Bizi Umudsuz qoyma
?li B?y Az?ri
Kitabda m?asir Az?rbaycan yazi?isi, Az?rbaycan yazi?ilar birliyinin ?zv? "X?zan" ?d?bi jurnalinin bas redaktoru ?li B?y Az?rinin hekay?l?ri verilmisdir. M??llif bu hekay?l?rd? m?xt?lif m?vzulara toxunur, f?rqli yanasmalar edir, bununla yanasi, ?ks?r hekay?sind?, sevgini, m?h?bb?ti, v?t?ndasliq borcunu ?n siraya qoyur. El?c? d?, bu g?n c?miyy?td? k?k?n? k?sm?k m?mk?n olmayan sarlatanliq, d?l?duzluq, yalan?iliq kimi sosial x?st?likl?r ifsa olunur, t?nqid at?sin? tutulur. Kitabda satirik hekay?l?r? d? yer verilib.
?li B?y Az?ri
Bizi Umudsuz qoyma
Bizi ?midsiz qoyma
“He? kimi qinama, d?nya isinin h?mis? d?yisk?n v? ?evril?n oldugunu n?z?r? al”. N?sir?ddin Tusi
Gec?nin bir al?mind? q?fild?n yuxudan ayildi – h?r t?r?f z?lm?t qaranliq idi. Basini p?nc?r?y? sari ?evirdi. Yaxsi ki, g?yd? ulduzlar sayrisirdi, onlarin h?nirtisini caninda hiss etdi, yoxsa Umudun bagri partlayacaqdi. Qaranliga allergiyasi olan adamlar kimi havasi ?atmirdi, d?rind?n n?f?s alib k?ks ?t?rd?.
?arpayisinin yaninda d?s?m?nin ?st?n? qoydugu telefonunu g?t?r?b saata baxmaq, vaxti m??yy?nl?sdirm?k ist?di. Tez d? fikrind?n dasindi. “Ehh, indi vaxtin n? f?rqi var?! T?xmini bilir?m ki, h?l? gec?dir, s?h?rin a?ilmasina ?ox var. Bir d? tutaq ki, telefonda baxib vaxti m??yy?nl?sdirdim, saatin d?rd, bes, ya altinin yarisi oldugunu ?yr?ndim. B?s sonra? Bunun n? m?nasi olacaq? Gedib d?hn? baglamayacam ki, bostan suvaram. Yer bell?m?y?c?m ki, ?kin ?k?m. Ot bi?miy?c?m, naxir otarmiyacam… M?nimki… el? bu ?arpayidi ki, uzadiblar.., uzanmisam…”
?arpayisi p?rd?siz p?nc?r?nin q?ns?rind?ydi dey? h?r zaman ??l? baxa bilirdi. Indi d? g?zl?rini bir ne?? d?f? d?y?cl?yib yen? d? ??l? baxdi, havadan el? bil z?hrimar yagirdi, s?mada t?k?mseyr?k sayrisan ulduzlar da bu qarmaqarisiqliqdan bezmis kimi gah itib-batir, gah da g?z? d?yirdil?r. ?ox g?man ki, h?l? sabahin a?ilmasina xeyli vaxt vardi.
Bu gec? yuxusunu yaman qarisdirmisdi Umud. ?mr?nd? birc? d?f? – o izdihamli ayriliq g?n?nd? g?rd?y? komandirl?ri girmisdi yuxusuna. Adi nec?ydi onun, h?, yadina d?sd? Cahangir, el? ?z?yd? ki, vardi cahangir Cahangir ?liyev, polkovnik ulduzlari ona nec? d? yarasirdi, ?sl s?rk?rd? kimi g?rs?nirdi.
Umid bu gec? yuxuda g?rm?sd? ki, yamaclardan, g?dikl?rd?n ke??n bir yolla hardansa g?lir. ?lli-altmis qoyun-quzunu da qatib qabagina. Bes dolu qucaq palid qirmasi y?kl?nmis boz ess?k d? qabaqda qirgi kimi gedir. Umudun da ?lind? d?hr? var. Onun ?z?n? d? maraqliydi, niy? d?hr?? Niy? ?omaq yox, silah yox, d?hr?? Ess?yi y?kl?y?nd?n sonra h?mis? d?hr?ni, baltani, oragi y?k?n bir yerin? taxardi, ?lind? he? n? saxlamazdi, el?c? qollarini yell?y?-yell?y? ess?yin arxasina d?s?b ged?rdi.
Fikirl?s?-fikirl?s? bir az getmisdi ki, bird?n g?z? qabaqda qirgi kimi ged?n boz ess?y? satasdi. Ess?yin y?k? yaman ?yilmisdi, az qalirdi yer? ?atsin. Y?k azca da ?yils?ydi palid qirmalarinin ucu yolun ?st badindaki yargana ilis?c?kdi. Yargana ilis?n kimi y?k ess?yi asiracaqdi.
Yol dey?nd? d? adamin agzi agriyir, s?mtsiz bir ??hlim idi, s?rt yamacin d?s? il? gedib, g?diyin basina dolanirdi. Siv palid qirmalari yargana ilis?n kimi boz ess?k el? y?k qarisiq yumalanib d?s?c?kdi d?r?nin dibin?. Onda da ya qism?t… ess?k ya sag qala, ya sik?st ola… Yamacdaki k?silmis agaclarin ??kill?ri qarnini yirtmasaydi, belind?ki niz? kimi palid qirmalarindan biri ilisib ya g?z?n? t?k?c?kdi, ya da qarnini yirtacaqdi. Sik?st ess?k d? Umudun n?yin? g?r?kdi…
Umud tez ?z?n? yetirdi ess?y?. Axi ess?k hardan bil?rdi ki, Umud n? d?s?n?r. Ess?k bunlari anlamirdi, he? anlaya da bilm?zdi. Y?k? az qala yern?n s?r?ns? d? gedirdi. “Hoqqus, hoqqus” deyib ess?yi dayandirdi. Y?k?n ?y?n t?r?fini qaldirdi ki, d?z?lsin. Bu xeyli vaxt apardi, ??nki ?rk?n d? bosalmisdi. Umud yavas-yavas ?rk?ni d? ??kib b?rkitdi. Y?k qarisiq ?rk?ni ??kib b?rkitm?k asan is deyildi, xeyli vaxt apardi. Basi y?k? d?z?ltm?y? nec? qarisdisa, bir d? baxdi ki, heyvanlar g?zd?n itib. Ess?yi d?y?cl?yib yola d?z?ldi ki, gedib heyvanlara ?atsinlar. Bir xeyli getmisdil?r ki, g?diyin dolanbac asiriminda ?rk?nin ess?yin qarninin altindan ke?ib belind?ki palani b?rk saxlayan ?atisi qirildi v? y?k palanqarisiq belind?n sivisib quyrugunun ?st?nd?n yer? d?sd?. Y?k?n altindan ?ixan ess?k ilan agzindan qurtarib g?l? tullanan qurbaga kimi g?t?r?ld?, qa?di v? bir anin i?ind? dagin arxasina ke?ib g?r?nm?z oldu. Umud baxdi ki, ?lind?ki d?hr? d? yoxa ?ixib. Heyvanlarin itm?si, ess?yin y?k? salib qa?masi, bu yandan da d?hr?nin m??mmali s?kild? yoxa ?ixmasi Umudu b?rk ?zd?. M?yus-m?yus ?yilib asagilara baxdi ki, g?rs?n heyvanlar su i?m?k ???n d?r?y? t?k?lm?yibl?r…
D?r?nin qiraginda qamisdan bir ?avistan vardi. Qapisinin agzinda yek?p?r p?hl?vana oxsar biri oturub ?ay i?irdi. Umud baxan kimi onu tanidi – Harami d?y?sl?ri zamani briqadaya komandirlik etmis Cahangir idi. O da Umudu tanimisdi, ?li il? isar? el?di ki, d?s g?l asagi. Tay dem?di, g?l ?ay i?. Umud kimiydi ki, onun yaninda, adi bir d?y?s??. Umud kimi d?y?s??l?rd?n polkovnikin tabe?iliynd? minl?rl? idi.
vaxtlar oldugu kimi qa?a-qa?a g?ldi komandirinin ?agirisina. N?s? dem?k ist?s? d? s?si ?ixmadi. Polkovnik d? he? n? dem?di, el?c? ?li il? oturmaq isar?si verdi. Umud d?yirmi masanin ?trafina qoyulmus k?t?kl?rd?n birinin ?st?nd? oturdu. Polkovnik n?lb?kid?ki ?ayini i?ib qurtardi. Nazik st?kanin yarisindan olan qipqirmizi ?ayi da n?lb?kiy? t?kd?, qurtaqurtla onu da ??kdi basina.
–Kim n? deyir-desin, n?lb?ki ?aya dad verir. – dedi.
Sonra ??km?l?rini geyib agir-agir ayaga qalxdi. Umuda dedi ki, dur ged?k.
Umud durub polkovnikin arxasinga getm?k ist?y?nd? baxdi ki, ayaqyalindi. Bunu polkovnik d? g?rd?. Polkovnik geri d?n?n kimi el? bil Umudun dili a?ildi.
–Axi m?n ayaqyalinam! – Yavasca pi?ildadi. – Geym?y? ayaqqabim yoxdur.
Polkovnik g?l?ms?nd?. Astadan, bir az da xisiltili s?sl? dedi ki, ayaqqabilari neynirs?n, uzaga getmirik, qapidaki ??k?l?kl?rd?n birini ke?irt ayagina, tez ged?k, g?l?k. Umud k?t?y?n ?st?nd?n yavasca durub qamis ?avistanin ke?? qapisina yaxinlasmaq ist?yirdi ki, ayaginda k?skin agri hiss etdi; ya ayagina tikan batmisdi, ya da c?c? ?almisdi, ?qr?b d? ola bil?rdi. H?r n?ydis? b?rk agritdi, el? bu agrinin t?sirind?n d? Umud yuxudan ayildi.
Umud yuxunun t?sirind?n ?ixa bilmirdi. Bir vaxtlar kitablardan oxudugu yuxuyozmalari xatirlayib ??zm?y? ?alisirdi, bacarmirdi. Yalniz yaddasinda ilisib qalan xos xatir?l?r birc?-birc? g?z ?n?nd? canlanirdi.
…Bil?suvar g?mr?k-ke?id m?nt?q?sind? h?mis?ki kimiydi, yen? d? basabasdi, yen? d? sixliqdi.
Umudu qarsilamaga g?l?nl?r h?y?canla g?zl?yirdil?r. Qrupa mayor Orduxanov r?hb?rlik edirdi. Iki masinla g?lmisdil?r; q?rargah r?isinin “Niva” sini o q?d?r yumusdular ki, agappaq g?lin masinina b?nz?yirdi, t?nd yasil r?ngli H?rbi-Tibbi Yardim masini da el? bil zavoddan indic? g?tirilmisdi.
G?l?nl?r arasinda Isg?nd?r adli x?susi s?b?nin zabiti d? vardi, n?d?ns? mayor Orduxanovun yanini k?sdirib durmusdu, bir addim da k?nara ??kilmirdi. H?kim masininda s?r?c?, R?vs?n h?kim v? tibbi bacisi Yulyadan basqa daha iki ?sg?r – tibb t?limat?isi v? sanitar da vardi.
Bir-iki siqaret ??kib g?zismisdil?r ki, ke?id basladi. Baxdilar ki, tumani uzun, saqqalli, orta yasli bir iranli ?lil arabasini it?l?y?-it?l?y? g?tirir, Umud da b?y balasi kimi oturub arabanin i?ind?.
Lap usaq kimi sevindil?r. Nec? sevinm?y?ydil?r?! Odun-alovun i?ind?n birg? ?ixmis d?y?s?? yoldaslari indi d? qonsu ?lk?d?n m?alic?d?n sap-saglam qayidirdi. G?nd?r?nd? R?vs?n h?kimin ?midi ?z?lm?sd?. Burda x?st?xanalarda gecikdirilmisdi dey? qi?i qanqrena olmusdu. Dizd?n asagisinin k?silm?yi bir yana, ?z?n?n sag qalacagina ?mid ?ox az idi. O q?d?r qan itirmisdi ki, yasamasi s?bh?liydi. Indi budur sapsaglam ?z ?lk?sin? qayidirdi.
Mayor Orduxanov sevinirdi… Umudun yasamasina sevinirdi… N? q?d?r aci olsa da ?lil arabasi il? qayitmasina sevinirdi… Umud tankdan sonra piyada qalmamisdi. O, yaxsi bilirdi ki, ?lk?d? xirtd?y?c?n problemi var, bel? tezlikl? Umuda ?lil arabasi ala bilm?y?c?kl?r. S?n?dl?ri nazirliy? g?nd?r?l?r, ??k-?evird?n sonra ona ?lillik qrupu t?yin ed?l?r, n?vb?y? yazalar… Bu, uzun bir m?r?k? olacaqdi. N? yaxsi ki, qonsu qardas ?lk?d? bunu basa d?s?bl?r. Umud kimi ?lill?ri v?t?nl?rin? ?lil arabasi il? qaytarirlar.
N?hay?t, g?lib ?atdilar. G?r?sm?k ???n birinci mayor Orduxanov ?z?n? toplayib onlara t?r?f addimladi. “Ilahi, Umud n? g?n? qalmisdi! O qarayaniz dolub?d?nli g?ncd?n ?s?r-?lam?t g?r?nm?rd?. Insan n? tez d?yis?rmis… Agappaq olmusdu, azca sarisi vardi. Eybi yoxdur, bes-on g?n qullugunda durarlar, yen? d? g?mrahlasar, Haraminin t?rt?miz v?t?n havasi…” T?skinlik tapib yaxinlasdi. Umud da komandiri il? g?r?sm?k ???n u?unurdu, az qalirdi ?lil arabasindan yer? d?s?b ona t?r?f y?y?rs?n, dizl?ri ?st? lap usaq kimi im?kl?sin…
Mayor Orduxanov addimini yeyinl?dib ?z?n? onlara yetirdi v? ?yilib Umudun boynunu qucaqladi. Sonra da o biril?ri n?vb? il? Umudun boynuna sarilib g?r?sd?l?r.
Axirda Yulya utana-utana Umuda yaxinlasdi. ?vv?lc? hami kimi ?yilib boynunu qucaqlamaq, ?z?nd?n ?pm?k ist?di. N? fikirl?sdis?, dayandi… matdim-matdim ona baxdi… Baxdi v? h?nk?r?-h?nk?r? ?yilib onun boynuna sarildi. Bayaqdan ?z?n? g?cl? saxlayan Umud da i?ind?kil?ri bosaltdi, onun hi?qirigi Yulyanin h?nk?rt?s?n? qarisdi…
Yulya xos g?r?n?sl? ucaboy, sarisin bir rus qizi idi. Atasi Gennadi rus ordusunun pes?kar zabitidir. Rusiyanin Volqoqrad s?h?rind? h?rbi xidm?t ke??rk?n Yevdakiya il? evl?nib. Ail?nin b?y?k qizi Nadya el? Volqoqrad s?h?rind? d?nyaya g?lib. Bir ne?? ild?n sonra Gennadini t?yinatla Az?rbaycana g?nd?ribl?r. El? o vaxtdan ail? Salyan rayonu ?razisind? yerl?s?n h?rbi s?h?rcikd? yasamali olub. Yulya da burada d?nyaya g?lib. T?xmin?n on bes il burada yasayandan sonra Gennadini Uzaq S?rq? xidm?t ke?m?y? g?nd?ribl?r, daha dogrusu, o, ?z? bunu r?hb?rlikd?n xahis edib. T?qa?d? ?ixmazdan ?vv?l Uzaq S?rqd? yaxsi staj yigacaqdi, maasi da y?ks?k olacaqdi.
Gennadi il? Uzaq S?rq? getm?y? arvadi Yevdakiya raziliq verm?yib. O, ged?nd?n sonra daha iki il h?min h?rbi s?h?rcikd? yasayib, ?vv?lki isind? isl?yib. B?y?k qizi Nadya da orta m?kt?bi bitir?nd?n sonra anasinin yaninda is? d?z?lib.
H?r sey Yulya Tibb texnikumuna q?bul olandan sonra baslayib. Gennadi t?qa?d? ?ixandan sonra Az?rbaycana deyil, Volqoqrada qayidacagini yazib. Anasi il? Nadya da k???b getm?yi t?klif edibl?r. Yulya is? oxuyacagini, sonra da Az?rbaycanda qalib isl?y?c?yini bildirib. Bu o vaxta t?sad?f edirdi ki, ?lk? dagilmaga s?r?kl?nir, daxild? par?alanma gedirdi. M?st?qil d?vl?tl?rin yaranmasi il? ?oxlarinin ?lk?l?rd?n-?lk?l?r? k???n? t?kan vermisdi.
Yevdakiya il? Nadya k??m?y? q?rar ver?nd? Yulya inadindan geri ??kilm?di:
–Sizin v?t?niniz Volqoqraddirsa, m?nim d? v?t?nim Az?rbaycandir. Siz gedin, m?n qalib oxuyacam.
–B?s sonra? – Anasi israrla sorusdu. – Sonra da gedib m?harib?d? yaralananlarin yaralarini sariyacaqsan?
–B?li! – Bu Yulyanin aglina da g?lm?zdi, amma anasinin dem?yi il? beynin? girdi.
–Onda qal.
Anasi il? bacisi k???b getdil?r, Yulya is? t?hsilini davam etdirdi. M?harib? t?z?-t?z? alovlanirdi. Bir m?dd?t anasi pul g?nd?rir, yardim edirdi. El? ki, t?hsilini basa vurdu, anasinin yardimlari k?sildi.
H?min vaxt daha ?ox g?ncl?r ?lk?nin m?dafi?sin? qosulurdu. Yulya da q?rarini verdi.
