?арыш?а саяхат
Жансая ?алымова
«?арыш?а саяхат» кiтабымен керемет ?арыш сапарына бары?ыз! Б?л ?ажайып ?ылыми энциклопедия ?аламны? ??пияларын ашу?а ?мтыл?ан жас ?алымдар ?шiн жазыл?ан. Планеталар, ж?лдыздар ж?не ?арышты? ??былыстар туралы ?ызы?ты фактiлерге толы ?рбiр бет та??ажайып ?арыш ?лемiне портал болып табылады. Жас астрономдар мен iзденiмпаздар ?шiн ?те ?олайлы б?л кiтап балаларды ?арышты? ортаны? ?ажайыптарын зерттеуге ша?ыра отырып, ?арышты? ке?дiгiне та?дану сезiмiн оятады.
?арыш?а саяхат
Жансая ?алымова
© Жансая ?алымова, 2023
ISBN 978-5-0062-0580-2
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
КІРІСПЕ
Адам баласын аспан ?лемi ертеден берi ?ызы?тырып келгенi рас. Сенi? де, ??рметтi о?ырман, ?арыш ?лемiне деген ?ызы?ушылы?ы? осы кiтап?а алып келсе керек. Б?л кiтап ар?ылы сен ?арыш ке?iстiгiне бiзбен бiрге саяхаттап, аспан ?лемiнi? сырларын ашып, ?лем туралы бiлiмi?дi ке?ейте аласы?.
Кiтапта ?арыш туралы е? негiзгi ма?л?маттар, атап ?ткенде:
– К?н ж?йесi
– ??с жолы
– ?арышты? зерттелу тарихы
– Зымырандар ж?не ?арыш кемелерi
– ?арышкерлердi? ?арышта?ы ?мiрi
– Экзо?аламшарлар та?ырыптары ?амтыл?ан.
Б?л кiтап сенi? ?лкен армандары? мен ма?саттары?ны? бастамасы болады деп сенемiз!
К?Н Ж?ЙЕСІ
Бiздi? Жер ?аламшарымыз К?ндi айналатын 8 ?аламшар, кометалар мен мы?да?ан ша?ын ?аламшарлардан т?ратын К?н ж?йесiнде орналас?ан. Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран ж?не Нептун ?аламшарлары атал?ан ?арыш ж?йесiнi? негiзiн ??раушылар. Б?л ?аламшарларда?ы орташа ?алыпты температура, айналу периоды, к?ннi? ж?не жылды? ?за?ты?ы оларды? К?ннен ара ?ашы?ты?ына байланысты ?згередi.
К?н
К?н – Жерге ?те жа?ын орналас?ан к?дiмгi ж?лдыз, керемет ?лкен газды шар. Оны? алапат тартылыс к?шiнi? ар?асында К?н ж?йесi ж?мыс iстейдi, я?ни К?ндi 8 ?лкен ?аламшар эллипстiк орбита бойымен айналып ж?редi.
К?ннен б?лiнетiн жылу мен энергия – Жер бетiнде тiршiлiктi? негiзi. К?н с?улесiнi? ?сiмдiктерге т?суiнен фотосинтез процесi ж?рiп, тiршiлiк ?шiн ма?ызды оттегi б?лiнедi.
К?ннi? жары?ы Жерге 8 минутта жетедi, я?ни бiз ?рдайым К?ннi? 8 минут б?рын?ы бейнесiн ба?ылаймыз.
К?ннен шы?атын жары? Жер бетiне кiшкентай, салма?сыз б?лшек фотон ар?ылы 3*10
м/с жары? жылдамды?ымен жетедi.
Жары?ты? салма?сыз б?лшегi-фотон
Жердi? ?з ?сiнен айналуынан к?н мен т?н ауысса, К?ндi айналуыны? н?тижесiнде жыл мезгiлдерi ауысып отырады.
К?ннi? диаметрi шамамен 109 Жер диаметрiне, ал массасы 332 940 Жер массасына те?. К?ннi? температурасы жуы?тап ал?анда 5500
С-?а те?.
К?н ?алай энергия б?ледi?
Ж?лдызды? басты ??рамдас б?лiктерi сутек ж?не гелий элементтерi. К?ннi? тартылыс к?шi жо?ары бол?анды?тан, онда ?те ?лкен ?ысым пайда болады. М?ндай жа?дайлар термоядролы? синтездi? орын алуына, я?ни сутек атомдарыны? ?осылып, гелий т?зiп, жо?ары м?лшердегi энергияны? б?лiнуiне алып келедi.
К?ндегi термоядролы? синтездi? к?рiнiсi
Меркурий
Меркурий К?н ж?йесiндегi е? кiшкентай ж?не К?нге е? жа?ын орналас?ан ?аламшар. Меркурийдi? К?ннi? айналасында бiр айналым жасау уа?ыты 87,97 жерлiк т?улiкке те? ж?не б?л ?аламшарлар арасында?ы е? ?ыс?а жыл болып саналады.
Меркурий К?нге е? жа?ын ?аламшар болса да, оны? температурасы Шолпаннан т?мен. Меркурийдi? бедерi Айдiкi сия?ты кратерлерден т?рады.
?ызы?ты факт: Жердi? Ай сия?ты таби?и серiгi болса, Меркурийдi? еш?андай серiгi жо?.
Шолпан
Шолпан К?н ж?йесiндегi К?ннен ара ?ашы?ты?ына байланысты екiншi ?аламшар. Оны? температурасы 8 ?аламшарды? iшiндегi е? жо?ар?ысы, себебi Шолпанны? атмосферасы к?бiне к?мiр?ыш?ыл газынан т?рады, б?л ?аламшарды? бетiнде парниктiк эффект ??рып, К?н с?улесiнi? атмосферадан шы?ып кетуiне жол бермейдi.
