Mirzə Şəfi haqqında xatirələr
Fridrix Bodenştedt
Xatirə ədəbiyyatı #2
“XAN” nəşriyyatının “Xatirə ədəbiyyatı” silsiləsindən təqdim etdiyi ikinci kitab Fridrix Bodenştedtin “Mirzə Şəfi haqqında xatirələr” kitabıdır. Kitabda 1844-cü ildə Qafqaz canişini general Netqardtın təklifi ilə Almaniyanın Hannover şəhərindən Tiflisə gələn Fridrix Bodenştedtin “tatar” dilini öyrənmək üçün Mirzə Şəfi ilə görüşməsindən, aralarında yaranan səmimi münasibətdən və Mirzə Şəfinin sevgilərindən, qadınlar haqqında düşüncələrindən və onlara böyük hörmətindən bəhs edilir. Ümumiyyətlə, kitab, bu böyük söz adamı haqqında məlumat almaq və onu az da olsa tanımaq üçün yeganə mənbə hesab edilir.
Fridrix Bodenştedt
Mirzə Şəfi haqqında xatirələr
(«Şərqdə min bir gün» kitabından)
“Xatirə Ədəbiyyatı” silsiləsindən 2-ci kitab
© Fridrix Bodenştedt / Mirzə Şəfi haqqında xatirələr
© “XAN” nəşriyyatı / Bakı / 2022 / 136 səh.
Üz qabığının dizayneri / Teymur Fərzi
* * *
Mirzə Şəfi Valzeh
Şərqin ən müdrik adalmı
Başlıq bizim fantaziyamızın və ya Mirzə Şəfiyə olan sevgimizin göstəricisi deyil. Məhz oxuyacağınız xatirələrin müəllifinə Mirzə Şəfinin dediyi sözlərdir.
“Mən, Mirzə Şəfi, Şərqin tanınmış alimlərindənəm. Deməli, sən məndən sonra ikinci müdrik adam olmalısan”.
Gəncədə yaşayasan və Şərqin tanınmış alimi olması iddiasında olasan. Bəlkə də, Bodenştedt olmasa idi, şeirləri ilə sevgi çələngi hörən Vazeh öz müdrikliyini dünyaya tanıtmadan məzarına aparacaqdı.
Amma yox. Tarix onu başqa bir tələbəsi ilə də öz səhifələrinə yazacaqdı. Bu barədə bir azdan.
Şəfi 1794-cü ildə Gəncədə xanlığın saray memarı olan bənna Kərbəlayı Sadıqın ailəsində doğulub. Mədrəsəni bitirdikdən sonra Cavad xanın qızı Püstə xanımın yanında mirzəlik etdiyinə görə “Mirzə” ünvanını qazanır. Lakin hadisələr elə gətirir ki, Püstə xanım İrana qaçmalı olur, Şəfiyə dəstək verən tacir Hacı Abdulla vəfat edir (Şəfi atasını erkən yaşda itirir), buna görə də mədrəsədə gözəl xətti olduğuna görə iş tapır.
Tarix qəhqəhələrlə doludur. Gəncə mədrəsəsinin bir küncündə mirzəliklə məşğul olasan, bir gün Gəncəyə iyirmi yaşlarında bir gənc gətirilsin və o gəncin ruhanilər sırasına qoşulması istənilsin, lakin Şəfi ilə tanış olandan sonra həmin gənc dinin ən qatı tənqidçisinə çevrilsin:
“Bir gün həmin möhtərəm şəxs məndən soruşdu:
– Mirzə Fətəli, elmləri öyrənməkdə məqsədin nədir?
– Ruhani olmaq istəyirəm.
– Demək, riyakar və şarlatan olmaq istəyirsən… Mirzə Fətəli, öz ömrünü bu iyrənc camaatın sıralarında zay etmə. Başqa bir peşə dalınca get.
Mirzə Fətəli başqa bir peşənin arxasınca getdi, əgər Gəncədə ilkin məqsədinə çatsaydı, Azərbaycan tarixi nələrdən məhrum olardı, düşündünüzmü? Dramaturgiyamız, teatrımız, Qori seminariyası… Gerisini düşünün artıq.
