Təmsillər
Müəllif kollektivi
Kitaba ən məşhur təmsil yazıçılarından Ezop, İvan Krılov, Qasım bəy Zakir, Abbasqulu ağa Bakıxanov, Seyid Əzim Şirvani, Mirzə Ələkbər Sabir, Abbas Səhhət, Abdulla Şaiq və başqalarının təmsillərini daxil etmişik.
Təmsillər
Ezop
(VI əsr)
Tülkü və üzüm
Ac tülkü tənəkdən üzüm salxımının sallandığını görür. Onu dərmək istəyir, amma bacarmır. “Hələ dəyməyib”, – deyə çıxıb gedir.
Yəni birisi oynaya bilmir, deyir: yerim dardır.
Kor maral
Bir gözü kor maral dənizin sahilinə gəlib otlamağa başlayır. Görən gözü ilə quruya baxır ki, ovçu görünsə, qaçıb canını qurtara bilsin. Kor gözü isə dənizə tərəf olur, çünki oradan heç bir təhlükə gözləmir. Bu zaman dənizdə üzən gəmidəki insanlar onu görür və oxla vurub öldürürlər. Canını tapşıran zaman maral öz-özünə deyir: “Mən bədbəxt! Qurudan qorxurdum, fəlakəti ondan gözləyirdim. Sığındığım dəniz isə daha təhlükəli oldu!”.
Çox vaxt təhlükəli bildiyimiz faydalı, nicat saydığımız isə məkrli olur.
Qarı və həkim
Qarının gözləri ağrıyır. O, həkim çağırır. Söz verir ki, haqqını ödəyəcək. Həkim hər dəfə gəlib qarının gözlərinə məlhəm qoyur, amma qarı gözlərini yumanda, onun evindən nə isə çırpışdırır. Qarının evindən daha aparılası bir şey qalmayanda müalicə də başa çatır. Həkim öz haqqını tələb edir, qarı isə onun haqqını ödəməkdən imtina edir. Onda həkim qarını sürüyə-sürüyə hakimin yanına gətirir. Burada qarı dözməyib deyir ki, ancaq gözlərini müalicə edəcəyi təqdirdə haqq ödəyəcəyinə söz verib. Amma müalicədən sonra lap pis görməyə başlayıb. Qarı deyib: “Əvvəllər, evimdəki bütün əşyaları görə bilirdim. İndi isə heç nə görmürəm”.
Yaramaz adamlar tamah üzündən özlərini belə ifşa edirlər!
Bülbül və qırğı
Bülbül uca palıd ağacının budağında oturub adəti üzrə cəh-cəh vururmuş. Acından çinədanı quruldayan qırğı bülbülü görən kimi şığıyıb onu caynağına alır. Bülbül sonunun çatdığını başa düşür. Qırğıdan xahiş edir ki, onu buraxsın: axı, o qırğının çinədanını doldurmaq üçün hələ çox kiçikdir. Əgər qırğı çinədanını doldurmaq istəyirsə, qoy daha iri quş ovlasın. Qırğı etiraz edir: “Caynağındakı qəniməti əldən verib, xəyali qənimətin dalınca qaçmaq, səfehlikdir”.
Təmsil göstərir ki, daha çox qazanmaq ümidi ilə əlindəkini əldən verənlər ən səfeh adamlardır.
Dəvə
İnsan ilk dəfə dəvəni görəndə, onun nəhəng boyundan qorxaraq qaçıb gizlənir. Müəyyən müddət keçəndən sonra dəvənin mülayim və itaətkar heyvan olduğunu görür. Cəsarətini toplayıb ona yaxınlaşır. Sonra heyvanın səfeh olduğunu görüb elə cəsarətlənir ki, yüyənini oğlan uşağına tapşırır.
Təmsilin əxlaqi dəyəri budur: vərdiş qorxuya üstün gəlməyə kömək edir.
