларни бир йўла билсай эдинг кош…
Ҳаёти айшу ишрат – кўрганинг бул,
Ҳаёти таййиба – эшитганинг ул.
Ҳаёт, эй дўст, сенинг жонингдадир, бас,
Ҳар икки сендадир, ҳеч айру эрмас.
Азалдин бўйла бўлди эътиборинг,
Йўқинг бор эрдию йўқ эрди боринг.
Ҳаётинг бор эрди ул дамда ҳам шул,
Кўр энди, не эмиш икки ҳаёт ул.
775 Сенга ушбу ҳаётингдин хабар йўқ,
Кейингни ул ҳаётдин ҳам асар йўқ.
Улардин бўйлаким маҳрум эрурсен,
Ҳаёти зарра не, қайдин билурсен?
Кечар Яздон гуноҳинг, келса уқбо,
Кўринмас фалсафа ичра бу маъно.
Бўлак бир жоми май эрмиш бу асрор,
Етолмас фалсафий бу сирга зинҳор.
Кўнгил кўзи била кўргай муҳаққиқ
,
Кўрар икки жаҳонни ул мувофиқ.
780 Кўрарким, жумла олам банда эрмиш,
Ва борлиқ боис ул банд ичра эрмиш.
Етар барбод уларга эртами, кеч,
Бўлурлар жумла барбод, қолмагай ҳеч.
Киши кўргай буни, топгай сафо ул,
Бўлур лойиқи нури Мустафо ул.
Ва лекин бўлмагай поку мужаррад,
Агар ул топмаса нури Муҳаммад.
Муҳаммад йўлини тутгилки, хоксен,
Бу икки олам ичра поку поксен.
785 У қавли фалсафийдин сен йироқ бўл,
Ақлга банда бўлсанг, хор этар ул.
Ақлдин сувратин чизсанг, у асрор
Габр бўлгай-да, бойлар белга зуннор.
Ақл ортар неча ҳолатга боғлиқ,
Чуқурда ваҳму қўрқув бўлгай ортиқ.
Чу зийраклик сенинг жонингда бўлгай,
Не эрса кўза ичра, ул қуйилгай.
Дедик ҳар неки бизда эътиқод ул,
Агарчи сен билан бўлмас зиёд ул.
У кампир муштида мазҳаб эди, бас,
Ва ул мазҳабга эрди айтгани мос.
790 Басе билди ва мендек юрди ожиз,
Ки чиндан эрди ул дини ажоиз
.
Ва ул ҳикматки кампир этди иқрор,
Сенинг йўлингда бўлди баски инкор.
Менинг бир иллатим йўқдир, дегайсен,
Вале келганда иллатсиз эмассен…
Биров Боязид Бистомийдан савол сўргани
Савол сўрди чунин бир кимсайи хом:
Аё султони барҳақ, пири Бистом.
795 Нечун ул, не сабаб олам чуниндир,
Нечун бир осмону бир заминдир?
Нечун жавлон уриб, жунбушдадир ул?
Нечун сокин турар, хомушдадир бул?
Нечун ул етти афлок чарх урар чун,
Бу олам не эрур, остину устун?
Жавобин айтди ул султони мутлақ,
Ки, эй тингла, жавобим бўйла ал-ҳақ.
Боқиб оламга сен бундоқ деюрсен,
Сабабки, ҳеч вақони кўрмаюрсен.
800 Биз асли кулл десак, иллат демасмиз,
Ва ул жузъдан-да иллат изламасмиз.
Эмишди фалсафий иллатга ўтру,
Чу дини Мустафодин тушди айру.
На бир ишкал эрур динда, на иллат,
Итоатдир тамом бу дину миллат.
Аё, шу ақлимизнинг манзили мўл,
Юрар бир кўз-ла лекин фалсафий йўл.
У ҳар неким демиш, бори хатодир,
Сўраб кўр, кўнглида не муддаодир?
805 Нечун шу даҳр аро қурқувдадир ул?
Киши қўрқмас, агар осудадир ул.
Азизим, жону тан сиррин эшитдинг,
Бу сўзнинг шарбати таъмини тотдинг.
Мунаввар айласин жонингни асрор,
Йўқ эрса, жону тан бўлгай гирифтор.
Эрурлар ҳамдаму ёр иккиси ҳам,
Ки бўлгай сўнг гирифтор иккиси ҳам.