Almaniyaldaln Gələn tələbə
1840-cı ildə Şəfi Tiflisə köçür, Axundzadənin köməyi ilə Tiflis qəza məktəbinə türk, ərəb və fars dilləri müəllimi vəzifəsinə təyin olunur. Dörd il sonra Şəfinin yanına Almaniyadan bir nəfər gəlir, o, Şərqi, türk dilini öyrənmək istəyir. Bu şəxs Qafqaz canişini general Neytqardtın təklifi ilə Tiflisə gələn, Almaniyanın Hannover şəhərində doğulan şair Fridrix Bodenştedt idi. Bodenştedt xatirələrində yazır: “Tiflisə gələndə məni hər şeydən əvvəl müəllim tutmaq məsələsi düşündürürdü ki, tatar dilini öyrənim. Qafqazda yaşayan camaatla ünsiyyətdə olmaq üçün bu dili bilmək kifayət edirdi. Xoşbəxtlikdən, arayıb-axtardığım müəllimlərdən ürəyimə yatanı tanınmış xəttat, alim, gəncəli Mirzə Şəfi oldu”.
Xatirələr olduqca maraqlıdır. Bodenştedtin yazı tərzindən aydın olur ki, Şəfi onu müəllim-şagird münasibətlərindən əlavə öz duyğularını bölüşdüyü bir insan kimi görüb.
Bir gün Fridrix ondan soruşur:
– Mirzə Şəfi, heç sevmisənmi?
Şəfi Hafizdən qəzəl oxuduqdan sonra ona deyir:
– Yox, indi mən sevmirəm, ancaq bircə dəfə aşiq olmuşam. Mənim kimi heç bir kəs belə vurulmayıb!
Şəfi kimə vurulmuşdu?
Bu İbrahim xanın qızı Züleyxa idi. Vazeh irsindən qalan şeirlər arasından 15-i Züleyxaya yazılıb. Vazeh onu belə anladıb: “Heç bilmirəm sənə onun zülmət gecəyə bənzər, lakin ulduzlar kimi parlaq gözlərindənmi, yoxsa zərif qəddiqamətindənmi, qar kimi ağ, incə əllərindənmi, buruq-buruq dolaşıb gərdanına tökülmüş uzun hörüklərindənmi deyim? Yoxsa Şiraz çiçəkləri kimi ətirli nəfəsindənmi sənə söz açım?”
“Xatirələr”ə görə, Vazehin nakam məhəbbəti bu cür olub: İbrahim xanın axşamlar evdə olmamasından istifadə edən Vazeh qızın evinin eyvanı görsənən tərəfdə gəzərək Camidən və Hafizdən qəzəllər oxuyub onun diqqətini cəlb eləməyə çalışır. Nəhayət, belə davam edən günlərin birində ağ çadrada Züleyxanın sirdaşı olan Fatma ona gizlicə yaxınlaşır, Şəfiyə sevgisinin qarşılıqsız olmadığı xəbərini çatdırır və onlar gizlicə görüşməyə başlayırlar. Lakin bu xoşbəxtliyin ömrü cəmi altı ay çəkir. Belə ki, hərbi səfərdən qayıdan İbrahim xan qızını özünə tay bildiyi Əhməd xana vermək üçün toy tədarükü görməyə başlayır. Artıq çıxış yolu qalmadığını görən Şəfi Fatmanı sevən tacir Akimin köməyi ilə Züleyxanı qaçırır.
Lakin gecə daldalanacaq tapdıqları kənddə Əhməd xanın adamları onları yaxalayır, Mirzə Şəfi ağac zərbələri ilə c əzalandırılır. Şəfi Züleyxanı uzun müddət unutmur: "Vaxt vardı biri mənə hamını əvəz edirdi, indi hamı mənə birini əvəz etmir!"
Lakin Mirzə Şəfi yanıldı. Gənclik məhəbbəti ilə yanaşı müdriklik dövrünün də sevgilisinin olacağrnı unutmuşdu. Bu Hafizə idi. Şəfi bir gün evlərin arasrnda gəzərkən damın başrnda bir qız görür və həmin gün bütün rahatlığı pozulur. Eynilə Züleyxada olduğu kimi qızrn da ona xoş münasibət bəslədiyini bilib evlənmək qərarrna gəlir, lakin Şəfi kasıb olduğu üçün qızrn tacir atası buna razılıq vermir. Lakin görünür, Tanrı bu dəfə hökmünü vermişdi. Çox keçmir ki, Hafizənin atası sarılıq xəstəliyindən dünyasrnı dəyişir və Şəfi nəhayət ki, sevgisinə qovuşur.
