Пераслед мiнулага
Дмитрий Максимович Акулич
Прайшло yжо нямала гадоy пасля заканчэння вайны, але яе наступствы yсё яшчэ адчуваюцца y сэрцах жыхароy невялiкай вёскi.Ветэран Юрый Люты з вялiкiм грузам трагiчнага мiнулага часта адчувае неспакой, якi пакутлiва аддаецца болем. Сям'я Янчанка: працавiты гаспадар i энергiчная гаспадыня. Кожны з iх па-свойму пражывае сямейнае жыццё. Клапатлiвая Юлiя Абрамоyская yспрымае yсё блiзка да сэрца. Былы спартсмен Аляксандр Лебедзеy заляцаецца да Юлii. Самая старэйшая жыхарка Валянцiна Пруцiк пражыла y акупацыi, яна вельмi сумуе па сваёй сям'i. Пятро Жук жыве мiнулым здраднiка. Ангелiна Ржаная, моцная духам жанчына, даглядае Валянцiну i любiць чапляць Пятра словамi. Каралiна Лiс спрабуе зберагчы мужа ад алкаголю. Балбатлiвы Арцём Лiс – адзiны, хто ставiцца да Пятра па-добраму, як да сябрука.Усiх гэтых людзей пераследуе ваеннае мiнулае, шнары не сцерцi з iх памяцi. Балючыя yспамiны yсплываюць на паверхню пры розных абставiнах.
Дмитрий Акулич
Пераслед мiнулага
1
З учарашняга ранку yсё гэтак жа невялiкiя кроплi восеньскай iмжы абмывалi старэнькую вёску Боркi, што размясцiлася y шырокай нiзiне, удалечынi ад iншых населеных пунктаy. У вiльгацi стаялi яе лясныя yскраiны, шырокiя палi, круглявыя лугi i старыя хаты. Канавы yздоyж хвойных лясоy i пустых палёy поyнiлiся вадой. У такое надвор'е амаль незаyважнымi становяцца праплываючыя хмары, якiя, раствараючыся y масе падобных сабе, ператвараюцца y адзiн суцэльны абрус. Толькi прыгледзеyшыся, можна было злёгку заyважыць павольны рух шэрай масы, што плыла y бок цёмнай лiнii высокага лесу. Здавалася, што дробны пануры дождж не збiраецца сыходзiць да зiмы, што шэрая роyнядзь над галавой нiколi не адпусцiць з палону цёплае сонца i неабсяжнае блакiтнае неба. Вада лёгка ляжала на мяккай сырой зямлi. Празрыстыя кроплi, якiя сцякалi з жоyта-чырвонага лiсця, хутка напаyнялiся, цяжэлi i, зрываючыся, паспешлiва падалi долу. Цёмныя фiгуры будынкаy добра вылучалiся на яркай палiтры кастрычнiцкай восенi.
Вечарэла, калi белы аyтобус, якi выехаy гадзiну таму з горада, спынiyся на краi дарогi. Дзверы адчынiлiся, i на аyтобусны прыпынак выйшаy пяцiдзесяцiпяцiгадовы Юрый Люты з двума пакетамi y руках.
Прыпыначны пункт, якi быy размешчаны недалёка ад скрыжавання yздоyж галоyнай трасы, веяy сырасцю i холадам. Несамавiты бетонны прыпынак на фоне зялёнага бору выглядаy старым. Юрый стаy пад дах, правёy вачамi грамадскi транспарт, а затым паглядзеy на хмары. "Дождж не дубiна i я не глiна!" – падумаy ён i дастаy з чорнага пакета цёмна-зялёны тонкi плашч, каб схавацца ад непагоды.
Высокi мужчына пакiнуy прыпынак i збочыy на ямiстую жвiровую дарогу, якая абрасла па краях густымi лазовымi кустамi. Юрый з адным лёгкiм пакетам вяртаyся дадому y маленькую вёску. У цяперашнi час аyтобус больш не курсiраваy у Боркi, ён высадзiy Юрыя за сем кiламетраy ад вёскi. Так як усе рэйсы былi адмененыя, жыхарам аддаленага населенага пункта даводзiлася дабiрацца сваiм ходам.
Юрый Люты памятаy, калi y апошнi раз аyтобусы заязджалi y яго вёску. Гэта было даyно, гадоy дваццаць таму, адразу пасля вайны. Нават цяпер, у дрэннае надвор’е, дарога была не такая, як раней, таму аyтобусам i легкавым аyтамабiлям цяжка было па ёй праехаць. Добра, што яшчэ пошту i прадукты дастаyлялi людзям. Пасля вайны на дарогу не вылучалi вялiкiх грошай, таму ад скрыжавання шлях заyсёды быy разбiты цяжкiмi трактарамi, якiя часта вывозiлi лес, або y палявы сезон праязджалi гэтай дарогай да палёy. З-за непагоды дарога асядала, вымывалiся ямы. Новы асфальт класцi нiхто не збiраyся, а стары yжо даyно разбiyся на кавалкi i змяшаyся з пяском.
Цяпер жа, праз вёску з васьмю жылымi хатамi, па адзiнай вулiцы ездзiлi толькi леснiкi i аграрыi. Раённая yлада казала, што палепшыць праезд, супакойвала жыхароy i абяцала выправiць сiтуацыю, раз на месяц пасылаючы грэйдэр на дарогу, каб ён хоць неяк палепшыy праезд шырокай лапатай. А раз на год, у траyнi, калi над балоцiстай мясцовасцю дажджы трохi зацiхалi, дарогу прысыпалi буйназярнiстым жоyтым пяском, раyнялi i yтрамбоyвалi. Але гэтага хапала ненадоyга. Калi y iншых мясцовасцях лета здавалася гарачым i засушлiвым, у Борках раз-пораз грымелi навальнiцы. Уся вада сыходзiла y раку, а вясной, пры раставаннi снегу, рака разлiвалася, выходзiла з берагоy да лесу, запаyняла сабой балоты i канавы. Таму чорныя тарфяныя палi засявалiся y пачатку лета толькi раннiмi культурамi. Людзi не кiдалi yрадлiвую зямлю, якая давала вялiкi yраджай у пачатку верасня.
Стомленае цела Юрыя Лютага нетаропка скарачала нялёгкi шлях. За першым жа паваротам, за яго спiнаю схаваyся шэры аyтобусны прыпынак, старое скрыжаванне схавалася за высокiмi дрэвамi i густымi кустамi. Юрый стараyся абыйсцi дробныя каламутныя лужыны, якiя не пакiдалi нi метра роyнай паверхнi па yсёй шырынi дарогi. Блакiтнавокi мужчына yсё больш прыцiскаyся да абочыны, ступаючы высокiмi чорнымi чаравiкамi y гразь. Цiха хлюпала пад нагамi. Дажджавая вада сцякала па цёмна-зялёным капюшоне, перад задуменным выцягнутым тварам падалi чыстыя кропелькi хмар. Маршчынiсты белы твар адчуваy дотык прахалоднага паветра, схаваныя рукi грэлiся пад плашчом.
Юрый Люты глядзеy толькi наперад i, у такiя моманты бяздушнага атачэння, ён патроху аддаляyся ад рэальнасцi. Пры адзiнокiх шпацырах, дарослы мужчына любiy пагрузiць галаву y складаныя думкi, але з-за гэтага yсё больш з памяцi выбiралiся глыбокiя yспамiны. Пражытае нiбы туманам адганяла яго ад разваг i прымушала зноyку адчуць нялёгкiя моманты. Вось i сёння, у бязлюдным месцы Юрый пачаy разважаць аб непрыемных абставiнах надвор'я. Разважаy i yяyляy над тым, што ж магло стаць з яго вёскай, з усiмi яе жыхарамi, калi б пражытая iм вайна прайшла па-iншым сцэнарыi або зусiм, не пачалася. Быy бы зараз пасёлак усё тым жа вялiкiм i квiтнеючым цi yсё роyна yсё скацiлася y маленькую вёсачку? Цi працягвала iснаваць прамысловая гаспадарка па зборы бруснiц i журавiн? Цi засталiся дагледжанымi дрэнажныя канавы пры фермеры? Юрый Люты сумаваy па сваёй маладосцi, па сям'i. Ён хацеy вярнуцца y той перадваенны час, у часы, калi яго жыццё было поyнае жыццёвымi справамi i блiзкiмi людзьмi. І, абдумваючы пастаyленыя пытаннi, ён мiжволi кацiyся ад мiрных успамiнаy да жудасных ваенных дзён, а ад iх да свайго сапраyднага жыцця, да таго, хто ён ёсць цяпер. Такiм чынам, разбiраючы сваё сапраyднае, Юрый разумеy, што yжо перастаy баяцца смерцi. Прынамсi, яму так здавалася, калi яго думкi былi паглынутыя цяжкiмi yспамiнамi.
Прайшоyшы yсяго адзiн кiламетр няроyнай дарогi, Юрый Люты спахапiyся y прахалодным вечары. За яго вузкай спiнай раптам загрукатаy рухавiк мотаблока. Гэты непрадказальны трактарны шум, як галодны кот выскачыyшы на мыш, iмгненна спалохаy i адцягнуy Лютага ад задуменнасцi.
Адразу, на Юрыя напала небяспека мiнулага. На некалькi секунд яго адкiнула назад, туды, у далёкiя yспамiны аб жудаснай i крывавай вайне. Як пры трэннi серы на запалцы, успыхнула непрыемная карцiна, i абудзiлiся y мужчыне ваенныя днi, ажылi галасы бою, памяць паказала нямыя твары варожых салдат.
Гукi трактара падштурхнулi Юрыя Лютага yспомнiць жудасны момант вайны, якi пазбавiy яго магчымасцi змагацца з ворагам на перадавой. Гэта было y вясновы дзень, якi пачаyся даволi напружана. На вайне не бывае спакойных дзён, калi можна б было цiхамiрна думаць пра будучыню, бо y грудзях бесперапынна жыла трывога. Па загадзе yся штурмавая група, у якой знаходзiyся сяржант Люты, пачала атаку на замацаваныя пазiцыi акупантаy. У той жа час наперадзе i ззаду гулi рухавiкi баявых машын, трашчалi кулямёты прыкрываючых бронемашын, стракаталi гусенiцы, грукаталi гарматы танкаy. Тэхнiка добра абараняла агнём усю сваю смелую штурмавую пяхоту. Салдат Люты пiльна, крок за крокам, iшоy наперад. Затым ён з невялiкай групай аддзялiyся ад асноyнага злучэння, атрымлiваючы асобныя загады, задачы i мэты. Юрый Люты iшоy першым у змейцы, уздоyж поля. Па камандзе адважнага i дасведчанага старшага лейтэнанта, ён разам з салдатамi збочыy углыб, у невялiкую паласу знявечанага зялёнага лесу. Вялiкiя i малыя дрэвы, якiя падзялiлi сабой квадратныя палi, парадзелi ад бiтваy. Зялёныя кусты i свежыя ссечаныя галiнкi маскiравалi, хавалi сабой ворага. Сяржант Люты падыходзiy усё блiжэй да варожых пазiцый, i тым самым, зямлянкi i доyгiя акопы ворага ажывалi, сустракаючы яго аyтаматнымi чэргамi. Кулi свiсталi страхам i смерцю, адсякаючы на сваiм шляху тонкiя галiнкi, нiбы вастрыём ляза, працягваючы адважна ляцець наперад. Ад тоyстых ствалоy адляталi драyняныя трэскi, i, нягледзячы на гэта, шырокiя бярозы yсё ж лавiлi i прымалi на сябе варожыя кулi, прыкрывалi сваiх салдат.
У тыя хвiлiны Юрый Люты yдзельнiчаy у наступальнай аперацыi, настаy час для вызвалення часова згубленых, акупаваных ворагам, тэрыторый Радзiмы. Яго сэрца калацiлася цiха, дрыжала не так моцна, як у першыя днi вайны або y першым баi. Ваенны час паступова змяняy Юрыя, гартаваy яго дух, ён стаy храбрэй i мужней. Нягледзячы на тое, што некаторыя з яго таварышаy па службе лiчылi, што яго занадта yпэyненая адвага можа загубiць яго y баi, Юрый працягваy жыць. І y гэты момант наступу y сяржанта Лютага не было нi жалю да супернiка, нi стомленасцi да сябе. Ён наглядзеyся праyды i нахапаyся горкiх пачуццяy, якiя па меры бiтваy заглушалi боль, уздымалi дух скончыць гэтую вайну перамогай.
Працягвалi бязладна свiстаць кулi. Варожыя салдаты бiлi як папала, заyважыyшы мiльгаючы чалавечы цень сярод дрэy. Юрый Люты знаходзiyся y пярэдняй лiнii. Яму даводзiлася часта спыняцца i хавацца за тоyстымi бярозамi, углядацца, лавiць агнявыя кропкi ворага, хутка прыцiскацца да параненай глебы. Штурмавы атрад усё блiжэй падбiраyся да варожых траншэяy, цяжка прабiваy iх смелыя блакiроyкi. Люты часта кiдаy гранаты y занятыя ворагам акопы i блiндажы, а затым выпускаy доyгую чаргу y цёмныя земляныя бункеры. "Пацукi", так называлi салдат працiyнiка, якiя хавалiся y блiндажах i адстрэльвалiся да апошняга, не жадаючы здавацца.
Старшы лейтэнант па сувязi кiраваy усiмi атакуючымi групамi. Ён знаходзiyся y гушчы падзей i амаль увесь час крычаy. "Заходзь справа! Злева абыходзь! Наперад! Наперад!" – рваy голас афiцэр пры шуме бiтваy. У той дзень сяржант Люты зладжана выконваy загады. Ён смела залазiy у акопы, дабiваy агрэсара, якi не здаваyся, у крытых умацаваннях. Юрый даставаy з блiндажоy захопленае yзбраенне i чакаy новых распараджэнняy. Крыху перавёyшы дух, Юрый зноy iшоy у наступ, так iшоy, быццам зусiм пераставаy баяцца агню y адказ. Ён люта i смела, з вялiкiм тактычным розумам, кiдаyся на ворага, iшоy на подзвiгi. Іншыя не разумелi яго неасцярожнасцi. Ад таго, свае салдаты часта паyтаралi пасля бою: "Як ты яшчэ жывым застаешся? Шанцаванне? Няйначай як загавораны! Ты што, зусiм не баiшся смерцi? Цябе не чакаюць дома?" А Юрый Люты адказваy iм: "Шанцаванне? Не! Я проста хачу хутчэй прыбраць ворага з нашай зямлi!" Але салдаты разумелi, што адной толькi адвагi мала, для таго каб жыць i пазбегнуць кулi. Адвага – гэта добра, але гэтага недастаткова. Патрэбна асцярожнасць, уменне правiльна ацэньваць сiтуацыю i хутка прымаць узважаныя рашэннi. А можа y Лютага гэта yсё было? Колькi адважных хлопцаy ужо загiнула… Вельмi шмат! А Люты, якi не першы год ваяваy, разумна iшоy наперад, пралiчваючы дзеяннi ворага. Ён страляy у працiyнiка першым, сыходзiy ад гранат, кулi толькi злёгку драпалi яго скуру, нават артылерыя бiла занадта блiзка, але не магла яго забiць. Многiя байцы не здагадвалiся, наколькi разумны быy Юрый, i больш верылi y яго шанцаванне. Таму прывязалася да яго мянушка Шчаслiyчык, прымацаваyся новы пазыyны да адважнага салдату. Часам здавалася, што яго ад смерцi ахоyвае сам Бог. Усё было магчыма. Цi мо yсё ж гэта было шанцаванне? Нягледзячы на yсю сваю мужнасць i iмкненне адпомсцiць, адагнаць захопнiка са сваёй зямлi, Юрый не аднойчы прапаноyваy варожаму салдату здацца, выйсцi з блiндажу да таго, як туды будзе кiнута граната. Бо былi тыя, хто падымаy белы сцяг, але yсё ж многiя бiлiся да канца, не здавалiся i гiнулi y сваiх сырых норах. "Пацукi!" – паyтараy Люты. Не абыходзiлася i без гэтага: адчуваючы блiзкае паражэнне, супернiку yдавалася загадзя пакiнуць блiндаж i адысцi назад, углыб, на iншую лiнiю абароны.
Атака за атакай. Метр за метрам вызваленай зямлi.
"У нас "трыста"! У нас страты!" – крычаy старшы лейтэнант скрозь шум. Так, страты былi, i гэта было сумна. У гэты ж наступальны дзень, побач з Юрыем Лютым упаy яго калега. Малады каравокi хлопец кiнуy гранату y ворага i павалiyся на зямлю. Ён ляжаy перад блiндажом i безжыццёва глядзеy на пахмурнае неба. Нябожчык нiбы казаy Лютаму скрозь смерць: "Не адступай! Мая смерць не павiнна быць дарэмнай!"
Юрый Люты з цяжкасцю прымаy гiбель сваiх таварышаy, не забываy iх жывыя i мёртвыя твары. Ён быy гатовы далей несцi гераiчны дух сваiх сяброy i рашуча, з розумам, рваyся y бой як танк, якiм кiраваy самы лепшы экiпаж.