?ox ke?m?di ki, tale onu Haramida d?y?s m?vqeyind? olan h?rbi hiss?y? g?tirdi. Umudla tanisliq da el? burda bas verdi. H?min g?n Umudgilin ekipajini v? ?oxlu tank?ini Agdam c?bh?sind?n Haramiya g?tirmisdil?r.
Indi Yulya Umudun boynuna ?n ?ziz, ?n dogma adami kimi sarilmisdi. Sag-salamat g?rd?y?n? n? q?d?r sevinirdis?, bir ne?? saatdan sonra itir?c?yin? t??ss?fl?nirdi. Xeyli m?dd?td?n b?ri isinisdiyi adami bir daha g?rm?y?c?yind?n qorxur v? hi?qirirdi.
–G?lin ??kil?k k?nara, qoy y?ng?ll?ssinl?r. Bayaqdan hiss edirdim ki, bahar buludu kimi dolublar.
Mayor Orduxanov iranlini da g?t?r?b k?nara ??kildi. Onun ?lini iki ?ll?ri arasina alib sixdi.
–He? bilmir?m, siz? nec? t?s?kk?r?m? bildirim. Biz? bu sevinci yasatdiginiza g?r? o tayli qardaslarimiza minn?tdariq.
Iranli basi il? qarsiligini bildirdi, hansisa s?n?dl?ri mayor Orduxanova verdi, s?n?din birin? d? qol ??kdirib ?z?nd? saxladi. Mayor Orduxanov ?lil arabasinin s?n?di oldugunu z?nn etdi v? farsca yazilmis anlamadigi kagizlari R?vs?n h?kim? ?t?rd?. Iranli g?r?s?n uzun ??kdiyini g?r?b ciddil?sdi:
–Babam! – dedi. – X?stanizi g?t?r?n, m?n arabani aparmaliyam. V?xtim yoxdu g?zlamaga.
Bu s?zd?n hamisi tutuldu. Mayor Orduxanov R?vs?n h?kim?, R?vs?n h?kim d? Isg?nd?r? baxdi, sad?c? ?iyinl?rini ??kdil?r.
–Bel? d? olur. – Mayor Orduxanov t??ss?fl? dill?ndi v? isar? el?di ki, deyil?ni el?sinl?r.
Tibb t?limat?isi il? sanitar ?sg?r Umudu ?lil arabasindan dik g?t?r?b h?rbi-tibbi yardim masinina t?r?f apardilar.
–Ora yox! – Mayor Orduxanov s?sl?ndi. – “Niva” ya, ?z? d?… qabaq oturacaga…
Umudun ?r?yi daga d?nd?, o, bel? d? z?nn etmisdi, mayor Orduxanov onu, el? o biri d?y?s??l?ri d? ?z?n? dogma, b?lk? d?, qardasdan yaxin bilirdi. He? vaxt razi ola bilm?zdi ki, ke?mis d?y?s??s?, ?z? d? bu v?ziyy?td? narahat yerd? aparilsin. H?l? yasi qurumamis g?zl?rind?n iki damci sevinc yasi axib sif?tini yandirdi.
Isg?nd?rin r?ngi-rufu d?yisdi, mayor Orduxanovu t?rs-t?rs s?zd?: “Bu n? edir? Umud qabaqda oturacaqsa, dem?li m?n ke?ib arxada oturmaliyam? H?, he? n? olmaz, el? Orduxanovla biz ikimiz d? arxada oturacagiq!” Bir az rahatlandi, bir az t?skinlik tapdi.
Iranli kolyaskani g?t?r?n kimi he? sagollasmadan onlardan uzaqlasdi.
–Hami yerin?! – Mayor Orduxanov s?sl?ndi.
“Niva” nin s?r?c?s? Rahib ?li il? s?r?c? oturacagini qabaga ?yib ?li il? tutdu ki, Isg?nd?r arxa t?r?f? ke?sin. Isg?nd?r ke?ib yerini rahatlayandan sonra g?zl?di ki, b?lk? mayor Orduxanov da arxa oturacaga ke??c?k.
–N? g?zl?yirs?n? – Mayor Orduxanov Rahib? baxdi. – ?z?n d? arxaya ke?.
Rahib arxa oturacaga ke?ib Isg?nd?rl? yanbayan oturdu. Isg?nd?r p?rt olsa da daha b?ruz? verm?yi ?h?miyy?tsiz bildi.
–Bu s?r?fi ?ld?n buraxmaram. – Mayor Orduxanov yerini rahatlayib m?h?rriki is? saldi.
–Hansi s?r?fi? – Isg?nd?r p?rtliyini b?ruz? verm?m?k ???n maraqlandi.
–Umud kimi q?hr?man d?y?s??y? s?r?c?l?k etm?k s?r?fini. Bel? sans h?r d?f? ?l? d?sm?z.
“Niva” qabaqda, yamyasil h?rbi-tibbi yardim masini da arxasinca yola d?sd?. Bas yola ?ixana kimi he? kim danismadi. El? ki, bas yola ?ixib s?r?ti tarazladi, mayor Orduxanov ?z?n? Umuda tutub g?l?ms?nd?. Umud f?rs?t g?zl?yirmis kimi araya s?z saldi.
–Sizi d? t?brik edir?m, “mayor” r?tb?si almisiniz.
–?ox sag ol, Umud. – Sag ?lini s?kandan ayirib Umudun ?iynin? vurdu. – S?n bundan da y?ks?k r?tb?y? layiqs?n. H?, danis, g?r?m, babalar s?n? nec? qulluq g?st?rirdil?r?
–Sag olsunlar. Bir d?n? davranislari n?y? des?n d?y?rdi. Adami o q?d?r mehriban dindirir, sirin-sirin danisdirirdilar ki, el? bil yaxin qohumlarin, k?nd?il?rindi. Bir d? ?z aralarinda hamisi bir-birin? “aga” dey? m?raci?t edirl?r.
–B?s, babam? – Isg?nd?r m?daxil? etdi.
–Siz? “babam, babam” dem?l?rin? baxmayin…
–Dem?li, s?n orda “ageyi Umud” oldun… – Mayor g?l?ms?nd?.
–H?, el? deyirdil?r… – Umud da qimisdi.
–?zg? deyill?r ki… onlar da bizd?ndi… bizimdi… yarimiz Arazin bu tayinda… yarimiz da o tayinda…
–H?rd?nbir s?hb?t d?s?nd? onlar da bel? deyirdi. – Umud n? fikirl?sdis? ?lav? etdi. – Yox, onlar ayri c?r deyirdil?r. Deyirdil?r ki, buralar o tayin olub… bir vaxtlar… Sonra Sah?nsah Rusiya il? c?ngi aparib ki, buralari qorusun, qoruyammiyib. Urus g?cl? olub, c?ngi qazanib, buralari o taydan qoparib. Yoxsa, indi buralar da Iranin t?rkibind?ydi. Onda erm?nini h?ddi n?yidi c?ngi a?sin, buralara h?cum el?sin…
Mayor Orduxanov g?zg?d? Isg?nd?r? g?z vurdu…
–Umud, farslar bel? danisirdi, yoxsa o tayli az?ril?r? – Isg?nd?r sorusdu.
–He? bilirs?n ki, farslar hansidi, az?ril?r, erm?nil?r hansi? – Umud qanrilib arxaya baxa-baxa cavab verdi.
–Orda erm?nil?r d? isl?yir? – Isg?nd?r sual yagdirmaqda davam edirdi.
–Orda ?oxunun familiyasinin sonlugu yandir; erm?nisinin d?, farsin da, az?rinin d?… Bir d? T?brizin ?n yaxsi h?kiml?ri el? erm?nil?rdi. Onlar h?r il xaric? gedib t?hsill?rini artirirlar. Az?ril?r d? “b?simdi, buna da s?k?r” deyib Allaha dua edir, yerl?rind? sayirlar. “Babam, bundan sonra gedib professor olmuyacam ki?”
–H?… – Mayor s?hb?ti d?yism?k ist?di, amma Umud imkan verm?di.
–H?, bir d?, ?ox x?sisdil?r. – Umud qabaga ?evrilib yola baxa-baxa s?hb?tin? davam etdi. – ?sl Haci Qaradilar. X?sis Culfa onlarin yaninda toya getm?lidi. Iyn?ni d? adama el? vururlar ki, el? bil qirx ildi onlardan borc alib qaytarmamisiq. C?nab mayor, bizim h?kum?t onlara pul ?d?mir ki, bizi m?alic? etsinl?r?
–Indi onun yeri deyil, Umud. Ola bil?r ki, bizim h?kum?t h?l?lik pul ?d?m?yib. M?harib? aparan ?lk? pul ?d?m?z, qonsulardan borc alar. Qayda bel?dir. Ancaq qoy, bu m?harib? qurtarsin, birc? Qarabag m?s?l?si h?ll olunsun.., bizim h?kum?timiz… he? kim? borclu qalmayacaq… Haminin borcunu artiqlamasi il?, h?l? des?n faizi-s?l?mi il? ?d?y?c?k. Biz g?cl? d?vl?t olacagiq; h?m iqtisadi, h?m d? h?rbi c?h?td?n. H?m d?…
Mayor Orduxanov n? fikirl?sdis?, gerisini dem?di. Onun n? dey?c?yini g?zl?yirmis kimi n? Isg?nd?r, n? d? Umud bir s?z d? olsun ?lav? etm?di. G?zl?dil?r, g?zl?dil?r, Orduxanovdan da s?s ?ixmadi.
Qabaqda D?vl?t Yol M?f?ttisliyi postu vardi. Postu ke??n? kimi he? biri dinib danismadi. Mayor Orduxanov g?zg?y? baxirdi, g?rs?n o biri masin ?ox gerid? qalmayib ki…
–Umud, yaralandigin yadindadirmi? – Postu ke??nd?n sonra Isg?nd?r maraqlandi.
Umud ?evrilib komandir? baxdi ki, g?rs?n n? deyir. Mayor Orduxanov s?kandan b?rk-b?rk yapismisdi, g?z? ancaq yolda idi, fikri, x?yali b?lk? d? Haramida dolasirdi.
–Qorxma, danis. – Isg?nd?r ?r?kl?ndirdi. – Komandirin? niy? baxirsan? Qorxursan ki, danismagina icaz? verm?y?? Burda n? var?! Bir d? k?ndd? bostan ogurluguna getm?misdin ki, c?l?y? d?s?b qi?ini qirasan. Erm?nil?rl? vurusurdun, v?t?ni m?dafi? edirdin, yaralandin.
–Yaralandigim yadimdadir. Siz d?z deyirsiniz, d?y?sd? yaralandim. Amma… yen? d?… yaxsisini komandir bilir… – Umud t??ss?f dolu baxislarla basini buladi.
–B?y?m komandir d? s?nin yanindaydi yaralananda? – Isg?nd?r inanmirmis kimi sorusdu.
–B?li. – Umud q?ti cavab verdi.
–B?s axi s?n sol cinahda yaralanmisan. Tabor komandirin d? m?rk?zd? h?cumda olub.
–Bizim komandir ayri komandirdi, o, h?r yerd? olurdu. Ne?? ildir m?harib?dir, erm?nil?rl? davadayiq, m?n ?? d?y?s b?lg?si d?yismis?m, h?l? bel? komandir g?rm?mis?m. Harda qizgin d?y?s gedir, komandir tez ?z?n? yetirir ora. H?mis? BMP-2-nin ?st?nd?dir. Bir d?f? b?rk d?y?s gedirdi. Erm?ni tanklari basimiza od ?l?yirdi, m?rmil?r dolu kimi yagirdi. – Sanki Umudun dili a?ilmisdi. – ?sg?rl?r s?ng?rl?rd?n bas qaldira bilmirdil?r. Biz tank?ilar da nisan alib at?s a?a bilmirdik, el? allah umuduna h?rd?nbir birini erm?nil?r t?r?f? atirdiq. Bir d? g?rd?k arxadaki t?p?nin ?st?nd?n hacileyl?k dimdiyini saqqildatdi.
–N?, Hacileyl?k? S?nin kod adin bel?ydi? – Isg?nd?r mayordan sorusdu.
–Imkan ver, qoy danissin.
–L?zz?t eliyir h?, ?sg?rin dilind?n xos s?zl?r esitm?k?
–?sg?rinin s?yl?dikl?ri komandirin ?n b?y?k m?kafatidir. M?nim kod adim “Zireh” idi. ?sg?rl?r PDM-2-y? ?z aralarinda “Hacileyl?k” deyirdil?r.
–Yaxsi, Umud, danis. Danis, g?r?k, s?nin bu komandirin daha hansi oyunlardan ?ixib erm?nil?rin qabaginda.
–Erm?nil?r yaxsi bilirdil?r. Komandirin hacileyl?yi saqqildiyan kimi digalar si?an desiyini satin alirdilar.
Umud bunu deyib dayandi.
–H?, Umud, g?r?k bel? olmayaydi, amma oldu. G?r?n?r, Tanrinin yazisi bel?ymis. – Mayor Orduxanov danismaga basladi. – H?min g?n biz “B?yt?p?” ?m?liyyatina hazirlasirdiq. “Yargan” sira t?p?l?rini alandan sonra erm?nil?r “B?yt?p?” y?ks?kliyind? v? oradan saga-sola uzanan t?p?l?rd? m?hk?ml?nmisdil?r. ?? g?n idi piyada qosunumuz h?cum edirdi, t?p?l?ri ala bilmirdi. ?mr olunmusdu ki, tanklarla h?cuma ke??k. S?nin tankin da h?cum qrupundaydi. Tam hazirliq g?r?l?nd?n sonra siz? dinclik verdim ki, yatasiniz. ?z?m is? s?h?rki d?y?s? d?s?n?r, d?y?sd?n az itgi il? ?ixmaq ???n bir daha h?r seyi g?t?r-qoy edirdim. B?rk yorulmusdum. Gec?nin bir al?mind? ?z?m d? m?rg?l?m?k ist?yirdim ki, s?n sayiqlamaga basladin. “Qoymayin! M?ni burda qoymayin! Komandir!!!” ?z s?sin? az qala ?z?n oyanacaqdin, o biri ?sg?rl?ri d? oyadacaqdin. Yaxinlasib ?limi alnina qoydum, qizdirman vardi, od i?ind? yanirdin. D?rhal s?nin tankini ehtiyata ke?irm?k bar?d? q?rara g?ldim. X?b?riniz olmadan sag cinahdaki ?? tankdan birini m?rk?z? g?tizdirdim. Alaqaranliqdan sizi yuxudan qaldirdiq. S?nin tankinin ehtiyatda qalmasini tapsirdim. D?y?s? ged? bilm?m?yind?n m?yus oldun. Burnunu sallayib k?nara ??kildin. M?nim s?z?md?n ?ixa bilmirdin, amma d?y?sd?n qalmaq da ist?mirdin. N? is?… Biz ?? tank v? m?nim s?r?ncamimda olan PDM-2-nin d?st?yi il? s?h?rin alatoranliginda h?cuma ke?dik. El? birinci h?ml?d? itgisiz “B?yt?p?”ni g?t?rd?k. Birinci, ikinci motoatici taborlar sag-sol cinahlardan h?cumu genisl?ndirdil?r. “B?yt?p?” d?n sagda, y?ni ikinci tabordan sonra d?rd?nc?, solda, birinci tabordan sonra altinci tabor olmaqla silsil? t?p?l?ri erm?nil?rd?n aldiq. S?h?r saat doqquz olmadan g?n?n tapsirigi yerin? yetirilmisdi. Arada f?rs?td?n istifad? edib ?sg?rl?r? s?h?r yem?yi yedirtm?k ist?yirdik ki, erm?nil?r m?rk?zd?n ?ks-h?cuma ke?dil?r. G?cl? ?ks-h?cum olsa da d?f ed? bildik. Erm?nil?rin bir az z?if ikinci ?ks-h?cumu d?rd?nc? tabor istiqam?tind? oldu. Onu da d?f etdil?r. G?norta yem?yi zamani artiq tam arxayinlasmisdiq ki, daha erm?nil?r m?hk?ml?nm?k ???n yeni m?vqe se??rl?r, ?ks-h?cuma ke?m?zl?r. Bir d? baxdiq ki, sol cinahimizda qirgindir. El? bu zaman briqada komandiri ratsiya il? bildirdi ki, erm?nil?r ?ks-h?cuma ke?ib, altinci taboru yeni aldiqlari m?vqed?n ?ixarib. M?n? ?mr edirdi ki, t?cili h?min taborun d?y?s m?vqeyin? g?lim. Orada olan iki tankla v? geri ??kilmis taborun ?sg?rl?ri il? yenid?n h?cum t?skil edim v? erm?nil?ri m?vqed?n ?ixarim. M?n “B?yt?p?” istiqam?tind? h?cumda istirak ed?n tank?ilara tapsiriq verib PDM-2 il? geriy?, Umudun tanki duran yer? g?ldim. Umud vurnuxur, ?z?n? yer tapa bilmirdi, d?y?sd?n k?narda qaldigini ?z?n? bagislamirdi. M?s?l?ni onlara izah etdim v? birlikd? altinci taborun d?y?s m?vqeyin? g?ldik. Orada olan iki tanki v? ?llid?n ?ox atici ?sg?ri c?ml?sdirib h?cum t?skil etdim. El? d?rd-bes yaylim at?sind?n sonra erm?nil?r s?ng?rl?rd?n ?ixib qa?dilar, biz bunu g?rd?k. S?r?tl? s?ng?rl?r? t?r?f ir?lil?dik v? s?ng?rl?r? ?lli-altmis metr qalmis m?n tanklara “dur” ?mrini verdim. S?ng?rl?rin qarsisinda minalanmis sah? ola bil?rdi. S?r?ncamimizda olan alti n?f?r istehkam?ini g?nd?rdim minalarin olub-olmamasini yoxlamaga. Bu zaman Umud ?lind? avtomat tankin ?st?nd?n yer? atildi v? s?ng?r? t?r?f g?t?r?ld?. Onun arxasinca qisqirdim:
–Umuuud!!! Dayaaan!!!