Balıqçı
Bir balıqçı çox gözəl tütək çalırmış. Bir gün o, tütək və tor götürüb dənizə gedir, qayanın çıxıntısında dayanıb tütək çalmağa başlayır. Belə hesab edir ki, balıqlar bu şirin musiqi sədalarını eşidib özləri sudan çıxacaq. Lakin nə qədər çalırsa-çalsın, balıqlar gözə dəymir ki dəymir. Onda tütəyi bir kənara qoyub suya tor atır və çoxlu sayda növbənöv balıq tutur. Torun içindəki balıqları sahilə boşaldır. Balıqların çırpınmasına tamaşa edərək deyir: “Yaramaz məxluqlarsız: sizin üçün çalırdım – oynamırdınız, indi daha çalmıram – amma oynayırsınız”.
Təmsil yersiz iş görən adamlar üçün nəzərdə tutulub.
Tülkü və göyəm
Hasara dırmaşan tülkü yıxılmamaq üçün göyəm kolundan yapışır. Kolun tikanları onun dərisini deşik-deşik edir və incidir. Tülkü göyəmi qınamağa başlayır: axı o, yardım üçün ondan yapışıb, amma vəziyyəti daha da pisləşib. Göyəm etiraz edərək deyir: “Əzizim, məndən yapışmaqla səhvə yol vermisən. Axı, mən özüm hamıya yapışıram”.
Yəni təbiətcə ziyankar adamlardan ancaq səfehlər yardım istəyir.
Yoğunlamış tülkü
Ac tülkü ağac koğuşunda çobanların unutduğu çörək və ət görür. Tülkü koğuşa girib bunları yeyir, lakin gödəni elə böyüyür ki, bayıra çıxa bilmir. Zar-zar zarıldayıb, ah-vay edir. Yaxınlıqdan keçən başqa bir tülkü onun zarıltısını eşidib yaxınlaşır, nə üçün ah-vay etdiyini soruşur. Səbəbini biləndən sonra deyir: “Bura hansı vəziyyətdə girmisənsə, o vəziyyətə düşənə qədər oturmalısan. Əvvəlki halını alandan sonra çıxmaq asandır”.
Təmsil göstərir ki, bəzi çətinliklər vaxtı gələndə, öz-özünə həll olunur.
İvan Krılov
(1769 – 1844)
AĞACLARIN SÖHBƏTİ
Alma, palıd, şam ağacı hal ilә,
Eylәdilәr bәhs bu minval ilә:
Başladı tərifə palıd qamәtin,
Öydü özün, zorbalığın, halәtin.
– Yetmәz olur, – söylәdi, – dağlar mәnә,
Layiq olur fәxr edә bağlar mәnә.
Az qala başım yetişә göylәrә,
Şax budağım kölgә salır hәr yerә.
Әssә külәk, qopsa da tufan yenә,
Әymәyә әsla gücü çatmaz mәnә.
Canlıcadır, zorbacadır baldırım,
Sındıra bilmәz mәni heç ildırım!
Alma ağacı ona verdi cavab:
– Eylәmә tərif özünü, ey cәnab!
Zorbadır hәrçәnd ki, qәddin sәnin,
Yox mәnә tay olmağa hәddin sәnin!
Sәndә bitir bir neçә vecsiz qoza,
Ancaq o da qismәt olur donquza.
Mәndә vәli, yaxşı, gözәl alma var,
Rәngini hәr kim görә heyran qalar.
Dadlı, lәtafәtli, mәlahәtlidir,
Saplağı incә, özü lәzzәtlidir…
Şam ağacı bildi bu keyfiyyәti,
Söylәdi: – Bәsdir, buraxın söhbәti,
Boş danışıqdan nә çıxar, ay balam.
Qış günü siz çıplaq olursuz tamam,
Leyk mәnim qışda dәxi yaz kimi,
Yaşıl olur paltarım atlas kimi.
Lazımam ev tikdirәn insanlara,
Hәm dirәyәm, hәm qapı eyvanlara.
Qış sobada xalq mәni yandırar,
Mәnfәәtim xalqa mәnim çox dәyәr…
EŞŞƏK VƏ BÜLBÜL
Nəqlidir bülbülü görüb eşşək,
Dedi: “Qəlbimdə vardır üqdeyi-şəkk.