Bakixanovun yaninda içilməyən içki
Bodenştedt xatirələrində Mirzə Şəfini şərab içən kimi göstərir. Onun yazdığına görə Tiflisdə tanış olduğu adamlar içərisində biliyinə və vəzifəsinə görə seçilən şəxs Bakı xanlarinin nəslindən Abbasqulu xan olub. Bodenştedt Abbasqulu xanrn Rusiyaya böyük məhəbbəti olan, əsərlərinin gücünə görə tənqid edilə bilinməyən şəxsiyyət olduğunu söyləyir, Şəfinin yaratdığı "Divani-hikmət" məclisində onun fikirlərinə qulaq asdığrnı, Abbasqulu xanrn "Fatma tar çalır" şeirini ondan yadigar olaraq özünün yazmasrnı xahiş etdiyini qeyd edir:
"Abbasqulu xan otaqdan çıxanda Mirzə Şəfi qarşısrndakı şüşəni götürüb özünə şərab süzüb içəndə soruşdum:
– Sən xanrn yanrnda niyə içmədin, Mirzə Şəfi?
– O, dindar adamdır. Dindarlar şərab içmirlər.
– Sən də yalnız onun dindar olduğuna görəmi içmədin?
– O, məndən yaşlı, həm də rütbəcə böyük adamdır. Mən onun yanında içsəm, onu təhqir etmiş olardım”.
Şəfi erməni kişilərini evibləyir
Xatirələrdən bəlli olur ki, Bodenştedt İrəvana səfər edir, oradan qayıtdıqdan sonra “Divani-Hikmət”ə Şəfiyə gördüklərini danışmağa gəlirlər. Onlar Şəfiyə erməni qadınlarının ağır zəhmətlə böyük daşlardan soba tikmələrini danışırlar. Şəfi bundan əsəbləşərək deyir: “Eyib olsun, onların kişilərinə. Ən yüksək qiyməti qadınlara vermək lazımdır. Bu gözəl məxluqun əziyyət çəkməsində ancaq kişilər günahkardırlar”.
Mirzə Şəfi sual edir
Xatirələri oxuduqca Mirzə Şəfinin qadınlara verdiyi önəm insanı heyrətləndirir. Görünür, onun qadınlar haqqında dediyi bütün fikirlərin altında Züleyxa və Hafizənin gözəlliyi yatırdı. Xatirələrində Şəfinin qadınlar haqqında dedikləri diqqət çəkir:
– Qadına qəlbən, nə qədər bağlansan, bir o qədər onu yaxından tanıyarsan, öyrənərsən. Yaxşı tanıdıqdan sonra, bir o qədər də çox sevirsən. Nə qədər onları çox sevirlər, bunun əvəzində, bir o qədərdən də artıq onlar bizi sevirlər. Çünki əsl məhəbbətə onlar qarşılıqlı cavab verirlər.
– Ən ülvi məhəbbət yüksək ağıl deməkdir. Bu dünyada qadından yüksək nə ola bilər?
– Qadın yer üzündə Allahın həqiqi varlığıdır!
– Gözəl qadının əlini öpmək ən dadlı yeməklərdən üstündür.
– Onlardır xoşbəxtlik tacının ən qiymətli daşı.
– Kim ki, onların tərəfdarıdır, həyat da onlarındır.
– Qadınlar o zaman gözəlləşir, çiçək kimi açırlar ki, onu bəsləyib qoruyasan.
Şəfidən qalanlar
1851-ci ildə Bodenştedt “Mirzə Şəfinin nəğmələri”ni çap etdirir, böyük şöhrət gətirən bu şeirlər Fridrixin başını gicəlləndirir və o, şeirlərin müəllifinin özü olduğunu yazır, lakin tarix onun bu əməlini bağışlamır, şeirlər öz həqiqi sahibinin imzasına qovuşur. “Nəğmələr” Avropada dəfələrlə çap olunur, fransız, ingilis, italyan, isveç, holland, ispan, portuqal, rus, çex, macar, yəhudi dillərinə tərcümə edilir. Yalnız Almaniyada 1922-ci ilə qədər 169 dəfə çap olunur. Bu gün əldə olan şeirlər alman dilindən tərcümə olunsa da, Şəfiyə, Şərq ədəbiyyatına məxsusluq özünü saxlayır. Tiflisdə Şəfi Qriqoryevlə birlikdə ilk Azərbaycan-türk dili dərsliklərindən olan “Kitabi-türki”ni yazır. Şəfi 1852-ci ildə vəfat edir. Onun həyatını Əlisa Nicat “Gəncəli müdrik” adlı romanının ön sözündə bir cümlə ilə göstərib: “Mirzə Şəfinin ömrü boyu bacardığı şeir yazmaq və sevmək olub”.