Umud is? esitmirdi, ?z al?mind?ydi. D?y?s? hazir v?ziyy?td? qa?a-qa?a s?ng?rin yanina g?ldi v? s?ng?rin i?in? tullandi. Onun s?ng?r? tullanmasi il? n?yins? partlamasi bir oldu. M?n he? n?y? m?h?l qoymadan onun yanina qa?ib g?ldim. Umud yer? uzanmisdi, ?abalayirdi. H?r iki ayagi dagilmisdi. Sidd?tli qan axirdi. Tez g?d?k??min k?ndirini dartib ?ixartdim v? onun ayaginin birini topuqdan yuxari bagladim ki, qanaxma dayansin. ?sg?rl?r d? o biri ayagini bagladilar. Onu qaldirib tanklar duran yer? g?tirdik. Rahib sanitar masini d?nd?rib hazir v?ziyy?td? saxlamisdi. Umudu masina qoyan kimi yerind?n g?t?r?ld?.
–Umuuddd, tez qayit! Bizi Umudsuz qoymaaa!!! – Tank?ilardan kims? arxasinca qisqirdi.
Bu zaman istehkam?ilar g?lib dedil?r ki, h?r yer t?rt?mizdir, mina yoxdur. S?n dem? ?? s?ng?rd? erm?nil?r c?mi bir mina basdiribmis, o mina da Umudun adina yazilibmis…
Umud doluxsundu, el? mayor Orduxanov da pis oldu, amma bunu sezdirm?m?k ???n arxa oturacaqda oturan nivanin ?sl s?r?c?s? Rahib? tapsiriq verdi:
–Komandirin? bir siqaret yandir!
Rahib tez d?s cibind?ki d?bd? olan “Prezident” qutusundan bir siqaret ?ixartdi, alisdirici il? yandirib mayora uzatdi. Mayor Orduxanov siqaret s?nm?sin dey? alib iki-?? q?llab vurdu v? ciy?rl?rin? ??kdiyi t?st?n? p?nc?r?d?n ??l? ?f?rd?.
–O vaxt h?m imkan olmadi, h?m d? sorusmagin yeri deyildi. – Mayor Orduxanov dill?ndi. – S?n bird?n-bir? n? fikirl?sdin ki, bel? h?r?k?t etdin?
–Komandir, siz s?h?r-s?h?r d? m?ni d?y?s? aparmamisdiniz, odur ki, ?z?m? yer tapa bilmirdim. Indi d? s?ng?rin bes addimliginda “dur” komandasi verdiniz. Disim bagirsagimi k?sirdi. ?vv?lc? avtomati g?t?r?b yer? d?sd?m. S?ng?rin lap yaxinliginda oldugumuzu g?rd?kd? ?z?m? saxlaya bilm?dim. M?n? el? g?ldi ki, s?ng?rd? bir erm?ni ?sg?ri gizl?nir. Indic? o, qalxib qumbaraatanla tankimizi vuracaq. Onun ?st?n? qa?dim. H?m d? qa?dim ki, erm?nini m?hv edib m?vqey? sahib ?ixim. D?s?nd?m ki, bizim q?l?b?miz m?nim s?ng?r? girm?yimd?n asilidir. Odur ki, he? hara baxmadan, he? n? esitm?d?n qa?dim. He? sizin ?agirisinizi da esitm?misdim.
–Ola bil?r! – Mayor Orduxanov t??ss?fl? bildirdi v? siqaretind?n dalbadal bir ne?? q?llab vurub p?nc?r?d?n ??l? atdi.
–Komandir, bizimkil?r indi hardadir? – Qisa fasil?d?n sonra Umud sorusdu.
–Umud, s?n oralari tanimazsan.
–?oxmu qabaga getmisiniz? K?nd varmi orda?
–T??ss?f ki, bizim qism?timiz? k?ndd? d?y?sm?k, k?nd azad el?m?k d?sm?di. Asagi Veys?lli k?ndini azad ed?c?ydik ki, “at?sk?s” oldu.
–Daha d?y?s getmir? He? g?ll? d? atmirlar?
–Yox, Umud, yox. Indi erm?nil?r ?z s?ng?rl?rind? oturub biz? baxirlar, biz d? oturub onlara…
–G?zl?yirik ki, g?r?k basbil?nl?r o qanmazlari n? vaxt basa salib m?harib?ni bitir?c?kl?r. – Bunu Isg?nd?r ?lav? etdi.
N?d?ns?, s?hb?tin bel? alinmasi he? birinin ?r?yinc? olmadi. Diqq?tl?rini kirimisc? durub yolu n?z?rd?n ke?irm?y? y?n?ltdil?r.
…Dasburun d?rdyolundan saga d?nd?l?r. Buralar Umuda tanis g?ldi. Tanklari t?mir ed?n s?yyar d?st? Dasburunda yerl?sdiyind?n Umud bir d?f? tankini bura g?tirmisdi. Qarsida rayonun alaqapisi idi. Onlar qala divarlarina b?nz?r ala qapini gerid? qoyanda Umudun h?y?cani bir az da artdi. Sanki, o, yenid?n d?y?s? yollanirdi. Mayor Orduxanov onun h?y?canini hiss edir, m?nzil basina tez ?atmaq ???n masinin s?r?tini artirirdi. O, ist?yirdi ki, Umudu h?rbi hiss?nin q?rargahina daha tez ?atdirsin. Ona g?st?rsin ki, d?y?s?? dostlari, briqadanin dig?r d?y?s??l?ri onun sag-salamat qayitmasini nec? s?birsizlikl? g?zl?yirl?r. H?l? k?nd camaati…
–Komandir, deyirsiniz y?ni, tam at?sk?sdir? – Umudun fikrin? n? g?ldis?, bird?n sorusdu.
–El?di, Umud. – Mayor qisa cavab verdi.
–Y?ni, snayperl? d? erm?ni vurmaq olmaz? – Umud bu d?f? astadan dedi, el? bil komandirinin qulagina n? is? pi?ildayirdi.
–N?di, Umud, qisas almaq istiyirs?n? – Isg?nd?r bunu esitc?k m?daxil? etdi.
–Umudun qisasi ?oxdan alinib! – Mayor Orduxanov Umuda agzini a?maga imkan verm?di.
D?mag r?ngli “Niva” Dasburun – Beyl?qan sossesind?n ?z? Allahyarliya t?r?f y?n alanda onlarin arxasinca daha bir ne?? masin qosularaq karvan yaratdi. B?z?dilmis v? h?r birind? bayraq qaldirilmis masinlari g?r?nd? Umudun ?r?yi daga d?nd?. Onlarin arxasinca g?l?n kolxoz s?dri Rasimin xidm?ti masini UAZ-i Kamandar s?r?rd?. Els?n, Nabil, M?rk?z, Q?s?m v? Seyfulla is? ?z s?xsi masinlarini s?r?r?k siqnal verir, bununla da karvani ?z?m?tli edirdil?r.
Komendant b?l?y?n?n komandiri Valeh siqnal s?sini esitc?k qa?araq n?zar?t-buraxilis postuna g?ldi. Slaqbaumu qaldiraraq g?l?nl?ri h?rbi qaydada salamladi. Postda n?vb?d? duran ?? ?sg?r is? onun sol t?r?find? faragat v?ziyy?tind? durdular, karvani onlar da baxislari il? m?saiy?t etdil?r.
N?hay?t, masin karvani k?ndin gir?c?yin? ?atib sola buruldu. Burada yol boyu k?nd camaati v? m?kt?blil?r d?z?lm?sd?. Masin karvani asagi s?r?tl? onlarin qabagindan ke?ib kolxozun inzibati binasinda yerl?s?n q?rargahin qarsisina g?ldi. Burada onlari musiqi s?dalari altinda qarsilayirdilar.
–Umud, bax, g?r s?ni kiml?r qarsilayir! Briqada komandiri polkovnik Cahangir ?liyev, kolxoz s?dri Rasim, k?nd icra n?may?nd?si ?rsad, q?rargah r?isi, m?avinl?r, xidm?t r?isl?ri. G?r?rs?n d?, b?y?kl?r, v?zif?li s?xsl?r s?nin pisvazina ?ixib.
Onlara yaxinlasanda mayor Orduxanov masini saxlayib yer? d?sd?. Geyimini sahmanlayib komandir? yaxinlasdi v? h?rbi salam verib m?ruz? el?di.
Umud masinda oturub h?y?candan bilmirdi neyl?sin! Onu az qala q?hr?man kimi qarsilayirdilar, b?lk? el?, dogrudan da q?hr?man ulduzu veribl?r. Indi Umud bunun f?rqind? deyildi. Q?rargahin qabaginda toplasan m?lki adamlarin arasinda yaxinlarini, dogmalarini axtarirdi. O, ?ox g?z g?zdirs? d? he? kimi g?rm?di. “G?r?s?n, bizimkil?r? niy? x?b?r el?m?yibl?r?” dey? d?s?nd?.
H?rbi hiss? komandirinin m?savir? otaginda ziyaf?t s?fr?si t?skil olunmusdu. Umudu komendant b?l?y?n?n iki c?ss?li ?sg?ri masindan g?t?r?b i??ri apardilar. Yuxari basa ke?irib masanin bas t?r?find?, komandirin stulunun yanindaki stulda ?yl?sdirdil?r. Ziyaf?t ?ox g?z?l ke?di, yedil?r, i?dil?r, ?l?nl?ri yad el?dil?r, qalanlarin da s?r?fin? xos s?zl?r deyib, sagligina bad? qaldirdilar. At?sk?sd?n sonra ilk d?f?ydi ki, komandir bu q?d?r d?y?s??-zabit hey?tini s?fr? ?trafina toplamisdi.
Umud ziyaf?ti onunla vida m?rasimi kimi z?nn etdiyind?n azca m?yus da oldu. Ziyaf?td?n d?rhal sonra komandir kapitan H?seynova Umudun s?n?dl?rini hazirlamaq tapsirigini verdi. Umud bu uzundraz kapitani taniyirdi, adi Zakir idi, ?z? d? s?f?rb?rlik-t?skilat?iliq isl?rin? baxirdi. Onlar Agdam c?bh?sind?n Harami c?bh?sin? d?y?s? g?l?nd? d? kapitan Zakir H?seynov qarsilamisdi, m?lumatlarini is d?ft?rin? qeyd el?misdi.
Zabitl?r, x?sus?n d? tanidiqlari bir-bir Umuda yaxinlasir, g?r?s?r, hal-?hval tuturdular. Darixmasin, ?z?n? yad hiss el?m?sin dey? k?hn? d?y?s?? il? sirin-sirin s?hb?tl?r edirdil?r. Yusif h?kim d? onlarin arasindaydi. ?iynind? d?rd parlaq ulduz olan Yusif h?kim ?sl?n Neft?ala rayonundan idi, Umudla xeyli vaxt vardi ki, bir-birl?rini taniyirdilar. Dem?k olar ki, h?myerli kimi d? isinismis, dostlasmisdilar.
–Yusif h?kim, indi hardasiniz? – Umud maraqlandi.
–X?b?rin olsun, m?nim v?zif?mi b?y?d?bl?r. Birl?sm? hospitalinin r?isiy?m, bir ay olar ki, is? baslamisam. S?nin g?l?c?yin x?b?rini esidib ?ox sevindim. G?ldim g?r?sm?y?.
–N? g?z?l, n? yaxsi! – Umud sevincini gizl?tm?di.
–Yaxsi g?n?n olsun! Ged?k, bir m?dd?t d? bizim qonagimiz ol. Hospitalda h?r c?r s?raitimiz var. On-on bes g?n qalib istirah?t ed?rs?n, sonra yola salariq, ged?rs?n ev?. – Yusif h?kim t?klif etdi.
–Yox, Yusif h?kim! Bils?n ki, anam??n nec? darixmisam, bel? dem?zs?n. Ev? getm?k ist?yir?m. – Umud basini buladi.
–Ev h?mis? yerind?di, anan da qa?mir ki! Ist?diyin vaxt gedib g?r?c?ks?n. Amma bizim hospital sansin bir d? ?l? d?sm?y?c?k. S?n ?ixib ged?c?ks?n, olacaqsan m?lk? adam. M?n d? m?lk? adami hospitala q?bul ed? bilm?y?c?y?m.
–Sag ol, ?ziz ol. El? bilir?m ki, bes-alti g?n d? sizin hospitalda dinc?lmis?m. – Umud raziligini bildirdi.
–Aglin o taydaki hospitala getm?sin, basibaglilarin hamisinin sif?tind?n z?hrimar yagir.
–El? dem?, onlar m?niml? d? mehriban davranirdilar.
–Bizd?ki kimi ola bilm?zl?r. He? bilirs?n nec? sipsirin tibb bacilari var? Adam sif?tl?rin? baxanda feyziyab olur, d?nyanin d?rd-q?mini unudur. Qaymaq kimi, sokalad kimidil?r. B?lg?nin ?n yarasiqli qizlari bizd? tibb bacilaridir.
–M?z?n olsun, ay Yusif h?kim. D?nya dagila, vecin? deyildi. Varam da s?nin xos sif?tin?. Allah g?ld?rs?n s?ni.
Xanm?mm?d h?kim d? ?l ??km?di.
–Yusif h?kim ged?nd?n sonra yerini m?n? verib. Umud, onun s?z?n? q?rib?iliy? salma. D?z deyir. Hospitala getm?s?n d? bir-iki g?n bizd? qal. Bizim tibb m?nt?q?sind? d? s?raitimiz pis deyil. Yulya ?z? d? m?nd?n xahis el?di ki, s?ni bir-iki g?nl?y? saxlayim. He? bilirs?n yaziq qiz s?nd?n ?tr? nec? d?li-divan?dir? Adin dilind?n d?sm?r.
–Biz sad?c? h?myerliyik, bir rayondaniq. – Umud t??ss?fl? ?iyinl?rini ??kdi.
–N? deyirik ki? El? biz d? onu bilirik… Bir d?… Yulyanin burda… s?nd?n basqa… kimi var?
K?narda kim?s? tapsiriq verib yola salan mayor Orduxanov yaxinlasdi. Onun yaxinlasmasi il? basqa zabitl?r bir az k?nara ??kildil?r.
–Umud, Yulyanin t?klifi haqqinda b?lk? yaxsi-yaxsi fikirl?s?s?n!
–Komandir, indi m?n he? n? fikirl?s? bilmir?m. Tez yola salardiniz, ev? gedib anami g?rm?k ist?yir?m.
–S?n igids?n, d?y?s??s?n, d?z?ml? olmalisan. Lap ana usagi kimi danisirsan…
–Bunun ona d?xli yoxdur. Ana anadir…
–Dem?k ist?yir?m ki, h?r kisinin h?yatinda ona arxa, dayaq duracaq bir qadin olmalidir. M?n sizin m?nasib?tl?riniz? ?oxdandir diqq?t yetirirdim. Yulyanin s?n? qarsi olan hissl?ri ?ox safdir. Qizin q?lbini qirma.
–Komandir…
–S?z?m? k?sm?! Onun m?nasib?ti h?myerli, bir rayondan olmaq m?nasib?ti deyil, ?ox-?ox y?ks?kd?dir.
–Bizim aramizda sevgi yoxdur. – Umud doluxsundu. – Bir d? m?n bu halimla onu nec? xosb?xt ed? bil?r?m.
–H?yatda m?hk?m, uzun?m?rl?, pak sevgi-m?h?bb?t d? el? bu c?r m?nasib?tl?rd?n yaranir.
Mayor Orduxanov da doluxsundu. “Ay zalim! Ay dilbilm?z! S?n? h?m d? qulluq ed?c?k Yulya kimi t?rbiy?li, savadli, basiasagi bir qiz lazimdir. Ananin belin? ?b?di y?k olan deyils?n ki?! Bes-on ild?n sonra arvad qocalacaq, onun qullugunda duracaq birin? ehtiyaci olacaq. B?s onda nec? olacaq?”
Ha ?alisdi ki, izah etsin, amma ?z? il? bacarmadi, hi?qirigini, q?h?rini bogazinda bogdu. Umudu da doluxsunmus g?r?b boynunu qucaqladi.
–D?z deyirs?n, Umud. Ana anadir. Ana – ?n m?q?dd?s varliqdir.
–Mayor Orduxanov!
H?rbi hiss? komandirinin i??ri otaqdan g?l?n s?si onlari fikird?n ayirdi. Mayor Orduxanov Umudun boynunu buraxib komandirin yanina getdi.
–Umudun s?n?dl?ri hazirdir. Indi onu yola sala bil?rik. Amma maliyy? xidm?ti r?isi burda olmadigindan pul tapa bilm?misik.
–N? q?d?r lazimdir?
–Y?z sirvan!
–Baxim g?r?m, Rasiml? ?rsad getm?yibl?rs?, deyim k?ndd?n tapsinlar. Sonra maliyy? r?isi g?l?nd? dey?rik qaytarar.
Umud bu s?zl?ri apaydin esitdi. “Yen? d? mayor Orduxanov! C?mi bir ne?? yas bizd?n b?y?kd?r, b?lk? d? h?myasidiq. Hamimizin qaygisina qalirdi. G?r, m?ni nec? qorumaq ist?yib. D?y?s? g?nd?rm?yib. Sonra… sonra… sonra da…” Umud g?z yaslarina hakim k?sil? bilm?di…
–H?seynov, bax ha!.. Ne?? vaxtdir s?n?dl?r yigisib qalib. Apar hamisini birc?-birc? kitaba isl?. Pravadnikliyin? salma.
Mayor Orduxanov h?rbi hiss? komandirinin otagindan ?ixandan sonra polkovnik ?liyev kapitan H?seynova tapsiriq verirdi.
–Bas ?st?, c?nab polkovnik! Axsam sakitc? oturub s?n?dl?ri birb?bir kitaba isl?y?c?m.