Xalq edər sövtü, ləhcəni tərif,
İstərəm mən həm eyləyim tövsif.
Ey olan hüsnü-sövtdə məruf!
Eylə bu şəkk üqdəsin məkşuf.
Xalq əqvalı ta ola məlum,
Sidqü kizbini mən edim məfhum.
Et bu dəm bir nəvayi-xoş avaz,
Qıl qəbul iltimasım, eyləmə naz”.
Eşşəyin iltimasın ol bülbül,
Çün qəbul etdi, eylədi qülğül.
Guşini tutdu xər ki, çün nasus,
Özü həm durdu sakitü salus.
Eşidib sövt nəğməsini tamam,
Dedi: “Səd heyf, heyf, heyf müdam!
Gərçi aləm içindəsən məşhur,
Şöhrəti-kizbə olma sən məğrur!
Nəğmədə nəqs çox və leyk, əfsus!
Sənə təlim etməyibdi xorus.
Nə xoşavazdır, xorusi-səba,
Qəlbi şad eləyir qılanda səda!..”
Bülbülə sözləri edib təsir,
Dedi: “Xoşdur sənə həmişə nəfir!
Ləhni-sövtim edər cahana əsər,
Sənə təsir etmədi, ey xər?!”
Bülbül azürdə eylədi pərvaz,
Bu misal ilə çox olur pərdaz!
Ol kəsin halı matdır heyran,
Özü aqil, mürəccəhi nadan!
Bizə xaliq ola müinü pənah,
Cahil hakim edəndə əmri-təbah!
TÜLKÜ VƏ ÜZÜM
Acmış bir tülkü girdi bir bağa,
Dolaşdı о bağı başdan-ayağa.
Boylandı, həsrətlə baxdı hər yana,
Qızarmış salxımlar az qalır yana.
Hər salxım bir düzüm yaquta bənzər,
İtirdi özünü, oynadı gözlər.
Salxımlar ucadır, çatmayır əli
Vurnuxur, çırpınır, ah, nə etməli?
Nə çıxsın ki, gəlmiş üzüm xoşuna,
Bir saat dolaşdı bağı boşuna.
Gedirkən həsrətlə dedi:
– Üzümlər,
Uzaqdan gözəldir aldanır nəzər.
Baxsana, dəyməmiş gömgöy qoradır,
Yeyilmək zamanı onun sonradır.
DURNABALIĞI VƏ PİŞİK
Hər sənətkar öz işinə getməlidir, nə gərək,
Çörəkçi çəkmə tiksin, çəkməçi yapsın çörək.
Dişli Durnabalığı dəyişdi niyyətini,
İstədi ki, işlətsin pişiyin sənətini.
Bilməm, onun bağrını həsəd oxu dəlmişdi?
Yoxsa, balıq yeməkdən artıq təngə gəlmişdi?
Nə isə, yalvardı о bir gün dostu Məstana,
Özü ilə aparsın onu siçan ovuna.
Məstan dedi: – Gəl, burax bu uğursuz niyyəti!
Sən bacara bilməzsən bu yabancı sənəti!
Yaxşı demişlər: hər iş qorxar öz ustasından!
Bu sözü təsdiq edər, şübhəsiz, bütün cahan.
– Yox, dostum! Ömrümdə mən görməmişəm siçanı.
Bıqdım balıq yeməkdən, göstər, о siçan hаnı?
– Uğur olsun, eyləysə, arxama düş, gəl gedək!
Girdilər bir anbara, durub keşik çəkərək,
Neçə siçan ovladı, nəşə gəldi Məstana.
Bığlarını silərək yoluxdu öz dostuna,
Gördü Durnabalığı çapalayır yarımcan,
Quyruğunu gəmirmiş bir kəsəyən, ya siçan.
Hərəkətsiz düşmüş o, quru nəfəs var, ancaq,
Sürükləyib tez onu bir gölməyə ataraq
Dedi: – Durnabalığı, bu iş dərs olsun sana,
Ağlını yığ başına, çıxma siçan ovuna!