Праз некалькi гадзiн, вораг быy выбiты з усiх пазiцый i цалкам была вызвалена лясная паласа, а таксама невялiкi населены пункт. Пастаyленая задача вышэйшага кiраyнiцтва была выкананая. Да вечара вялiкi стратэгiчны yчастак быy цалкам ачышчаны ад агрэсара, там замацавалiся свае сiлы, падцягнулiся рэзервовыя часткi армii.
Сяржант Люты, у поyнай ваеннай экiпiроyцы, разам з салдатамi адпачываy пасля бою. Яны стаялi паблiзу паyразбуранага цаглянага будынка, недалёка ад дарогi. У гэты момант да штурмавой групы з боку спiны пад'язджала бронемашына, каб перакiнуць падраздзяленне на yсходнюю частку фронту. Юрый Люты павярнуy цела i пакрочыy сустракаць ваенны транспарт. Амаль у самы момант iх блiзкасцi, машына наехала на адзiную варожую мiну, якая была разумна схаваная y мяккай цёмнай глебе. Пачуyся моцны выбух. Іскры i пясок паляцелi y бакi, бронемашына перавярнулася на бок, пашкодзiyшы толькi пярэдняе правае кола. Ад выбухной хвалi Юрый адляцеy у бок, яго калегi прыселi ад нечаканага выбуху. Цёмная глеба цяжкiмi камякамi yпала на цела Лютага, злёгку абсыпаyшы яго yзмакрэлы белы твар. У тую ж секунду, у галаву сяржанта yдарыy гарачы боль, загудзела y вушах, памутнела y вачах. Пасля выбуху спалоханыя салдаты паднялiся. Юрый таксама паспрабаваy устаць, але моцны боль скаваy яго ногi i цiснуy на грудзi цяжкiм грузам. Ён сцiснуy далонi, скрывiy твар i хацеy закрычаць ад болю, але выдаy толькi сiплы гук, гледзячы y неба. Падышлi да яго сябры, i тут жа падбеглi медыкi. Люты бачыy iх неразборлiвыя навiслыя твары, яго вочы паволi засцiлала заслона. Правая ступня не слухалася, не паддавалася руху. Правая канечнасць была моцна знявечаная, пашкоджана асколкамi. З нагi цякла кроy. Пад уплывам шуму y вушах, i y поyным здзiyленнi, не yсведамляючы y поyнай меры таго, што здарылася, Люты yпёрся локцямi y зямлю i паспрабаваy падняць цяжкую галаву, але нават пад халодным страхам ён не змог гэтага зрабiць. "Я yсё… Хлопцы, я yсё…" Сяржант страцiy прытомнасць. Салдатам хапiла аднаго кароткага погляду, каб зразумець, што для Юрыя Лютага фронт цяпер закрыты, адваяваy чалавек – пасля маленькай перамогi яго паранiла, шанцаванне пакiнула яго y жывых, але адабрала да калена правую нагу. Яшчэ доyгi час, лежачы y шпiталi, Юрый празмерна думаy: чаму менавiта так здарылася, чаму яго паранiла не y баi, чаму адзiнокая мiна зачапiла яго менавiта тады, калi справы на фронце сталi больш паспяховымi? Здавалася б, мiны не павiнна было быць там. Але калi вораг адступаy, пры паразе, ён усё ж знайшоy час, каб усталяваць яе. Чаму нiхто не заyважыy мiну пры актыyным руху y яе бок, чаму нiхто да гэтага не падарваyся? Нiбы мiна чакала толькi Юрыя, каб паразiць яго выбухам без усялякага геройства. Першы час было цяжка змiрыцца са стратай. Боль, смутак i раздражненне мучылi Юрыя. І хоць ён са спачуваннем разважаy пра сваю бяду, яна яго не зламала. Ён змiрыyся з тым, што нiколi yжо не вернецца на фронт, але вайна была яшчэ не скончана. Юрый Люты не збiраyся падаць духам. У шпiталi ён абдумваy варыянты, дзе ён мог бы быць яшчэ карысным, хай нават без паyнацэннай нагi, але yсё ж з рукамi i галавой. Ён гатовы быy працягваць рабiць любую працу, даступную яго целу. Сяржант Люты паyтараy, што ворага трэба гнаць са сваёй зямлi любой цаной, любымi спосабамi. Нават тыя, хто плёy маскiровачныя сеткi, шыy ваенную вопратку – уносiлi свой уклад у барацьбу.
У першыя пасляваенныя гады, у спакойныя гадзiны, i па гэты дзень вайна не адпускала Юрыя. Гэта страшнае гора трывала засела y яго сэрцы i памяцi. Без папярэджання, Юрыя пераносiла y мiнулае, успамiны пра вайну лавiлi яго розум i сталi траyмай яго жыцця. Выбухi, стральба, параненыя i мёртвыя – усё гэта раздзiрала i стамляла яго. Зноy i зноy перыяд ваеннага жыцця знаходзiy яго i псаваy настрой.
І цяпер, у сучаснасцi, калi Юрый Люты iшоy дадому па дрэннай дарозе, моцныя yспамiны аб ваеннай падзеi змяшалiся з рэальнымi гукамi надыходзячага транспарту. Калi малагабарытны трактар з шэрым прычэпам пад'ехаy занадта блiзка, Юрый яшчэ капаyся y памяцi. Кiроyца нешта крыкнуy, i y той момант, за секунду, ад лёгкага спалоху трывожныя думкi Лютага разляцелiся, як зграя дробных вераб'ёy. Юрый Люты хутка вярнуyся y цяперашнi час: да надвор’я, да волкасцi, да дарогi дадому, да трактара. Рослы мужчына злёгку здрыгануyся з-за мужчынскага крыку i не адразу зразумеy, як ён апынуyся на сярэдзiне дарогi. З яго плашча жвава палiлiся i пасыпалiся празрыстыя кроплi. Ён з лёгкiм галаyным болем хутка адышоy да мяккай абочыны, якая была пакрыта млявай жухлай травой. Дакрануyшыся плашчом да лазовых галiнак, Юрый у тую ж гадзiну павярнуy галаву направа, на гукi хуткасных выхлапаy чырвонага мотаблока. Праз хвiлiну ён павярнуy усё цела. Калi Юрый Люты адышоy ад непрыемнага ваеннага yспамiна, тады ж трактар прытармазiy каля яго.
– Гэй, Юрась, сядай! Падвязу! – са звонкай хрыпатой, гучна прамовiy кiроyца Арцём Лiс, iмкнучыся перакрычаць голас сваёй машыны.
Сiвы на галаву, чарнабароды, блакiтнавокi Арцём Лiс, у гэтую сераду вяртаyся дадому стомленым. Хоць яго, старога, пакалацiла y дарозе, ён не шкадаваy пра гэта. У яго вёсцы не было крамы, блiжэйшая гандлёвая кропка знаходзiлася y сямнаццацi кiламетрах ад Борак. Чакаць, калi y вёску прыбудзе аyтакрама, Арцём Лiс ужо не мог, моцна прыцiснула яго алкагольная залежнасць. Хоць прадуктовая машына з'явiцца yжо заyтра, унутры Арцёма гарэла моцная смага. З самага ранку ён вельмi пакутаваy, бо y хаце не было выпiyкi. Некалькi гадзiн таму ён адчуваy сябе на абрыве, незадаволеным i ненаедным. Таму ён iрвануy на трактары y доyгi шлях. І цяпер, хай i стомлены, але з прыемным трапятаннем у душы, стары мужчына вяртаyся дадому з двума бутэлькамi гарэлкi. Лiс пакуль трымаyся, не пiy, быy верны свайму новаму галоyнаму правiлу – заyсёды быць цвярозым за рагамi свайго мотаблока. У яго памяцi быy свежы момант, калi ён п'яным заехаy у канаву, перавярнуyся i ледзь было не патануy у ёй. Ён не хацеy паyтараць гэты трук зноyку, таму, калi трактар прывязе яго y вёску, нягледзячы на пагрозы жонкi, Арцём з радасцю заглушыць свой алкагольны голад удалечынi ад тэхнiкi.
Ранiцай, да задумы адправiцца y Майсееyскую краму за "беленькай", Арцём Лiс наведаy сябра. Пятро Жук старанна абшукаy усе куты, але не знайшоy нiчога y бутэльках. Пуста. Тара збiралася y асобным пакоi да лета i чакала, калi яе адвязуць у прыёмны пункт. У Пятра хованак не было. Жонка Арцёма змагалася з залежнасцю мужа да алкаголю i старалася yгледзець за iм. Але як тут прасачыць, калi трэба займацца сваiмi дамашнiмi справамi. Каралiна Лiс трымала пенсiю мужа пры сабе i па магчымасцi сачыла, чым быy заняты муж, замыкала гараж, калi сыходзiла далёка або з'язджала y горад. Але y гэты раз Арцём Лiс збудаваy хуткi i хiтры план, мэтай якога было наведванне крамы. Ён паводзiy сябе як звычайна, хадзiy у хаце i шастаy па двары, не наблiжаючыся да мотаблока. Арцём адшукваy шчылiны i, калi падгарнулася магчымасць, ён схадзiy да Пятра, але потым, расчараваны, вярнуyся i лёг на канапу перад тэлевiзарам. Каралiна прыбрала y пакоях, затым папярэдзiла мужа, што ненадоyга адыдзе да сяброyкi, i выйшла з хаты. У Арцёма з'явiyся шанец не патрапiць на вочы жонцы, i ён, не раздумваючы, iм скарыстаyся. Арцём Лiс узяy свае схаваныя, назапашаныя грошы i паспяшыy да мэты. Мужчына з агнём у вачах выбiy мантыроyкай замок i расчынiy вароты гаража, выехаy на трактары з двара праз заднiя вароты, да лесу. Уздоyж лесу, праехаyшы за дварамi i па палях, ён аб'ехаy вёску, i выехаy на жвiровую дарогу каля дома Лютага. А далей, Лiс з спакоем дабраyся да крамы.
У свае шэсцьдзесят два гады Арцём умела i без нiякага высiлку кiраваy невялiкiм трактарам. Ён здалёк пазнаy постаць Юрыя Лютага па яго павольнай i асцярожнай паходцы – па такой разбiтай дарозе з пратэзам спрытна не паходзiш!
Арцём Лiс пад'ехаy да аднавяскоyца, пакруцiyся на мяккiм сядзеннi, якое было абцягнута чорным дэрмацiнам, i павярнуyся да чалавека. Ён зрабiy апошнюю зацяжку, дасмалiy цыгарэту. Кiроyца быy апрануты y аранжава-сiнi плашч, якi яму выдалi яшчэ падчас працы на чыгунцы. Пасля вайны, ён да пенсii рабiy чыгуначнiкам на станцыi недалёка ад вёскi. Арцём Лiс выпусцiy цыгарэтны дым i строга зiрнуy на Юрыя Лютага.
– Чуеш? Сядай! – крыкнуy Лiс, – Ну! Сядай, падкiну! – пачухаy ён кончык свайго вострага счырванелага носа.
Юрый Люты паглядзеy на Арцёма з-пад капюшона, якi хаваy чорна-сiвыя валасы i шырокi лоб.
– А, гэта ты?! – неяк не па-сапраyднаму, млявым голасам, здзiyлена вымавiy Люты i працягнуy руку.
Арцём Лiс прыняy поцiск рукi, а затым кiслым няголеным тварам кiyнуy у бок прычэпа. Яго вялiкiя, як два пальцы, вусны, выкiнулi цыгарэту y бок. Нават пад дробным дажджом яны выглядалi сухiмi. Невялiкiм рухам круглявай галавы Лiс паказваy земляку, каб той хутчэй пералез праз невысокi борт i сеy у прычэп. Кiроyцу хацелася выпiць, ды хутчэй, а марудлiвасць Юрыя Лютага толькi раздражняла. Таму, у гэты момант Арцём нават незнарок падумаy: "Можа быць, лепш было б не спыняцца! Ды i што yзяць з гэтага Юрася? З iм нi выпiць, нi закусiць! Непiтушчым стаy, ох ужо гэты цвярознiк!"
За гэты час, пакуль сiвы Лiс незадаволена думаy i круцiy галавой, Юрый Люты yпёрся пратэзам у дарогу, перакiнуy здаровую нагу праз невысокi борт i, дапамагаючы сабе рукой, забраyся на невялiкi прычэп. Як толькi пасажыр сеy на лаву, у выглядзе гарызантальнай дошкi, якая ляжала i мацавалася за борты, кiроyца iмгненна yключыy перадачу i даy газу. З-за раптоyнага руху Лютага трохi пахiснула i павяло y бок. Ён тут жа левай рукой моцна схапiyся за халодны борт прычэпа, а правай рукой, у якой быy пакет, упёрся y сырую драyняную дошку. Юрый выраyнаваy спiну i хутка прыбраy пакет ад дажджу пад плашч. Ён не чакаy, што Арцём Лiс папярэдзiць яго, але спадзяваyся на больш мяккi старт. Люты глядзеy на дарогу, якая паyзла ад яго як змяя, затым павярнуy галаву на лазовыя кусты, якiя хавалi старую канаву, а пасля, глядзеy, як хмурна плыло шэрае неба.
Арцём Лiс не збаyляy хуткасцi, ледзь аб'язджаy лужыны. Пасажыр адчуваy, як хутка рухаyся трактар, адчуваy раздражненне кiроyцы. У восеньскай шэрасцi ён пашкадаваy, што пагадзiyся сесцi y прычэп. Юрыю не перашкаджала нi халоднае паветра, нi трасянiна ад мноства дробных ям. Яго трывожыла толькi адно – незадаволены твар Арцёма, якi ён бачыy пры сустрэчы. Усю дарогу двое ехалi моyчкi. І каб адцягнуцца i не yспамiнаць зморшчаны погляд Арцёма, Юрый Люты стаy любавацца восеньскай прыродай, апускаючыся y прыемныя летуценнi. Ён любiy такiм чынам адагнаць ад сябе горкiя думкi. А вось Арцём Лiс, у гэты ж час, думаy толькi пра сваё – як бы хутчэй дабрацца да вёскi i выпiць "горкай". Ён не задумваyся пра тое, як i дзе прыпаркаваць трактар, як не трапiць на вочы жонцы. Гэта yжо потым, у нецвярозым стане, ён зможа пайсцi здавацца жонцы, нi пра што не шкадуючы. Арцём часта тлумачыy сваёй жонцы Каралiне прычыну свайго п'янства. Ён казаy, што п'е толькi дзеля таго, каб забыцца пра вайну, змякчыць свае пакуты i yспамiны, i моцна заснуць. А яго строгая жонка y адказ толькi пускала гарачую лаянку, але калi яна супакойвалася да ранiцы, дык прыводзiла y прыклад мужу Юрыя Лютага: чалавека, якi, у адрозненне ад Арцёма, быy на сапраyдным фронце, страцiy нагу на вайне, але yсё ж змог кiнуць пiць i перастаць старанна залiваць алкаголем сваё не лепшае мiнулае. Таму, пры сустрэчы Юрыя, у Арцёма злёгку калола y грудзях, нiбы захрасала скабка пад скурай i нiяк яе не выцягнуць. І што б там Арцём нi казаy сваёй жонцы аб сцiхаючым болю пры прыёме спiртных напояy, выходзiла y яго заyсёды наадварот. Лiс напiваyся i заводзiyся, як матор. Ён не змаyкаy i балбатаy аб былых жыццёвых цяжкасцях. У п'яным стане ён насiyся па сваiм двары, як нязграбны i yкормлены кабан, якi yцёк з хлява. Мужчына не распускаy рукi, а толькi славесна абвiнавачваy iншых людзей ва yсiм, што не падабалася яму. Арцём Лiс супакойваyся толькi тады, калi празмерна напiваyся цi, калi злёгку працверазее. Былi днi, калi ён не пiy, часцей у буднi, i асаблiва y першую палову дня. У гэтыя днi ён паводзiy сябе ледзь цiшэй i ласкавей, выбiраy словы. Па натуры сваёй Арцём быy гаваркiм i назойлiвым старым, i y цвярозыя днi ён шукаy заспакаення y зносiнах, i y той жа час, шукаy бутэлечку на вечар, прасiy грошай у доyг.
Праз кiламетры, пасля доyгай паездкi, трактар прыбыy у вёску. Кiроyца адразу ж з'ехаy з адзiнай вясковай вулiцы i неахвотна пад'ехаy да першага цаглянага дома. Арцём спынiyся ля зялёных металiчных веснiчак, каля двара Лютага. Ён дастаy цыгарэту, закурыy i стаy назiраць, як пасажыр павольна пакiдаy прычэп. Пасля паездкi, Юрый стомлена i акуратна спускаyся на мокрую зялёна-жоyтую траву. Галава крыху загудзела ад гучнай работы мотаблока i ад дарожнай трасянiны. Юрый Люты стаy перад кiроyцам, ледзь адцягнуy капюшон плашча назад, больш адкрыy свой спакойны твар i трохi паказаy кароткiя цёмна-русыя валасы з сiвiзной, якiя тырчалi з-пад тонкай сiняй шапкi. Падзьмуy лёгкi ветрык з iмжакай i Юрый адчуy усю прахалоду восеньскага вечара. Галаyны шум прыцiх, цела злёгку аздаравiлася. Юрый трымаy сiнi пакет, з якога тырчалi мастацкiя тонкiя пэндзлi, ён дастаy з кiшэнi yсю дробязь, якая засталася пасля горада i працягнуy усе манеты Арцёму без усмешкi.
