Читать онлайн книгу «Ырымбур тарихынан» автора Андрей Тихомиров

Ырымбур тарихынан
Андрей Тихомиров
Марина Попова
Т?б?нд?ге темалар ?арала: К?нья? Урал ?алалары иле; Ырымбур с?н???тене? ??еше; Ырымбур?а м??ариф учреждениеларыны? барлы??а киле?е.

Андрей Тихомиров, Марина Попова
Ырымбур тарихынан

К?нья? Урал ?алалары иле
Бик о?а? ва?ыт Дауамында к?нья? Урал территория?ында борон?о кешел?р?е? тел берл?шм??е формалаша, ?у?ынан улар?ы ?инд-европалылар шулай тип атай башлай. Был я?ынса б.э. т. 85 ме? йыллы?, б. э. т. 43 ме? йыллы?та был берл?шм? тар?ала башлай, артабан улар к?нсы?ыш тел т?рк?м?н? (иранлылар, ?рм?нд?р, тажиктар, ?индтар ?. б.), к?нбайыш европа т?рк?м?н? (гректар, германдар, роман халы?тары ?. б.), славяндар?а (уры?тар, болгар?ар, поляктар ?. б.), балттар?а (прустар, литвалар, латыштар ?. б.). Ме??р йылдар дауамында халы?тар ю??а сы?а, барлы??а кил?, баш?а этностар, атап ?йтк?нд?, угро-финдар ??м т?рки??р мен?н ассимиляциялана.
Элекке берл?шм? э???ре б?т? ер?? л? к?рен?. М???л?н, славян ??м иран телд?ренд? д?й?м ?????р ??м т?ш?нс?л?р байта? алла, батыр, байлы?, хата, бояр, ?ф?нде, балта, эт ?.б. улар Бары?ы ла бе?г? борон?о ?инд – европалылар?ан килг?н. Был урта?лы? ?улланма с?н??тт? л? к?рен?. Сиге???р??, балсы? ?ауыттар?а?ы би???ест?р?? б?т? ер?? л? ромбтар ??м н?кт?л?р ?улланыла. ?инд-европалылар й?ш?г?н райондар?а мышы ??м болан культы быуаттар буйына ?а?лан?ан, ?мм? Иран, ?индостан ??м Грецияла был хайуандар ю?. Шулай у? ?ай?ы бер халы? байрамдарына ла ?а?ыла м???л?н, айыу?ы? ?ыш?ы йо?онан уяныуыны? я??ы к?нд?ренд? к?п халы?тар ?тк?рг?н айыу байрамдарына ла. Былар бары?ы ла ?инд-европалылар?ы? т?нья? ата-баба?ы э???ре, х??ерге т?нья? бо?ло океан районында, улар?ы? климаты ме??р йылдар элек йылыра? бул?ан.
Был халы?тар?а дини культтар?а ла урта?лы?тар к?п. М???л?н, славян м?ж?си алла?ы Перун й?шен атыусы латыш-литва Перкунисына, ?инд Парджанье?ына, Кельт Перкуниа?ына о?шаш. ??м ул ??е т?п грек алла?ы Зевсты х?терл?т?. Славян м?ж?си али???е лада, никах ??м ?аил? ?урсалаусы?ы, грек али???е Лата мен?н са?ыштырыла.
«Цивилизация» т?ш?нс??е к?п м???н?г? эй?, ?мм? и? м??име – ??еште ал?а эт?рерг? яр?ам итк?н я?ы прогрессив н?м? барлы??а киле?е.
??м бына и? борон?о цивилизация э???рен ?кренл?п ?алимдар оло Урал сикт?ренд? таба. Б?г?нг? к?нд? билд?ле бул?ан и? борон?о бот – Ши?ыр бот. ?ур Ши?ыр идолы музей экспонаты планетала?ы и? борон?о а?ас скульптура тип и??пл?н?, ?алимдар м??л?м?тт?ре буйынса, уны? й?ше 10 ме? йыл т?шкил ит?. Ши?ыр боттарыны? ?имм?те а?са эквивалентында к?? алдына ла килтереп булмай. ?ис шик?е?, б?г?н Был Свердловск ?лк??е ??м Р?с?й территория?ында ?ына т?гел, ? б?т? планетала и? ???ми?тле ?омарт?ы.