?ызы?ты факт: Шолпанды т?нгi аспанда жай к?збен ?р 9 ай сайын к?руге болады, себебi ол Айдан кейiнгi е? жары? аспан денесi ж?не К?н ж?йесiндегi е? ысты? ?аламшар болып табылады.
Жер
Жер – К?н ж?йесiндегi жал?ыз тiршiлiк к?зi бар ?аламшар. Жердi? жал?ыз таби?и серiгi – Ай.
Ай
Ай Жердi? жал?ыз таби?и серiгi. Ол Жерге тартылып, Жердi? айналасында ?оз?алады. Б?л Жер серiгi бiз ?шiн ?те ма?ызды, себебi Айды? орналасуы суды? к?терiлуi мен ?айтуына тiкелей ?сер етiп ?ана ?оймай, К?ннi? т?тылуында да ма?ызды р?л ат?арады.
?ызы?ты факт: Бiз айды? ?рдайым беткi жа?ын к?ремiз, себебi Ай мен Жердi? ?з осьтерi бойынша айналу периодтары бiрдей.
Ай бедерi
Айды? бетi кратерлерден, я?ни ш???ырлардан т?рады. Б?л Айды? метеориттермен со?ты?ысу салдарынан орын ал?ан. Осы кратерлер Гагарин, Королев, Менделеев, Оппенгеймер деп ата?ты ?алымдарды? ??рметiне атал?ан.
Суды? к?терiлуi ж?не ?айтуы
К?н мен Айды? тартылыс к?шiнен Жердегi суды? де?гейi кейде к?терiледi, кейде азаяды. ?рi Жер бетiндегi су осы тартылыс к?шiнен ба?ытын ?згертедi.
К?ннi? т?тылуы
К?ннi? т?тылуы Айды? К?н бетiн белгiлi бiр мезеттерде жауып ?алуынан орын алатын ??былыс. Б?л аралы?та Жердi? белгiлi бiр б?лiгi бiраз уа?ыт ?ара??ылы? ??рсауында ?алады.
Ай ?алай пайда болды?
Айды? пайда болуы жайлы е? танымал гипотеза Ай осыдан 4,5 млрд жыл б?рын, Жер мен Тейи деп аталатын ?аламшаларды? со?ты?ысу ?серiнен пайда бол?анды айтады.
Нелiктен Ай Жердегi ба?ылаушыны? артынан ?алмайды?
Бай?аса?ыз, Ай ба?ылаушыны? артынан келе жат?ан сия?ты ?сер тудырады. Ол ?те алыс, ал жанымызда?ы а?аштар мен ?йлер сия?ты нысандар Аймен салыстыр?анда ?те жа?ын к?рiнедi. Сонды?тан, жаяу немесе к?лiкпен ж?ргенде а?аш пен ?й сия?ты жа?ын нысандар ба?ылаушы мен Айды? арасында ?тiп бара жатыр?андай болады.
Марс
Марс К?н ж?йесiнде ?ызылж?лдыз атанып кеткен ?аламшар, себебi оны? бетi темiр тоты?ымен к?мкерiлген. Марсты? Фобос пен Деймос деген екi таби?и серiгi бар. Оны? осi бойынша айналу периоды Жер ?аламшарына ??сас, ?рi онда Жердегi сия?ты жыл мезгiлдерi к?з, ?ыс, к?ктем, жаз болып б?лiнедi.
?ызы?ты факт: Марста К?н ж?йесiндегi е? биiк тау – Олимп, я?ни с?нген жанартау орналас?ан.
Юпитер
Юпитер – К?н ж?йесiндегi е? ?лкен ж?не е? тез айналатын ?аламшар. Юпитер тартылысыны? к?штiлiгi Жерге астероидтар мен кометаларды? со?ты?уынан ?ор?айды.
Юпитер
Онымен ?оса, Юпитер газды алыптарды? бiрi, я?ни б?л ?аламшар к?бiне сутек ж?не гелийден т?рады. Юпитердi? 95 серiгi бар, бiра? б?л к?рсеткiш жыл сайын ?л?аюда. Е? iрi серiктерi Ганимед, Ио, Европа, Каллисто деп аталады. Ганимед К?н Ж?йесiндегi е? iрi серiк болса, Иода жанартаулар ат?ыласа, Европада су табыл?ан.
?ызы?ты факт: Юпитер газды алып бол?анды?тан, оны? Жерге т?н ?атты бетi жо?. Онда?ы экстремалды ?ысым мен ?те жо?ары температураны? себебiнен ?арыш кемелерi Юпитердi толы? зерттей алмайды, олар онда жай ?ана бал?ып кетедi.
Сатурн
Сатурн да Юпитер сия?ты газды алып ?атарында. Б?л ?аламшарды? экваторлы? жазы?ты?ында са?иналар орналас?ан. Олар м?з кесектерiнен ж?не ша?нан т?рады. Сатурнны? 146 серiгi бар, оларды? iшiндегi е? к?лемдiлерi – Мимас, Энцелад, Тефия, Диона, Рея, Титан ж?не Япет.
Сатурн
?ызы?ты факт: Сатурнда солт?стiк ш??ылалары бар. Барлы? алып планеталарды? (Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун) са?иналары бар, бiра? жерден тек Сатурнны? са?иналары к?рiнедi.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/chitat-onlayn/?art=70304743) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.