– Дзякуй, Лiс! – сказаy Юрый, застаючыся стаяць на месцы, чакаючы, што Арцём забярэ грошы i мотаблок адразу ж паедзе далей па вулiцы.
Арцём агледзеy аднавяскоyца глыбокiм позiркам, агледзеy яго з галавы да ног. Моyчкi забраy грошы, а калi спынiy свае вочы на пакеце, то з цiкавасцю спытаy:
– Што, зноy у горад з дурной думкай ездзiy?
– У горад! А што ж адразу, з дурной думкай? – усмiхнуyся Юрый.
– Эх, не на тое ты грошы трацiш! З тваёй ваеннай пенсiяй можна было б, ох як жыць. Здалiся табе гэтыя карцiны! – з хрыпатой казаy Лiс, – Лепш бы сала купiy, бутэлечку да яе, ды y госцi мяне паклiкаy. Пасядзелi б, як раней, як некалькi гадоy таму. О! Юрась, давай зараз да цябе зойдзем, вып'ем! Я ж з гасцiнцамi, адразу з крамы. А закуску y цябе знойдзем! Ай, ты не турбуйся, калi што, Каралiна на цябе зла трымаць не будзе! – заглушыy рухавiк Арцём i слез з трактара, узяyшы y рукi адну бутэльку гарэлкi, – Давай добра правядзём час, пагаворым пра мiнулае, каб лягчэй нам стала. Нам жа разам ёсць, пра што yспомнiць. Мы ж праз многае прайшлi. Дык што, можа, вып'ем? Давай!? У мяне ж усё з сабой! – смела падышоy да двара Лiс.
– Ведаю, што y цябе з сабой. Бачу! Ды каб у цябе i не было… Хм! – усмiхаючыся, з жартам адказаy Юрый, – Ты yжо прабач, Арцём, але не, у мяне iншыя планы. Мне пiсаць карцiны трэба, вось i iнструмент купiy. Трэба палотны дапiсаць. Сын, калi прыедзе, забярэ yсе карцiны, на выставу адвязе. Ды яшчэ…
– Ой! Добра! Зразумела yсё з табой! – нiчога не хацеy слухаць Лiс, перабiваючы, незадаволена вярнуyся да трактара, – З табой кашы не зварыш! Пераконваць цябе не буду! Бывай!..
Арцём Лiс з незадаволеным выглядам выкiнуy цыгарэту i, па звычцы, злёгку пачухаy кончык свайго завостранага носа. Ён схаваy бутэльку, завёy рухавiк мотаблока i з хмурным тварам сеy за кiраванне. У гэты момант у яго y галаве закруцiлiся такiя думкi: "Ага, ну як жа… Сын да яго прыедзе! Выставу яму! Чакай i спадзявайся, Юрась! Сын жа твой даyным-даyно забыy да цябе дарогу, пасля таго, як ты нарабiy спраy… Заеду-ка я лепш да Пятра, ён не адмовiццца па чарачцы бахнуць!" Гучней загудзеy трактар, яго маленькiя колы злёгку прабуксоyвалi на сырой траве, а затым выехалi на дарогу.
Стары Лiс жыy у канцы вулiцы, яго драyляная хата стаяла не апошняй у тым частцы вёскi. Побач, па суседству, знаходзiyся моцны закiнуты цагляны домiк з новым дахам. Гаспадар гэтага дома памёр пару гадоy таму, i yсё хадзiлi чуткi, што гэты зямельны yчастак хтосьцi вось-вось купiць для лецiшча.
А вось Пятро Жук, пражываy у цэнтральнай частцы вулiцы. Праз дарогу ад яго, стаяла толькi хата Валянцiны Пруцiк, а па краях рос малады лес. Пятро Жук заyсёды быy рады прыняць у сябе госця з бутэлькай, мог сам прапанаваць выпiць. Таму, Арцём Лiс часта кiдаy свой трактар каля яго плота i вяртаyся пасля сяброyскiх вячорак дадому пешшу, часта yвечары, у нецвярозым стане.
Юрый Люты не развiтваyся з Арцёмам словам, а толькi на секунду падняy руку i праводзiy поглядам трактар, якi y спешцы пакiнуy след на мяккай траве, каля яго двара. Калi Лiс выязджаy на дарогу i трактар затросся ад ям, Юрый нервова падумаy пра кiроyцу: "Ох ужо гэты хiтры Лiс! Шукае з кiм бы выпiць. Хм… Лiчыць яшчэ мае грошы. Якая рознiца, куды я свае грошы выдаткоyваю! Лепш бы на сябе паглядзеy! Усю гаспадарку на жонку павесiy: агарод, жыyнасць, хату. А y вынiку, няма каму на хаце дах залатаць. П'янiцы i y лужыне рай! Добра, што Каралiна яго яшчэ неяк трымае, не дае зусiм спiцца! Спадзяюся, яна вартуе яго, ужо чакае яго, сустрэне яго каля хаты Пятра! Ох, яму гэта не спадабаецца!" Пасля, Люты павярнуyся да веснiчак, злёгку прыгнуyся, адчынiy iх i yвайшоy на свой сцiплы yчастак. З неспакойным пачуццём ён прайшоy па вузкай сцежцы да дома. Бетонная дарожка за доyгае жыццё дзе-нiдзе, ды i абрасла па краi травой, плiтка асела, а фiгурныя yзоры на ёй зусiм сцерлiся. Мужчына, з нейкай недагаворанасцю, падняyся на ганак i, адчуваючы y сабе недружалюбны груз ад апошняй размовы, стаy пад брыль з цяжкiмi думкамi. Ён зняy з вузкiх плячэй цяжкi плашч i павесiy яго сухiм унутраным бокам на левую руку, што трымала пакет. "Ох ужо гэты Лiс! Толькi настрой мне псуе! Быy жа ён да вайны вясёлым i ветлiвым чалавекам. І з алкаголем сябраваy рэдка. А зараз што? Толькi пра бутэльку думае!" – не адпускаy роздумаy Юрый Люты. Ён свабоднай рукой залез у шырокую кiшэню цёмных нагавiц i выцягнуy запасны звязак ключоy. На пацёртым кальцы вiсела чатыры ключы: адзiн – ад веранды, другi – ад галоyных дзвярэй дома, трэцi – ад пограба, а чацвёрты – ад старога гаража. Юрый заyсёды насiy з сабой толькi гэты звязак дублiкатаy, расклаyшы i схаваyшы арыгiнальныя ключы блiжэй да сваiх замкоy, як запасны варыянт.
На ганак, пад дах, забег рыжы кот. Ён моyчкi сустрэy свайго гаспадара i, як толькi пачуy гук звонкiх ключоy, то замяyкаy i ласкава закруцiyся ля ног Юрыя як у танцы.
– Ну, прывiтанне, мой сябар! – звярнуyся да ката Юрый, – Я таксама сумаваy! – твар мужчыны павесялеy, цяжар адступiy, – Зараз зойдзем, сагрэемся. Рыжык, я ж табе казаy ранiцай, пасядзi дома. Але ж, захацелася табе на дождж паглядзець. Наглядзеyся? Надыхаyся прахалодаю? Мабыць, увесь гэты час бегаy па вёсцы, птушак ганяy. Паглядзi на сябе, мокры yвесь! Ну, давай, забягай, – з усмешкай вымавiy Юрый, адчыняючы дзверы веранды.
Мужчына зараз жыy толькi з катом. Сем гадоy таму жонка Ларыса падабрала ката на вулiцы i прывезла дадому. У той летнi дзень яна ездзiла y бальнiцу, i калi да аyтобуса заставалася yсяго пару гадзiн, яна прайшлася па вузкiх рынкавых радах, купiла пару рэчаy сабе i мужу. Перад самым ад'ездам у вёску, выходзячы з шумнай гандлёвай плошчы да аyтавакзала, ля yваходнай металiчнай брамы Ларыса заyважыла схуднелага рыжага кацяняцi. Ён выглядаy бяздомным i няшчасным. Натоyп людзей як пчолы, роем ажыyлена гулi y гэтым месцы, праходзiлi мiма, не заyважаючы ля сiняга слупа кiнутую маленькую безабаронную жывёлу. Ларыса адышла y бок, каб не перашкаджаць руху, прысела да кацяняцi, якое было не супраць пазнаёмiцца з усмешлiвай жанчынай. Коцiк, якi стамiyся ад дрэннага жыцця, разгледзеy абарону, прытулак i дабрыню y чалавеку, якi быy насупраць. Таму, сам зрабiy першы крок да сяброyства. Ён прыцiснуyся да тонкiх каленяy, замяyкаy пiсклявым галаском, просячы мiру. Светлавалосая Ларыса прыyзняла кацяня, выпрастала сваё стройнае цела i прыцiснула жывёлу да грудзей. У аyтобусе, кот муркаy на каленях i драмаy усю дарогу, нават не прасiy ежы. Калi грамадскi транспарт даставiy пасажыраy да прыпынку "Боркi", Ларыса выйшла з новым сябрам. Іх сустрэy Юрый, якi быy трохi здзiyлены з'яyленню кацяня, але не пярэчыy супраць новага жыхара y доме. Мужчына заyважаy, як у гэты момант свяцiлiся зялёныя вочы яго каханай, як у iх адлюстроyвалася шчаслiвае жыццё. Менавiта тады ён на секунду забыyся пра яе хваробы, адпусцiy усю трывогу i сам ажыy ад радасцi за сваю жонку. "Гэта Рыжык. Паглядзi, якiя y яго смелыя вочкi. Ён сам знайшоy мяне, зараз прыедзем дадому i я яго, перш за yсё, пакармлю!" – Ларыса пазнаёмiла мужа з кацянём. Юрый забраy з рук жонкi пакет з набытым адзеннем i маленькую чорную жаночую сумачку, у якой, акрамя звычайных жаночых рэчаy, цяпер ляжалi новыя лекi. Ён не пытаyся y Ларысы пра бальнiцу, не задаваy ёй пытанняy аб вынiках абследавання – ён проста атрымлiваy асалоду ад гэтай хвiлiны, калi яго жонка выглядала здаровай i шчаслiвай. Тады ж, ля скрыжавання, стаяла чорная легкавая машына аднавяскоyца Дзмiтрыя Янчанкi, гэта Юрый папрасiy сябра разам пад'ехаць да прыпынку i забраць Ларысу. Кiроyца Дзмiтрый у першую чаргу заyважыy усiмi забытую yсмешку на твары Ларысы, ён даyно не бачыy Ларысу такой светлай i прыемнай. Потым ён разглядзеy кацяняцi, прычыну яе гэтак жыццёвага ладу, i шчыра падтрымлiваy усю лёгкасць, i гармонiю прыемных зносiн. Дзмiтрый быy рады за сяброy, за сям'ю Лютых, якiя на час забылiся пра хваробу Ларысы.
Кот з першага погляду палюбiy Ларысу, нiбы прылiп да яе, як мокры лiст. З iх першай сустрэчы, увесь наступны год, ён быy побач, хадзiy за ёй, ляжаy на руках або каля яе ног. Ён адчуваy слабасць гаспадынi, яе пакуты i смутак, якiя Ларыса спрабавала схаваць ад мужа. У лiпенi Ларыса памерла, i Рыжык у той жа дзень сышоy з дому. Праз тыдзень, кот вярнуyся да Юрыя, худым i слабым.
Для Юрыя Лютага, кот стаy сувязным звяном з мiнулым, калi яго жонка яшчэ была жывая i старалася пражыць як мага даyжэй. Цяпер, калi ён глядзiy на рыжага гадаванца, мужчына мiмаволi yспамiнаy шчаслiвы вобраз жонкi, калi яна адцягвалася ад дрэнных думак, гуляючы з мяккiм i цёплым кацянём з iзумруднымi вачыма, знаходзячы y iм лепшае заспакаенне.
Калi худы на цела Юрый зайшоy у прыбудову, ён зняy свае чорныя чаравiкi i паставiy iх побач з гумавымi ботамi i галошамi. Затым ён павесiy плашч на металiчны шэры кручок, дзе халодныя кроплi, сцякаючы па плашчы, падалi y белы круглы таз. Вада не расцякалася па падлозе, а збiралася y вялiкай мiсцы. Кот Рыжык хадзiy па старым дыване, круцiy галавой i сачыy за акуратнымi дзеяннямi гаспадара, з нецярпеннем чакаючы, калi адчыняцца наступныя дзверы. Калi Юрый вырашыy пакiнуць веранду, Рыжык падбег да карычневых дзвярэй, сеy смiрна i навастрыy вушы, рыхтуючыся праскочыць першым у цёплы дом. Мужчына бачыy нястрымнае жаданне гадаванца i адчынiy дзверы, прапусцiy яго наперад. Затым сам увайшоy у калiдор. У прыхожай было шэра i таямнiча. Юрый працягнуy руку да сцяны i yключыy святло. Заззяла белая лямпачка пад столлю, засвяцiлася люстра, якая па форме была падобная на самотны белы званочак. Асвятлiлiся сцены, выразна паказалiся аранжавыя шпалеры з цагляным малюнкам. Злева вiсела вертыкальнае люстэрка, справа была невялiкая па шырынi вешалка, а пад ёй пара тэпцiкаy. Па чырвона-белым дыване хутка прабег кот i павярнуy направа, на кухню, i знiк з-пад увагi. Стомлены Юрый павесiy цёмна-сiнюю куртку на свабодны кручок вешалкi i зрабiy некалькi крокаy наперад, затым павярнуy налева, зайшоy у прасторны пакой i yключыy святло. У зале, дзе стаялi два крэслы, канапа, шафа i тумба з тэлевiзарам, было чыста. Мужчына акуратна апусцiy пакет на маленькую канапу i зноy выйшаy у калiдор. Не паспеy ён перайсцi з аднаго памяшкання y другое, з залы y кухню, як цiхiя гукi спынiлi яго. Хтосьцi шамацеy у верандзе. Хтосьцi асцярожна i нетаропка, без груку i званка, заходзiy у дом. Адчынiлiся дзверы, i пад яркiм святлом белай люстры y вузкай прыхожай з’явiлася пухлая фiгура пяцiдзесяцiсямiгадовага Дзмiтрыя Янчанкi. Госць пакiнуy брудны абутак на ганку, а празрысты плёнкавы плашч павесiy у верандзе, на той жа кручок, на якiм вiсеy плашч Юрыя. Дзмiтрый Янчанка спынiyся каля люстэрка i цiха вымавiy:
– Прывiтанне, Юрась!
– Прывiтанне, – цяжка адказаy Люты, ён быy трохi здзiyлены раптоyнаму з'яyленню сябра.
– Як справы? – спытаy Янчанка i падышоy блiжэй, – Я y сябе y двары хадзiy, а потым бачу, Арцём Лiс прамчаyся па вулiцы. Дык падумаy, дай праверу, зайду да цябе, можа ён цябе падвёз i ты yжо дома, – мякка казаy круглатвары Дзмiтрый, здымаючы чорную тонкую шапку з жоyтым надпiсам "Спорт".
– Так, Лiс мяне падвёз. Я вось толькi зайшоy у дом. Нават не паспеy ката накармiць, – сказаy Юрый, паказваючы на Рыжака, якi цёрся аб ногi гаспадара, – І гаспадарка яшчэ чакае… Я думаy, ты заyтра зойдзеш, як дамаyлялiся. Ну, тады давай, праходзь на кухню. Я купiy табе тое, што ты прасiy.
Юрый Люты вярнуyся за пакетам, а Дзмiтрый Янчанка прадоyжыy гаварыць:
– Сястра мая, Святлана, з гораду тэлефанавала, казала, што y iх быy моцны дождж з ветрам. А ты, напэyна, прамок там, вецер не зносiy плашч?
– Не прамок, а калi б i прамок, то з роднага боку i варона мiлая! – адказаy Юрый, потым выключыy святло y калiдоры i зайшоy на кухню, – А дождж добры быy, але нядоyгiм, хутка прайшоy, а затым выглянула сонца. А сонца y горадзе iншае. У нас мiльгане i схаваецца на тыдзень, а там яно шчодрае, нават цяплей цi што, у гэтую восень… Не хаваецца хутра за хмары.
У маленькай кухнi справа стаяy белы халадзiльнiк, а побач, пад акном, квадратны стол з засланым шэрым абрусам i тры драyляныя крэслы. Наперадзе газавая плiта, кухонныя тумбы i yмывальнiк, над якiм вiсела шафка. А злева, за перагародкай, хавалася драyняная груба.
– Як там горад? Стаiць? – спытаy Янчанка, папраyляючы рэдкiя светлыя валасы.
– Так, усё будуецца i пашыраецца. Толькi вось халадае, нягледзячы на тое, што там заyсёды цяплей, чым у нас, у сонечныя днi не становiцца больш людзей на вулiцах. Летам, як ты ведаеш, шумiць натоyп. А цяпер, у восень, усе машыны густа цякуць па вулiцах. Сёння дождж, i гарадскiя засталiся y сваiх кватэрах. Яны больш ездзяць, чым ходзяць… Дарэчы, ты не глядзеy надвор'е? Калi ад нас ужо вада сыдзе, калi прымярзаць стане? Хачу y "Круглае" схадзiць, але там жа yсё плыве… Як думаеш, прыйдзецца чакаць да лета? – пытаyся Юрый, паклаyшы на стол шырокi лiст раённай газеты.