Не эрмиш жону тан, мендин уни сўр,
Фалаж бирлан эшакни йўл аро кўр…
Бир фалаж ва бир эшшак ҳикояти
810 Йўл узра икки йўлдош эрдилар оч,
Фалаж қашшоқ, эшак эрди яланғоч.
Фалажнинг йўқ эди юрмоққа ҳоли,
Эшакнинг ҳам туганмишди мажоли.
Фалаж ўзни эшакка ортмиш эрди,
Эшак йўл узра турмиш, қотмиш эрди.
Иковлон тун аро бир гал босиб йўл,
Баногоҳ ўғриликка урдилар қўл.
Ва лекин ўғрилик ул бўлди ошкор,
Жазога бўлдилар бирдек гирифтор.
815 Фалажнинг ўйдилар кўзи қароғин,
Уриб, синдирдилар эшшак оёғин.
Иковлон чун келиб бундоқ арога,
Иковлон қолдилар бирдек балога.
Азоб етмиш эди жонларга бирдек,
Ситам етмиш эди танларга бирдек.
Тану жон ичра пинҳон бир азобди,
Азоб ичра улар ҳоли харобди…
Вале ушшоқ азоби ўзгадир, бас,
Не эрмиш ул азоб, кўп кимса билмас.
820 Азоби жонга боис ул жамолдир,
Ки тоқат айламак бунга маҳолдир.
Агар фоний бўлолса, ул етишгай,
Фано ичра бақо бирлан туташгай.
Мисолин сўйламишди пири асҳоб:
Суву соҳил аро не тоқату тоб?
Мисол бўлгай яна парвона оташ,
Урар парвона ўзни ўтга яккаш.
Десангким, гар етишсин санга ҳам нур,
Яқин бор унгаю ўздин йироқ бўл.
825 Ўшал нур тушса гар, дунё йиқилгай,
Сочилгай тоғу тош, Мусо йиқилгай.
Гўдакни илк сафар ғаввоси доно
Солар дарёга юз бир ташвиқот-ла.
Ки то дарёга ул ҳам одат этсин,
Не эрмиш сув ўшал, фаҳмига етсин…
Жамолин ошкор этди Юсуф чун,
Мисрни чулғади нур, этди гулгун.
Аёллар кўрдилар, бас, бўлдилар лол,
Чекиб тиғ, кесдилар қўлларни алҳол.
830 Уларким эрдилар беҳушу дилсўз,
Чу қирқ кун кечди, ҳеч ким тотмади туз.
Зулайҳо ҳам кўнгилни унга берди,
Юсуф дийдорининг муштоқи эрди…
Қара, парвона ҳам шу завқни тотгай,
Ўзини ҳар сафар оташга отгай.
Кўрар ул, нур таралгайдир чироқдин,
Чироққа талпиниб келгай йироқдин.
Ўзига зарра парво айламас ул,
Қанотин куйдирар, оҳ айламас ул.
835 Ёнаркан, шу ёнишдин шоду ҳуррам,
Ўшал оташда кўргай ул тутун ҳам.
Бу дунё ичра, камдир ёки ортиқ,
Ўшал парвона янглиғ борми ошиқ?
Чунонким чулғамиш шавқи билан дўст,
Ки тушмас ёдига на мағзу на пўст.
Қанот силкиб келар маъшуқ кўйига,
Ки андин ўзгаси келмас ўйига…
Худоё, шу сўзимга завқ бағишла,
Менга парвона янглиғ шавқ бағишла.
840 Сенинг дарёйи шавқингдин этай нўш,
Ўшал дарёга ўхшаб сўнг урай жўш.
Келибман шавқ аро шул олами хок,
Кетармен шавқ аро ул олами пок.
Сенинг шавқинг била ётгум кафанда,
Урармен сўнг қиёмат ичра ханда.
Агар ҳар зарра жисмим гўш бўлгай,
Сенинг номингдин ул мадҳуш бўлгай.
Агар ҳар тола мўйимда забон ул,
Сенинг номингни сўйлар ҳар замон ул.
845 Агар ҳар битта узвим бўлса бир кўз,
Сени кўргай, сени сўргайди ёлғиз.
Чу мендин қолса зарра эртами-кеч,
Сени истайди яккаш, ўзгани ҳеч…
Бир мурид пири устодидан савол сўргани
Жаҳонни тарк этиб пир кетмиш эрди,
Муриди ул азизни тушда кўрди.