QARTAL VƏ TOYUQLAR
Qara quş saf havada etdi maraq,
Uca göylərdə qol-qanad çalaraq,
Odlu, şimşəkli ildırım doğuran,
O fəzalarda eylədi cövlan.
Sonra endi kiçik təpə qaşına,
Qondu alçaqda bir söyüd başına.
Söyüdə qonmağın nə qiyməti var?
Çox qəribə olur bu padşahlar!
Ağaca vermək istəmiş ad-san.
Ya yox imiş ona münasib olan.
Bir palıd, ya qaya, bu alçağa quş
Kim bilir, nə maraq ilə qonmuş.
O söyüddə oturmadı bir an,
Uçdu, başqa söyüddə etdi məkan.
Görüb alçaqdan böylə bir uçuşu,
Bir Toyuq söylədi: – Aman, qonşu,
Anılır hörmət ilə qartallar,
Böylə uçmaqda nə çətinlik var?
İstəsəm, mən də qol-qanad açaram,
Bu söyüddən o söyüdə uçaram,
Olmayaq bunca axmaq, ey qonşu,
Anmayın şan-şərəflə böylə quşu!
Bizdən artıqmı ondakı göz, ayaq?
Görmədinmi, uçurdu o nə sayaq?
Uçur alçaqda biz toyuqlartək.
– Sözlərin doğrudur bir azca, gərək,
Uçur onlar bizə yaxın yerdə.
Bir toyuq da uçarmı göylərdə?
QARĞA VƏ TÜLKÜ
Çoxdan sübut olub yaltaqlıq murdar,
Zərərli bir işdir… Yenə adamlar
Bundan çəkinməyir, çünki hər yaltaq
Tapır ürəklərdə kiçik bir bucaq.
Qarğacıq hardansa tapmışdır pendir;
Qonmuş bir çinara; acdır, sevinir,
Pendiri o yemək istəyən zaman
Birdən fikrə getdi; bir Tülkü ordan
Keçirdi. Görüncə boynunu burdu.
Pendirin qoxusu onu durdurdu.
Ayağı ucunda o yavaş-yavaş,
Getdi o, ağacın yanına birbaş.
Boylanıb da baxdı, birdən şöngədi,
Dadlı bir dil ilə Qarğaya dedi:
– Nə qədər gözəlsən, ey gözəl pəri,
Can alan, şəvədən qara gözləri
Nağıllarda ancaq olar eşitmək,
Kimdə var o qanad, o dimdik, lələk!
Mələktək xoş olur, şübhəsiz, səsin
Utanma, oxu gəl, xoşdur nəfəsin,
Səsin də olursa gözəl özüntək
Quşlar padşahı sənmişsən, demək!
Tərifdən Qarğanın başı bərk döndü,
Nəfəsi tıxandı, qəlbi döyündü.
Tülkünün o dadlı sözündən Qarğa
Öz qarğa səsilə qarıldadı: “Qa!”
Pendir dimdiyindən düşdü bir yana;
Bildi ki, aldanmış qurnaz heyvana.
MÜŞKİLPƏSƏND[1 - Müşkilpəsənd – hər şeyi bəyənməyən.] GƏLİN
Getmək istəyirdi bir gənc qız ərə,
Evlilik bir günah deyil gənclərə.
Günah odur ki, qız lovğaydı xeyli,
Qürurdan heç kəsə düşmürdü meyli.
O istəyirdi ki, getdiyi insan
Olsun dərrakəli, xoşxislət cavan,
Varlı, vəzifəli, hörmət sahibi,
Gözəl, boy-buxunlu, şöhrət sahibi,
Gətirsin çox hədsiz-hesabsız qazanc,
Qızı da çox sevsin, olmasın qısqanc.
Çətindir belə bir nişanlı tapmaq,
İndi sən bu qızda bir taleyə bax.
Gəlirdi bu qıza çox adlı-sanlı,
Mərifət sahibi, xeyli nişanlı.