Юрый спачатку выцягнуy з пакета мастацкiя пэндзлiкi з рознымi драyлянымi ручкамi, следам, на стол ён паклаy дзве квадратныя пачкi макароны хуткага прыгатавання i адну yпакоyку зялёнай гарбаты, а потым невялiкi пакет малака.
Дзмiтрый Янчанка схаваy шапку y шырокую кiшэню сваёй цёмна-сiняй рабочай вопраткi i прысеy на крэсла. Ён уважлiва сачыy за тым, як паступова з'яyлялiся прадметы на стале i казаy:
– Я глядзеy прагноз надвор'я: заyтра i паслязаyтра дажджоy не чакаецца. Будзе пахмурна. Але потым зноy пойдуць дажджы. Усё, Юрась, пара yжо забыцца пра цёплыя дзянькi. "Бабiна лета" прайшло, а за iм прыйшла пара рыхтавацца да зiмы. Праз месяц можа пайсцi снег… Я yчора бачыy у навiнах, што праз моцныя дажджы yскраiны заходнiх гарадоy затапiла. А яны ж вышэй за нас жывуць. Хоць бы y нас вада не паднялася. Добра, у цябе вада з двара сыходзiць у лес, а y мяне yчастак размешчаны нiжэй. Будзе добра, калi мароз прыйдзе або снегам усё засыпле, а што, калi зiма будзе не зiма? Успомнi, як было летась! Вада стаяла на yвесь агарод i вакол двара разлiлася! У лепшым выпадку, мы зноy будзе саджаць бульбу y канцы траyня! Не, няхай ужо зiма будзе ранняй.
– Дык твой сын жа прыязджаy, рабiy табе нейкi дрэнаж. Ты ж мне паказваy, выхваляyся… Цi я нешта блытаю?
– Так, ён зрабiy. Але, на жаль, не так, як трэба. З-за невялiкiх дажджоy вада не сыходзiць, збiраецца i стаiць на месцы. Ты ж ведаеш яго, ён не слухае мяне. Усё па-свойму хоча рабiць. Калi ён зноy прыедзе, я скажу яму перарабiць, каб гэтым разам было так, як я б хацеy. А то, як нейкi халтуршчык, на хуткую руку yсё. Я казаy яму, трэба капаць вышэй. Баюся, што калi сын не прыедзе, калi пойдуць доyгiя i буйныя дажджы, то я зноyку паплыву. Але ён абяцаy прыехаць.
– Што ж, нiчога пакуль не зробiш… Вось, трымай! Твой заказ, – Юрый падаy Дзмiтрыю кардонную скрыначку, – Усё правiльна купiy, гэта тое, што ты прасiy?
Апошняе, што Юрый дастаy з пакета, была маленькая шэрая скрыначка, усярэдзiне якой ляжала запчастка для аyтамабiля. Юрый перадаy пакупку Дзмiтрыю i дадаy чэк. Затым ён накармiy ката i вярнуyся да сябра.
– Так, выдатна! – сказаy Дзмiтрый, – Тое, што трэба. Добра, што ты сёння з'ездзiy у горад. А то б прыйшлося Галiну прасiць, каб яна забегла y краму аyтазапчастак пасля працы. Усё роyна ж нейкi час яна чакае аyтобус, сядзiць на аyтавакзале. Але ты ж ведаеш яе, калi купiць яна яшчэ не тое, што трэба, я буду яшчэ вiнаваты. І думай потым, як машыну чынiць… А заyтра, дзякуючы табе, я yжо сваiм ходам паеду на работу. А грошы я заyтра yвечар табе занясу, – казаy Дзмiтрый, разглядаючы лiчбы на тонкай паперцы зялёнымi вачамi.
Дзмiтрый Янчанка паклаy скрыначку y кiшэню, устаy з крэсла. Яму вельмi захацелася y гараж, да машыны, i таму ён дадаy:
– Ох, дзякуй табе, Юрась. Пайду я yжо. І табе, мабыць, пара iсцi кармiць сваiх птушак. А я пабег, а то жонка будзе шукаць мяне, калi я затрымаюся y цябе. Сказаy ёй, што ненадоyга да цябе. А то падумае, што я Арцёма сустрэy, ды з iм распiваю, – успомнiy Дзмiтрый адзiн такi выпадак, – А яно мне трэба? Зараз галоyнае, мне за вечар машыну адрамантаваць, – выйшаy ён у калiдор, – У суботу, можа, унукаy пабачу. Сын жа мой "Джыпа" купiy, так хоча прывезцi yсю сваю сям'ю. Цяпер яму будзе прасцей праехаць па гэтай нашай дарозе-кашы. Так што, заходзь у суботу y госцi, пагаворым. Што ты yсё дома сядзiш? Добра, ну, я пайшоy, машына мяне чакае, жонка хвалюецца. Яшчэ раз дзякуй за дапамогу! Я сур'ёзна, ты заходзь у госцi. Ты ж ведаеш, дзе я жыву, не заблудзiшся, – усмiхаючыся, Дзмiтрый Янчанка пайшоy да дзвярэй.
– І ты заходзь, – праводзiy Юрый.
Янчанка абуyся, выйшаy на ганак, накiнуy лёгкi плашч i спусцiyся y двор.
– Вецер падняyся… – спакойна, сабе пад нос, цiха вымавiy ён.
Юрый Люты спынiyся на верандзе. Ён не выходзiy на ганак, стаяy ля адчыненых дзвярэй. Мужчына трохi разгледзеy свой двор, затым кiнуy кароткi погляд на цёмнае неба i адчуy восень. Парывы ветру аддзялялi дробныя кропелькi дажджу ад буйных, iмжа разляталася y бакi. Часцiнкi вады даляталi да цела Юрыя i пяшчотна yрэзалiся y яго адкрытыя yчасткi цела. Люты адчуy новы прылiy сiл. Пасля стомнай паездкi, яму yжо не хацелася легчы на мяккi ложак, з'явiлася жаданне выйсцi пад дождж i хутчэй накармiць сваiх галодных кур. Ён хутка насунуy галёшы, цяжка вярнуy на цела плашч, схаваy галаву капюшонам i выйшаy пад неба, якое, як мора, хутка плыло з-за yплыву гуллiвага ветру.
Дзмiтрый Янчанка тым часам выйшаy з двара i чамусьцi спынiyся. Ён ужо быy на краi дарогi, але надыходзячы шум прымусiy яго адысцi y бок. Па нешырокай жвiровай вулiцы перад Дзмiтрыем цiха праехала чырвона-белая машына хуткай дапамогi. Здавалася, што транспарт дзе-небудзь, ды i yгразне, але дасведчаны кiроyца спраyляyся з няпростай дарогай. Ён ужо бываy тут i ведаy, дзе i як лепш праехаць.
Юрый падышоy да веснiчак i спытаy:
– Да каго гэта?
Дзмiтрый павярнуyся да сябра.
– Ну, у нашай вёсцы yжо yсе y гадах! – адказаy ён.
– Ага. Можа, зноyку да Валянцiны? – цiха спытаy Юрый, не адводзячы блакiтных вачэй ад спалоханага погляду Дзмiтрыя.
– Што? – гучна перапытаy Янчанка.
– Кажу, можа, зноyку да Валянцiны! Ангелiна вымерала цiск, i Валянцiна запанiкавала. Вось не вымярала б, дык жыла б спакойна.
– А калi…нехта памёр?!.. – спытаy Янчанка.
– Не мялi, Дзмiтрый! Не дай Бог! У вёсцы i так усiх па пальцах можна пералiчыць.
– Валянцiна yжо старэнькая, ёй больш нашага… Пайду, разведаю. Калi нешта дрэннае… Патэлефаную табе. Можа, i праyда, у Валянцiны цiск! – сказаy Дзмiтрый i, як пiнгвiн, пакрочыy да свайго дому.
Юрый Люты, развiтаyшыся з сябрам, пакармiy жывёл i вярнуyся y дом. Ён хацеy зняць пратэз i прылегчы на ложак, каб адпачыць пасля насычанага дня, але спачатку ён вырашыy патэлефанаваць сваёй стрыечнай сястры Юлii, якая жыла крыху далей па вулiцы. У гэты вечар Юрый занерваваyся, яму хацелася даведацца, цi не прыязджалi yрачы да яе цi, можа быць, хтосьцi з яе суседзяy выклiкаy хуткую дапамогу. Юлiя Абрамоyская хутка адказала на званок брата. Яна супакоiла yсхваляванага Юрыя, сказаyшы, што нiчога не чула пра бел-чырвоную машыну. Стала зразумела, што машына паехала далей па вулiцы. Пасля размовы пра yрачоy i ад стомы, у галаве Юрыя з'явiлiся сумныя думкi. Ён выпiy адну таблетку i, разважаючы пра адзiноту, паставiy рондаль з вадой на агонь i сеy на крэсла. Яго турбавала, што Дзмiтрый Янчанка зноy не спытаy пра яго творчае захапленне. Адзiны сябар проста не цiкавiyся тым, што было так важна для Юрыя. Люты адчуy сябе пакiнутым, самотным. Сёння, з'яжджаючы y горад з карцiнай, якую ён сам напiсаy, Юрый вярнуyся дадому без яе. Ён прадаy карцiну, двайную экспазiцыю, якую ён скончыy яшчэ y чэрвенi. Той змрочны жывапiс пра вайну i жыццё, якi yчора хвалiy Янчанка, калi прыходзiy да Юрыя i прасiy купiць яму запчастку на аyтамабiль. Тады ж Дзмiтрый выдаy пару слоy пра карцiну, магчыма, з ветлiвасцi, магчыма, яму сапраyды яна спадабалася, Юрый не ведаy дакладна. А сёння yвечары Дзмiтрый нават не yспомнiy пра карцiну, не спытаy, прадаy яе Юрый цi не.
Дзмiтрый Янчанка часта быy пагружаны y свае дамашнiя справы, яму было не да абмеркаванняy iнтарэсаy Лютага або чыiх-небудзь яшчэ. Ён любiy гаварыць пра тэхнiку, надвор'е i сям'ю – гэтыя тэмы былi яму блiжэй. Так здарылася i y гэты вечар. Дзмiтрый хацеy забраць толькi скрынку з новенькай дэталлю i спяшаyся вярнуцца y гараж да сваёй машыны. Ён трохi пагаварыy пра надвор'е, сказаy некалькi слоy пра сваю сям'ю i сыходзiy з думкай: "Потым, пазней, паспеем яшчэ пагаварыць!". А што ж перашкаджала Юрыю першым расказаць пра свае творчыя планы? Перашкодай было тое, што Дзмiтрый не любiy мастацтва i не выяyляy цiкавасцi да яго. Нават дзеля прыстойнасцi ён не мог падхапiць размову на гэтую тэму. Вядома, ён заyсёды выслухоyваy Юрыя, але па яго патухлым твары было бачна i зразумела, што чалавек не меy нiякай цiкавасцi казаць аб творчай працы Юрыя. У адрозненне ад свайго сябра, Юрый Люты yмеy падтрымаць любую размову, умеy адшукваць пытаннi i задаваy iх суразмоyцу.
Калi вячэра была прыгатаваная, Юрый сеy за стол i задумаyся пра машыну хуткай дапамогi, якая заyсёды выклiкала y iм трывожныя пачуццi. Яму было цяжка бачыць яе сёння, бо машыны медыцынскай дапамогi асацыявалiся з чымсьцi непрыемным – нiхто папросту не выклiкае yрача на дом. У вёсцы няма маладых людзей, страшна было yявiць, што да кагосьцi бел-чырвоная машына прыедзе y апошнi раз. Трэба лепш сачыць за сваiм здароyем i менш забiваць галаву благiмi думкамi, каб радзей сустракацца з лекарамi. Але калi табе за пяцьдзесят, усё цяжэй успамiнаюцца прыемныя моманты. Свет становiцца iншым, усё больш збiраецца y чалавеку турбот. Гледзячы на свой жыццёвы доyгi шлях i цяжкi ваенны час, Юрый успрымаy сваю адзiноту як наблiжэнне канца. Ён усё радзей думаy пра добрае, таму стараyся больш часу надаць творчасцi, каб адцягнуцца ад благiх думак. Мужчына даеy вячэру, зiрнуy у цёмнае акно i падумаy пра Валянцiну Пруцiк. Магчыма, сёння yвечары яе аглядалi yрачы. Жанчына yжо была старэнькай i часта турбавалася аб страшных навiнах, якiя паказвалi па тэлевiзары, трывожылася за свой дом, за yсю вёску.
Юрый Люты здаволiy свой голад сытнай вячэрай i прывёy кухню y парадак. Дзмiтрый Янчанка так i не патэлефанаваy яму, мабыць, не было на тое прычын: нiхто не памёр, нiкога не павезлi y бальнiцу. Хуткая дапамога прабыла y вёсцы дваццаць хвiлiн, затым цiха вярнулася назад па той жа дарозе. Юрый не чуy, як вярталася тая машына. Увайшоyшы y спальню, ён прысеy на ложак i, нарэшце, зняy пратэз. Застаyшыся без дамашнiх клопатаy, Юрый з асалодай лёг на мяккi ложак. Яго авальная галава ляжала тварам уверх, худыя ногi выцягнулiся, а рукi ляглi yздоyж цела. Сыты кот хутка yскочыy да яго i, аблiзваючы свае белыя вусы, размясцiy сваё пухлае цела на сцёгнах гаспадара.
У доме Юрыя было чыста i yтульна. Раз цi два на тыдзень прыходзiла дапамагаць прыбрацца Абрамоyская, стрыечная сястра, якая жыла адна пад прозвiшчам мужа. Але, нягледзячы на яе дапамогу, у доме yсё ж не было той прыгажосцi i душэyнага ачага, якi быy пры Ларысе.
Юрый, выцягнуyшыся на ложку, доyга не мог заснуць. Мужчыну спасцiгла страшнае мiнулае. З цяжкiм сэрцам ён зноy успомнiy смерць Ларысы. Юрый глядзеy у столь, быццам не заyважаy яе. Погляд яго быy тужлiвым, у iм адбiвалася роспач i няшчасце. Здавалася, што мозг сканцэнтраваyся толькi на перажываннях. Сённяшняя машына хуткай дапамогi загнала яго y гэты сумны стан. Юрый успамiнаy: як урачы забралi Ларысу з болем у сэрцы, як праз дзень яна памерла y бальнiцы. Сям'я ведала, што яе слабое жаночае сэрца можа раптам спынiцца. І больш за yсiх да гэтага была гатовая сама Ларыса. Хоць яна i спрабавала падрыхтаваць сям'ю да свайго нечаканага сыходу, але яна выдатна разумела, што родныя не хочуць думаць пра тое, што застануцца без яе.
Тонкая душа yдаyца доyга не магла змiрыцца з адзiнотай. Юрый Люты yспамiнаy жонку як радасную, клапатлiвую i пазiтыyную. Ён успомнiy, як яна дапамагла яму пераадолець моцны псiхалагiчны yдар вайны i як пасля перамогi за год палегчыла yспрыманне страшных сноy вайны, мякка супакоiла i прывучыла яго жыць сучаснасцю. Але калi Ларысы не стала, мужчына перастаy быць самiм сабой. У iм закамянела душа, i ён пакацiyся y бездань смутку. Юрый стаy такiм далёкiм i чужым для yсiх: для сяброy, для сваякоy, i, што самае страшнае – для свайго адзiнага дзiцяцi. Нiхто не размаyляy з Юрыем. Доyгiя месяцы i гады ён хадзiy з вялiкiм болем, i нiхто яму не змог дапамагчы. Усе спробы вярнуць Юрыя y разважныя пачуццi не мелi поспеху. Мужчына забiваy сябе алкаголем i кроiy стратай душу датуль, пакуль яму не прыснiлася жонка. Ларыса была такой прыгожай i бесклапотнай, як у апошнюю iх гадавiну. Яркiм летам, цiхая па характары жанчына стаяла y блакiтным сарафане на бетоннай дарожцы спiнай да мужа. Іх зялёны двор быy жывым i квiтнеючым. Ларыса паварочвалася, усмiхалася i казала пра час як пра будучыню, як шмат яшчэ трэба зрабiць i выправiць. Але калi Юрый падышоy да жонкi, за iмгненне яна раптам стала строгай i незадаволенай. Яе распушчаныя светлыя валасы былi yжо сабраныя y хвосцiк. Ларыса хмурылася, з яе круглых вачэй па бледных шчоках беглi кропелькi салёнай вады. З цiхай жанчыны палiлiся гучныя словы. Ларыса адчытвала мужа за яго няправiльнае жыццё, за тое, што ён з здаровага па духу чалавека i з разумнага мужчыны ператварыyся y п'янiцу i дзiкуна. Юрый стаяy перад ёй у сне, яму было сорамна i балюча глядзець у яе зялёныя мокрыя вочы. Ён баяyся дакрануцца да яе, баяyся няправiльна адказаць. У яго не было слоy для апраyданняy. Юрый адчуy сябе здраднiкам, вiнаватым. Ларыса зноy стала мяккай i сказала: "Я мучаюся, каханы! Палюбi жыццё, палюбi мяне! Памiрыся з сынам! Вызвалi мяне ад пакут, каб я была шчаслiвая на нябёсах, гледзячы на цябе!" Яна пагладзiла мужа па шчацэ, затым зайшла y дом i знiкла. Гэты сон для Юрыя быy падобны рэальнасцi. Ён стаy штуршком да цвярозага i разважлiвага жыцця. Мужчына перагледзеy свае погляды i дагэтуль не пiy спiртное. Ён баяyся пакрыyдзiць i засмуцiць Ларысу, бо верыy, што яна прыглядае за iм. Юрый знайшоy заспакаенне y творчасцi, у мастацтве. Стаy пiсаць карцiны. Вярнуy зносiны з аднавяскоyцамi, але нiяк не мог памiрыцца з сынам, Фёдар быy занадта пакрыyджаны i халодны да бацькi.