Ölərkən Züleyxanı xatırlamışdımı? Kim bilir, biz isə onun bir nəğməsi ilə Züleyxanı xatırlayırıq.
Vaxt var idi güclü, cavan qolumla,
Səni bərk-bərk. qucaqlayıb öpərdim.
Gənclik getdi… Köhnə eşqin oduyla,
Vurur qəlbim indiyədək… nə dərdim!
Mənim həyat üzüyümün qaşısan,
O üzüyün bəzəyi sən, daşı sən.
İnan, bütün nəğmələrim sənindir
Ürəyə bax… neyləyirsən yaşı sən.
Qalanını isə Bodenştedtən oxuyaq.
Dilqəm Əhməd
Fridrix Bodenştedt
Prоloq
Qəlbimdə yenə sən canlanırsan, ey gəncəli ustadım! Sənin yanında əyləşib, nəğmələrini məlahətli səsində dinləmək istəyirəm. Sənin mənə bəxş etdiyin o ətirli çiçəklərdən gözəl bir çələng hördüm. Sənə şöhrət, qadınlarımıza sevinc gətirmək üçün qarşıma tökdüyüm in-ciləri sapa düzüb, səliqəli bir boyunbağı düzəltdim, ey mənim gən-cəli söz ustadım Mirzə Şəfi!
Fridrix Bodenştedt
… Tiflisə gələndə məni hər şeydən əvvəl müəllim tutmaq məsələsi düşündürürdü ki, tatar dilini öyrənim. Qafqazda yaşayan camaatla ünsiyyətdə olmaq üçün bu dili bilmək kifayət edirdi. Xoşbəxtlikdən, arayıb-axtardığım müəllimlərdən ürəyimə yatanı tanınmış xəttat, alim, gəncəli Mirzə Şəfi oldu.
Mirzə Şəfi öz təvazökarlığı ilə Şərqin ən müdrik adamlarından biri idi. O, bu fikirdəydi ki, Avropada gənclər etiqadsız və inamsız yaşayırlar. O, eyni zamanda, belə bir möhkəm əqidədə idi ki, biz Qərb övladları dərs alacağımız illər ərzində onun səyi ilə Şərqin müdrik və ibrətamiz cəhətlərinə yiyələnəcəyik.
– Sən mənim beşinci şagirdimsən, – deyə o, əlavə edib bildirdi ki, hikmətli kəlamlarını dinləmək üçün Tiflisə gəlmək zərurətini duyanların sayı getdikcə çoxalır. Bir az susduqdan sonra əlavə etdi ki, məndən əvvəlki dörd şagirdi geriyə – Avropaya, öz vətənlərinə qayıdandan sonra bütün səylərini Şərqdə aldıqları bilikləri yerlərində geniş yaymağa həsr etmişlər. Mənə isə o daha böyük ümid və ehtiram bəsləyirdi.
O vaxt mən elə güman edirdim ki, onun mənə olan pərəstişkarlığı müqəddəs dilləri öyrənməkdə səy və bacarığım, eyni zamanda, onun hər bir dərsinə verdiyim qeyri-adi (yəni böyük) qiyməti olan bir gümüş pulla bağlıdır.
Mirzə Şəfi inana bilmir ki, müqəddəs dilləri bilmədən, adam özünü necə müdrik hesab edib, alim adı ilə dünyanı gəzib dolaşsın.
O, mənim müqəddəs dilləri öyrənmək səyimi və bacarığımı, eyni zamanda, xoşbəxtlikdən onu özümə müəllim seçməkdə üstün cəhətlərimi görüb, bəzi şeylərdə mənə güzəştə gedirdi. O, mənə xeyirxah münasibətini əyani şəkildə sübut etməyə çalışırdı.
– Mən, Mirzə Şəfi, Şərqin tanınmış alimlərindənəm. Deməli, sən məndən sonra ikinci müdrik adam olmalısan. Ancaq sən məni düzgün başa düş. Mənim Ömər əfəndi adlı bir dostum var. O, böyük ağıl və mərifət sahibidir. Bu diyarda onu yazı-pozu işində üçüncü şəxsiyyət hesab etmək olar. Əgər mən ölsəm, sənin müəllimin o olmalıdır. O zaman o birinci, sən isə ikinci müdrik adam olmalısan.