Вера утрау?ары мегалиттары сил?бе ?лк??ене? Тургояк к?ле утрауында (Миасс янында) археологик ?омарт?ылар комплексы (мегалиттар камера к?ш?н??е, дольмендар ??м менгир?ар). Ер??ге и? борон?о мегалиттар я?ынса 6 ме? йыл элек, Б.э. т. IV ме? йыллы?та, й??ни Англияны? билд?ле Стоунхенджына тиклем (5 ме? йыл элек, Б. э. т. III ме? йыл) т???лг?н.
?алалар иле борон?о ?асабалар, археологтар Тарафынан К?нья? Урал территория?ында: Баш?ортостанда, Р?С?Й ФЕДЕРАЦИЯ?ЫНЫ? Ырымбур ??м Сил?бе ?лк?л?ренд?, шулай у? Т?нья? ?а?а?стан территория?ында табыл?ан ?алалар?ы? ?лг?л?ре. ?алалар диаметры 350 км бул?ан территорияла урынлаш?ан.
Б?т? табыл?ан ?алалар?ы о?шаш т???л?ш тибы, ?ала инфраструктура?ын ойоштороу, т???л?ш материалдары, й?ш?? ва?ыты, шулай у? бер ?к топографик логика берл?штер?. ?аласы?тар аэрофото??р?тт?р?? асы? к?рен?. ??м тап ошо фотолар ?ур т?ь?ир ?алдыра. 4000 йыл ?тк?с, ?алалар?ы? ?алды?тары т?би?и ландшафт, ??р?лг?н ба?ыу?ар фонында асы? к?рен?. Бындай система-?алалар?ы проектла?ан ??м булдыр?ан борон?о инженер?ар?ы? о?талы?ын а?лау кил?. ?алалар ????ре й?ш?? ?с?н яра?лы бул?ан. Беренсен?н, улар тыш?ы дошмандар?ан ?а?ланыу т?ьмин ит?. Икенсен?н, ?алалар?а т?рл? о?та кешел?р?е? (шорниктар, к?рш?ксел?р, металлургтар, тимерсел?р ?.б.) тормошо ??м эше ?с?н биналар эшл?н?. ??р ?ала эсенд? ям?ыр канализация?ы бар, ул ?ыу?ы ?аланан ситт? сы?ара. ?алалар янында ??берлект?р ойошторола, хайуандар ?с?н загондар т???л?. ??енс?леге: ?омарт?ылар?ы? й?ше, улар?ы? и? й?шен? 3700 й?ш, был борон?о мысыр пирамидалары мен?н са?ыштырырлы?; тора? тибы ?ала.
Башлыса кеше эшм?к?рлегене? баш?а э???рен, ?ур?андар?ы, ??берлект?р?е табалар; ?алалар стихиялы р??ешт? барлы??а килм?г?н, ауылдар?ан эволюциялан?ан, ? шунда у? ?алалар ке?ек т???лг?н; планетала ?лег? ошондай ?ала ?оролошо ??м архитектура?ы бул?ан баш?а борон?о торамалар (??м борон?олар ?ына т?гел) табылма?ан; Шулай У?: Евразия далаларыны? баш?а м???ни ?атламдарынан айырма?ы; табыл?ан арбалар?ы? и? борон?о?о (бе??е? эра?а тиклем 2026 йыл мен?н даталан?ан); ул ва?ытта ??ешк?н металлургия продукттары; бик камил борон?о гидротехник ?оролмалар (плотина, быуа, ?ыу а?ы?ыу каналдары (синташта)); борон?о ям?ыр канализация?ы (Ар?айым).