Юрый Люты павярнуyся набок, выпiy таблеткi i блiжэй да ночы заснуy. Пад дзеяннем лек ён перастаy думаць пра yрачоy, пра жонку, пра yсё на свеце. Думкi i yспамiны хутка згасалi пад уплывам стомленага розуму, а цяжкiя павекi закрывалi вочы. Мужчына пагрузiyся y моцны сон i спакой. Побач цiха драмаy рыжы кот.
2
У календары застаyся апошнi тыдзень кастрычнiка. З самай ранiцы з’явiлася халоднае белае сонца. На цёмных голых галiнках i жоyтай лiстоце вiселi празрыстыя кроплi yчорашняга дажджу. У поyным маyчаннi рухалiся хмары. У нiзiнах тонкiм пластом лунаy густы туман, а жоyтая трава яшчэ больш прыпала да сырой зямлi. Рэдкае чырыканне аселых птушак стала бедным i нязвыклым. Шэрая хвалiстая вулiца быццам яшчэ спала, хоць у старых хатах ужо тапталiся людзi. Цiха, па-асенняму змрочна было y вёсцы.
На свiтаннi Юрый Люты yжо хадзiy па дому. Пасля моцнага i здаровага сну, падмацаваyшыся сняданкам, ён збiраy сябе на шпацыр. Яго твар яшчэ выглядаy сонным i стомленым, але y целе адчувалася бадзёрасць, а думкi прагнулi новых прыгод. Мужчына больш не хацеy проста ляжаць, а хацеy хадзiць i дзейнiчаць. Раптоyнае натхненне падказала яму заняцца любiмай справай. Ён цёпла апрануyся, на плячо павесiy чорную сумку, у якой ляжаy фотаапарат, i выйшаy на двор. Фота-вiдэапрылада, на якую ён збiраy больш за год, цяпер магла зафiксаваць усё тое, што чалавечая памяць не змагла б з выразнасцю запомнiць, усё тое, што хутка знiкала перад вачамi. Яму не прыйдзецца стаяць з мальбертам у холад, у дождж – у непагоду ён мог пiсаць карцiны дома, з фатаграфii. Юрый браy нейкую частку здымка i пераносiy яе на палатно, змешваючы са сваiмi iдэямi, ствараючы такiм чынам новую iлюстрацыю.
Юрый Люты выйшаy на двор разам з катом. Паветра было свежае i прахалоднае. Яно абуджала сiлы i дух у чалавечым целе. Перш за yсё Юрый выпусцiy сваiх дамашнiх птушак з зачыненага памяшкання, пакармiy iх. Рыжы кот iшоy за гаспадаром. Юрый выйшаy за веснiчкi, гадаванец рушыy услед за iм. Аднак, калi Юрый ступiy на дарогу, Рыжык адразу ж сеy ля абочыны i паглядзеy на гаспадара так, быццам прасiy яго не сыходзiць. Мужчына падышоy, пагладзiy жывёлу i, цiха i нетаропка, накiраваyся да ракi праз усю вёску.
Жвiровая дарога павяла Юрыя yздоyж палёy, дзе да вайны па краях вулiцы стаялi прыгожыя жывыя хаты. Затым дарога правяла Юрыя праз хмызнякi i трохi павярнула y бок, прывяла да yчастку Дзмiтрыя Янчанкi. Юрый Люты, заyважыyшы y двары невялiкую постаць Дзмiтрыя, прыпынiyся ля плота. На час ён адклаy свай шпацыр да ракi, бо захацеy пагаварыць з сябрам.
Разам з усходам сонца загудзеy легкавы аyтамабiль Дзмiтрыя Янчанкi. Мужчына y чыстай зялёнай робе i чорнай шапцы бадзёра хадзiy па двары, бегла аглядаy машыну, шукаy драпiны на чорнай фарбе. Дзмiтрый па сваёй прыродзе быy спакойным i стрыманым чалавекам. Часам ён быy занадта yпартым. Кожны буднi дзень, а бывала i y выхадны, ён адпраyляyся y пасёлак Санцычы, дзе працаваy кiроyцам грузавой машыны y час збожжаyборачнай пары, а цяпер, калi глеба яшчэ заставалася мяккай, працаваy на трактары, апрацоyваючы палi i падрыхтоyваючы iх да пасеву азiмых культур.
Янчанка адышоy ад аyтамабiля i незадаволена зiрнуy на жорсткае святло свiтанка, якое прабiвалася скрозь падлеткавыя хвоi. Затым ён хутка адвёy погляд i голымi пальцамi yзяyся за вароты. Далонi адчулi холад, а yсё нутро адчула, як памянялася надвор'е. Дзмiтрый прадставiy, як зусiм хутка адужэе вiльготны паyночны вецер, а за iм замест дажджу пойдзе снег. Сёння было холадна i мокра. Днi станавiлiся карацей. Янчанку не падабалася гэтая змена адыходзячай восенi, бо з прыходам снежна-дажджлiвых перападаy атрымлiвалася мала працоyных спраy, як на рабоце, так i дома. Ён любiy чымсьцi заняць сябе. Дзень сядзець i глядзець тэлевiзар – гэта не пра яго. Ён заyсёды шукаy сабе працу, нейкi фiзiчны занятак. Нават зiмой, у завiруху, Дзмiтрыю не ляжалася на канапе. Рукi свярбелi ад гультайства, i ён заходзiy у гараж або хадзiy па двары y пошуках працы. Калi дома рабiць не было чаго, у мужчыне абуджалася жаданне дапамагчы самай пажылой жыхарцы вёскi, Валянцiне Пруцiк. Ён чысцiy ад снегу заезд да яе двара, а то i дроy у хату мог занесцi. Нават яго жонка Галiна не магла прыпынiць яго працавiтасць хоць на пару дзён. Няyседлiвы муж праводзiy з ёй толькi паyдня, а потым сыходзiy па сваiх справах. А калi днi станавiлiся даyжэй, Дзмiтрый не пераставаy шукаць сябе y iншых. У прыклад, часцей заходзiy у госцi да Юрыя не толькi пагаварыць, але i адшукаць у яго працы, дапамагчы iнвалiду з якой-небудзь цяжкай працай. Вось, мiнулым летам, Дзмiтрый лазiy на дах Лютага, дапамагаy яму мяняць лiст шыферу. А гэтым летам скошваy траву не толькi y сябе y двары, але i падстрыгаy двары iншых. І як бы не раздражняла Галiну валанцёрства мужа i яго адсутнасць дома, яна нiяк не магла змянiць яго празмерную цягу да працы. Толькi y маладосцi, да нараджэння першага дзiцяцi, яны шмат праводзiлi разам часу: падарожнiчалi за мяжу, ездзiлi y розныя гарады на святы да сяброy.
Юрый Люты падышоy да варотаy i першым загаварыy:
– Добрай ранiцы!
– Вiтаю, Юрась! – адказаy Дзмiтрый Янчанка, – А ты куды y такую рань?
– Да ракi. Трэба нешта сфатаграфаваць. Зараз, у такi час, калi ранiцай усё прачынаецца, можна адшукаць прыгожае. Я не павiнен гэта прапусцiць…
Дзмiтрый толькi yсмiхнуyся i паспешлiва расчынiy драyляныя цёмныя вароты. А Юрый цiха дадаy:
– Рака зараз спакойная, змрочная…
– Там, уздоyж ракi, вады шмат. Не патанi y балотах! – казаy Янчанка, адыходзячы да машыны, – Табе б з правага боку зайсцi, з кургана, дзе вузка. Ну, трэба будзе на тое месца y сезон на рыбалку як-небудзь з'ездзiць!
Дзмiтрый Янчанка сеy у машыну, выехаy з двара i спынiyся ля дарогi. Ён не глушыy рухавiк чорнага красовера, хутка выйшаy з аyтамабiля i паправiy шапку, якая хавала яго залысiну. Мужчына цяпер чакаy жонку, якую трэба было па дарозе падвезцi да аyтобуснага прыпынку. Галiна заyсёды збiралася y дарогу павольна, быццам не заyважала часу. Ёй было yсё роyна: яны збiраюцца да дзяцей у госцi, цi y лес за грыбамi, цi проста y гарадскую краму за пакупкамi – муж заyсёды доyга стаяy ля аyтамабiля i пазiраy на гадзiннiк. Часам рабiлася так, што з-за сваёй марудлiвасцi Галiна спазнялася на аyтобус, i Дзмiтрыю даводзiлася везцi каханую да наступнага прыпынку або да самага горада, да самай работы. У такiя моманты ён прыязджаy на сваю работу не своечасова i атрымлiваy вымову. Нягледзячы на тое, што слабахарактарны муж быy трохi злы на Галiну, ён усё ж не крычаy на яе. З крыyдай у мяккiм голасе ён казаy ёй, што y наступны раз яна пойдзе на работу пешшу. Але Галiна yспрымала яго крыyдлiвыя словы як пустое, як раздражненне пачуццяy, не надаючы iм вялiкага значэння.
З замужжа i да пачатку вайны Галiна Янчанка працавала паштальёнам у родным пасёлку. А пасля вайны, калi ад пасёлка амаль нiчога не засталося, яна yладкавалася працаваць у гарадское паштовае аддзяленне. Аднак, нягледзячы на гэта, яна не змагла адпусцiць родных аднавяскоyцаy ад сябе. У зiмовы час Галiна yсё часцей брала на сябе нескладаную працу, каб паштовы аyтамабiль не заязджаy у Боркi. Яна сама прывозiла y вёску лiсты i газеты. Любiла прайсцiся па хатах i пагутарыць з людзьмi. Але yжо праз месяц яе адправяць на пенсiю, што стане вялiкiм палягчэннем для яе мужа, якi не любiy чакаць яе y ранiцу, якому надакучвалi яе спазненнi. Ён дагэтуль не прывык да яе работы y горадзе. Аднак пухлая i невысокая жанчына Галiна перажывала. Яна баялася пенсii, баялася сыходзiць з работы. Жанчына з вялiкай цяжкасцю адлiчвала апошнiя працоyныя днi.
Дзмiтрый Янчанка зачынiy вароты, стаy ля пярэднiх колаy аyтамабiля i з незадаволеным выглядам пазiраy: то на наручны гадзiннiк, то на карычневыя дзверы свайго цаглянага дома, то на апошняе лiсце саду, то на Юрыя Лютага, якi казаy пра розныя дробязi. У гэтыя хвiлiны Дзмiтрыю было не да размоy. Ён адказваy коратка i цiха, згаджаyся з усiм, што чуy. Усё з-за таго, што y яго галаве зарадзiлася невясёлая думка, якая прымушала задацца пытаннем: няyжо Галiна зусiм забылася пра яго, няyжо яму прыйдзецца вярнуцца y дом, каб падагнаць жонку, злавацца i злаваць яе?
– Ну… Дзе ж яна? – мiжволi вырвалася з тонкiх вуснаy Дзмiтрыя, ён зноy паглядзеy на гадзiннiк.
Яму здавалася, што сонца стала ярчэй прабiвацца скрозь лес, паднялося нашмат вышэй. Трапятала сэрца, згасала надзея на своечасовы ад'езд.
Дзмiтрый адчуваy раздражненне i незадаволенасць, а Юрый Люты адчуy незразумелую трывогу i смуту гэтай ранiцы. Мужчыны стаялi тварам да дома, кожны думаy пра сваё. Яны зусiм не чулi, як ззаду наблiжалiся асцярожныя крокi Лебедзева.
– Ёлкi-палкi. Зноy? – загучаy тонкi голас Аляксандра Лебедзева, – Зноy Галiна збiраецца, як на спатканне? – з нейкай iронiяй вымавiy ён i пачухаy далонню сiвое кароткае шчацiнне.
Янчанка i Люты хутка павярнулiся на знаёмы голас i працягнулi аднавяскоyцу правую руку для вiтання.
Да iх падышоy шасцiдзесяцiшасцiгадовы Аляксандр Лебедзеy, невысокi мужчына з шэрай кепкай на лысай галаве. Круглая галава кiyнула, тонкi выцягнуты нос засiпеy, а хвалiстыя вусны расцягнулiся ад усмешкi. Цела Лебедзева выглядала спартыyным, як у дарослых спартсменаy па лёгкай атлетыцы, i, нягледзячы на свой узрост, мужчына працягваy займацца спортам. Амаль кожную ранiцу ён апранаy спартыyны цёмна-сiнi касцюм, шэрыя красоyкi, кепку i выходзiy на вулiцу. Жыy ён недалёка ад сям'i Янчанкi, правей ад iх, праз адну хату. Іх агульная суседка, Юлiя Абрамоyская, яшчэ спала, на вокнах былi зашмаргнутыя шторы.
– Ну што ты, Аляксандр? – загаварыy Юрый Люты.
– Хаджу, блукаю, як малады. Жанчыну шукаю для жанiцьбы! – з жартам адказаy Лебедзеy, а затым кiyнуy у бок хаты Юлii Абрамоyскай, – Мабыць, яна яшчэ спiць.
Да размовы далучыyся Дзмiтрый Янчанка:
– Дык то, у горад табе трэба. Там жанчын хапае, ды паболей, чым тут будзе. Ёсць i ва yзросце спартсменкi… Па выхадных будзеш з iмi y парку фiнскай хадой займацца. Там i жонку знойдзеш! А ты што, яшчэ не пагадзiyся на пераезд?
– Пачакай! Ты гэта пра што? – усмiхаючыся, спытаy Аляксандр Лебедзеy, – Нiхто не прапаноyваy мне пераязджаць. Не разумею. Дарэчы, мне i тут добра.
– Як жа?! Не чуy, цi што, што новыя кватэры даюць? Прапануюць вясковым перасяленцам добрыя yмовы. Нейкая там праграма y iх…
– Здаyся мне гэты горад. Пажылi! Ведаем! – усклiкнуy Аляксандр, – Цяпер мая душа спакою просiць. А калi што, магу y гасцiнiцы пару дзён пагасцiць, паглядзець на шумны горад. А жанчыны гарадскiя не цiкавяць, я yжо вясковую прыкмецiy… А твая, Дзмiтрый, прачнулася хоць? Нешта доyга ты яе чакаеш.
– Мая? Дык… – хмурна вымавiy Янчанка, – Прачнулася… Ды yсё нiяк не збярэцца. Ужо i раней пачалi падымацца з ложка, усё роyна, не спяшаецца. Вось вазьму, калi-небудзь, збяруся i паеду без яе! А яна выйдзе, а машыны ды няма… Ведаць будзе! – не новае казаy Янчанка.
– Галiна потым табе так дасць… Вунь, той рыдлёyкай, ды па спiне, – паказваy Люты на iржавую рыдлёyку з высокай драyлянай ручкай, што прыхiлiлася да зялёнага плота, – Так што, што нi кажы, а нiчога не зробiш, чакаць прыйдзецца!
– Гэт… Ты, вядома, маеш рацыю, – неахвотна згадзiyся Дзмiтрый, – Ды дзе ж яна?! Хутчэй бы на пенсiю выйшла. Нерваy ужо не хапае з яе работай.
– Колькi ёй да пенсii? – спытаy Лебедзеy.
– Тыднi тры недзе.
– Як раз да зiмы… Ох, ёй будзе цяжка прывыкнуць. Я ж, як кiнуy трэнерскую кар'еру, так першы час сумаваy па рабоце… А ты, Юрась, куды yжо сабраyся? Да сястры?
– Я да ракi, трэба мне, для творчасцi, – спакойна адказваy Люты, але не паспеy ён дагаварыць.
– Русалку лавiць? – засмяяyся Лебедзеy.