–Axsama saxlama, el? indid?n get isl?.
–Indi alinmaz!
–Niy? alinmir?
–Gah siz ?agirirsiniz, gah q?rargah r?isi ?agirir, gah da m?avinl?rinizd?n hansisa… G?nd?z isl?m?k olmur.
–Yaxsi, axsam isl?y?rs?n. Al, bunlari da g?t?r, g?r masanin ?st?nd?, daxilimda ne?? qovluq s?n?d yigisib qalib.
…Umudu evl?rin? Seyfulla ?z masininda aparmaq ist?yirdi. Bir taborda xidm?t ke?misdil?r, birg? d?y?sl?rd? olmusdular. O, dura-dura basqasinin aparmasi, b?lk? d?, d?zg?n ?ixmazdi. H?r halda Seyfulla bel? d?s?n?rd?. Amma polkovnik ?liyev bunu bil?nd? razilasmadi, q?ti etirazini bildirdi. “Seyfulla adi d?y?s?? deyil, indi b?l?k komandiridir. B?l?y? bassiz buraxmaq olmaz, qoy, basqasi aparsin!” dey? mayor Orduxanova g?st?ris verdi.
?ox d?s?nm?dil?r. Bas leytenant Nabil Orucovun masininda yola salmagi q?rarlasdirdilar. Xidm?t r?isinin k?m?k?isi v?zif?sind? ?alisan Nabil h?m etibarli, t?mkinli yoldas idi, h?m d? masini ehtiyatla idar? edirdi, sinanmis adamdi.
Umud masina mindiril?nd? bayaqki t?nt?n?d?n ?s?r-?lam?t g?rm?di. Bir ne?? saat ?vv?l briqadanin q?rargahi sanki bayram t?nt?n?sind? qaynayirdi. Indi is? yeyib-i?m?kl?rin?, ?hvallarinin xos v? y?ks?k olmalarina baxmayaraq, h?r k?s ?z isinin dalinca qa?irdi.
“G?l?nd? el? qarsiladilar ki, el? bil q?hr?mani qarsilayirdilar. Ged?nd? d?, sanki, lazimsiz bir adamdan canlarini qurtarirlar. Yaxsi ki, bu mayor Orduxanov var… Yoxsa, indi Allah bilir… b?lk? avtobusla yola salacaqdilar… b?lk? he?… eh, n? bilim e…” Umud d?s?nc?l?r i?ind? ik?n mayor Orduxanov yaxinlasdi.
–Umud, s?n? yaxsi yol… Get, istirah?tini el?… Polkovnik ?liyev tapsirib, s?n?dl?rini rayonunuza g?nd?r?c?kl?r. Orda s?n? t?qa?d k?sil?c?k… bir d?… ?z?n basa d?s?rs?n… at?sk?s olsa da… m?harib?… m?harib?dir… Imkan d?sd?kc?, s?ninl? ?laq? saxlayacagiq… darixmaga qoymayacagiq… – Bayaqdan az qala qiriq-qiriq danisan mayor durus g?tir? bilm?di, sarsildi, tez d? ?z?n? d?z?ltdi. – M?nim n?s? dem?yim yersizdir… ?z?n h?r seyi basa d?s?rs?n… Kalyaska m?s?l?sini d? rayonda h?ll etm?lidirl?r… Y?qin ki, bel? v?ziyy?td?… s?n t?k deyils?n… N?vb?y? yazarlar… vaxtin ?atanda… s?ni d? t?min ed?rl?r… Di… yaxsi yol… – Mayor Umudun boynunu qucaqlayib ?z?n? sixdi. ?lini ?? d?f? k?r?yin? vurdu. – M?hk?m ol!
Mayorun “M?hk?m ol” dem?yi Umudu dir??ltdi, o, el? bildi ki, komandiri onu evl?rin? yox, yen? d? d?y?s? g?nd?rir. Axi komandir onlari d?y?s? g?nd?r?nd? h?mis? “m?hk?m ol” dey?rdi. Aya, g?n? bir bax!
Mayor Orduxanov ?z?n? Nabil? tutdu:
–Yol?u yolda g?r?k. T?rp?nin ki, qaranliga d?sm?y?siniz. Erk?n gedib k?nd? ?atasiniz. Nabil, ?vv?lc? masini tibb m?nt?q?sin? s?r. Xanm?mm?d h?kim n? is? tapsiriq ver?c?k. H?m d? siz? bir tibb t?limat?isi qosacaq. Yolda k?m?yi d?y?r.
Mayor Orduxanov ?min idi ki, tibb t?limat?isi artiq hazir v?ziyy?td? yolda durub onlari g?zl?yir. Bu bar?d? Xanm?mm?d h?kim z?ng vurub x?b?r vermisdi. ?z? q?sd?n el? deyirdi ki, tibb m?nt?q?sin? d?ns?nl?r. B?lk? Yulya da Umudla g?r?s?b vidalasmaq ist?yirdi.
Nabil masini ehmal-ehmal s?r?b q?rargahdan aralandi. Kolxozun dig?r inzibati binasi y?z-y?z iyirmi metr aralida idi. Indi briqadanin tibb m?nt?q?si orada yerl?sirdi.
Tibb m?nt?q?sinin qabagina ?atan kimi Nabil masini saxladi. Onlarla ged?c?k t?limat?i masin dayanan kimi qapini a?ib oturmaq ist?di.
–T?l?sm?. – Nabil onu saxladi. – G?l birlikd? i??ri ke??k. G?r?k Xanm?mm?d h?kim n? deyir.
Nabil masindan d?sd? v? tibb t?limat?isi il? birlikd? i??ri ke?dil?r.
Tibb m?nt?q?sinin qabaginda bir ne?? ?sg?r o t?r?f-bu t?r?f? g?zisirdil?r. Onlar lazaretd? olan y?ng?l x?st?l?r v? sanitarlar idil?r. Masinda oturub onlara g?z qoyan Umuda he? fikir d? verm?dil?r. Umud g?zl?rini g?zdirib qeyri-ixtiyari qapiya zill?di. El? bu vaxt Yulya ??l? ?ixdi. Umud g?zl?rin? inanmadi, sanki bir x?yal idi. O, Yulyaya he? vaxt bel? diqq?tl? baxmamisdi. Yulya masina t?r?f addimlayirdi, onunla g?r?sm?y?, vidalasmaga g?lirdi.
–Gedirs?n?
Masina yaxinlasan kimi ilk suali bu oldu. Yanaqlari Quba almasi kimi qizarib p?rtm?sd?, g?zl?ri sismisdi, qan ?anagina d?nm?sd?, el? bil s?h?rd?n aglayirmis.
–H??… – Umud soyuq, bir az da k?n?ls?z cavab verdi.
–B?s h?kim deyirdi ki, bir-iki g?n qalacaqsan. ?z?n qalmaq ist?m?din? – Yulya sorusdu. – Yoxsa he? t?klif d? el?m?dil?r?
–Dem?yin? dedil?r, ?z?m qalmadim. Anamdan ?tr? ?ox darixmisam.
–M?zuniyy?t? ?ixsam, siz? g?l? bil?r?m? – Q?fil sual Umudu ?asdirdi.
–H??… Niy? g?l? bilmirs?n… ?nvanimi g?t?r…
–Ehtiyac yoxdur…
Bu vaxt Nabil t?limat?i il? qapidan ?ixib masina yaxinlasdi, Yulya s?z?n?n gerisini dey? bilm?di v? aralanib getdi.
“…Bundan sonra s?nin ?nvanini hami taniyacaq, Umud!” kims? Umudun qulagina pi?ildadi bu s?zl?ri. “Ilahi, bu kimin s?siydi?! Yulyanin? Yulya ki, bunu dem?yib getdi!”
Nabil masini is? salib yola d?sd?. K?ndin alt t?r?find?ki yola ?ixib saga buruldu. Onlar g?l?nd? k?nd camaati v? m?kt?blil?r bu yolda sira il? d?z?l?b qarsilamisdilar. Indi yolun k?narinda birc? n?f?r d? yoxdu ki, Umud ?l el?yib sagollassin.
“…Getm?, Umud! Bizi Umudsuz qoyma!” H?min s?s idi, Yulyanin s?sin? h?m oxsayirdi, h?m d? yox. Yaralananda da bu s?si esitmisdi…
Umud saga d?n?b tibb m?nt?q?sin? t?r?f baxdi. H?y?td?ki ?sg?rl?r o t?r?f-bu t?r?f? g?zism?kd?ydil?r, Yulya is? onlarin yaninda deyildi. Sira il? tibb m?nt?q?sinin p?nc?r?l?rin? baxdi ki, b?lk? Yulya hansisa p?nc?r?d?n onlarin arxasinca baxir, amma p?nc?r?l?rd?n baxan yox idi. Yulya he? harda g?r?nm?rd?. Umud indi ?ox ist?yirdi ki, Yulya onun arxasinca baxsin, ?l el?sin. O, bir d? buralari g?r?c?kdimi?
Umudun g?zl?ri sulandi, tibb m?nt?q?sinin binasi tor kimi g?r?nm?y?, h?m d? balacalasmaga basladi. Dey?s?n, xeyli aralanmisdilar.
…Umud bir d? baxdi ki, s?rnisin vaqonundadir. El? b?l?d?inin kupesind?n sonraki kuped?dir, daha dogrusu plaskartdadir, ??nki vaqon plaskart olanda kupey? d? plaskart deyirl?r. Bunu Umud qatarla tez-tez yol getdiyind?n yaxsi bilirdi. Q?rib?ydi, bu vaqonun provodniki, y?ni b?l?d?isi d? Zakir H?seynovdu. Umud onu g?r?nd? el? bildi ki, basqa adamdi, amma ona ?ox oxsayir. Axi axirinci d?f? onu h?rbi mundird? g?rm?sd?. N? q?d?r olmasa da, m?lki geyim adami d?yisir. Diqq?tl? baxanda ?min oldu ki, b?l?d?i odur, Zakir H?seynovdur ki, var. M?harib? vaxti bir h?rbi hiss?d? olublar. Zakir o vaxt da v?zif?d?ydi, indi d? v?zif?d?dir. G?r?k ki, r?tb?si d? vardi – kapitaniydi. “B?s n? yaxsi indi provodnik isl?yir? Y?qin m?harib? qurtarib dey? buraxiblar. Indi m?harib?dir, yoxsa m?harib? bitib?” Umudun basi keyimisdi. He? n? vaxt, ne??nci il, ayin g?n? d? xatirind? deyildi, husdaydi, yuxudaydi, bilmirdi.
Q?rib?ydi, he? Zakir pravadnik d? onu xatirlamirdi. Salamlasanda tanisliq vers? d? Zakir el? baxdi ki, el? bil birinci d?f?ydi onu g?r?rd?. Dey?nd? ki, m?n?m, Umud, filan vaxti, filan yerd? yaralanmisdim, Zakir t??ss?fl? ?iyinl?rini ??kdi, onun agzindan ikic? k?lm? s?z ?ixdi: “ola bil?r!”
Umud birc? onu bilirdi ki, evl?rin? gedir. Hardan g?lir, n?d?n g?lir, f?rqind? deyildi. Birinci plaskartda alt yerd? nec? oturtmusdularsa, el?c? d? oturub qatarin t?rp?nm?sini, yola d?sm?sini g?zl?yirdi.
El? ki, qatar fit verib yerind?n t?rp?ndi, Umudun canina rahatliq yayildi. Adam el? bil min ilin yorgunuydu, min ilin yuxusuzuydu.
Qatar dayanacaqdan t?z?c? aralanmisdi ki, Umudun canina ?s?tm? d?sd?, rahatliq bird?n g?ldiyi kimi bir anin i?ind? d? yoxa ??kildi. Bird?n ?z?-?z?nd?n s?bh?l?nm?y? basladi. O, d?zg?nm? minmisdi qatara? Vaqondakilarin danisigi he? onlarin danisigina oxsamirdi. Bird?n vaqona s?hv min?r? Yaxsi, dey?k ki, Umud s?hv mindi, b?s bileti yoxlayanda pravadnik hara baxirdi?
N?vb?ti dayanacaqda Zakir b?l?d?i ?z? Umuda yaxinlasdi.
–Umud! – dedi. – G?l, s?ni ikinci polkaya qaldiraq. Bir qadin var, usagi il? birg? gedir. Onlar yuxarida yerl?sm?zl?r, yen? asagida ana-bala bas-ayaq birt?h?r ke?in?rl?r.
–N? deyir?m ki! – Umud razilasdi.
Zakir b?l?d?i basqa bir p?z?v?ngin k?m?kliyi il? Umudu qaldirib ikinci polkaya uzatdilar.
Daha bir dayanacaq getmisdil?r ki, Zakir b?l?d?i yen? d? g?ldi.
–M?nim Umud qardasim! – Yagli dilini is? saldi. – Bir d? bir kisi g?lib, yasli kisidi. Asagi c?rg?l?rd? yer qalmayib, he? tualetin yanindaki bokovoy da bos deyil. G?ls?n?, icaz? ver?s?n, onu qaldiraq s?nin yerin?.
–B?s m?n harda uzanib yatim? – Umud sorusdu v? “dey?s?n bunlar m?ni axirda d?s?m?nin ?st?n? uzadacaqlar” d?s?nd?.
–He? narahat olma, s?ni indi ???nc? polkaya qaldiracagiq. S?nin ???n n? f?rqi var, t?ki yatmaga yer olsun. Axi s?n ke?mis d?y?s??s?n, canin b?rkdir.
–N? deyir?m ki! – Umud yen? d? t?slim oldu, amma bir seyi basa d?s? bilm?di, bilm?di ki, onun ke?mis d?y?s?? oldugunu qiym?tl?ndirirl?r, yoxsa basina qaxinc el?yirl?r.
Onu qaldirib ???nc? polkaya uzatdilar. Yerin? uzundraz bir kisi ?ixdi. O q?d?r uzun idi ki, ayaqlari ??ld? qalmisdi.
Bir az da getmisdil?r ki, Zakir b?l?d?i yen? g?ldi.
–A kisi, tez el?, yolpulunu ver. Ayaqlarini da yig qarnina, az qala ortadan ke??nin g?z?n? ?ixarasan.
–Nagayirim, uzundu, yerl?smir.
–He? olmasa revizorlar g?lib gedinc? yig.
Zakir b?l?d?i kisid?n pulu alan kimi asagida uzanan arvada t?pindi.
–Tez el?, s?n d? pulu ver, g?r?m.
Arvad es?l?nib harasindansa ?zik pul ?ixarib ona uzatdi.
–Bu n?dir? – Zakir b?l?d?i naraziligini bildirdi. – Iki n?f?r? iyirmi manat azdir. He? olmasa otuz el?. Tez el?. Indi revizor g?l?c?k. Usagi da b?yr?n? el? uzat ki, basi adyalin altinda olsun, revizorlar g?rm?sin.
–Bogular axi… – Arvad etiraz el?di.
–Qolunu basinin yuxarisindan el? qoy ki, adyalin altina hava getsin, bogulmasin. Revizorlar g?lib ged?nd?n sonra ?ixar.
–B?s deyirdin, usaga ayrica yer ver?c?ks?n?
–Yer oldu, verm?dim! Revizorlar bir ucdan g?nd?rirl?r. G?rm?rs?n polkalarda iki-iki yatirlar?
–Onda m?n ?z?m revizora dey?c?m.
–De. De, g?r?m sonra n? olacaq. Ana-bala h?r?niz? ?lli manat c?rim? yazacaq, qalacaxsan civildiya-civildiya.
Zakir b?l?d?i t?z?c? getmisdi ki, dediyi revizorlar g?ldi. Adamlari saya-saya vaqonu o basa g?zdil?r, bu basa qayitdilar, bird?n ???nc? polkada uzanan Umudu g?rd?l?r.
–Aha, tapdiq, bezbilet burdaymis ki!
–Qalxib ???nc? polkaya ki, g?rm?y?k.
–Tez el?, d?s asagi!
El? bu an al?m qarisdi bir-birin?, qisqir-bagir vaqonu g?t?rd? basina. Danqadurunq s?sind?n basi getdi, qulagi cingild?di…
…Umud bir d? baxdi ki, he? n? yoxdu. “Bu n? yuxuydu, m?n g?rd?m?”
Darvazanin danqiltisi bir d? g?l?nd? g?zl?rini tam a?di v? anladi ki, g?rd?y? yuxuymus, ??nki qatarda deyil, ?z yataginda uzaniliydi.
“Bu n? idi, yuxuydu, ger??y idi?” Artiq s?h?r idi, hava isiqlasmisdi. Umud hamisini qarisdirmisdi. Indi xatirladi ki, o, yuxudan ayilanda gec? yari idi. Sirin x?yallari onu yaxin ke?misin? – d?y?s yollarina, yaralanmasina, Iranda m?alic?sin?, ziyaf?t-vida m?clisin? aparirdi. B?s n? vaxt yenid?n yuxuya getmisdi, bundan x?b?ri olmamisdi.
Yaxsi ki, yuxudan tez ayilmisdi, bir az da gec ayilsaydi, y?qin ki, evl?rin? g?ldiyi g?n? g?r?c?kdi. Umud h?min g?n? xatirlamaq ist?mirdi, he? xatirind?n ?ixardib unuda da bilmirdi.
Anaya qarsi, b?lk? d? ?n b?y?k amansizliqdi – balasinin qapiya m?st?r, sik?st, dizd?n asagi ayaqlari k?sili halda g?tirilm?si, Umuda g?r? bel?ydi. ?l?m?n ?ar?si vardi, g?z?n yasi quruyanad?k aglamaqdi, s?s batana q?d?r agi deyib vay-siv?n qoparmaqdi bunun ?ar?si. B?s sik?stliyin ?ar?si n?ydi? Umud el? hey fikirl?sirdi, bunun cavabini tapa bilmirdi…
H?min g?n anasi onu g?r?n kimi y?z ilin palid agaci yer? yixilant?k tirtap torpaga d?s?ndi. Torpagi qucaqlayib siv?n qopardi. Onun ?rs? qalxan ah-nal?si bir anin i?ind? k?ndi ayaga qaldirdi. Usaqdan b?y?y? hami Umudgilin h?y?tin? toplasdi, he? atasi ?l?nd? bir bel? adam yigilmamisdi.