Gələnlər hamısı münasib ərdi,
Kim olsa, birini sevib gedərdi.
Başqaydı bu qızda lakin düşüncə
Həm müşkilpəsənddi, həm zövqü incə,
Könlünə yatmırdı əsla gələnlər.
Deyirdi bunlardan mənə olmaz ər.
Bunun şöhrəti yox, onun nişanı,
Bu adlı-sanlıdır, yox cibişdanı.
Bu yekə burundur, o qaşı seyrək,
Bu belə, o elə – çətindir seçmək.
Qəlbinə yatmadı heç kəs müxtəsər,
Çoxları eşqindən çəkdi dərdi-sər.
Bu işin üstündən ötdü bir zaman
Elçilər dağıldı qızın başından.
İki il keçincə təzəsi gəldi,
Bu aşiqlərin də işi əngəldi.
Xor baxdı qız yenə bu gələnlərə.
Dedi: – Mən bunlara getmərəm ərə.
Hər axmaq nəçidir mənə tay olsun?
Günəşəm, sevgilim gərək Ay olsun!
Ərçün tələsmirəm nə olubdur, nə?
Qızlıq həyatı ki, xoş keçir mənə.
Rahətəm gecəni, həm də gündüzü,
Belə ərə getmək boş şeydir, düzü.
Rəddi-cavab verib, bu aşiqləri
Qız öz qapısından qaytardı geri,
Elçilər kəsdilər qapıdan ayaq.
İndi təkbir elçi gəlirdi, ancaq.
Keçdi bir il daha, yox bir səs, nəfəs
Qızçün elçiliyə gəlmədi heç kəs,
Qız gəldi yetişmiş bır xanım oldu.
Əvvəlki zəriflik, incəlik soldu.
Bir-bir yoldaşları saydı gördü qız
Hamı ərə gedib, o qalıb yalqız…
Qızın ürəyini sıxdı qəm-kədər,
Bir dəfə güzgüyə salınca nəzər
Gördü kı, hüsnünü soldurub zaman.
O, gözəlliyini itirir hər an.
Artıq saralmışdır gül dodaqları,
Solmuş baxışları, al yanaqları.
Əvvəlkilər kimi o deyildir şən
İpək saçlarına onun düşüb dən.
Keçmişki məlahət qalmayıb əsla,
Ona hər tərəfdən gəlir min bəla.
Verirdi məclisə yaraşıq-işıq
Hər görən hüsnünə olurdu aşiq.
İndi heç kəs ona salmayır nəzər,
Artıq lovğalıqdan eyləyir həzər.
Ruhunu, qəlbini başqa hiss sarır.
Qüruru buraxır, o ər axtarır,
(Qızlar kişilərə baxsa hər necə
Qəlbləri yenə də bizdədir, məncə.)
Qız deyir fürsəti verməyim əldən,
Tamamən solmamış ərə gedim mən.
Bir axsaq rast gəlir lovğa dilbərə
Razılıqla gedir qız ona ərə.
PARNAS[2 - Parnas – Yunan əfsanələrinə görə şeir ilahəsi Apollonun yaşadığı dağ. Bu təmsildə Krılov “Rus Parnası” dedikdə, öz dövründəki Rusiya Akademiyasını nəzərdə tutmuşdur. O zaman Akademiya, elmi inkişaf etdirmək əvəzinə, yeniliklərin əleyhinə çıxırdı.]
Tanrılar qovulurkən Yunanıstan elindən,
Onların yerləri də alınmışdı əlindən.
Əhali arasında bölüşdürüldü yerlər,
Parnasa da o zaman sahib oldu bir nəfər,
Gətirdi eşşəkləri o, Parnasda otardı,
Eşşəklərin nədənsə işdən xəbəri vardı.
Bilirdilər burada yaşamış musiqarlar,
Keçmişdə bu məkanda ömr etmiş nəğməkarlar.
Odu ki, düşünərək dedilər nahaq yerə,
Bizi gətirməyiblər bu gözəl çəmənlərə.