Юрыю не спадабаyся жарт, але ён для ветлiвасцi yсмiхнуyся. У яго было сваё жыццё, якое не yсе маглi зразумець. Таму, Юрый не спрабаваy растлумачыць кожнаму суразмоyцу важнасць сваiх iдэй. Ён не лiчыy сябе мастаком, яму так здавалася, але яму падабалася трымаць пэндзаль у руках, змешваць фарбы, наносiць iх на палатно i любавацца гатовай работай. Сёння y яго была новая мэта, новая задума, i ён з вялiкiм энтузiязмам выйшаy з дому. Нават пасля слоy Лебедзева, яго творчае iмкненне не згасла. Юрый Люты адразу проста захацеy пакiнуць кампанiю. Ён мог весела адказаць Аляксандру на яго жарт, але не стаy. Яму было некамфортна знаходзiцца y грамадстве Лебедзева. Юрыя трохi карабацiла тое, што гэты чалавек, былы спартсмен, усю вайну прабыy за мяжой, што ён добраахвотнiкам не вярнуyся дапамагчы сваёй краiне. І наколькi Юрый чуy, Лебедзеy не аказаy нiякай дапамогi нi y гады вайны, нi пасля – нiякiх ахвяраванняy пацярпелым.
– Пайду я, – адказаy Люты, – Сонца хутка yстае…
Ён пацiснуy мужчынам рукi i адышоy ад iх. Янчанка i Лебедзеy на хвiлiну задумалiся, праводзiлi позiркам земляка.
Юрый страцiy цiкавасць да зносiн i цяпер, з лёгкай галавой, спяшаyся да ракi. У дарозе yсё ж можна было адцягнуцца ад людзей i ад дамашнiх клопатаy.
Аляксандр Лебедзеy не адчуваy да сябе нiякай пагарды з боку Лютага. Ён толькi злёгку збянтэжыyся i задуменна вымавiy:
– Сёння Юрась выглядае дзiyным. Не прачнуyся цi што?
– Не ведаю… – адказаy Янчанка, пацiскаючы плячыма.
Тут жа адчынiлiся дзверы, i зазвiнелi ключы. На ганак выйшла Галiна y чорным восеньскiм палiто да каленяy, у сiнiх нагавiцах i чорных боцiках. Яе цёмныя афарбаваныя валасы да плячэй былi прамымi.
– Ну, нарэшце! – вырвалася y Дзмiтрыя, – Дачакалiся! – выдыхнуy ён з палёгкай.
– Паспееце… – дадаy Аляксандр i паглядзеy на свой стары гадзiннiк, якi быy падораны яму на памяць першымi вучнямi.
Дзмiтрый Янчанка адразу ж сеy у машыну. Ён цiха зачынiy дзверцы i надзеy акуляры для зроку. Акуляры Дзмiтрый стаy насiць пасля вайны i надзяваy iх толькi тады, калi кiраваy транспартам.
Каравокая смуглянка Галiна без клопатаy зачынiла дом, выйшла з двара, замкнула веснiчкi на зашчапку i павярнулася да Аляксандра. А той спачатку паглядзеy у жывыя жаночыя вочы Галiны, потым на яе маленькi акуратны нос i на прыгожыя вусны, памазаныя чырвонай памадай, а затым зноyку зiрнуy у вочы.
– Добры дзень, Галюся! – шырока заyсмiхаyся Лебедзеy, – Якая ж ты, ну… Ты… – выпрастаyся ён перад ёй як певень.
Жанчына y адказ усмiхалася, спынiлася перад iм i звонкiм голасам сказала:
– Добрай ранiцы! Ну, Аляксандр, якая я?
– Ну, прыгажуня! Як студэнтка. Ох, як надакучыць табе Дзмiтрый, я для цябе заyсёды вольны! – Лебедзеy не адчуваy сцiпласцi да жанчын.
– Ой, Аляксандр, ну ты як скажаш, – засмяялася Галiна.
З машыны паказаyся хмурны твар Дзмiтрыя.
– Сядай ужо! Паехалi! – глуха крыкнуy ён.
Галiна Янчанка прыбрала yсмешку з твару i з незадаволеным выразам зiрнула на мужа, а затым адвяла ад яго погляд i моyчкi села y аyтамабiль. Яна села побач, на пярэдняе пасажырскае сядзенне, i на секунду зноy сур'ёзна паглядзела на мужа, строга ссунуyшы бровы. Ёй было крыху няёмка перад Лебедзевым, бо яна не развiталася з iм, таму што спяшалася. Бо, як толькi дзверы зачынiлiся, Дзмiтрый Янчанка нацiснуy на педаль газу, i чатыры колы аyтамабiля пакацiлiся па мокрай няроyнай дарозе, распырскваючы дробныя лужыны.
Аляксандр Лебедзеy у свой ранiшнi шпацыр заyсёды даходзiy да дома Лютага, а затым вяртаyся назад. Але сёння, калi ён зiрнуy на хату адзiнокай Юлii Абрамоyскай, ён перадумаy iсцi далей. Фiранкi на блiжэйшым шырокiм акне былi yжо адсунутыя. З печкавай трубы над дахам павольна падымаyся белы дым. Аляксандр прыемна падумаy пра сваю суседку, якая была крыху маладзей за яго. Ён тут жа захацеy прайсцiся пад яе вокнамi. Вяртаючыся дадому, Лебедзеy знарок зменшыy крок, павольна, як чарапаха, стаy таптацца каля невысокага плота, спадзяючыся yгледзець гаспадарлiвую чорнавалосую жанчыну. Калi з двара пачуyся мяккi голас, мужчына мiжволi падышоy i спынiyся перад веснiчкамi. Яго вочы забегалi y пошуках Юлii. У цiхiм маyчаннi восенi, пад хмарным небам, ён пару хвiлiн прастаяy з думкамi пра яе. Яму хацелася зайсцi y двор i адшукаць суседку, каб хоць ненадоyга зiрнуць на яе прыгажосць. Але Аляксандр стрымаyся, палiчыyшы, што было занадта рана для гасцей, ранiца толькi пачыналася, i ён не хацеy быць дакучлiвым. "Хто y такi час ходзiць у госцi? Ды i што я ёй скажу? Навошта я прыйшоy? Папрасiць солi або парады? Ужо прасiy! Ды i не паверыць яна мне, што я да яе за нейкай соллю прыйшоy. Яна б адразу мяне раскусiла, з першага погляду б усё зразумела, што не магу я без яе! Я, можа, надакучыy ёй ужо са сваёй увагай!" – з прыкрасцю падумаy Лебедзеy.
Калi Аляксандр толькi пераехаy з горада y родную вёску, у iм прачнулася тая сiмпатыя i не забытае каханне да Юлii, якое было пакiнута y маладосцi. Ён хацеy пачаць новае жыццё з ёй i таму без доyгiх роздумаy некалькi разоy хадзiy сватацца, прапаноyваy жыць разам. Пасля чарговай адмовы Аляксандр страцiy сэнс новага жыцця i з поyным расчараваннем стаy патроху налягаць на спiртное. Але нават у п'яным стане ён нiколi не паказваyся Юлii на вочы. Ён пiy толькi y сваёй хаце, на вулiцу выходзiy рэдка, толькi цалкам цвярозым. Аляксандр баяyся, што Юлiя yбачыць яго непрывабным, а калi учуе пах алкаголю, дык зусiм перастане з iм мець зносiны i звяртацца за дапамогай. Тады ён страцiць яе назаyжды.
Для пяцiдзесяцiдзевяцiгадовай Юлii Абрамоyскай заляцанка Аляксандра Лебедзева была прыемнай, i яна была не супраць трохi пакакетнiчаць. Яна нават пачала задумвацца аб тым, каб адказаць узаемнасцю на яго yвагу i пакончыць з адзiнотай. Бо Аляксандр не толькi добра да яе ставiyся, але i заyсёды дапамагаy ёй, робячы yсю мужчынскую працу. Дык чаму б не паспрабаваць пажыць разам? Юлiя разумела, што разам лягчэй перажыць зiму i мужчынская сiла y доме будзе толькi плюсам. Акрамя таго, было б для каго гатаваць, было б з кiм гаварыць па вечарах. Юлiя не баялася iх рознiцы ва yзросце, але яе трывожыла думка пра тое, што круцiць раман на старасцi гадоy можа быць няправiльным. Яна перажывала, не па-добраму yяyляла сабе, як адрэагуе яе адзiная дачка на такi саюз. У тэлефонных размовах з дарослай дачкой Юлiя баялася нават падумаць аб Лебедзеве, а yжо загаварыць аб сумесным жыццi з iм здавалася ёй страшнай здрадай. Яна yяyляла сабе неразуменне i незадаволенасць з боку дзiцяцi, злосны голас дачкi, магчыма, насмешкi i прадузятасцi.
У гэтую ранiцу Аляксандр Лебедзеy, як закаханы юнак, круцiyся каля хаты Абрамоyскай. Не злавiyшы вачыма Юлiю, ён цiхенька патупаy да сябе. Пакуль iшоy, азiраyся y бок яе двара, а калi апынуyся на сваiм участку, то вышукваy сiлуэт суседкi праз агарод i садовыя дрэвы, як шпiён, датуль, пакуль сам не схаваyся за драyлянай пабудовай. Мужчына зайшоy за хлеy, сцены якога былi абабiтыя дошкамi. Жыyнасцi Лебедзеy не трымаy, усярэдзiне пабудовы ляжалi складзеныя сухiя колатыя дровы з розных парод дрэy. Недалёка ад хлява, ля страхi, ляжала горка дроy, якiя прывезлi яму y жнiyнi. Аляксандр нядоyга пастаяy каля гэтай купкi сырых хваёвых дроy, пачухаy патылiцу, правёy вачыма па страсе – уяyляy, як будзе выглядаць кладка дроy пасля зробленай працы. І тут жа, з сумам i з цеплынёй, успамiны запоyнiлi яго думкi. Зноy у Аляксандра не знайшлося настрою для кладкi дроy, з памяцi закруцiлiся моманты, як кадры з кiнастужкi. Спачатку yнутры yсё заквiтнела, а затым стала неспакойна i марозна, быццам i не yставала сонца над вёскай. Колькi жыцця прайшло, колькi yсяго здаралася, колькi вялiкай радасцi i смутку перажыy Аляксандр, але далёкi асаблiвы момант зноyку выплываy у галаве, як нечаканы снег пры цёплым надвор'i.
Будучы маладым, Аляксандр Лебедзеy рэдка прыязджаy у Боркi, а калi i прыязджаy, дык толькi для таго, каб дапамагчы сваiм бацькам з падрыхтоyкай да зiмы: выкапаць бульбу, насекчы дроy, папрацаваць малатком… З-за сваiх ад'ездаy, з-за доyгiх спартыyных камандзiровак, хлопец амаль не з'яyляyся y вёсцы. Таму ён i не заyважыy, як хутка пасталела тая сцiплая маленькая дзяyчынка Юлiя. Адным летнiм днём, у свае дваццаць сем, Аляксандр прыехаy дадому пасля зацяжных спаборнiцтваy i сустрэy каля суседскай хаты дваццацiгадовую зграбную Юлiю. Дзяyчына сядзела на шырокай лаyцы з распушчанымi чорнымi доyгiмi валасамi i марыла пры разагрэтым сонцу. Для маладой Юлii сонца y Борках свяцiла па-асаблiваму: яно было роднае i прыемнае, i чужое за вёскай. Уцягваючы дабрыню сонечных прамянёy, ёй не хацелася нiкуды спяшацца. У той жа цёплы жнiвеньскi дзень Аляксандр падышоy да Юлii, прысеy на лаyку, апынуyся побач. Першыя хвiлiны хлопец нiбы нанава знаёмiyся з чароyнай смуглянкай Юлiяй, як быццам i не было y iх таго сумеснага дзяцiнства, калi яна yвесь час кружылася вакол яго, усё роyна як малодшая сястра. Яны доyга гаварылi, расказвалi свае гiсторыi i весела yспамiналi мiнулае. У гэтых мяккiх размовах двое праседзелi да вечара, не заyважаючы мiнакоy i забыyшыся пра дамашнiя справы. На наступны дзень яны зноy некалькi разоy сустрэлiся. Ранiцай яны толькi пераглянулiся i памахалi адно аднаму рукой праз плот як суседзi. Затым яны сустрэлiся днём за дварамi, калi Аляксандр выносiy сухое смецце з агароду да лесу, а Юлiя збiрала салодкiя яблыкi, якiя дрэва yпусцiла за плот. Маладыя людзi разгаварылiся. У тую гадзiну Аляксандр не думаy нi пра каго iншага, акрамя Юлii, якая павольна падымала сакавiтыя плады. Тады можна было пачуць шчыры смех дзяyчыны i жарты Аляксандра. Хлопец прысеy да яе, дапамог напоyнiць вядро зялёнымi яблыкамi, i, калi яны yсталi насупраць адно аднаго, не адводзячы вачэй, Аляксандр смела yзяy Юлiю за талiю. Яго яшчэ больш пацягнула да яе, i ён стрымана пацалаваy яе y вусны. Дзяyчына не працiвiлася, яна адчула прыемныя пачуццi i аддалася раптоyнаму кругазвароту шчасця. Пасля пацалунку Юлiя рэзка змянiлася. Яе раптам кальнула лёгкая злосць, яна паспяшалася адысцi ад хлопца i адпусцiць яго погляд. Ёй захацелася yцячы i знiкнуць. Юлiя нахмурылася, перастала адчуваць цяжар вядра i моyчкi тарганулася за шырокiя вароты, зачынiла iх на зашчапку i знiкла.
Апошняя iх размова прыйшлася на вечар. Юлiя стаяла y летняй сукенцы каля хаты, глядзела yдалячынь вулiцы i кагосьцi чакала. Да яе неyзабаве падышоy Аляксандр. Дзяyчына была не y захапленнi ад яго з'яyлення i адвярнулася. Яна не жадала новай сустрэчы, яна не чакала яго, яе вельмi турбавала, што, паглядзеyшы хлопцу y вочы, чароyныя, прыемныя пачуццi зноyку затуманяць ёй галаву i y ёй зноy прачнецца цяга да Аляксандра. Юлiя лiчыла iх учорашнi пацалунак памылкай i не хацела, каб усё паyтарылася зноyку. Дзяyчына павярнулася спiнаю да хлопца, хацела вярнуцца y хату, але Аляксандр стаy перад ёй, i яна, само сабой, паглядзела y яго блакiтныя вочы. У грудзях Юлii прыемна заказытала, i яна iмгненна змянiлася. Халадок iмгненна растаy, як лёд у спякотнае лета. Юлiя перастала адхiляцца ад нахабнай блiзкасцi хлопца. Яна yсмiхнулася i мякка правяла далонню па яго левай руцэ, ад пляча да самых пальцаy, потым адпусцiла мяккi дотык i пачуццёвы погляд, села на лаyку. Аляксандр сеy побач, яго сэрца прыемна бiлася ад маланкавай закаханасцi. Вочы дзяyчыны гарэлi, i гэта немагчыма было схаваць. Юлiя маyчала, нiбы згубiла час i словы. Яна блыталася, бо за iх кароткiя сустрэчы yсе шчырыя пачуццi то здавалiся хлуснёй, то праyдай. Яна зноy зiрнула на Аляксандра, ад погляду яе веяла няyпэyненасцю i пяшчотай.
– Ты, даруй мне, за пацалунак, – загаварыy Аляксандр спакойным тонам.
– Давай забудзем… – адказала Юлiя, адчуваючы слабасць да хлопца.
– Ты мне падабаешся, i я…
– Ты сёлета выйграy гонку, стаy чэмпiёнам? – хутка памяняла тэму дзяyчына, зрабiyшы выгляд, быццам не чула яго слоy.
Аляксандр падхапiy гэтую тэму i пачаy расказваць пра свае спартыyныя дасягненнi.
Юлiя yсмiхалася. Яна заyважала, як радасна i закахана глядзеy на яе Аляксандр, як усё блiжэй ён прыцiскаyся да яе. Яна прыкiдвалася, быццам сляпая на яго пачуццi.
– Я сёння з'язджаю, – раптам вымавiла Юлiя, думаючы, што яе ад'езд скiне yвесь цяжар думак.
Дзяyчына яшчэ yчора, пасля пацалунку, вырашылася на спантанны ад'езд.
– Сёння? – устрывожана спытаy Аляксандр, – Мама казала, што ты застанешся да аyторка. Думаy, мы пашпацыруем сёння. Нешта здарылася?
– Усё добра. Проста планы змянiлiся. А ты калi з'язджаеш?
Аляксандр планаваy з'ехаць разам з ёй у аyторак, але цяпер, калi yсё змянiлася, ён наyмысна схлусiy:
– І я сёння. Хочаш, цябе падвязу? Як раз адной дарогай. Навошта табе на аyтобусе познiм вечарам ехаць, калi ёсць аyтамабiль? На аyтобусе нязручна, цяжка. Са мной будзе зручна, камфортна i хутка. Сумкi не прыйдзецца цягнуць. Я ж ведаю, як пра нас бацькi клапоцяцца… Загрузяць цэлы багажнiк.
– Сумкi, так. Матуля вунь, хоча, каб я палову yраджаю вывезла… Дзякуй, але я сёння не на аyтобусе, за мной прыедуць… – неяк цiха, неахвотна, сказала апошнiя словы Юлiя.
Яна не хацела хваляваць Аляксандра, таму што адчувала цягу да яго, не змагла адкiнуць пачуццi. Увесь гэты час Юлiя маyчала, што y яе yжо ёсць каханы малады чалавек.
– Вось-вось машына пад'едзе, – цiхiм голасам вымавiла дзяyчына, – Я выйшла яе сустрэць.