–Ilahi, m?n s?n? neyl?misdim ki, c?zami bel? agir el?din?!
–Al?ml?rin r?bbi, ?vlad acisini anaya nec? qiydin?
–Axi s?n adils?n, ?dal?tlis?n, r?himlil?rin ?n r?himlisis?n…
Yox, yox…
Umud bu s?hn?y? d?z? bilmirdi, bir daha o g?n? xatirlamaq ist?mirdi…
D?mirin ciriltisindan hiss el?di ki, anasi darvazani a?di.
–Oglun hani?
G?l?nl?rd?n hansisa anasinin ?st?n? el? qisqirdi ki, Umud dik atildi. Qalxib yerinin i?ind? oturdu, arxasini divara s?yk?di. P?nc?r?y? p?rd? asmamisdilar dey? h?y?t apaydin g?r?n?rd?. Darvazanin agzinda iki, ya ?? n?f?r h?rbi geyimli anasi il? danisirdilar. Danisilanlari Umud esidirdi.
–Umudu deyirsiniz?
–S?nin basqa oglun da var?
–Yox, el? birc? oglum var.
–Hardadi o?
–Harda olacaq, evd?.
–Arvad kimi qa?ib evd? gizl?nib. Onun yoldaslari gec?-g?nd?z erm?nil?rl? ?zb??z s?ng?rd?dirl?r. Bir an bel? g?zl?rini qirpmadan v?t?ni qoruyurlar. S?nin oglun is? f?rarilik edib.
Umud bunu esid?nd? d?li oldu, hirs vurdu basina, yumruguyla divari d?y?cl?di.
–Ay bala, bu n? c?r danisiqdir? M?nim oglum da sizin kimi ?sg?riydi, c?bh?d?ydi, m?harib?d?ydi. Oglum orda can qoyub.
–N? vaxt g?lib oglun?
–Az qalir doqquz ay olsun.
–N?? Doqquz ay? – H?rb?i ?lind?ki siyahiya baxir. – Bu siyahini ki, biz? indi veribl?r, burda bir ay ?vv?l h?rbi hiss?ni t?rk etdiyi yazilib. Polkovnik Zakir H?seynov ?z? qol ??kib siyahiya.
Zakirin adini esitc?k Umud havalandi: “O, ?z? m?ni yola salmadimi? Komandir ona d?n?-d?n? dedi ki, pravadnikliyin? salma, get s?n?dl?ri isl?! Axx, pravadnik, pravadnik!”
–H?, b?lk? d? bir az ?ox olar. Oglum ?zbasina g?lm?yib ki, ?st?m?z? h?cum ??kirsiniz…
–Kim icaz? verib ona?
–Kim icaz? ver?c?k? B?y?y?, komandiri…
–Biz onun arxasinca g?lmisik. De, ?z xosu il? geyinsin, g?lsin, biziml? getm?lidir. Yoxsa zorla aparacagiq…
Arvadi q?h?r bogdu.
–O, ged? bils?ydi, he? evd? oturardi… – ?z?n? saxlaya bilm?di, h?nk?rd?, yayligi il? g?z?n?n yasini sildi, agzini tutdu. – Ke?in… Ke?in i??ri… ?z? il? danisin.
–D?z deyirs?n, ?oxdan qa?ib ruset? getm?liydi… – Onlardan biri kinay?li-kinay?li dedi.
H?rbi polisin zabiti ?sg?rin birin? astadan tapsiriq verdi:
–M?n bel? seyl?ri ?ox g?rm?s?m. S?n tez evin arxasina ke?. Anasi burda basimiza qatar, oglu evin arxasindan ?ixib qa?ar.
Evin giris qapisina yaxinlasanda Umud birt?h?r dirs?kl?nib p?nc?r?d?n onlara baxirdi. Ev k?rs?l? idi dey? ikim?rt?b?li kimi g?r?n?rd?. Umudu g?r?n kimi h?rbi polisin zabiti dill?ndi:
–He? utanmirsan? Boyuna, buxununa bax bunun.
–Danisigini bil, m?n d?y?s?nd? s?n k?ndd?, k?s?kd? burnunun suyunu axidirdin, y?qin…
–Uzun danisma, de g?r?m, s?n? kim icaz? verib?
–M?n? polkovnik ?liyev ?z? icaz? verib.
–Polkovnik ?liyev e… Onu ?oxdan ?ixariblar.
–Mayor Orduxanov s?xs?n yola salib.
–Onu da Murova, ag ayilarin yanina g?nd?ribl?r. – N? fikirl?sdis? basini buladi. – Axi onlari ?oxdan d?yisibl?r. Bu siyahini is? biz? bir aydi veribl?r. Qa?anlari yiga-yiga g?lib ?ixmisiq.
–Kim verib o siyahini siz??
–Zakir H?seynov. Bir d? s?n? n? d?xli var kim verib. D?s g?l, biziml? getm?lis?n.
–M?n d?s? bilmir?m.
–Nec? y?ni d?s? bilmir?m? B?s ora nec? ?ixmisan?
–M?ni bura ?ixariblar. Dedim axi, mayor Orduxanov m?n? iki n?f?r qosmusdu. G?tirib qoydular burda, ?ixib getdil?r.
–Bu, dey?s?n, biziml? m?z?l?nir e… – H?rbi polisin zabiti ?z?n? ?sg?r? tutdu. – Qalx yuxari, onu d?s?r asagi.
?sg?r qa?a-qa?a ev? girib Umudun otagina qalxdi. Qa?a-qa?a da geri qayitmasi bir oldu. R?ngi agappaq agarmisdi.
–Nooldu? Niy? qayitdin?
–Komandir, ?z?n?z qalxsaniz yaxsidir.
H?rbi polisin zabiti d? i??ri ke?di. Umud p?nc?r?d?n yer? d?sm?sd?, d?s?m?nin ?st?nd?ydi. Zabit ona baxdi… baxdi, sonra diqq?tl? siyahiya g?z g?zdirdi. Doluxsundu, dey?s?n, g?zl?ri doldu, siyahi g?z?nd? axdi. Tutulan kimi oldu v? asta s?sl? dill?ndi:
–Bizi bagisla… amma basa d?s… basa d?sm?y? ?alis… Yuxaridan q?ti tapsiriblar, hamini yigmaliyiq, koru da, sik?sti d?, lali da, kari da… Qarabag ugrunda ellikl? h?cuma ke??siyik.
Umudun anasi g?ldi.
–Qoymaram oglumu aparasiniz…
H?rbi geyimlil?rd?n s?s ?ixmadi.
–B?lk? k?nd sovetind?n arayis alib verim?
–Yox, ana, gets?m yaxsidir. G?l, m?nim ?sg?r paltarimi geyindir. Dey?s?n, m?harib? h?l? davam ed?c?k. Piyada deyil?m ki, tank?iyam. T?ki m?ni qaldirib tanka oturtsunlar. Aticinin ayaga ehtiyaci yoxdur, orda h?r sey g?z v? ?l il?dir.
–Biz ?mr? tabeyik. Bizd?n olsa… ?z?m?z h?r seyi g?rd?k. Amma orda bizim s?z?m?z? inanmayacaqlar. – H?rbi polisin zabiti anaya basa salmaga ?alisdi. – ?mr olunub ki, bu siyahiya adi d?s?nl?rin hamisi q?rargaha g?tirilm?lidir.
H?rbi geyimlil?r dinm?zc? h?y?t? d?sd?l?r. H?r?si bir siqaret yandirdi.
Anasi aglaya-aglaya Umudu geyindirdi.
Sonra onlar yenid?n yuxari qalxdilar. Ana k?nardan h?rbi geyimli oglunu s?z?rd?. ?sg?rl?rd?n ikisi ?ll?rini qosalayib Umudu ?arpayinin ?st?nd?n g?t?rd?l?r. Zabitin isar?si il? asagi d?s?rm?y? basladilar.
Ana d?z? bilmirdi, amma ?z?n? sixib saxlamisdi, ciqqiri da ?ixmirdi, g?zl?rind?n is? su sel kimi axirdi.
–Qorxma, ana! – Umud ?tk?m s?sl? dill?ndi. S?n he? narahat olma, m?ni bu v?ziyy?td? tutub t?rm?y? basmayacaqlar ki! ?g?r v?t?nin bu g?n m?nim kimi d?y?s??y? ehtiyaci varsa, m?tl?q getm?liy?m. Qoy m?ni aparib pulemyotun arxasina oturtsunlar, tankin q?ll?sin? mindirsinl?r. G?rs?nl?r erm?nil?ri nec? bi?ir?m.
Oglunun aparilmasini g?rm?m?k ???n ?z?n? divara ?evirib m?chul bir n?qt?y? baxan Ana is? bunlari esitmirdi, bu zaman onun basinda bir ugultu, bir haray vardi. Bu haray ona tanis deyildi, he? vaxt, he? yerd?, he? kimd?n bel? bir haray esitm?misdi…
“Bizi Umudsuz qoyma!” Kim idi bunu haraylayan? Ana basa d?s? bilmirdi. Umudun ondan ?ziz, ondan yaxin, ondan m?lh?m kimi ola bil?rdi? Q?fild?n geri ?evrildi. ?evrildi ki, oglunun arxasinca qisqirsin, amma artiq gec idi, Ana ?evril?nd? Umudu oturtduqlari t?nd g?y r?ngli h?rbi masin darvazanin agzindan uzaqlasdi.
Umud onsuz qala bilm?y?n V?t?nin harayina gedirdi. Masinin arxasinca bir m?dd?t baxan Ana yaxsi ki, bunu basa d?s?b sakitl?sdi, yoxsa ?r?yi partlayardi. H?y?t? d?s?b ?ll?rini g?y? qaldirdi, Tanriya dua el?di: “N? olar, ya r?bb, bizi d? Umudsuz qoyma!”
Sevgi v? Borc
“F?xr eyl?m?, ey b?lb?l? seyda ki, ??m?nim var m?nim,
Qoy, f?xr eyl?yim m?n ki, g?z?l bir v?t?nim var m?nim”
?liaga Vahid
Baki – Astara qatari Iyd?li ke?idind? bir anliq dayanib t?rp?n?c?kdi. Ke?id Masalli stansiyasindan ?z? L?nk?rana t?r?f bes kilometrlik m?saf?d? yerl?sirdi. Nadir hallarda olsa da, ke?idd? d?s?nl?r? t?sad?f edilirdi. Burada qatardan d?s?nl?r, ?sas?n, s?rh?d?il?r olurdu – b?lk? d? ke?idi onlar ???n n?z?rd? tutmusdular.
Qatar Masallidan t?rp?n?n kimi orta yasli b?l?d?i Samir? xanim yaxinlasib ara kupel?rd?n birind? yatmis h?rb?i s?rnisinin ?iynind?n ehmalca t?rp?d?r?k oyatdi. Asta s?sl?:
–Qalxin! – dedi. – Bes d?qiq?d?n sonra Iyd?lid?yik.
B?l?d?i ged?n kimi leytenant Osman Osmanov yatagindan qalxdi. M?l?f?l?rini v? balinc ?z?n? g?t?r?b b?l?d?inin otagina getdi. Onun yuyunaraq kupesin? qayitmasi he? iki d?qiq? d? ??km?di. Ehmal h?r?k?tind?n he? kim oyanmamisdi – kupe yoldaslari h?l? d? mishamis yatirdilar. ?sya ?antasini k?r?yin? geyindi, sonra ?amadanini g?t?r?b asta addimlarla vaqonun ?ixisina yollandi.
–S?n nahaq burda d?s?rs?n, oglum. – B?l?d?i Samir? h?r ehtimala qarsi ona etirazini bildirdi. – Buradan bir yana ?ixmaq ?ox ??tindir. He? olmasa g?zl?yib Qazmalar stansiyasinda d?ss?ydin, oradan taksil?rl? hara ist?s?ydin ged? bil?rdin.
“Niy? b?s t?limatda Iyd?lini yaziblar? ?g?r lazim olsaydi Qazmalari yazardilar. Yaziblarsa, dem?li, burada qatardan d?sm?k lazimdir. S?rh?d?i ?ekist kimi h?mis? s?rvaxt olmalidir – xidm?td? d?, m?tb?xd? d?, s?yah?td? d?, haradan, n? vaxt g?lib hara getdiyini he? kim g?rm?m?lidir. Yoxsa onun harasi oldu s?rh?d?i?” Osman ?z-?z?n? bel? d?s?nd? v? fikirl?sdi ki, Iyd?lid? d?sm?yi d?zg?nd?r, yoxsa iyirmi-otuz g?z?n vaqon qapilarina dikildiyi Qazmalarda d?sm?k s?rh?d?i isi deyil.
–M?n xidm?ti marsrutdan qiraga ?ixa bilm?r?m. G?nd?risimd? d? bel? yazilib. – Bas leytenant Osmanov k?n?ls?z, lakin ciddi v? r?smi cavab verdi ki, b?l?d?i daha he? n? dem?sin.
Bu zaman qatar s?r?tini azaltmaga basladi. B?l?d?i a?arini g?t?r?b tambura g?ldi v? dayanmaqda olan vaqonun qapisini a?di, pill?k?n avtomatik olaraq asagiya uzandi. Samir? xanim k?nara ??kilib d?sm?k ???n leytenanta yol verdi.
–Sag olun! – Leytenant Osmanov dilucu sagollasib pill?k?ndan yer? d?sd?.
–Siz d? sag-salamat gedib ?atin, h?m d? ugurlu xidm?tl?r olsun, oglum! – Samir? xanim sanki bir ana n?vazisi il? onun arxasinca xos arzularini bildirdi.
Osman vaqondan ??-bes addim aralanmisdi ki, qatar yerind?n t?rp?ndi, dayanmasi, b?lk? d? he? bes-on saniy? ??km?di. G?zl?ri dolmus b?l?d?i, sanki dogma oglunu ?sg?rliy? yola salirmis kimi onun dalinca s?sl?ndi, amma qatar s?r?t g?t?rd?y?nd?n relsl?rl? t?k?rl?rin s?rt?nm?sind?n alinan, getdikc? gurlasmaqda olan s?sl?r? qarisan b?l?d?inin s?sind?n Osman he? n? anlamadi. Qatar bir anin i?ind? s?t?y?b ke?di v? z?lm?t qaranligin i?ind? ?riyib yoxa ?ixdi.
Ayin isiginda parildayan relsl?rd?n basqa ?trafda he? n? g?r?nm?rd?. Osman ?trafi diqq?tl? n?z?rd?n ke?irdikd? on bes-iyirmi addimliqda bir taxta budka onun diqq?tini ??kdi. Yavas-yavas budkanin yanina g?ldi. Taxta budkanin qapisi bagli idi. Yol t?miri is?il?ri ???n n?z?rd? tutuldugunu z?nn ed?n Osman ?amadanini budkaya s?yk?di. ?sya ?antasini da ?iyinl?rind?n d?s?r?b ?amadanina s?yk?di. Sonra bir siqaret ?ixardib yandirdi. Gec?nin bu vaxti siqaretin t?st?s?n? qarisib ciy?rl?rin? dolan k?nd havasi ona x?susi l?zz?t verdi.
Siqaretini ??k?-??k? n? ed?c?yini, gec?nin bu vaxti haraya, hansi istiqam?t? v? nec? ged?c?yini d?s?nm?y?, d?s?nc?l?rind? g?l?c?k zastava h?yatini m??yy?nl?sdirm?y? ?alisdi. Ola bilm?zdi ki, onu qarsilamaga g?lm?sinl?r. Komandanin ?mri ona verildiyi kimi m?tl?qdir ki, s?rh?d d?st?si q?rargahina, s?rh?d zastavasina da g?nd?rilib. Kims? onu qarsilamaga, zastavaya q?d?r m?saiy?t etm?y? g?lm?liydi? “B?lk? onlar da b?l?d?i kimi Qazmalarda d?s?c?yimi z?nn edibl?r?”
Uzaqda, harda is? ?aqqallarin ulasmasi gec?nin s?kutunu pozurdu. Osman budkanin qabaginda siqaret ??k?-??k? var-g?l edir, bir ?ixis yolu tapmagi d?s?n?rd?. El? bu zaman agacliqda siqqilti esidildi. Budkanin b?yr?nd?, ay isiginin tutmadigi t?r?fd? yer? oturub dinl?m?y? basladi; kims? yavas-yavas ona t?r?f g?lirdi. Osman addim s?sl?rini bir az da diqq?tl? dinl?dikd?n sonra g?l?nin adam oldugunu y?qinl?sdirdi. Tez siqaretini yer? atib ayagi il? s?nd?rd?.
–?h?…, ?hh?…
Agacliqdan iki d?f? ?sk?r?k s?si g?ldi, g?l?n adam h?qiq?t?nmi ?sk?rd?, yoxsa imitasiya el?di, bunu Osman ayird ed? bilm?di. H?min s?mt? diqq?t k?silib g?l?n adamin ?z? ?ixmasini g?zl?di.
–?h?…
Leytenant Osmanov lap yaxinliqdan ?sk?r?k s?sini esid?n kimi g?l?n adamin ?hli-hal oldugunu y?qinl?sdirdi, g?l?n h?r kim idis?, ?z?n? nisan verirdi. D?rhal cib fanarini ?ixarib hazir tutdu ki, yaxin m?saf?d? sif?tini isiqlandirib g?r? bilsin. G?l?n h?r kim idis?, onu qarsilamaga g?l?n s?rh?d?il?rd?n deyildi – bunu y?qin etdi leytenant Osmanov. ?n azindan s?rh?d?il?rin fanari olmaliydi – bel? qaranliq gec?d? fanarsiz h?r?k?t etm?k ?ox ??tindi, h?tta ?razini yaxsi taniyan adam olsa bel?, ??nki ayin isigi h?r yeri isiqlandirmirdi.