Са?ыштырма лингвистика ??м тел генеалогик классификация?ын т???? этногенез (халы?тар?ы? килеп сы?ышы) м?сь?л?л?рен а?лау ?с?н бик м??им. Был проблемалар?ы эшл???? антропологтар, этнографтар ??м лингвистар?ан тыш, баш?а к?п ??н?р??р ?алимдары, шул и??пт?н я?ма ?омарт?ылар?ы ?йр?не?се тарихсылар, географтар ??м археологтар ?атнаша, улар?ы? тикшерене? предметы булып борон?о халы?тар?ы? хужалы? ??м м???ни эшм?к?рлеге ?алды?тары тора.
"Бер нис? ти?т? ме? йыл дауам итк?н ??м я?ынса 16-15 ме? йыл элек тамамлан?ан ?у??ы, й?ки ??к?, палеолит (борон?о таш быуат) осоронда х??ерге т?р кешел?ре Азияны? байта? ?л?ш?н (алы? т?нья?тан ??м бейек таулы ?лк?л?р??н тыш), б?т? Африканы ??м Б?т? Европаны, ул са?та бо?ло?тар мен?н ?аплан?ан т?нья? райондар?ан баш?а, ны?лы ??л?штерг?н. Шул у? д??ер?? Австралия?а Индонезия, Шулай у? Америка?а К?сеп ултыралар, Унда Т??ге кешел?р т?нья?-К?нсы?ыш Азиянан Беринг бо?а?ы аша ?теп ин?, элек бында уны? урынында муйын бул?ан, Шулай у? К?нья? Американы? Антарктида я?ынан кеше й?ш?г?нлеге тура?ында м??л?м?тт?р бар, элек бында утрау?ар й?ки тар утрау муйындары ла булыуы м?мкин. Совет этнографы С. П. т??дим Итк?н «т??ге тел ??л?к???леге» гипотеза?ына ярашлы. Толстов, кешелек ??ене? тарихыны? башында к?п ?анлы телд?р?? ??йл?шк?н, к?р??е?, яйлап бер-бере?ен? к?ск?н ??м д?й?м ал?анда бер??м ??л?к??? селт?р (тел ??л?к???леге) т?шкил итк?н (Тихомиров А.Е., 2015 йыл?ы м???л?л?р Йыйынты?ы, ПоЛиАРТ, Ырымбур, 2016, 18-19 бб.).
С.П. Толстовты? гипотеза?ын ситл?телг?н ра?лау булып ?ай?ы бер илд?р?? борон?о тел тар?аулы?ы э???рене? к?пт?н т?гел ген? ?а?ланып ?алыуы тора. М???л?н, Австралияла бер нис? й?? тел бул?ан, улар ара?ында аны? сикт?р?е билд?л?? е?ел булма?ан. Н.Н. Миклухо-Маклай Билд?л??енс?, Я?ы Гвинея папуастарыны? ??р ауылыны? тиерлек ?? теле бул?ан. К?рше папуас т?рк?мд?рене? телд?ре ара?ында айырмалар бик а? була. ?мм? алы? т?рк?мд?р?е? телд?ре бер-бере?ен?н ны? айырыла башлай. С. П. Толстов фекеренс?, тел ?аил?л?ре б?л?к?й коллективтар?ы? айырым телд?рен яйлап туплау, улар?ы ер шарыны? байта? ?лк?л?ренд? й?ш?г?н эре т?рк?мд?рг? туплау процесында барлы??а килг?ндер. Баш?а совет ??м сит ил лингвистары, тел ?аил?л?ре ????тт? бер телде? ?? аллы б?лене? процесында барлы??а килг?н, тип фаразлай.
Этногенез проблемалары ?с?н тел ?аил?л?рене? барлы??а киле? ва?ыты м?сь?л??е бик м??им. ?ай?ы бер совет тикшерене?сел?ре археологтар ??м этнографтар был ?аил?л?р?е? формалашыуы ?у??ы палеолит а?а?ында й?ки мезолитта (урта таш быуат) бе??е? к?нд?рг? тиклем 137 ме? йыл элек башлан?ан булыуы м?мкин тип фаразлай. Был д??ер?? кешелек таралыу процесында ту?ан телд?р т?рк?мд?ре, б?лки, айырым и? ?ур этник берл?шм?л?р?е? телд?ре бик ки? территориялар?а таралыуы м?мкин бул?ан.