– Зразумеy… А хто за табой прыедзе? Можа, з торбамi дапамагчы? Я магу iх пагрузiць.
Юлiя моyчкi паглядзела на Аляксандра, ды так паглядзела, што y яе поглядзе было нешта такое, што выклiкала y Аляксандра жаданне зноyку яе пацалаваць. Яна прадчувала, што гэта вось-вось здарыцца, i нават не спрабавала гэта спынiць, а, наадварот, застыла на месцы, чакаючы прыемнага дотыку. І калi б не гучны голас з боку, Аляксандр бы пацалаваy Юлiю, дакрануyся бы да яе вуснаy.
– Вось ты дзе! – крыкнула Васiлiса Лебедзева, мацi Аляксандра.
Юлiя хутка адвярнулася ад хлопца i апусцiла вочы yнiз.
– Сыходзь… – цiха сказала яна.
Са свайго двара выйшла пышная жанчына Васiлiса Лебедзева. Яна стала каля куста калiны, што рос каля яе плота, паклала рукi на пояс i, нахмурыyшыся, паглядзела на свайго yсмешлiвага старэйшага сына са словамi:
– Вось ты дзе! Зноy ён тут?! Ідзi дапамажы хвораму бацьку дровы скласцi. А то ж, сядзiць ён тут! Аляксандр! Чуеш? Бацька не дачакаyся цябе, ды сам пайшоy працаваць, што б я яму не казала. Упарты! Сына, адстань ты yжо ад Юлii! У яе ж жанiх ёсць. Ідзi, лепш, папрацуй! – прыкрыкнула мацi.
Васiлiсе не падабалася, што яе сын другi вечар круцiyся вакол Юлii, замест таго, каб дапамагчы мацi i бацьку. Аляксандр абяцаy бацькам правесцi з iмi yсе выхадныя i дапамагчы з усiмi назапашанымi справамi, перш чым зноyку з'едзе на некалькi месяцаy.
Аляксандр павольна падняyся з лаyкi.
"У яе ёсць жанiх?" – круцiy ён у галаве, – "Чаму яна маyчала пра яго? Цяпер зразумеy, каго яна чакае, каго яна выйшла сустракаць!"
Аляксандра закранула, кальнула гэтае слова "жанiх". Ён хацеy застацца, каб убачыць хлопца Юлii, каб грозна зiрнуць яму y вочы i зразумець, чым ён лепшы за яго, цi не прыгажэйшы!? Але не змог. Аляксандр не адважыyся пярэчыць мацi i з туманнымi думкамi, павольна дыхаючы, ён паглядзеy на Юлiю сумнымi вачыма, як быццам назаyжды развiтваyся з ёй. Перад сыходам, ён вымавiy:
– Поспехаy табе…
– Мг, – не змагла нiчога адказаць Юлiя, акрамя кароткага гуку.
Дзяyчына толькi зiрнула на яго, усмiхнулася i чакала, калi ж Аляксандр сыдзе. А ён разгублена стаяy. З-за выдатнай усмешкi Юлii, з-за прыгожага твару насупраць, Аляксандр зноy забыyся пра yсё.
– Аляксандр! – як гром, усклiкнула Васiлiса Лебедзева.
Хлопец мiжволi павярнуyся на гучны голас i вярнуyся дадому.
Калi Аляксандр знiк з-пад увагi, Юлiя з палёгкай выдыхнула. На сэрцы стала спакайней, нават злёгку пахаладала на душы. Ёй яшчэ больш захацелася хутчэй вярнуцца y горад i забыць усё, што было памiж ёй i Аляксандрам: той пацалунак, тое прыцяжэнне. Усе думкi пра яго толькi псавалi ёй настрой. Калi аyтамабiль пад'ехаy да хаты, Юлiя адчула сябе здраднiцай. Думкi пра здраду скоyвалi яе, i яна здавалася дзiyнай у вачах жанiха. Дзяyчына нiяк не магла засяродзiцца, спяшалася i блыталася y думках. Хутка развiтаyшыся з бацькамi, яна села y сiнi аyтамабiль i з'ехала далей ад Аляксандра. Юлiя бегла, як злачынец пасля парушэння закона.
У той час, калi машына яшчэ стаяла ля двара Абрамоyскiх i бацькi збiралi дачку y дарогу, Аляксандр знаходзiyся за пабудовай. Ён дапамагаy свайму бацьку перамяшчаць кучу дроy пад навес. Пару разоy ён адыходзiy ад працы, выглядваy з-за вугла i раyнiва вышукваy вачыма таго маладога чалавека, якi прыехаy за Юлiяй. Але нiчога не выйшла. Ён так i не yбачыy жанiха. Аyтамабiль амаль што нячутна загудзеy i цiха звёз Юлiю. Аляксандр застаyся з бясконцымi думкамi пры працы. У тыя хвiлiны ён закахана думаy толькi пра дзяyчыну.
Аляксандр Лебедзеy вярнуyся з успамiнаy. Стоячы y двары, мужчына здрыгануyся, цi то ад халоднай восеньскай ранiцы, цi то ад мiнулага, перажытага. Ён падняy кавалак ад калодачкi, сумна паглядзеy на сырую драyнiну i кiнуy яе назад у кучу. Прапаy увесь настрой да працы. Мужчына вярнуyся y хату, прылёг на рыпучую канапу, каб прабавiць час. Ён закiнуy рукi за галаву i чакаy, калi наступiць хоць поyдня, каб зайсцi да суседкi Юлii. Лебедзеy больш не шукаy нейкай нагоды або прычын зазiрнуць да яе, усё yпiралася толькi y час.
Пакуль Дзмiтрый Янчанка трымаyся за руль, а Аляксандр Лебедзеy думаy пра жанчыну, Юрый Люты yжо сышоy з цвёрдай дарогi i спусцiyся y нiзiну. Скончылася вясковая вулiца, праз лес працягнулiся дзве неглыбокiя каляiны, якiя ляглi роyнай паласой на мяккую зямлю. Юрый iшоy па iх праз рэдкi лясок тоyстых хвой, частка якiх блiжэй да ракi ляжала мёртвай. Калi пад нагамi размякла i дарога зусiм знiкла, пасля нядоyгай хады Юрый ступiy на шырокi бераг. Шлях яго прывёy на прыгожы прастор шырокай ракi, дзе па краях, удалечынi, над вадой вiсеy густы туман. Уздоyж цёмнай люстраной роyнядзi ад халадоy згаслi водныя раслiны. Надломленыя сцеблы трыснёга, чароту i мячэyнiка ахапiлi сабой большую частку мелкаводдзяy. Сонца yставала справа, халодныя белыя прамянi дакраналiся да цёмнай ракi, i на вадзе былi бачны тонкiя паласы мяккага дотыку, туман стаy больш выразным i мяккiм. Выйшаyшы з узлеску да ракi, Юрый Люты yбачыy тое самае месца, якое ён абраy для здымку. З боку ляжаy дуб, але да яго трэба было асцярожна падыходзiць, каб не слiзгнуцца на гнiлой траве або на мяккай адкрытай глебе. Юрый падабраy голую хваёвую галiнку, якая выглядала трывала. Ён абламаy непатрэбныя адгалiнаваннi i цяпер больш упiраyся на тоyстую палку i на ацалелую нагу, чым на пратэз.
Юрый Люты асцярожна прайшоy уздоyж лесу, баючыся не заyважыць i выпадкова трапiць у глыбокую yтоеную водную пастку. Перад iм тапталася палка, якая шукала цвёрды i бяспечны шлях. Нарэшце, Юрый дасягнуy сваёй мэты – ён дайшоy да тоyстага дуба, якi бедна лёг ля зялёна-шэрага лесу. Старое дрэва yжо даyно ляжала тут, нават нiхто не мог дакладна сказаць, калi яно yпала. У вёсцы не засталося тых людзей, якiя маглi б пра гэта расказаць. Бабры не дакранулiся да дуба, бо для iх ён быy занадта цвёрдым, куды больш ахвотна i прыемна валяць мяккую асiну, якая расла далей па беразе. Пару паваленых дрэy з вялiкiмi галiнкамi ляжалi y метрах ста ад дуба, ствалы амаль абмяклi ад вiльгацi. Юрый Люты з цяжкасцю падцягнуy рукамi сваё цела i сеy на сухi безжыццёвы дуб спiнаю да лесу, тварам да ракi. Тут пахла мокрай зямлёй i сырасцю, часам даносiyся водар хвойнага бору. Адсюль было добра вiдаць iншы бераг ракi, дзе за рачулкай стаяy толькi сухi рэдкi мячэyнiк. Чамусьцi там не рос трыснёг, з-за чаго выразна праглядаyся бярозавы пажоyклы гай. Каля берагоy па-ранейшаму радзела белая каламута пара.
Мужчына быy акружаны прахалодай, але ён нiбы не адчуваy яе. У душы засталiся цёплыя, яркiя yспамiны гэтага месца, якiя з болем грэлi yсё цела. Юрый выцягнуy чорны фотаапарат з сумкi, злавiy выдатныя пейзажныя вобразы i некалькi разоy шчоyкнуy. Цяпер, калi здымкi былi зробленыя, ён мог спакойна пагрузiцца y свае думкi. Юрый прылажыy грубыя далонi да дуба i yспомнiy пра жонку. Ларыса любiла гэтае месца i гэтае дрэва. У цёплае надвор'е яна часта прыходзiла сюды пасля вайны. Часта брала Юрыя з сабой, каб ён лячыy сябе ад наступстваy ваенных успамiнаy, ад пакутлiвых адчуванняy мiнулага. Трэба было жыць далей. Побач з Ларысай на гэтым дубе Юрый знаходзiy у сабе бадзёрасць, любоy, клопат, упэyненасць i сiлы жыць мiрным жыццём. У апошнi раз ён быy тут з жонкай некалькi гадоy таму, у восень, падобна гэтаму дню, калi бярозы калыхалi свае жоyтыя пасмы. Юрый трымаy яе далiкатныя пальчыкi i гаварыy з ёй пра прыемнае. Незабыyныя yспамiны былi прыгожымi i плыyнымi, але яны абпальвалi сэрца. Праз столькi гадоy, праз самотнае жыццё, адклiкалася жаданне быць побач з ёй, з жонкай. Цяжка было Юрыю, здавалася, што пейзаж ужо не быy такiм жывым i сапраyдным: нi рака, нi раслiны, нi святло, нi неба – без Ларысы yсё стала халодным i чужым. Ад набягаючай самоты не хацелася тут больш заставацца. Яму захацелася пакiнуць бераг i вярнуцца y вёску.
Юрый слёз з дрэва i агледзеyся, як быццам на доyгую развiтваyся з гэтым месцам. Ён напаследак агледзеy усё сваё асяроддзе. Магчыма, ён яшчэ вернецца сюды зноy. Але калi? Ён не мог адказаць сабе на гэтае пытанне. Незнарок, паварочваючыся, Юрый зiрнуy на бярозы, на другi бок ракi i заyважыy там дробны рух. Мужчына спынiyся, выразней зiрнуy, прыгледзеyся. З нiзкага туману, да адкрытага берага выйшла рудая стройная казуля. Яна падышла да вады, зрабiла пару глыткоy, затым трошкi адышла назад i замерла. Юрый павольна падняy фотаапарат, каб не спужаць прыгожую жывёлiну. Казуля вадзiла вушамi, падняла пярэднюю канечнасць, нiбы наyмысна пазiравала фатографу, затым паглядзела на мужчыну i тут жа палахлiва скакнула y бел-чорны лес. Юрый яшчэ пару хвiлiн заставаyся стаяць побач з дубам моyчкi гледзячы наперад, як бы спадзеючыся, што жывёла вернецца.
"Пара дадому!" – падумаy ён i цяжка пакрочыy да дарогi. Калi Юрый дабiраyся да лясной каляiны, ён адчуy раптоyную слабасць i нежаданы сум. Халодныя дрыжыкi прабеглiся па yсiм целе як маланка. На секунду y вачах пацямнела, кiслява запахла новымi алейнымi фарбамi. Юрыю хацелася прыпасцi да зямлi, але ён толькi працёр вочы i прымусiy сябе выйсцi да лясной дарогi. Такая слабасць здароyя з iм здарылася yпершыню. Гэта палохала мужчыну, нiбы нешта жудаснае гнала яго хутчэй пакiнуць бераг. Ён супрацiyляyся дрэннаму самаадчуванню i супрацiyляyся старасцi. Адчуваючы страх i не адчуваючы халодны пот на лбе, Люты дайшоy да дарожнай каляiны i yвайшоy у лес. І адразу яго неакуратнасць i спешка прывялi да яшчэ большай раздражняльнасцi. На час забыyшыся аб мяккай паверхнi i слiзкай глебе пад нагамi, паспешлiвы Юрый страцiy раyнавагу i yсiм целам упаy на дол. Гразь пацягнула нагу, цела прызямлiлася на бок i на правую руку. Юрый павалiyся на сыры лясны абрус i адчуy цiск i шум у галаве. Ён пацягнуyся да таблетак, якiя заyсёды насiy з сабой. Не гледзячы, выцiснуy адну таблетку з пласцiнкi, закiнуy у рот i праглынуy. Мужчына аслабеy, ляжаy, не спяшаyся yставаць, перастаy сябе падганяць. Ён цяжка глядзеy на воблачнае неба i стройныя зялёныя вяршынi хвой, якiя быццам краналiся аблокаy. Хацелася загiнуць ад слабасцi духу. Нават фантомны боль, што yдарыy у галаву y момант падзення, ужо не дастаyляy злосцi. Ён ацiхне разам з агiдным цяжкiм галаyным шумам, калi падзейнiчае таблетка. Знаходзячыся на зямлi, Юрый глыбока задумаyся. На iмгненне яму здалося, што ён чуе далёкiя i знаёмыя галасы гармат. Стала немагчымым не yбачыць успамiны вайны, якiя вырвалiся з памяцi.
Ішоy другi месяц крывавай вайны. Была ранiца. Красавiк. Да лясных траншэяy, блiжэй да лiнii фронту, перакiнулi некалькi салдат, сярод якiх быy малады сяржант Люты. Юрый толькi нядаyна атрымаy гэтае званне сяржанта за подзвiг у пякельным баi, i цяпер ён больш упэyнена адчуваy сябе сярод радавых. У хвойнiку стаяла нестабiльная цiшыня, зрэдку прабiвалiся адзiнокiя далёкiя воплескi аyтаматаy i гаyбiц. Для перадыслакаванага атрада былi пастаyленыя задачы: выцягнуць параненых пасля начных бiтваy, а таксама даставiць боекамплект пяхоце, якая трымала перыметр у стратэгiчна важным сяле Студзiчы. Без запаволенняy, каманда y цёмных камуфляжах рушыла y дарогу. Ішлi па сырой траншэi, выйшлi з лесу да палёy, далей вузкiя акопы. Сустракалi стомленых салдат: хтосьцi стаяy на пасту перад брустверам, хтосьцi седзячы спаy у адкрытых шырокiх праходах, а хтосьцi незадаволена смалiy. Было холадна, учорашняя дзённая iмжа пакiнула пасля сябе непрыемныя адбiткi вiльгацi. Салдаты iшлi па вязкай глебе, па земляной густой кашы. Ногi грузлi, чаравiкi прылiпалi i хутка пакрывалiся тоyстым пластом бруду. У момант ходу даводзiлася падымацца на паверхню, перабягаць у iншыя траншэi. Жылi з надзеяй, што падчас пераходу вораг не заyважыць руху i не прыстрэлiць снайпер.
Усё блiжэй падбiраyся фронт. За спiнамi салдат цяжкi груз, у руках аyтаматы, на галаве каскi. Сяржант Люты знаходзiyся y цэнтры рухаючай групы. За iм было двое, а наперадзе iшлi больш вопытныя салдаты i старшы лейтэнант. Трывожна грукатала сэрца, яно адганяла сваiм стукам усю стомленасць. Цяжка, няхай i павольна, але група прабiралася да мэты. Частка невялiкага ляснога масiву, якая пачыналася i заканчвалася yздоyж палёy, абстраляная варожай артылерыяй, ужо заставалася ззаду, цяпер адкрываyся шырокi yчастак голай зямлi. Наперадзе толькi голае чорнае поле, пакрытае глыбокiмi варонкамi, а за iм, то самае вялiкае сяло, дзе чакалi эвакуацыi параненыя салдаты.