N?vb?ti ?sk?r?k s?sini lap yaxin m?saf?d? esid?n leytenant Osmanov c?ld cib fanarini yandirib g?l?n adamin sif?tini isiqlandirdi. ?ynind? g?d?k??, ?lind? kort?bii hazirlanmis ?sa, basinda isti qis papagi olan ahil yaslarinda bir kisi onun bes-alti addimligina ?atib dayandi.
–T?k g?lmisiniz? – Ilk suali qoca verdi.
–Siz kimsiniz? – Leytenant suala-sualla cavab verdi.
–Salam, oglum. – Sanki indi n?f?sini d?rirmis kimi kisi leytenanti salamladi, ancaq ona ?l uzatmadi. – Y?qin zastavaya ged?c?ks?n?
Osman qocanin suali qarsisinda duruxdu. “Qoca kimdir? Onun zastavaya ged?c?yini haradan v? nec? ?yr?n? bil?rdi?”
Uzaqdan ulasan ?aqqallarin s?si g?cl?ndikc? gec? daha da vahim?li g?r?n?rd?. Bu qaranliq gec?d? ke?idd? onlarin ikisind?n basqa he? kim yox idi. Inansa da, inanmasa da leytenant onunla danismali, h?md?m olmali idi. Osmanov qorxu hissi ke?irm?s? d? ehtiyatli olmaga ?alisdi.
–Bunu siz hardan bilirsiniz?
–Bunu bilm?y? n? var ki, oglum? S?n burdan ke??n n? birinci s?rh?d?i deyils?n, n? d? axirinci. Birinci d?f? g?l?nl?r h?mis? s?hv?n burda d?s?rl?r. El? ki, yolu-yolagani ?yr?ndil?r, sonra Qazmalarda d?s?b oradan zastavaya taksi il?, ya arxalarinca g?l?n masinla yollanirlar.
“Bunu b?l?d?i d? m?n? dedi. Yaxsi, b?s bel? olan halda niy? t?limatda zastavaya getm?k ???n d?s?l?c?k yer “Iyd?li” g?st?rilib?” Osman ?zl?y?nd? bir an g?t?r-qoy edib qocadan sorusdu:
–Buradan zastavaya getm?k olmaz ki?
–Y?qin ki, s?n t?z? zastavani n?z?rd? tutursan – Kilid zastavasini. Niy? olmur, olar. – Qoca suala aram-aram cavab verdi. – ?vv?lc? bu ?razil?rin hamisina Salam M?lik zastavasindan n?zar?t edirdil?r. Zastavaya da Qazmalardan gedirdil?r. Kilid zastavasini t?z? yaradiblar – he? bir il olmaz. Oraya Qazmalardan da getm?k olar, burdan da. Ancaq ?n yaxin yol burdandir. Int?hasi buradan masin yolu-zad yoxdur, g?r?k piyada ged?s?n.
–N? q?d?r getm?k lazimdir?
–Yaxsi gets?n saat yarimliq yoldur, on kilometrd?n bir az artiq olar.
–Olsun, m?n ged?r?m. T?ki siz m?n? yolu g?st?rin.
–T?l?sm?, oglum. H?l? s?h?rin a?ilmasina ?ox var. Ged?k, bizd? gec?l?y?rs?n. S?h?r s?bh tezd?n ati ver?r?m, minib yoluna davam ed?rs?n. At min? bilirs?nmi? Narahat olma, K?h?r nadinc deyil, yolu da yaxsi taniyir. ??hlim? d?sd?, qiraga ?ixan deyil, birbas s?ni zastavaya aparacaq.
–Ati indi ver? bil?rs?nmi? M?n yoluma davam ed?rdim.
–Oglum, s?h?rin a?ilmasina h?l? ??-d?rd saat var. Bir azdan ay dagin arxasina ke??c?k, ?trafi z?lm?t qaranliq b?r?y?c?k. Gedib qayadan u?arsiniz, ati da, ?z?n? d? t?l?f ed?rs?n. G?l, g?r?m, ged?k ev?. Hava isiqlasar, sonra yola salaram, ged?rs?n.
Osmanov daha bir s?z dem?d?n ?sya ?antasini g?t?r?b k?r?yin? geyindi. ?amadanini yerd?n qaldirib qocanin arxasinca addimladi. Ay, dogrudan da ?f?q? yaxinlasirdi, b?lk? d? bir barmaq m?saf?sind?ydi. Qocanin danisiginda bir dogmaliq, bir s?mimiyy?t hiss ets? d? ?r?yind?ki s?bh?l?r ona rahatliq vermirdi. Amma basqa ?ixis yolu da g?rm?rd?.
Agacligin arasindan ke?ib d?mir yol x?ttind?n ?ox da uzaqda olmayan, t?xmin?n yetmis-s?ks?n addimliqda bir evin qarsisinda dayandilar. Birm?rt?b?li balaca evin giris qapisi ?z?rind? yanan z?if lampa ?trafi g?cl? isiqlandirirdi.
–T?kmi yasayirsiniz? – Qoca cibind?n a?ar ?ixardib qapinin ?st?nd?ki asma qifili a?maq ist?y?nd? Osmanovun aglina g?l?n sual bel? oldu.
Qoca t?mkinini pozmadan qapini a?di, sonra ?z?n? qonagina tutdu:
–Xos g?lmisiniz. Buyurun, ev? ke??k. – dedi. – Indi g?l, tanis olaq, oglum. M?nim adim Savalandir – Savalan baba, esitm?mis olmazsan. B?t?n s?rh?d?il?r m?ni bel? ?agirir.
–M?nim adim Osmandir.
–Lap yaxsi, bundan sonra bir-birimizi taniyacagiq. Indi is?, buyur, ke? i??ri. – Savalan baba bunu deyib i??ri ke?di v? d?hlizin isigini yandirdi ki, Osman da i??ri ke?? bilsin. El? ki, Osman i??ri ke?ib ?amadanini yer? qoydu, Savalan kisi qapinin c?ft?sini vurub d?hlizin basindaki otaga getdi. Isigi yandirib elektrik ?aynikini qosdu. Osmanin d?hlizd? qaldigini g?r?b s?sl?ndi.
–Y?qin, yorgunsan, yatmaq ist?yirs?n? Ancaq yol g?lmis?n, bir st?kan isti ?ay i?s?k pis olmazdi. Ke?, g?l bura. ?ayimizi i??k, durub yatagini g?st?r?r?m.
Enli d?hlizd? paltar asmaq ???n divarlara h?r iki t?r?fd?n asilqanlar b?rkidilmisdi. Sag v? sol otaqlarin qapilari da d?hliz? a?ilirdi. Savalan kisinin g?st?rdiyi basdaki otagin – m?tb?xin qapisi a?iq idi, Osman ?amadani il? s?hra ?antasini d?hlizin k?nc?n? qoyandan sonra m?tb?x? ke?di. Elektrik ?aynikinin diziltisi, pil?t?nin ?st?nd? d?m? qoyulmus q?f?danin s?sini ?st?l?misdi – otagin s?kutunu pozan yegan? s?s ?aynik diziltisiydi. Bir m?dd?t qonaginin duruxdugunu g?r?n Savalan kisi ayaga qalxib d?hlizin sol t?r?find?ki qapini g?st?rdi.
–Buyur, ?syalarini ora ke?ir. – dedi. – N?v?m Bab?kin otagidir.
Osman d?hliz? qayidib ?syalarini g?t?rd?, Savalan kisinin otagina ke?ib onlari k?nc? qoydu. Otaqda taxtadan q?dimi ?arpayi vardi – Osman he? vaxt bel? yatacaq g?rm?misdi. Otaga ani g?z g?zdirdikd?n sonra m?tb?x? qayitdi. Savalan kisi ?aylari s?z?b masanin ?st?n? qoymusdu. H?m d? nim??y? bir ne?? pryannik v? pe?enye qoyulmusdu.
–Utanma, oglum, babanin olanindan, ?ayini sirni il? i?.
Osman ?ayini rahat i?sin dey? Savalan kisi ?ayindan bir qurtum alib danismaga basladi.
–H?, oglum, m?n ?lli ildir ki, burda yasayiram. Bir vaxtlar “Komuna” sovxozunun qarovul?usuydum – buralar sovxozun bi??n?k yerl?riydi. K?ndimiz uzaq deyil, iki kilometrlikd? yerl?sir. Usaqlar m?kt?b? piyada gedib-g?l?rdil?r. El? ki, b?y?d?l?r, ?ixib getdil?r s?h?r?. N?v?m Bab?k m?niml? qalirdi. O da bu il m?kt?bi bitirib getdi s?h?r?, deyir universitet? q?bul olub.
–B?s yoldasiniz?
–Sara v?fasiz ?ixdi, on ild?n ?oxdur ki, d?nyasini d?yisib. Torpagi sani yasasin, adini n?v?m? qoymusam.
–Allah r?hm?t el?sin! – Osman s?hb?tin m?vzusunu d?yism?y? ?alisdi. – Indi ki, sovxoz yoxdur, niy? gedib ?vladlarinizin yaninda rahat yasamirsiniz?
–Burda lap rahatdir m?nim ???n. T?k deyil?m, tez-tez s?nin kimi g?lib-ged?n s?rh?d?i dostlarim m?n? bas ??kir. – Savalan kisi ?ayindan bir ne?? qurtum i?ib ?z? s?hb?tin m?vzusunu d?yisdi, el? bil xatir?l?ri oyanmisdi. – Abasquluyevd?n ?z?b?ri zastavada xidm?t ke??n kim varsa hamisi m?ni taniyir. Bir ne?? saatliq da olsa, n? vaxtsa qonagim olublar, ?ayimi i?ibl?r. Sag olsunlar, he? vaxt m?ni unutmayiblar, bayramlarda m?nsiz masa ?trafina toplasmayiblar, h?mis? basda oturdublar, sagligima bad? qaldiriblar. G?lib-ged?nd?n d? h?mis? halimi x?b?r alirlar.
“Abasquliyev, bizim generalmi? S?rh?d Qosunlari Akademiyasinin r?isimi? B?s onda, bil?nd? ki, m?n bu zastavaya yollaniram, niy? m?n? he? n? dem?di? Axi ?z? m?ni t?limatlandirdi, c?nab generalin?” Savalan kisi danisdiqca Osman fikir-x?yal al?min? daldi. X?yallar onu bir ay ?vv?l?, buraxilis yigincagina apardi.
…Hami b?y?k iclas salonuna toplasmisdi – m?zunlarin se?im g?n?yd?. “Kim harada ist?yir, qoy xidm?t ke?sin. S?rh?dl?rd?n baslanan v?t?n qanan, basa d?s?n, m?q?dd?s borcunu anlayan h?r k?s ???n ?lk?nin h?r yeridir”. Ilk d?f?ydi ki, Komandan se?imi m?zunlarin ?z ixtiyarina buraxmisdi. Odur ki, Akademiyanin r?isi general Abasquliyev se?imd? ?z? s?xs?n istirak edirdi, bununla bel? masanin ?st?n? s?rh?d d?st?l?ri v? zastavalarin adlari yazilmis v?r?ql?r d? d?z?lm?sd?. Kim ki, xidm?t ke??c?yi zastavani m??yy?nl?sdir? bilmirdi, o, b?xt?b?xt v?r?q ??km?li olurdu. H?min v?r?qd? hansi zastava g?st?rilirdis?, m?zun da oraya t?yinat alirdi.
M?zunlar arasinda bes n?f?r isgal olunmus rayonlardandi ki, onlardan da biri Osmanovdu. M?daviml?rin t?hsilin? x?susi qaygi il? yanasan general se?imd? d? istirak ed?rk?n xeyir-duasini, n?sih?tl?rini ?sirg?m?di v? se?im? m?cburi k??k?n usaqlarindan basladi.
–Kim harada xidm?t ke?m?k ist?yirs?, buyursun, s?yl?sin.
–M?n v?r?q ??k?c?y?m! – M?zunlardan d?rd? xidm?t etm?k ist?dikl?ri yeri bildirs?l?r d? n?vb? Osmana ?atdiqda o, inadkarligini bildirdi. – T?xmin?n bilir?m ki, ?n vacib v? ilboyu ekstremal s?raitl?r yasanan bir zastavaya t?yinat alacagam. Bu m?nim d? ?r?yimc?dir. V?t?n yolunda ?n m?r?kk?b s?raitl?r? sin? g?rs?m, ?n ??tin tapsiriqlari yerin? yetirm?k m?n? tapsirilsa q?lbimd? rahatliq taparam.
Osman v?r?qi ??kib generala g?st?rdi. Abasquliyev v?r?qd? yazilan zastavanin adini sanki oxumadi, birn?f?s? uddu. Onun sif?t cizgil?rind?ki d?yisikliyi hiss ets?l?r d? n? Osman, n? d? dostlari bir s?z sorusmadi. General bir m?dd?t v?r?q? baxa-baxa qaldi.
–C?nab general, m?n haziram…
–H?… – Osmanin s?z? axir ki, generali fikrind?n ayirdi. – S?n? ugurlar olsun, oglum. Iyd?li zastavasi yenidir, ?vv?ll?r h?min ?razil?rin d? kesiyini qonsu Qazmalar zastavasi ??kirdi. Dogru fikirl?smisiniz, h?min ?razil?r ilboyu ekstremal s?raitl?rl? ?zl?sir, qisda borani, ?ovgunu, yazda da sims?yi, dolusu, leysani ?skik olmur. Orada ilk n?vb?d? t?bi?tin siltaqligina sin? g?rm?k g?r?kdir. Iyd?lid? bir ke?id olmalidir – g?r?k ki, h?min ke?idd?n ancaq s?rh?d?il?r istifad? edirl?r. Qatar c?misi bes-on saniy? dayanir. Qatarin h?min yerd?n gec? ke?diyini n?z?r? almaq, zastavaya x?b?r g?nd?rm?k lazimdir ki, qarsilamaga g?lsinl?r. Yoxsa, zastavani gedib tapa bilm?zs?n.
…-H?, oglum, dey?s?n, yuxun g?lir, yaman fikr? getmis?n. – Savalan kisinin q?fild?n dill?nm?si Osmani fikir-x?yal al?mind?n ayirdi. – ?ayini i?, get yat.
–Yaxsi. – Osman soyumus ?ayini birn?f?s? i?ib yatmaq ???n otaga yollandi.
Otaqda ?arpayidan, tumbo?kadan basqa bir d?n? d? skaf vardi – yuxari basda qoyulmusdu. Universal skafdi, paltar, ?sya ???n n?z?rd? tutulmusdu, yoxsa kitab r?fiydi, bilinmirdi. Skafin ortasinda qoyulmus g?zg?n?n h?r iki t?r?find? nisb?t?n b?y?k ?l??d? g?t?r?lm?s s?kill?r qoyulmusdu. Osman h?min s?kill?rin Savalan kisinin ?cdadlarina m?xsus oldugunu d?s?nd?: “Savalan kisi ata-anasinin s?kill?rini niy? ?z otaginda saxlamir ki? Bir d? valideynl?rin s?klini b?y?d?b ramkaya saldirmirlarmi?”
M?xsusi olaraq baxmaq ist?m?s? d? ani olaraq n?z?rini s?kill?r? zill?yib ??kdi – s?kill?r cavan adamlarin s?kill?riydi, sag t?r?fd?ki qiz, sol t?r?fd?ki is? oglan s?kiliydi. “Axi Savalan kisi dedi ki, bu otaq onun n?v?sinin otagidir. H?, y?qin n?v?si Bab?kl? onun arvadinin s?kill?ridir. Yox, yox, o ki, on birincini t?z?c? qurtarib, universitet? bu il q?bul olunub. Bu yasda da adam evl?ndir?rl?r?” S?kill?r? bir d? diqq?tl? baxdi, qiz ona yaman tanis g?lirdi. Osman s?kild?n ona boylanan qizi g?rm?sd?, amma harada g?rm?sd?, onu yadina sala bilmirdi. He? paltarini da soyunmadan ?arpayiya uzandi – el? s?kill?r? baxa-baxa yuxuya getdi. Savalan kisinin otaga girib isigi s?nd?rm?yind?n d? x?b?ri olmadi.
S?h?rin alatoranliginda yola ?ixdi. Savalan kisi dediyi kimiydi, daglarin qoynuna dogru bir cigir vardi, k?h?r at ancaq cigirla ir?lil?yirdi, onu s?rm?y? ehtiyac yoxdu, ?z? gedirdi. ??tini Bitarin yamacini ?ixincaydi, oradan o t?r?f? yol dolayilanirdi, h?m d? zastava ovuc i?i kimi g?r?n?rd?. Zastavaya Qazmalar stansiyasi t?r?fd?n g?l?n sosse yolu il? he? bir yerd? k?sism?y?n cigir, g?r?n?r, ?ox yaxin m?saf?d?n ke?irmis. “Burani piyada da g?lm?k olardi” – g?lib ?atandan sonra Osman bel? d?s?nd?. Ancaq piyada g?lm?y? ?amadani v? ?sya ?antasi mane?ilik t?r?d?c?kdi.
Leytenant Osmanov zastavaya ?atanda s?h?r b?lg?s? aparilirdi. N?zar?t Buraxilis M?nt?q?sinin (qisa olaraq NBM adlandirirlar) n?vb?t?isi at belind? g?l?n leytenanti g?rc?k bildi ki, zastavaya g?lib, ya yoxlamadir, ya da xidm?t yerin? t?srif buyurub. Odur ki, iti addimlarla yaxinlasib ?z?n? t?qdim etdi, he? imkan verm?di ki, leytenant atin belind?n yer? d?ss?n.