Bu ürək sözlərini deyə-deyə Mirzə Şəfi şəhadət barmağını alnına söykəyib, nüfuzedici nəzərlərlə məni süzür, mən də sükut içində razılıqla başımı tərpədib, onun fikrinə tərəfdar olduğumu bildirirdim.
Gəncəli ustadım, dərin biliyinə şübhə edən hər bir kəsə öz müdrikliyini əyani surətdə göstərirdi. Mən də bir hadisədə bunun şahidi oldum.
Mirzə Şəfinin mühazirələrinə paxıllıq eləyən qələm rəqibləri içərisində ən qəddarı bağdadlı alim Mirzə Yusif idi. O, özünü ona görə bağdadlı adlandırırdı ki, ərəbcə təhsilini orada almışdı. O, iddia edirdi ki, bilikdə Mirzə Şəfidən daha dərin adamdır. Mirzə Şəfini elm adamları arasında ən səviyyəsiz şəxs sayırdı. Onun savadlı yaza bilmədiyini söyləyib, hörmətli müəllimi gözümdən salmağa çalışırdı.
– O, hətta oxumağı bacarmır. Mənə de görüm, yazmağı bacarmayan adam müdrik olarmı? – deyib ara vermədən, cır və qulaqbatırıcı səslə danışırdı.
Onun danışığından heç nə başa düşmək olmurdu. O öz adının gözəlliyindən danışır, peyğəmbər adı ilə bağlı olduğunu deyirdi. Deyirdi ki, “Yusif adını şairlər dönə-dönə ehtiramla vəsf etmişlər”. Canfəşanlıqla sübut etməyə çalışırdı ki, bu ad adi söz deyil, Misir ölkəsində əfsanəyə çevrilmiş Yusifin eynisidir ki, insanlar arasında müdrikliyin timsalıdır. Bu adı daşıyanların özündə də az, ya çox dərəcədə gözəllik, böyüklük və müqəddəslik var. Bax, bu cür özünü tərifləyirdi Yusif!
O, mənə özünün yeni keyfiyyətlərindən danışmaq istəyəndə artırmada möhtərəm müəllimimin ayaq səsləri eşidildi. Mirzə Şəfi ayaqqabılarını qapı arxasında çıxarıb, ayağında əlvan və səliqəli toxunmuş corabla otağa daxil oldu. Qonağım elə güman elədi ki, Mirzə Şəfini qəsdən buraya dəvət etmişəm. Çünki Mirzə Şəfi onu görcək pis vəziyyətə düşmüş Mirzə Yusifi başdan-ayağa kinli nəzərlərlə süzüb, daxili hissini büruzə vermək istədi. Bu vaxt mən onu tez qabaqlayıb, soruşdum:
– Mirzə Şəfi, gəncəli ustad! Mən nələr eşidirəm?! Sən yazmağı, oxumağı bilmədən mənə elm öyrətmək istəyirsən? Bağdadlı ustad Mirzə Yusif səni elm aləmində səriştəsi olmayan adam hesab edir!
Bu sözlərdən Mirzə Şəfinin ovqatı təlx oldu. O, əvvəlcə əlini əlinə vurdu, xidmətçimə qəlyan gətirməyi işarə etdi. Mənim xidmətçim həmişə olduğu kimi, ona bir qəlyan gətirdi. Mirzə Şəfi bununla yanaşı, həm də dikdaban ayaqqabısının bir tayını götürdü və rəhmsizliklə onu bağdadlı “müdrik”in başına çırpdı. Mirzə Şəfinin özündən çıxdığını görən bağdadlı “müdrik” tez bayıra qaçmağa fürsət axtardı. Mirzə Şəfi ona imkan verməyib:
– Demək, sən məndən ağıllısan? Deyirsən, mən oxuya bilmirəm? İndi dayan, sənə bir oxumaq öyrədim ki, aləm tamaşana gəlsin! Deyirsən, yəni, mən yaza da bilmirəm? Al, başıbatmış! – deyib, ara vermədən ayaqqabını onun başına endirirdi.
Bağdadlı “müdrik” Mirzə Şəfinin kötəkləri altında ufuldayıb sızıldayaraq, otaqdan artırmaya, oradan da pilləkənlə aşağıya enib gözdən itdi.
Mirzə Şəfi müdriklik mübarizəsində qələbə çalmış, qürurla, mənim gözlədiyimdən də artıq sakitləşmiş vəziyyətdə geri qayıtdı.