У полi пахла халоднай зямлёй, ранняй вясной, нiбы yчора мяккую цёмную глебу yзаралi плугам. Ідучы па вузкай траншэi, сяржант Люты хцiва дыхаy, рыхтуючы сябе да цяжкасцяy, уяyляy, якi яго чакае бой. Ён глядзеy з спачуваннем i смуткам на салдат, якiх сустракаy на шляху. Ён не хацеy, каб нехта з iх не вярнуyся дадому. Як толькi поле скончылася, атрад дабраyся да цагляных руiн, да першых разбураных дамоy, ад якiх амаль нiчога не засталося. Салдаты аглядзелiся. Траншэя тут скончвалася лёгкiм невялiкiм уздымам да паверхнi. Застаyся адзiн рывок, трэба было перабегчы частку сяла да блiндажу. Салдаты расцягнулiся перад выхадам на шырокай частцы траншэi, адкуль кожны мог убачыць, што чакала iх наперадзе. Пад шэрым пустым святлом не было нiводнай жывой пабудовы. Паyсюль ляжала колатая белая цэгла i бытавыя рэчы, якiя калiсьцi разляцелiся ад снарадаy. Юрый не адразу разгледзеy сярод разбурэнняy бяздушныя целы цывiльных, што ляжалi па yсёй вулiцы нiбы лялькi. Ён нiколi яшчэ не бачыy такой жорсткасцi. Трупамi была асыпаная сельская вулачка. Дарослыя i дзецi ляжалi y гразi з чамаданамi ля згарэлых машын. Вораг адступаy, уцякаy рассыпаючы кулi па мiрных людзях. Узрываy усё, не пакiдаючы нiчога пасля сябе. Тырчалi кавалкi плоцi пад цаглянымi плiтамi, тых, хто спрабаваy схавацца ад варожых салдат, ад беглай бамбардзiроyкi. Сiнiя твары перадавалi жах вайны. У гэты момант Юрый Люты не думаy пра сябе, ён напружана думаy пра свой пасёлак. Яму хацелася верыць, што ён ацалеy, што вораг не пайшоy да балот, а абышоy iх. Няхай у Борках i прайшла эвакуацыя, але за роднае месца было трывожна. Сяржант Люты пазiраючы наперад, трывожыyся за бацькоy. Цяжка, балюча было думаць пра жонку i дзiця y такiя хвiлiны. Варожыя ракеты ляталi па yсёй краiне.
Хай з гэтага сяла быy выбiты вораг, але яно yсё яшчэ моцна абстрэльвалася, i вывезцi мёртвых цывiльных было цяжкай задачай. Карцiна, дзе жыццё ператварылася y развалiны, не пакiдала абыякавасцi – нарастала iмкненне перамагчы гэты кашмар, адпомсцiць за yчыненае, за пакуты.
Скрозь нежывое пралягала сцяжынка да патрэбнага акопу. Салдаты, згорбiyшыся, сагнуyшыся, адзiн за адным, па камандзе шустра перабягалi сцежку. Яны беглi хутка, як ценi, i паляцелi па iх варожыя кулi. У адно iмгненне ад стральбы yсе салдаты ачулiся, сапраyдны страх ускалыхнуy iх душы. Юрый бег за сваiмi, маячыy позiркам, спрабаваy абхапiць вачыма сваё асяроддзе. Сцежка абрывалася шырокай ямай, i, калi yсе кiнулiся y варонку, каманда адразу ж апынулася y патрэбным акопе i адразу ж накiравалася да блiндажу. У гэтыя хвiлiны сяржант Люты нiбы адключыyся ад вайны, яго захапiла важнае пытанне: "Можа, мне здалося?"
Старшы лейтэнант пра нешта гаварыy у блiндажы з iншым афiцэрам, але да Юрыя не даходзiлi яго словы. Тады ж, салдат Люты распiхаy вайскоyцаy i блiжэй падабраyся да свайго камандзiра са словамi:
– Старшы лейтэнант! Можна звярнуцца?
– Што y цябе? – павярнуyся кiрпаты камандзiр.
– Я заyважыy у сяле дзiця!
– Што? – апусцiy белыя бровы старэйшы па званнi, паправiy каску, – Паyтары!
– Дзiця! Там, ля царквы! Мне здаецца, я бачыy дзiцяцi, жывога дзiцяцi! – хутка, але няyпэyнена вымавiy Люты.
Салдаты заварушылiся, але не змаглi пацвердзiць або абвергнуць словы сяржанта Лютага. Нiхто не бачыy таго, што yбачыy ён.
– Ты yпэyнены? – спытаy афiцэр грубым тонам.
У размову yлез невысокi салдат, абаронца сяла.
– Тут няма жывых, няма жывых цывiльных! Мы б заyважылi! – сказаy ён.
– Але я бачыy худога хлопчыка! – больш упэyнена вымавiy Люты цiхiм голасам.
Юрый i праyда бачыy сярод руiн худое, аслабленае цела, якое сядзела каля чырвонай царквы i круцiла галавой, але яму нiхто не паверыy. Спачатку Люты сам сабе не паверыy, але за той час, пакуль iшла размова, ён пераканаy сябе y адваротным. Было страшна памылiцца i не праверыць, страшным было пакiнуць дзiця y зруйнаваным сяле.
– Лейтэнант, як даyно вы тут? – пацiкавiyся старшы лейтэнант штурмавога выратавальнага атрада, разумеючы, што час iдзе супраць яго, супраць параненых у блiндажы.
– Тры днi! Тут няма нi дзяцей, нi дарослых. Усё праверана! – далажыy салдат.
Каманда адразу ж выгрузiла боекамплект, а Люты застыy у сваiх думках. "Трэба праверыць царкву. Ён быy там!"
– Вы двое, узялi параненага! І вы бярыце на насiлкi другога! – перадаваy загад старшага лейтэнанта худы салдат з пазыyным "Хмурны".
Параненыя yжо ляжалi на моцнай тканiне. Адзiн – з акрываyленай нагой, на правай назе быy зацягнуты жгут, другi салдат – з перавязанай галавой i параненай левай рукой. Юрый Люты быy адным з тых, хто павiнен быy узяць насiлкi, але ён хутка адышоy. Ён адчуy нядобрае, нахлынула пачуццё незваротнасцi. Тут жа загудзелi снарады, успыхнулi агнём i зямлёй выбухi. Салдаты яшчэ нiжэй прыселi. У такой сiтуацыi мала верылася y лепшае. Пяхота, якая трымала сяло, прыцiскалася да сцен, салдаты штогадзiнна падвяргалiся шматлiкiм нападам. Вораг бiy шчодра, яго мучыла адступленне, ён хацеy вярнуць пад свой кантроль стратэгiчна важнае сяло. А маладыя i больш дарослыя нашы байцы былi супраць iх мэтаy, нiхто не хацеy аддаваць i метра сваёй зямлi.
Падчас абстрэлу побач з Юрыем апынуyся невядомы яму салдат, якi быy змучаны боем i абмазаны брудам. Люты зiрнуy на яго счырванелыя, шырокiя вочы i цiха вымавiy:
– Дзiцяцi патрэбна мая дапамога. Я абавязаны яго выратаваць.
– Не гуляй з жыццём, сяржант! Хутка вораг у атаку пойдзе! – ляпнуy па плячы стомлены радавы з лёгкiм шчацiннем на выцягнутым твары i густымi чорнымi вусамi пад авальным носам, ён не разумеy, пра каго казаy Люты i выказаy здагадку, што той хоча дадому, – Ты патрэбны тут!
"А што калi на месцы таго хлопчыка апынуyся б мой сын? І хтосьцi, зараз быy бы замест мяне. Ён бы проста пакiнуy яго?"
Юрый глядзеy на хлопцаy, якiя выцягвалi параненых, i думаy пра свае далейшыя дзеяннi. Затым ён стаy павольна адыходзiць да варонкi.
– Давайце ж, хутчэй! Пакуль танкi не пайшлi y атаку! – падганяy старшы лейтэнант сваю групу.
– А дзе сяржант, дзе Люты? – нехта спытаy з натоyпу.
– Вось жа зараза! – сказаy камандзiр i сцiснуy зубы.
Юрый Люты не паслухаyшыся загаду yжо yзбiраyся па цяжкай друзлай глебе, выбiраyся з сырой глыбокай варонкi наверх. Сяржант высунуy галаву i паглядзеy у бок узарванай царквы: чырвоная цэгла, чорныя званы i ламаныя iконы. Не было вiдаць дзiця. Пад шум выбухаy, Юрый адважна выбраyся на паверхню. Ён думаy толькi пра свайго сына, гэта надавала яму смеласцi. Бясстрашнасць гнала наперад. Салдата зусiм не хвалявала, што будзе з iм потым i што будзе з iм у сучаснасцi. Ён выразна i напорыста хацеy толькi аднаго – адшукаць безабароннага дзiцяцi. Перабягаючы праз вулiцу, непадалёк ад сяржанта, нядобра блiснула разрывам снарада. Асколкi разляцелiся y бакi, як велiзарная падпаленая зграя крумкачоy. Тады ж металiчны асколак зачапiy плячо Лютага i збiy яго з ног. Юрый упаy, лёг каля мёртвай жанчыны i, ад болю i страху, парывiста i коратка вылаяyся. Ён прыyзняyся, пабег далей, дабраyся да руiн царквы. Апынуyшыся на месцы, салдат агледзеy ламаныя сцены, але не сваю рану. Потым зайшоy за кучу цэглы i, сагнуyшыся, прайшоy крыху наперад. Юрый усё круцiy галавой, шукаy дзiця, але яго нiдзе не было. Адчуваючы расчараванне, ён перастаy чуць гучныя гукi, няправiльныя думкi глушылi галаву да таго часу, пакуль на вочы не трапiлiся пыльныя дзверы падвалу са свежымi адбiткамi дзiцячых рук. Сяржант без вагання расчынiy жалезныя дзверы. Яркае дзённае святло yварвалася y цёмны падвал i асвятлiла маленькае захламленае памяшканне. Страшнымi вачамi адтуль глядзелi мурзатыя дзецi: дзесяцiгадовы хлопчык i шасцiгадовая дзяyчынка. Брат i сястра прыцiснулiся адно да аднаго i з асцярогай думалi пра салдата. Вакол iх было шмат раскiданых фанцiкаy i бляшанак ад рознай ежы, святло таксама асвятлiла раскладушкi. Гэта маленькае бамбасховiшча ратавала дзяцей ужо не першы дзень. Юрый не ведаy дакладна, колькi часу цярпелi iзаляцыi бедныя дзецi. Гледзячы на iх худыя целы i на бледныя твары, якiя дзiка i напалохана накiравалiся на яго, хацелася хутчэй вызвалiць iх з палону.
– Падымайцеся! Хутчэй! – загадваy Люты.
Салдат адсунуy аyтамат за спiну, каб не палохаць хлопчыка, якi чамусьцi глядзеy толькi на зброю. Юрый не хацеy залазiць у сховiшча i сiлком выцягваць дзяцей. Улавiyшы дзiцячыя спалоханыя погляды, здавалася, што траyмiраваныя дзецi яго наблiжэнне расцэняць як пагрозу, i салдат толькi дадасць болю i злосцi y iх маленькiя сэрцы.
– Я вас уратую! Не бойцеся! – угаворваy ён дзяцей, – Вось бачыце, на грудзях сцяг наш. Я свой. Смялей. Ну!
Юрыю Лютаму шанцавала, што варожая артылерыя ссунула цэль, бiла крыху далей.
– Давайце ж, сюды, – спакойна казаy Юрый, баючыся яшчэ больш напалохаць дзяцей, – Я вас адвяду ад выбухаy, – працягнуy ён руку.
Каравокая дзяyчынка y брудных жоyтых нагавiцах i сiняй кофце заплакала, яшчэ мацней схапiyшыся за брата. Хлопчык нешта сказаy ёй на вушка, i сястра, не перастаючы лiць слёзы, забралася яму на спiну. Яны выбралiся наверх па жалезнай лесвiцы.
– Я yратую вас, даверцеся мне! – казаy Юрый сiнявокаму хлопчыку y цёмнай вопратцы, – Добра?
Старэйшае дзiця адважна кiyнула галавой. Яно больш не моргала пры выбухах, толькi хутка аглядала тэрыторыю. Сяржант адсунуy аyтамат, прыбраy яго са спiны, цяпер ён вiсеy пад рукой.
– Залазь мне на спiну i моцна, з усёй сiлы, схапiся за мяне. А дзяyчынку я вазьму на рукi, – хутка казаy салдат хлопчыку, – Толькi заплюшчыце вочы i не адкрывайце, пакуль я не скажу, – падмiргнуy ён дзецям.
Юрый падняy дзяцей, i цяпер iм трэба было прабiцца праз руiны, затым па траншэi праз поле i схавацца y лесе. Салдат нават не думаy пра свой атрад, ён нават не меркаваy, дзе яны зараз. Пад рэдкi артылерыйскi агонь Юрый спяшаyся выбрацца з сяла зiгзагамi. Ён моцна трымаy дзяyчынку, прыцiскаy яе да грудзей, адчуваy, як хутка б'ецца маленькае сэрца, чуy, як цяжка дыхаy хлопчык, прыляпiyшыся да спiны. Цагляныя абломкi перашкаджалi yпэyнена рухацца наперад, ступню падварачвала, а злавесныя выбухi глушылi вушы i пагражалi yсёй сваёй моцаю. Калi Юрый выбраyся да поля, то заyважыy удалечынi варожую групу, якакя iшла y атаку: танкi i салдаты iшлi на чарговы штурм сяла. Злосць не сцiхала, Юрый схаваyся y траншэi. Адзiн з танкаy стрэлiy у бок сяржанта з дзецьмi. Падняyся белы дым, цяжкая зямля абсыпалася на жывыя целы. Усе ацалелi. Ногi пад яшчэ большым грузам патаналi y гразi, цяжка i доyга iшоy Юрый да лесу. Абстаноyка распалялася яшчэ больш, станавiлася яшчэ горш. Здавалася, што з усiх бакоy выбухае зямля. Бруствер падлятаy, глеба падала то ззаду, то спераду. Салдаты адважна стаялi y траншэях i акопах, адбiваючыся ад варожых нападаy. З цяжкасцю бегалi па вязкаму дну салдаты з пераноснай супрацьтанкавай зброяй, мiжволi заyважаючы сяржанта з дзецьмi. Крок за крокам, i Юрый убачыy зламаныя галiнкi i зялёныя хвойныя iголкi пад нагамi, па краях гарэy i дымiyся край лесу. Пакутлiвымi сталi перабежкi i змена курсу пры выбухах, даводзiлася спыняцца, каб аддыхацца, перш чым выбягаць з адной траншэi y iншую. З апошнiх сiлаy iшоy наперад Юрый. Ён, аддаляючыся ад фронту, ужо не разумеy, якой рызыцы падвяргалася жыццё дзяцей.
Сяржант Люты, нягледзячы на yсе цяжкасцi, дабраyся параненым i змучаным да бяспечнага месца, выцягнуyшы дзяцей жывымi. Многiя людзi хвалебна ацанiлi яго геройства, але кiраyнiцтва вырашыла па-iншаму, пакараyшы па статуце салдата за парушэнне загаду.
Падчас адбыцця арышту Юрый Люты меy магчымасць выказаць здагадку i абдумаць у цiхiм месцы, чаму дзяцей не знайшлi раней. Магчыма, у момант налёту ворага на сяло менавiта бацькi схавалi сваiх дзяцей у надзейным месцы, i, калi акупанты сталi адступаць, жорстка i празмерна yжываючы тактыку "выпаленай зямлi", жыхары акупаванага сяла ляглi сярод абломкаy. Ад выбухаy разляцелiся yсе будынкi, упала yся маскiроyка падвалу, таму дзверы бункера сталi бачнымi. На шчасце, на iх не yпалi цяжкiя бэлькi або цэгла. Напалоханыя дзецi пасля акупацыi i грукату баёy спазналi шок. З-за псiхалагiчнай траyмы яны не разумелi, дзе чужыя салдаты i дзе свае. Ім вельмi пашанцавала, што снарад не yдарыy прама y сховiшча. На вайне yсiм страшна, што yжо казаць пра дзяцей, якiя значна цяжэй успрымаюць жах пераменаy i боль страты.
Пасля месяца, пакаранне сяржанта Лютага змякчылi i хутка вярнулi салдата на фронт.
Сышоyшы ад успамiнаy, Юрый працягваy ляжаць на сырой лясной дарозе. Ён бязмэтна глядзеy на халоднае неба i цiхiя хвоi. На iмгненне мужчына адчуy сябе дзiцём: кiнутым, страчаным, слабым. Не было yжо той адвагi да подзвiгаy i iмпэту да жыцця, з гадамi yсё сцiхла. Услед за слабасцю духу, адзiнокай хваляй коратка плюхнуy фантомны боль. Юрый Люты тут жа праверыy пратэз, цi не пашкодзiyся ён пасля падзення yсiм целам. Ён нагнуyся, памацаy рукамi, нiякiх пашкоджанняy не заyважыy. Без жадання, прымушаючы сябе, Люты з цяжкасцю падымаyся з зямлi. Што б ён нi думаy, а трэба было рухацца далей, iсцi дадому. Ад сырога надвор'я можна застудзiцца, i Юрый ведаy пра гэта. Ён цяжка пераносiy прастудныя захворваннi, i таму аптэчка y доме заyсёды была забiтая лекамi. Ён лячыyся i народнымi спосабамi. Купляy у Пятра журавiны, замарожваy iх цi варыy i закручваy у слоiкi, каб потым варыць кампот. Бывала, Пятро Жук прыносiy лясны мёд, такую прадукцыю добра прымалi yсе жыхары. Юрый дадаваy ягады i мёд у гарбату. Валянцiна Пруцiк вельмi добра разбiралася y лекавых травах i дапамагла Юрыю, дзялiлася з iм ведамi. Цяпер мужчына сам збiраy на лузе карысныя раслiны, сушыy i заварваy гарбату.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/chitat-onlayn/?art=70555135) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.