Дания лингвисы X. Педерсен ?? ва?ытында бер нис? ?ур ?аил?не? телд?рене? генетик б?йл?неше тура?ында гипотеза т??дим ит?. Ул был телд?р?е «ностратик» (лат. noster бе??е?). Совет лингвисы В.М. Иллич-Свитычты? тикшерене???ре ?инд-европа, семит-хамит, урал, алтай ??м ?ай?ы бер телд?р?е ?ур ностратик макро?аил?г? берл?штере??е? ф?нни ниге?лелеген к?р??т?. Был макро?аил? ??к? палеолитта К?нья?-К?нбайыш Азия ??м у?а й?н?ш ?лк?л?р территория?ында барлы??а килг?н. ?у??ы вюрм бо?ланыуы ??м мезолит климаты йылыныуы сигенг?н са?та Ностратик ??бил?л?р Азия ??м Европаны? ки? территория?ына тарала; улар элек унда й?ш?г?н ??бил?л?р?е ?ы?ыры?лап сы?ара, ? ?л?шл?т? ассимиляциялай. Был тарихи процеста ностратик ??бил?л?р айырым ареалдар барлы??а килтер?, унда айырым тел ?аил?л?ре формалаша башлай. Улар?ы? и? ?уры – ?инд-европа тел берл?шм??е К?нья? Урал территория?ында, артабан Алтай?ан ?ара Ди?ге? Буйына тиклем ?ур далала формалаша башлай.
Археологик м???ни?тт?р сифатында ?алимдар К?нья?-К?нбайыш Азияла?ы халаф, убейд, чатал-хююк м???ни?тт?рен ??м Кавказ Аръя?ында?ы куро-араксин м???ни?тт?рен атай. Был ?алимдар фекеренс?, ?инд-европалылар?ы? икенсел аралы? ата-баба?ы Булып Т?нья? ?ара Ди?ге? Буйы тора, унда улар?ы? таралыуы б.э. т. III ме? йыллы??а ?арай. ?инд-европа ?аил??е ареалынан к?нья??а табан, б?лки, семит-хамит (афразия) тел ?аил??ене? ???ге барлы??а килг?ндер. ?инд – европалылар?ан т?нья?тара? картвель телд?ре, к?нсы?ыштара? дравидия телд?ре ??йл?ше?сел?р й?ш?г?н. Урал (фин-у?ыр ??м самодий) т?рки, монгол ??м тунгус-маньчжур телд?рене? ата-бабалары х??ерге Р?с?й?е? т?нья?-к?нсы?ыш периферия?ында урынлаш?ан. Был ностратик макро?аил?г? ?инд-европа, семит-хамит, й?ки афразия, картвель, урал, дравидия, т?рки, монгол, тунгус-маньчжур, чукот-камчатка ??м, б?лки, эскимос-алеут тел ?аил?л?ре ?арай. Был ?ур макро-?аил? телд?ренд? х??ер б?т? донъя хал?ыны? 2/3-н?н ашыуы ??йл?ш?.
Ностратик телд?р?е? таралыуы, мо?айын, х??ерге т?р??ге борон?о кешел?р?е? таралыуы ??м улар?ы? т?рл? ??бил? т?рк?мд?ре ара?ында?ы б?йл?нешт?р аша бар?андыр. К?нья?-к?нсы?ыш Азияла я?ынса шул у? ва?ытта икенсе борон?о тел макро?аил??е (й?ки олоно) барлы??а килг?н тип фаразлар?а ниге? бар, уны? дифференциация?ы ?ытай – тибет, австроазиат ??м австронезий телд?рене? ??ешен? килтерг?н. Баш?а ?алимдар (шул и??пт?н к?п кен? совет тел белгест?ре) тел ?аил?л?рене? барлы??а киле? ва?ыты неолит?а (я?ы таш быуат) ??м археологик периодизацияны? бронза быуатына (бе??е? эра?а тиклем 8-2 ме? йыл) тап килг?н тарихты? ?у??ы осор?ары булыуы ихтимал тип и??пл?й. Был ва?ытта борон?о тел ?аил?л?рене? барлы??а киле?е к?см?, башлыса малсылы? ??бил?л?рене? айырылып сы?ыуы ??м улар?ы? интенсив к?сене???ре мен?н б?йле була, улар тел дифференциация?ы ??м ассимиляция?ы процестарын к?с?йт?. ?мм? шуны билд?л?п ?терг? к?р?к: ике ?араш ара?ында?ы ысын айырмалар ?ур т?гел, с?нки т?рл? тел ?аил?л?ре бер ?к ва?ытта барлы??а килм?г?н ??м бик о?айлы процесс бул?ан.