–C?nab leytenant! N?zar?t Buraxilis M?nt?q?sinin n?vb?t?isi ?avus Ibrahimov.
–Leytenant Osmanov. – Atdan d?s?b o da ?z?n? tanitdi. – Zastava r?isin? x?b?r ver.
–Zastava r?isi indi s?h?r b?lg?s?n? aparir. – ?avus Ibrahimov imkan verm?di ki, leytenant s?z?n? bitirsin. – Siz bir az s?br edin, b?lg? qurtarsin, m?n ?z?m x?b?r ver?c?y?m.
Qaydani bilirdi dey? leytenant Osmanov zastavanin ?razisin? ke?m?y? c?hd g?st?rm?di. Ati yaxinliqdaki d?miragacin al?aq budaqlarindan birin? bagladi. Sonra ?amadanini atin belind?n d?s?r?b NBM budkasinin divarina s?yk?di, ?sya ?antasini da onun yanina qoydu. Indi yadina d?sd? ki, s?h?rd?n b?ri dilin? bir d?n? d? olsun siqaret d?ym?yib. Cibind?n bir siqaret ?ixarib yandirdi. Sonra telefonunu ?ixarib baxdi, saat s?kkiz iyirmi besi g?st?rirdi. Amma burada, dey?s?n set tutmurdu, ??nki antenanin g?st?ricil?ri h?m “Narmobil” d?, h?m d? “Baksell” d? skalasiz qalmisdi. Osman telefonunun cibind? qalib sixildigini, buna g?r? d? setin itdiyini z?nn edib telefonu silk?l?di, silk?l?di, d?ym?l?rini asagi-yuxari t?rp?tdis? d? bir sey d?yism?di. D?niz s?viyy?sind?n, b?lk? d? min bes y?z metr m?saf?d?n h?nd?r olan bu ?razid? ola bilm?zdi ki, mobil telefon isl?m?sin. G?r?n?r, hansisa qurgu il? s?ani dayandiriblar. Axi bura m?h?m bir yer, d?vl?t s?rh?dl?rinin kesiyini v? m?hafiz?sini t?skil ed?n s?rh?d zastavasinin ?razisi idi.
Siqaretini t?z?c? ??kib qurtarmisdi ki, ?avus Ibrahimov t?ng?n?f?s g?ldi.
–C?nab leytenant! – dey? m?raci?t etdi. – Mayor B?d?lov sizi g?zl?yir.
Leytenant Osmanov siqareti yer? atib ayagi il? s?nd?rd?. ?l atib ?amadani g?t?rm?k ist?y?nd? ?avus Ibrahimov dill?ndi:
–Narahat olmayin. Biz ged?k. M?n tapsiraram, ?syalarinizi hara lazimdirsa g?tir?rl?r.
Onlar bir-birinin ardinca NBM-d?n i??ri ke?ib zastava r?isinin d?ft?rxanasi yerl?s?n birm?rt?b?li binaya t?r?f yollandilar.
Leytenant Osmanov qapini d?yd?kd? ucadan “buyurun” s?z?n? esid?n kimi i??ri ke?di. Mayor B?d?lov masanin arxasindan ?ixib onunla g?r?sm?k ???n qapiya t?r?f addimlayirdi.
–C?nab mayor! Leytenant Osmanov xidm?t ke?m?k ???n sizin s?r?ncaminiza g?lmisdir.
Tanisliq ?ox da uzun ??km?di. Leytenant Osmanov ?z? haqqinda qisa m?lumat verdikd?n sonra mayor B?d?lov zastava n?vb?t?isin? selektor vasit?sil? bas leytenant ?zimovu ?agirmagi tapsirdi. S?xsi hey?t ?zr? m?avin olan bas leytenant ?zimov sanki qapinin arxasinda durub ?agirilacagini g?zl?yirmis.
–C?nab mayor! 18-ci n?qt?nin yaxinliginda tutulan usaqlari danisdirdim. S?bh?li he? n? askar olunmadi. Usaqlar qonsu ?v?likli k?ndind?ndirl?r. D?n?n d?rsd?n sonra axsam?st? dagdagan yigmaq ???n mes?y? gedib ?ks istiqam?td? h?r?k?t ed?rk?n qaranliga d?s?b azmislar v? s?rh?d x?ttinin yaxinliginda s?rh?d naryadi il? qarsilasmislar. Qorxub qa?maq ist?y?rk?n ?sg?rl?rimiz onlari yaxalayaraq zastavaya g?tirmisl?r. Icra n?may?nd?sin? m?lumat vermisik, valideynl?ri m??yy?nl?sdirilib.
–Neyn?k. Indi s?rh?d d?st?sinin q?rargahindan x?susi s?b?nin zabiti g?lir, yoldadir. Biz bir sey askarlaya bilm?diks?, o, usaqlarla s?hb?t ed?r. B?lk? bir sey tapib ?z? ?ixartdi. Sonra da usaqlari ona t?hvil ver?rik, q?rargaha aparar.
–Yoldas mayor! Burada x?susi s?b?lik n? var ki?! Icra n?may?nd?sin? m?lumat vermis?m. Indi usaqlarin arxasinca valideynl?ri g?lm?lidir.
–N? deyir?ms?, onu da el?. Burada m?m? yey?nd?n p?p? yey?n? kimi h?r k?s bilir ki, ?razi s?rh?d b?lg?sidir. Indiy? kimi qus quslugu il? s?rh?ddin ?lli-y?z metrliyind? h?rl?nm?yib. Yerli ?halid?n he? kim s?rh?d?i g?r?nd? qa?mayib. Usaqlar ?sg?rl?ri g?r?nd? qa?maga c?hd g?st?ribl?rs?, dem?li burada n? is? bir sirr var. ??nki mes?d? azmis usaqlar ?sg?rl?rd?n qa?mali deyildi, onlara yaxinlasib k?nd? qayitmaq ???n k?m?k ist?m?liydi. Bax, b?t?n bunlari aydinlasdirmaq g?r?kdir. Biz aydinlasdira bilm?diks? x?susi s?b?nin zabiti m?tl?q m??yy?nl?sdir?r.
–Aydindir! – dey? yariciddi, yarik?n?ls?z cavab verdi bas leytenant ?zimov.
–Leytenant Osmanovu da ?z?nl? g?t?r, zastavadaki h?yat bar?d? m?lumat ver?rs?n. H?m d? otagin a?arini verin, yerl?ssin. Nahardan sonraki b?lg?d? s?xsi hey?t? t?qdim ed?r?m.
–C?nab mayor, b?s Savalan kisinin ati nec? olsun? – Leytenant Osmanov maraqlandi. – Axi onu geri qaytarmaq lazimdir.
–He? narahat olma. Gizir Yusifov bu g?n m?zuniyy?t? ged?c?kdir. Savalan kisinin atini da o, aparar.
–Ged? bil?rikmi? – Bas leytenant ?zimov lap tikan ?st?nd? oturubmus kimi dill?ndi.
–Gedin.
–Oldu! – Bas leytenant ?zimovla leytenant Osmanov t?zim edib otaqdan ?ixdilar.
–Tanis olaq, m?nim adim Vidadidir. – ilk olaraq bas leytenant ?zimov ?l uzatdi.
–Osman! – Leytenant Osmanov onun ?lini sixdi.
–S?rh?d Qosunlarinin Akademiyasini bitirmis?n?
–H?, b?s s?n?
–M?n Pedoqoji Universitetin psixologiya fak?lt?sini bitirmis?m. ?sg?rlikd?n sonra ?? ayliq zabit kursu ke?ib h?rbi r?tb? almisam. Bes illik m?qavil? ?sasinda xidm?t ke?ir?m. ?? ilim ke?ib, qalib iki ilim.
Onlar danisa-danisa g?lib bas leytenant ?zimovun d?ft?rxanasina ?atdilar. Otaga daxil olan kimi usaqlarin ikisi d? yerl?rind?n dik atildilar.
–Baxin, siz? axirinci x?b?rdarligimi edir?m. Leytenant Osmanov sizin isinizl? bagli Bakidan g?lib. Indi o da sizinl? s?hb?t aparacaq. ?g?r g?nahinizi boynunuza almasaniz… isl?riniz firixdir. – Bas leytenant ?zimov bunu deyib otagi t?rk etdi, ?ixanda leytenant Osmanova isar? verdi ki, s?hb?tini el?, indil?rd? qayidiram.
–Oturun! – Leytenant Osmanov usaqlara asta s?sl? komanda verdi v? ?z? d? ke?ib onlarla ?zb??z ?yl?sdi. – Tanis olaq. – deyib ?l uzatdi.
Usaqlar bunu g?zl?mirmis kimi devik?-devik? qaldilar, sonra bir-birl?rinin ardinca leytenantla ?l tutub salamlasdilar.
–Habil.
–C?ms?d.
Usaqlar adlarini dey?nd? el? bil agarmis b?nizl?rinin r?ngi yerin? g?ldi, sif?tl?ri allandi. Bu, ?lb?tt? ki, leytenant Osmanovun n?z?rind?n yayinmadi, dem?li, s?mimi s?hb?t aparmaq olardi.
–Komandir, b?s bizi d?ym?y?c?ksiniz?
–Kim dedi ki, sizi d?y?c?yik? – Leytenantin sualina usaqlar cavab ver? bilm?di, sad?c? g?zl?rini d?yd?l?r.
–B?s bayaqki komandir deyirdi ki, bizi t?rm?y? basdiracaq.
–D?ym?k n?y? lazimdir. – Leytenant Osmanov g?l?ms?nd?. – Biz cinay?tkari axtaririq. Siz bu isd? g?r?k biz? k?m?k ed?siniz.
–Siz? nec? k?m?k ed? bil?rik. Biz axi he? bir cinay?tkar g?rm?misik v? tanimiriq da. – Habil cavab verdi, C?ms?d d? onun dedikl?rini basinin isar?si il? t?sdiql?di.
–Usaqlar, g?zl?m?y? vaxtimiz yoxdur. Siz sad?c? basiniza g?l?n ?hvalati danisin, ancaq he? n?yi gizl?tm?yin. Mes?y? n?y? getmisdiniz, orada n? g?rd?n?z, kimi g?rd?n?z?
–Mes?y? dagdagan yigmaga getmisdik. Bird?n yagis yagmaga basladi. Islanmamaq ???n gizl?nm?y? yer axtarirdiq. G?rd?k kims? qayanin dibind?ki magaraya t?r?f gedir. Biz d? onun arxasinca d?sd?k. Yaxinlasanda g?rd?k ki, Kor Miseyibdir. ?iynind? d? qara sumkasi vardi. O, qayanin dibind?ki magaraya girdi. Qorxduq ondan, g?zl?dik ki, ?ixib getsin. Miseyib k?ndd? bizi g?r?nd? h?mis? qovalayir, onun usaqlardan xosu g?lmir. Yagis g?cl?nmisdi, biz islanirdiq, odur ki, birt?h?r qayanin asagi t?r?find?ki iri daslarin qarnina sigindiq. Yagis k?s?nd? artiq qaranliq d?sm?sd?. Ha axtardiqsa g?ldiyimiz yolu tapa bilm?dik. Bird?n yaxinliqda s?s esitdik – el? bildik Kor Miseyibdir, bizi d?ym?y? g?lir. Qa?ib gizl?nm?k ist?yirdik ki, ?st?m?z? isiq salib tutdular. Sonra bildik ki, bizi tutan Miseyib kisi deyil, s?rh?d?il?rdir. Komandir, vallah, biz he? n? ogurlamamisdiq, mes?y? dagdagan yigmaga getmisdik.
–O Miseyib dediyiniz dogrudan kordur?
–Hami ona Kor Miseyib deyir, adamlari g?r?nd? g?z?n?n birini qiyib baxir.
El? bu vaxt qapi a?ildi v? bas leytenant ?zimov qabaqda, onun arxasinca da m?lki geyimli, orta yasli bir kisi otaga daxil oldular. Onlari g?r?n kimi usaqlarin b?nizi yenid?n saraldi. Leytenant Osmanov basa d?sd? ki, g?l?n x?susi s?b?nin zabitidir. D?rhal ayaga qalxib ?z?n? t?qdim etdi:
–Leytenant Osmanov.
–Kapitan Seyfullayev, x?susi s?b?nin zabiti. – Qonaq ?lini uzadib g?r?sd? v? tam ciddiyy?ti il? sorusdu: – H?, n? aydinlasdira bilmisiniz?
–Usaqlar mes?d? Miseyib kisini g?r?bl?r – Kor Miseyibi. – Osmanov m?lumat verdi.
–Miseyib kisini? – Kapitan Seyfullayev qulaqlarina inanmirmis kimi d?qiql?sdirm?k ist?di.
–H?, h?, Miseyib kisini. ?iynind? d? balaca qara sumkasi var imis. Sildirim qayaliqdaki magaraya girib. Nec? ki? Siz onu taniyirsiniz?
–He?. Bel? birisi var, bizd? qeydiyyatdadir. On bes g?nd?n artiqdir ki, onu g?r?n olmayib. G?r?s?n mes?d? n? edirmis? – Kapitan Seyfullayev ?z?n? usaqlara tutdu: – Usaqlar, h?min yeri biz? g?st?r? bil?rsiniz?
–Biz mes?d? azmisdiq, geriy? yolu tapa bilmirdik. – dey? Habil cavab verdi.
–Aydindir. – Leytenant Osmanov k?m?klik g?st?rdi. – Sizi s?rh?d?il?rin tutdugu yer? aparsaq, oradan Miseyib kisinin girdiyi magaranin yerini g?st?r? bil?rsiniz?
–Onlar bizi tutanda qaranliq idi. He? ?z?m?z d? bilmirdik ki, ora nec? g?lib ?ixmisiq. – C?ms?d ?iyinl?rini ??kib dodaqlarini b?zd?.
–Yaxsi, vaxt itirm?k olmaz. – Kapitan Seyfullayev m?zakir?y? son qoymaq ist?di. – Ged?k hadis? yerin?. Usaqlar qaranliqda ?ox ged? bilm?zdil?r. Onlar tutulan yerl? magara bir-birin? yaxin olmalidir.
Zabitl?rin h?r ??? ayaga qalxdi, usaqlar da durdular.
–S?n qal. – Bas leytenant ?zimov leytenant Osmanova dilxosluq el?di. – H?m t?z? g?lmis?n, h?m d? yol g?lib yorulmusan. Buralari da tanimirsan. ?vv?lc? zastavada s?rait il?, xidm?t yerl?riyl? tanis olsan yaxsidir. Mayor B?d?lov ?z? d? bel? dedi.
–C?nab bas leytenant! – Leytenant incik halda dill?ndi. – M?n dinc?lm?y? yox, d?vl?t s?rh?dl?rimizin m?dafi?sind?, m?hafiz?sinin t?skilind? istirak etm?y? g?lmis?m.
–Niy? x?trin? d?yir. M?n s?n? el?-bel? s?zg?lisi dedim. Getm?yin? onsuzda mayor B?d?lov icaz? verm?y?c?k.
–?hs?n leytenant! – Kapitan Seyfullayev g?nc leytenanti ?t?rgi s?zd?. – Yaxsi, g?l, m?n mayor B?d?lovdan xahis ed?r?m. S?nin d? biziml? getm?yin? icaz? ver?r.
Kapitan Seyfullayev ?zl?y?nd?: “Z?if zabit? oxsamir. Anadang?lm? belidir?klidir, dey?s?n. Bundan yaxsi s?rh?d?i ?ixacaq” dey? d?s?n?r?k otagi birinci t?rk etdi. Onlar birlikd? mayor B?d?lovun otagina g?ldil?r.
–Vaxt itirm?k olmaz. ?m?liyyat s?raitini n?zar?t? g?t?rm?k lazimdir. – Mayor B?d?lov zabitl?rin niyy?tini dinl?dikd?n sonra “xeyir-dua” verib onlari yola saldi. – M?niml? rabit? ?laq?sind? olun.
Usaqlar k?nd usaqlari idi – s?rh?d?il?rd?n he? d? geri qalmirdilar. Amma ?ox yorulduqlarindan yoxusun s?rt yamacinda dayanasi oldular.
–B?lk? bir az dinc?l?k. – Bas leytenant t?klif etdi, he? kimin dinm?diyini g?r?b q?rarini a?iqladi. – Pe-re-val.
–Pis olmazdi. – Kapitan Seyfullayev onunla razilasdi v? yer? oturdu, buna b?nd imisl?r kimi ?sg?rl?r d? tirtap g?y otun ?z?rin? d?s?ndil?r. – On bes-iyirmi d?qiq? n?f?simizi d?rib yolumuza davam ed?rik.
–Bir azdan g?n qizacaq. Onda yoxusu qalxmaq bizim ???n daha ??tin olacaq. – Leytenant Osmanov ?z fikrini bildirdi. – M?nd?n olsa yolumuza davam ed?rdik.
–He? n? olmaz. Bes-?? d?qiq? dincimizi alib g?c toplasaydiq, pis olmazdi. – X?susi s?b?nin zabiti fikrini ?saslandirdi.
–Yol g?lmisik, b?d?nimiz qizisib. Dayansaq halsizlasa bil?rik. – Leytenant inadindan d?nm?di.
–S?n he? bilirs?nmi n? q?d?r yolumuz qalib? Bir d? bura s?n? S?rh?d Akademiyasinin idman meydan?asi deyil, Bitarin dik yamacidir. Axi s?n hardan bil?s?n dik yoxus n?dir. – Bas leytenant azaylandi.
–?g?r dik yamaci qalxmaqda narahat?iliq ??kirsinizs?, onda yolumuzu dolayisi il? davam ed? bil?rik.
–Yet?r m?bahis? etdiniz. – Kapitan Seyfullayev ayaga qalxdi v? yer? d?s?nmis ?sg?rl?r? d? qalxmaq isar?si verdi. – Madam ki, ged?c?yik, ged?k. ?avus Ibrahimov, indi d? s?n qabaga ke?.