Görünür nəğməkarlar bezikdirib elləri
Eşşəklərin sövtünə[3 - Sövt – səs.] uyubdur könülləri.
Odur istəyir ellər dinləsin bizi bir az…
Biri dedi: – A dostlar, oxuyaq gözəl avaz!
Gözəl bir xor düzəldək, verək burda səs-səsə
Bizim dadlı nəğməmiz nəşə versin hər kəsə…
Qoy yayılsın aləmə eşşəklərin şöhrəti,
Artsın ellər içində gündən-günə hörməti.
Qoyaq yaxşı bir qayda, heç bir kəsə baxmayaq,
Kimdə eşşək sövtü yox, Parnasa buraxmayaq.
Bu sözü bəyəndilər bütün uzunqulaqlar,
Birgə verib səs-səsə oxudular ulaqlar.
Bir gurultu qopdu ki, kim dinləsəydi, əgər
Sanardı cırıldayır yağlanmamış min təkər.
Eşşəklərin sahibi görüncə bu ədanı,
Bu eşşək nəğməsini, zəhlətökən sədanı
Gurultudan yazığın tutuldu qulaqları,
Səbir kasası doldu, tez qovdu ulaqları.
Coşub acıqlanmasın nadanlar bu məsəldən,
Ellər doğru söyləyib bu sözləri əzəldən:
Başıboşu yüksəkdə oturtsalar da, bişək
Dünyaya eşşək gəlib, gedəcək onlar eşşək.
MEYMUNLAR
Hər bir işi əql ilə qəbul etdiyin zaman,
Faydalıdır, şübhəsiz, xeyir görərsən ondan.
Onu əqlə vurmadan qəbul etmək ziyandır,
Allah özü saxlasın, böylə işlər yamandır.
Sənə misal söyləyim ən uzaq bir ölkədən
Meymunları görənlər keçirmiş təcrübədən.
Nə görsələr götürüb onu təqlid edərlər,
Bunu bilən ovçular bu yol ilə gedərlər.
Bir gün bir sürü meymun çıxmış böyük ağaca,
Gizli-gizli yayılmış budaqların boyunca.
Oyunbaz bir ovçuya baxırdı heyran-heyran,
Torda, otlar üstündə yuvarlanır durmadan.
Gülüşərək meymunlar ağacda qaynaşırdı,
Bir-birilə baş-başa verib pıçıldaşırdı:
– Eşq olsun bu igidə, göstərdiyi oyunu,
Doğrudan da gözəldir, baxsanız a, yox sonu.
Yuvarlanır, qıvrılır, birdən-birə o yenə
Kələf kimi yumulur, ya açılır tərsinə.
Bax, nə əli görünür onun, nə də ayağı,
Bacarırıq, a dostlar, biz hər oyun açmağı.
Ancaq görünməmişdir bizdə belə bir sənət.
Siz ey gözəl bacılar, əldə var ikən fürsət,
Öyrənsək bu oyunu, məncə, olmaz heç yaman.
Çox əyləndi oyunbaz, yoruldu bu oyundan.
O gedincə başlarıq,
ovçu duyaraq bunu.
Meymunlara buraxdı həm toru, həm oyunu.
–Yaxşı oldu, durmayın, qaçırmayaq fürsəti,
Təcrübədən keçirək biz bu gözəl sənəti.
O gözəllər axışdı, ovçu qonaqlarına
Hörmət üçün torları düzmüş idi yan-yana,
Soxuldular içinə, atıldılar, düşdülər
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/raznoe-4340152/t-msill-r-68386408/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Müşkilpəsənd – hər şeyi bəyənməyən.
2
Parnas – Yunan əfsanələrinə görə şeir ilahəsi Apollonun yaşadığı dağ. Bu təmsildə Krılov “Rus Parnası” dedikdə, öz dövründəki Rusiya Akademiyasını nəzərdə tutmuşdur. O zaman Akademiya, elmi inkişaf etdirmək əvəzinə, yeniliklərin əleyhinə çıxırdı.
3
Sövt – səs.