Müəllimim mənə söylədi ki, Mirzə Yusif kimi boşboğazların sözlərinə inanmayım, yalnız onun dediklərinə əməl edim.
– Mirzə Yusif kimi çoxları sənin yanına gələcək, ancaq sən onlardan öz ağlınla üz döndərməlisən. Şair deyir ki: “Oxumağı, yazmağı bacarmayan adamların könlündən vəzirlik keçər.” Çünki belə adamların biliyi dayaz, tamahları isə böyük olur. Onlar sənin yanına elm öyrətmək üçün deyil, cibini soymağa gəlirlər.
Mirzə Şəfi sədəf kimi ağ dişlərini göstərib, əlavə etdi:
– İştah diş altında olur.
O, adəti üzrə rahatlanmaq üçün papağını çıxarıb kənara qoydu. Başını ülgüclə tərtəmiz qırxdıranda çox məğrur görünürdü. Bu vaxt ona elə gəlirdi ki, bütün qadınlarda ona məhəbbət, kişilərdə isə ehtiram hissi oyanır.
Hər dəfə o, başını qırxdıranda mən onun ruhunu oxşamaq üçün deyərdim:
– Bu gün necə gözəlsiniz, Mirzə Şəfi!
Dikdaban ayaqqabı əhvalatına baxmayaraq, Mirzə Şəfi bu gecə mənə daha şad görünürdü. Çünki bizim tanışlığımızdan indiyə qədər ilk dəfə idi ki, mənimlə şərab içməyə meyil edirdi. Halbuki, o, həmişə müəyyən bəhanə ilə bundan boyun qaçırardı. O, çox hörmətli adam olduğu üçün, Avropada onun şərab içməsi barəsində danışacağımdan, onun təmiz müəllim adına ləkə gətirə biləcəyimdən ehtiyat edirdi. Ancaq öz hislərini boğa bilmədi, iki-üç qədəh içdikdən sonra, ilhama gəldi. Mirzə Şəfi elə mükəddər, elə söhbətcil bir adama çevrildi ki, heç vaxt onu belə əhvalda görməmişdim. O, məni xumar baxışlarla süzüb dedi:
– Gör, bir Hafiz nə deyib:
Şərab müdrik adamların içkisidir,
O, gözəl əhvali-ruhiyyənin mənbəyidir.[1 - Şeirlər sətri tərcümə olunub.]
Onun ətrafında neçə-neçə müqəddəs ruhlar dolanır.
– Əslində, – deyə o, sözünə davam etdi, – şərabın ləzzətini yalnız avam adamlar başa düşməzlər. Biz filosoflara Quran niyə lazımdır? Bizim müdrik şairlərimiz, ağıllı xanəndələrimiz ömürləri boyu şərabı mədh ediblər. İndi bizim cürətimiz çatarmı ki, onların dediklərinə əks gedək?
Mirzə Şəfi bu sözlərlə sübuta yetirmək istəyirdi ki, onun söylədiklərini dünənə şamil etmək olmaz. O, mənə on il bundan əvvəl qatı dindar bir mollaya göndərdiyi şəraba məhəbbətini izah edən bir nəğmə oxudu:
Molla, şərab təmizdir,
Günahdır onu təhqir etmək.
Həqiqəti də axtarsan onda taparsan
Ayaqlarım məni bilərək məscidə gətirməyib,
Sərxoş idim, yolumu azıb gəlmişəm.
Badəni şeir, şeiri isə badə əvəz edirdi. Birdən mənim nəzərlərim təəccüblə ona dikildi. Mirzə dərin fikrə getmişdi. Gözləri bir nöqtəyə dikilib qalmışdı. O, bir an beləcə xəyala daldı. Mən onu xəyaldan ayırmağa qıymadım. O, dərin köks ötürüb, kədərli bir ahənglə aşağıdakı nəğməni oxudu:
Məhəbbətin əzabı belimi əydi,
Kimdən ötrü, soruşma.
Mənə ayrılığın zəhərini verdi,
Kimin əliylə, soruşma.
Mən onun sözünü kəsib:
– Mirzə Şəfi, heç sevmisənmi? – soruşdum. O məni əzablı baxışlarla süzdü və başladı başqa bir nəğmə oxumağa. Mənə elə gəlir ki, nəğmə Hafizin idi:
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/fridrih-bodenshtedt-31989418/mirz-s-fi-haqqinda-xatir-l-r-68371373/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
Примечания
1
Şeirlər sətri tərcümə olunub.