Баш?алар?ан алдара?, мо?айын, телд? ??йл?шк?н этник берл?шм?л?р барлы??а килг?ндер, улар х??ерге ва?ытта борон?о ойкуменды? периферия?ында кешел?р й?ш?г?н ?оро ер территория?ында (грек. "эйкео" й?ш??). Был телд?р фонетик составы ??м грамматика?ы мен?н айырылып тора, йыш ?ына ??-ара ?и?елм?йенс? к?се???р барлы??а килтер?, б?лки, борон?о лингвистик ??л?к???лек д??ерен? барып тоташа. Генеологик классификация?а бик ауыр биреле?се бындай телд?рг? бе?г? билд?ле бул?ан америка индеецтары, «себер палеоазиаттары», австралиялылар, Я?ы Гвинея папуастары, бушмендар ??м Готтентоттар, К?нбайыш Африканы? ?ай?ы бер халы?тары телд?ре ?арай.
Т??тормош кешелеге, к?нбайыштан (Африканан) к?нсы?ыш?а (??р?бстан ярымутрауы) к?сеп, Азияны? т?пк?л?нд? я?ы ер??р?е ??л?штер?, борон?о таш быуатта у? ике т?рк?мг? тар?ала: ?ара ??м а?. Был меланин, к?р?н ??м ?ара т??т?ге пигменттар?ы? к?ме?е мен?н б?йле. ?унарсылар ??м йыйыусылар т?рк?мд?ре ?с?н, а?ы? э?л?п, й?ш?? урындарын даими ??г?ртеп тороу, ??м ?ле л? ха-?а ел к?рт?л?ре, а?астар?а?ы торла? й?ки бота?тар?ан, ?абы?тан ??м япра?тар?ан тор?ан ва?ытлыса ?й??р р??ешенд?ге ?оролмалар?ы? примитив формалары хас, был уры? фольклорын х?терл?т?, унда Баба-Яга «тауы? ая?тары» (т?т?н мен?н ?аплан?ан) ?й?нд? й?ш?й.гнили) ??м помелала «оса». Яга, б?р?с ке?ек ?к, санскрит теленд? ?орбан, ? борон?о рус теленд? (чага) ?сир. Яга немец ??м швед теленд? ?унар итерг?, ?ыуып еб?рерг?, ?унар?ы а?ыулар?а. Ир??р варианты егерь (немец телен?н охотник). Был ?????р?е? бары?ы ла ?инд-европа ниге?ен?н килеп сы??ан. Яга атама?ыны? борон?о славян берегини (т???? славяндар?ы? христианлы??а тиклемге изге рух-?урсалаусылары) Яши (Яги) ???ен?н килеп сы?ыуы тура?ында версия бар, уны? исеме уны? Ке??ртке, й??ни Пра?а?ы и? борон?о ата – бабаны? Ата – баба?ы, яга утлы йыл?аны, й??ни ер ??м теге донъялар?ы айыр?ан изге сикте ?а?ла?ан тиг?нде а?лата. Был сик ?а?сы?ы ?аты булыр?а тейеш, шу?а К?р? Яга?а кире ?ы?аттар бирел? башлай, христианлы?ты ?абул итк?нд?н ?у? изге Яга образы м?керле ??м яуыз булып кит?, ул урман бил?м?л?рен контролд? тот?ан ??м кеше мен?н ту?лан?ан яманатлы сихырсы?а ?йл?н?.

Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/chitat-onlayn/?art=70133878) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.