Аё пирим, деди, не кечди ҳолинг,
Келиб бошингга, сўрганда саволинг?
Деди: ул иккига
ташлаб кўзимни,
Худойи ҳаққа топширдим ўзимни.
850 Дедилар: хуш дурур бу уйқу – хобинг,
Худойинг ким сенинг, айтгил жавобинг?
Сухангўйи жаҳонга ҳеч бобдин
Эшик очилмади ҳаргиз жавобдин.
Дедим: меҳнат-машаққат ичра ҳар дам
Кечиб жондин, Худодин кечмадим мен.
Боринг ўқдек, Жаноби Ҳаққа айтинг,
Буни бир мўйсафид айтмоқдадир денг.
Ки сенда шунчалар илму амал бор,
Яна ҳар нуқтада юз мингта асрор.
855 Шу юксакдин туриб олдинг дилимни,
Фаромуш этмадинг мендек қулингни.
Сенингдек икки оламда кишим йўқ,
Сени дерманки, ўзга хоҳишим йўқ.
Еттинчи мақола
Ҳақиқат не? Тафаккурга тўлиш ул,
Кечиб ўздин, ўзинг бирлан бўлиш ул.
Агар жонинг чиқиб, тарк этса суврат,
Биларсен, ҳар неким эрди зарурат.
Ҳижоб бўлмас сенга ул икки олам,
Кўрарсен икки оламни ўшал дам.
860 Агар шу сувратингни тарк этарсен,
Гумон йўқ, ою офтобга етарсен.
Сенинг жонингга етмиш нур мақоми,
Берилмиш кўзларингга ҳур мақоми.
Ва лекин ҳуру хулд деб бўлма мағрур,
Худосиз бўлмагай жаннатда ҳам нур…
Бир қулнинг шоҳга меҳру садоқат изҳор этгани
Саройини талонга берди бир шоҳ,
Талашга бошлади лашкар шу асно.
Турарди подшо ёнида бир қул,
Талонда иштирок этмас эди ул.
865 Биров дедики, сен ҳам ол, фалоний,
Гар олсанг бир нима, етмас зиёни.
У кулди, деди: бу менга ҳаромдир,
Кўролсам шоҳ юзин – нафъи тамомдир.
Кўролсам ҳар нафас шоҳ чеҳрасин, бас,
Ки андин ўзгаси менга керакмас…
Бу сўздин шоҳ дили шодликка ботди,
Шу онда ғазнадин гавҳар сўратди.
Бориб, келтирдилар дурри Яманни,
Қули олдига шоҳ қўйди гуҳарни.
870 Деди: ол, ҳаммаси бул сенга бўлсин,
Ки этдинг кўнглимизни бўйла мамнун.
Узатди қўлини қул ҳам ўшал дам
Ва подшо қўлини ул тутди маҳкам.
Дедиким, шул эрур, шул менга хоҳиш,
Бунинг олдида гавҳарлар не эрмиш…
Ўзинг борсенки, ҳиммат менга мунча,
Чўзарсен қўл, чўзарлар қўлни барча.
Агар бир лаҳза сендин айру тушсам,
Қаро тортсин кечам ҳам, кундузим ҳам.
875 Ки жононсиз менга жон бўлмасин ҳеч,
Сенингсиз давру даврон бўлмасин ҳеч.
Демас икки жаҳонни кимки марддир,
Тилар ул биттасин, ул беададдир.
Дема лаззат уларда жондин ортиқ,
У лаззат Ҳазратингда ондин ортиқ.
Нечун икки жаҳонни қўймагайсен?
Нечун ёлғиз Эгам деб куймагайсен?
Уни иста фақат, йўлдин адашма,
Фалакка кўзни тиккил, чоҳга тушма.
880 Ўзинг бирлан эмас, машғули Ҳақ бўл,
Ўзингдин кеч, унинг меҳрига ғарқ бўл.
Ўзингдин айру тушгил, турма бунда,
Етарсен нурли бир оламга унда.
Биҳиштни сотди бир буғдойга Одам,
Уни сотгил ўшал қийматда сен ҳам.
Дема, чун баъзиларни бўйнига то
Солиб занжир, сурар жаннатга Оллоҳ.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=69386161) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.