Onlar “hadis? yeri” n? ?atanda g?n?s ?f?qd?n bir bas da yuxari qalxmisdi.
–Usaqlar, siz buralari tanidinizmi?
–Gec? qaranliq idi, he? ?z?m?z d? bilm?dik ki, bura haradan g?lib ?ixmisiq.
–Oraydi, c?nab kapitan, oraydi. – ?avus Ibrahimov m?lumat ver?r?k ?li il? altmis-yetmis addimliqdaki agacligi g?st?rdi. – Biz sildirim qayaliq t?r?fd?n s?rh?d boyu baxa-baxa qayidirdiq. Buradan ke??nd?, bax, o yek? palidin yaninda siqqilti esitdik. Fanarla palidin yan-y?r?sini isiqlandirdiq v? usaqlarin qaraltisini g?rd?k. D?rhal: “t?rp?nm?yin, ?ll?r yuxari” komandasini verdim. Usaqlar is? bizi esitm?yib mes?nin d?rinliyin? t?r?f qa?maga basladilar.
–Biz agacin arxasinda gizl?nm?k ist?dik. Qaranliqda nec? qa?a bil?rdik? – Habil sanki indi ?z?n? g?lirmis kimi ?avusun s?z?n? etirazini bildirdi.
–Indi m?bahis? etm?yin yeri deyil. Hadis? il? bagli n? bilirsinizs? danisin. Bir azdan gec ola bil?r. ?m?liyyata baslamaq lazimdir. – Kapitan Seyfullayev t?klif etdi. – Iki qrupa b?l?n?r?k. Bas leytenant ?zimov iki ?sg?rl? bir-iki kilometrlik sag t?r?fd? – sildirim qayaliq istiqam?tind? yoxlama-m?sahid? aparir. Leytenant Osmanovla m?n is? ?avus Ibrahimovun ?? ?sg?ri il? b?rab?r usaqlarin dagdagan yigdiqlari yeri tapmaq ???n mes?nin d?rinliyin? dogru ir?lil?y?c?yik.
Bas leytenant ?zimovun d?st?si ?z xidm?ti v?zif?sini yerin? yetirm?k ???n deyilmis istiqam?t? yollandi. Onlar ged?nd?n sonra kapitan Seyfullayev sorusdu:
–G?r?r?m, diribas zabit? oxsayirsan. S?nin t?klifin n?dir?
–He? s?bh?siz ki, Kor Miseyib yigdigi meyv?l?ri magarada gizl?tmir, onun gizl?tdiyi h?r n?dirs? daha qiym?tli v? ?ng?lli bir seydir. Odur ki, biz onu tapmaliyiq. Bunun ???n bir-birimizd?n ?lli-altmis addimliqda mes?ni c?zir?l?yirmisik kimi d?rinliy? dogru addimlamaliyiq. Ola bilm?z ki, o, buralarda h?r hansi bir iz buraxmasin.
–He? olmasa dagdagan yigdiginiz yerd? yadinizda bir sey qalibmi? – Kapitan Seyfullayev usaqlardan sorusdu. – Mes? qalin idi, seyr?kdi? Agaclar h?nd?r idi, yoxsa al?aqdi?
–Agaclar al?aq idi v? seyr?klikdi. Dagdagan agaclari ?ox idi, amma h?r agacda meyv? yoxuydu. – dey? Habil cavab verdi.
–Aydindir! Getdik. – Kapitan Seyfullayev komanda verdikd?n sonra d?st? h?r?k?t? ke?di.
On-on bes d?qiq? olardi ki, axtaris baslamisdi. Kapitan Seyfullayevin arxasinca ged?n Habil tanis ?razi g?r?b dill?ndi.
–Oraydi. – ?li il? qarsidaki t?p?nin ?t?yini g?st?rdi. Sonra yaxinlasib qarsidaki kolun yanina d?sm?s d?smali qaldirdi. – Biz orada dagdagan yigirdiq. Bu da m?nim ?l d?smalimdir. ?limi cibimd?n ?ixardanda d?s?b.
–B?s magara hansi t?r?fd?dir? – Kapitan Seyfullayev x?susi maraqla sorusdu.
–El? ki, yagis yagmaga basladi, onda h?l? qaranliq d?sm?misdi, biz sildirim qayaliga dogru getdik ki, b?y?k daslardan birinin dibind? gizl?nib yagisdan qorunaq. – Habil danisir v? ?li il? oralari g?st?rirdi. – Bir az getmisdik ki, Kor Miseyibin t?l?s?-t?l?s? sildirim qayaliga t?r?f y?y?rd?y?n? g?rd?k. ?agirmaga qorxsaq da, onun arxasinca yollandiq. ?yil?-?yil? boz dasin dibind?ki magaraya girdiyini g?r?b dayandiq. Sonra daha ir?li getm?yib el? buradaki daslarin dibind? gizl?ndik ki, islanmayaq.
–Kor Miseyibin haradan g?ldiyini g?rm?diniz?
–Yox. Biz onu q?fl?t?n g?rd?k, onda da magaranin yaxinligindaydi. H?, dasin dibind? n? q?d?r uzandigimizi bilmir?m, bir d? ayaga qalxdiq ki, yagis k?sib, qaranliq da d?s?b. Ha axtardiqsa, g?ldiyimiz yolu tapa bilm?dik. He? ?z?m?z d? bilm?dik ki, s?rh?ddin qiragina nec? g?lib ?ixmisiq.
Usaqlarin danisigindan kapitan Seyfullayev t?xmini d? olsa magaranin yerini m??yy?nl?sdirdi.
–Magaranin yanina hamiliqla getm?yimiz m?sl?h?t deyil. – Leytenant Osmanov ?z fikrini bildirdi. – Yaxsi olar ki, siz burada qalib m?sahid? aparasiniz. ?sg?rl?rd?n birini ?ixardin, agacdan m?sahid? aparsin ki, bizim d? h?r?k?timizi izl?y? bil?siniz. M?n ?avus Ibrahimovla magaranin d?qiq yerini m??yy?nl?sdirm?y? yollaniram. Sonra qayidib g?l?r?m, bir plan cizariq.
Kapitan Seyfullayev razilasdi. ?sg?rl?rd?n birini m?sahid? ???n agaca ?ixartdiqdan sonra yarpaqlari daha six olan qoca ulas agacinin k?lg?sind? g?y otun ?st?n? d?s?ndil?r.
Leytenant Osmanovla ?avus Ibrahimov is? ardinca usaqlarin g?st?rdiyi istiqam?t? yollandilar. Onlar g?lib q?fl?t?n d?z magaranin ?st?n? ?ixdilar. Geri qayitmaq, gizl?nm?k m?mk?n olmadi, magaranin agzinda oturmus yek?p?r biri il? ?z-?z? qaldilar. Yek?p?r onlarla rastlasacagini y?qin el?m?s? d? h?r hansi t?hl?k?y? qarsi hazirliqli v?ziyy?td?ydi. S?rh?d?il?r? silahlarini qaldirmaga aman verm?d?n ?lind?ki d?y?n?yi leytenantin basina endirdi. Osmanov bunu g?zl?m?diyind?n avtomati buraxib ?lb?yaxa d?y?s?n qaydalarina uygun ?ll?ri il? d?y?n?yi tutub qaytarmaga c?hd etdi. Ancaq is-isd?n ke?misdi, d?y?n?k leytenantin basina d?yib onu yer? yixdi. Leytenantin yer? yixildigini g?r?n yek?p?r qa?maga ?z tutdu. Hadis? o q?d?r ani oldu ki, ?avus Ibrahimov ?z?n? itirdi, bilm?di yek?p?rin arxasinca getsin, yoxsa n? etsin.
–C?nab leytenant, siz? n? oldu? – Yaxinlasib leytenanti ayaga qaldirmaga ?alisdi.
Leytenant Osmanov g?zl?rini a?ib bir d? yumdu, d?nya-al?m onun basina firlandi. Ani olaraq fikirl?rini c?ml?sdirib g?zl?rini a?di v? ayaga qalxdi. D?y?n?k basina d?ym?yin? d?ymisdi, ancaq xosb?xtlikd?n ?ll?ri il? z?rb?nin qarsisini ala bilmisdi.
–Hansi t?r?f? qa?di?
–Bu t?r?f?. – ?avus Ibrahimov ?li il? yek?p?rin qa?digi s?mti g?st?rdi.
–?avus, yek?p?rin dalinca! – Leytenant Osmanov komanda verdi. – ?ox da uzaga ged? bilm?z. G?rd?ns? x?b?rdarliq at?si a?. Harda olsa tutacagiq.
–C?nab leytenant, b?lk? qayidib kapitan Seyfullayev? m?lumat ver?k?
–Indi qayitmaq vaxti deyil. Yek?p?r aradan ?ixa bil?r. Biz m?tl?q onu yaxalamaliyiq.
?avus Ibrahimov yek?p?rin qa?digi istiqam?td? yerind?n g?t?r?ld?. Leytenant Osmanov da ?z?n? c?ml?sdirib h?min istiqam?td? yol aldi.
Agacin basindan ?trafi m?sahid? ed?n s?rh?d?i ?sg?r sildirimli qayaligin ?t?yi il? bir n?f?rin qa?digini g?r?b kapitan Seyfullayev? x?b?r verdi.
–Boz b?y?k dasin asagisindan bir n?f?r mes?y? t?r?f qa?ir.
–Ir?li! – dey? kapitan Seyfullayev komanda verdi v? ?z? qabaga d?s?b m?sahid??i ?sg?rin g?st?rdiyi istiqam?td? qa?maga basladi. Onlar sildirimli qayaligin sonuna g?lib ?atanda leytenant Osmanovla yek?p?r ?lb?yaxa d?y?s?rd?l?r. Bu an leytenant Osmanov yek?p?ri firlayib nec? f?nd? saldisa o, tirtap yer? yixildi v? qalxmadi.
–Bird?n ?l?b eliy?r ha… – X?susi s?b?nin zabiti t?ng?n?f?s olsa da zarafatindan qalmadi. – Zalim oglu el? yixildi ki, el? bil y?z illik palid k?t?y? yixildi.
–Narahat olmayin. – Leytenant ?linin dali il? alnini t?rini silib t?vs?yy?-t?vs?yy? dill?ndi. – It ?l?r, parax ?lm?z, – deyibl?r. S?r isl?rl? m?sgul olanlarin hamisi it canlidir. Zalim oglu el? bil palid k?t?y?d?r, yer? k?k atib.
X?b?rl?ri ?zl?rind?n tez ?atmisdi zastavaya. Basda mayor B?d?lov olmaqla hami ?m?liyyatda istirak ed?n s?rh?d?il?ri g?zl?yirdi. T?z? g?lmis leytenantin q?hr?manligi da ?z yerind?. ?sg?rl?r bir-birin? onun f?ndl?rind?n b?hs edirdil?r. ?avus Ibrahimov az qala ?z?n? t?z? g?lmis leytenantin dostu – yaxin qohumu kimi aparirdi.
?evik s?rh?d?i manqasindan ayrilmis ?? n?f?rin m?saiy?ti il? x?susi s?b?nin zabiti kapitan Seyfullayev Kor Miseyibi s?rh?d d?st?sinin q?rargahina apardi. H?rt?r?fli arasdirma aparmaq ???n magarada gizl?dilmis qara torbani da ?zl?ri il? g?t?rd?l?r. Onlar ged?nd?n sonra mayor B?d?lov zastavanin s?xsi hey?tini c?rg?y? d?z?b t?z? g?lmis leytenanti onlara t?qdim etdi.
–D?zl?n! Faragat! – dey? komanda verdi. – S?rh?d Qosunlari Komandaninin ?mri il? d?vl?t s?rh?dl?rinin m?dafi?si v? m?hafiz?sinin t?skili m?qs?dil? xidm?t ke?m?k ???n leytenant Osmanov bizim zastavaya g?nd?rilib v? zastava r?isinin d?y?s hazirligi ?zr? m?avini v?zif?sin? t?yin olunub. O, el? ilk g?lisi il? ?z s?ca?tini v? bacarigini g?st?rdi. Onu siz? t?qdim edir?m. Zastavada xidm?t ke??n b?t?n gizir, ?avus v? ?sg?r hey?tinin ona tabe olmasini, ?mr v? g?st?risl?rini s?zs?z yerin? yetirm?sini n?z?riniz? ?atdiriram. Eyni zamanda cinay?tkarin yaxalanmasinda g?st?rdiyi s?ca?t? g?r? t?s?kk?r elan edir?m.
–Az?rbaycan Respublikasina xidm?t edir?m! – Leytenant Osmanov sag ?lini gicgahina dayayaraq h?rbi salam verdi.
–Azad! – Bundan sonra mayor B?d?lov komanda verdi. – Indi s?rb?stsiniz, dagilisin.
?sg?r v? ?avuslar c?rg?l?rd?n ?ixib dagilisaraq xidm?t yerl?rin? yollandilar.
–Siz is? gedin, istirah?t edin. N?y? ehtiyaciniz olarsa bas leytenant ?zimovdan sorusun, ??kinm?yin. Axsam yem?yin? d? gecikm?yin. Asbaza tapsirmisam, s?nin masana iki n?f?rin payini qoyacaq. S?n axi s?h?rd?n bir sey yem?mis?n.
–Oldu!
Leytenant Osmanov indi hiss etdi ki, basinda sidd?tli agrilar var. ?vv?lc? tibb m?nt?q?sin? yollandi. Orada basina buz qoydurub yarim saatad?k uzandi. Sonra ona ayrilmis xidm?ti otagina g?ldi. S?liq?-sahman yaradib uzandi.
S?h?r tezd?n onu yuxudan qapinin tiqqiltisi oyatdi.
–C?nab leytenant! – Qapinin arxasindan ?aparin gur s?si esidildi. – Sizi mayor B?d?lov ?agirir.
Tez yataqdan qalxib paltarini geyindi. Otaqdan ?ixib iti addimlarla mayor B?d?lovun d?ft?rxanasina yollandi.
–C?nab mayor!
G?lisi haqqinda m?lumat verm?k ist?y?nd? mayor B?d?lov onu saxladi.
–Osmanov! K?nd m?kt?bind? s?rh?d?il?rl? bagli t?dbir t?skil edibl?r.
–Bu ?ox yaxsi isdir, c?nab mayor. D?n?n bu bar?d? m?n siz? t?klif verm?k ist?dim, ancaq fikirl?sdim ki, bird?n yersiz olar. Siz ill?rl? qazandiginiz t?cr?b?y? uygun n? etm?k lazim oldugunu m?nd?n d? yaxsi bilirsiniz. – Leytenant bir az fasil? verib sonra s?z?n? davam etdi. – T?dbird? ?ixis edib Habill? C?ms?d? “s?rh?d?il?rin dostu” elan etm?k lazimdir. Qoy onlar bundan sonra s?rh?d?il?ri g?r?nd? qorxub qa?masinlar. ?razid? rastlarina ?ixan b?t?n s?bh?l?r bar?d? d?rhal s?rh?d?il?r? m?lumat versinl?r.
–Bax, bunlari gedib m?kt?bd?, toplantida s?yl?y?rs?n.
–C?nab mayor, m?n t?z? g?lmis?m. h?l? ki, zastavani, qorudugumuz ?razini d?z-?m?lli tanimiram. B?lk? g?r?s? bas leytenant ?zimovu g?nd?r?siniz.
–M?n d? ist?rdim bas leytenant ?zimovu g?nd?r?m. Ancaq icra n?may?nd?si z?ng edib m??llim v? sagirdl?rin s?ni g?rm?k ist?dikl?rini bildirdi. ?avus Ibrahimova tapsirmisam, ?z? il? iki n?f?r n?mun?vi xidm?t ke??n ?sg?r g?t?r?c?k. S?h?r yem?yind?n sonra yola d?s?rsiniz. – Mayor B?d?lov bunu deyib s?rm?d?n iki ?d?d d?s nisani ?ixartdi v? onlari leytenanta uzatdi. – Al, bunlar “s?rh?d?inin dostu” d?s nisanidir, Habill? C?ms?d?n yaxasina taxarsan.
–C?nab mayor, o nisandan varsa, birini d? verin.
–???nc? nisani neyl?y?c?ksiniz?
–B?lk? m?kt?bd?, ya k?ndd? el? bir f?al tapildi ki, onun da yaxasina nisan taxasi olduq.
–Yaxsi, qoy olsun. – Mayor B?d?lov siyirm?d?n daha bir d?s nisani ?ixardib leytenanta verdi.
K?nd ?ox da uzaqda deyildi – zastavanin iki kilometrliyind? yerl?sirdi. Leytenant Osmanov s?rh?d?i ?sg?rl?rl? m?kt?b? ?atanda saat doqquzu ke?misdi. N?vb?t?i m??llim onlari qarsilayib m??lliml?r otagina apardi – otaq ?atismadigindan m?kt?b direktoru da m??lliml?r otaginda otururdu. Direktor v? m??lliml?r s?rh?d?il?rin g?lisin? ?ox sevindil?r, ayaga qalxib onlarla ?ox mehriban, lap dogmalari kimi g?r?sd?l?r. Leytenant Osmanov burada he? kimi tanimasa da, bir dogmasini axtarirmis kimi diqq?tl? hamini n?z?rd?n ke?irdi. Direktor oturdugu masadan b?rid?ki masanin arxasinda ?yl?s?n qarayaniz suyusirin qiz ona yaman xos g?ldi, harada, n? vaxt g?rd?y?n?, yaxud qarsilasdigini xatirlamaga ?alisdi. Dey?s?n, m??llim? qiz da ona altdan-altdan g?z qoyurdu. “Bu n?dir, yoxsa m?n vuruluram, asiq oluram?” dey? leytenant tez d? n?z?rl?rini h?min m??llim? qizdan yayindirmaga ?alisdi.
Toplanti h?y?td? t?skil olundu. ?vv?lc? m?kt?bin direktoru ?ixis el?di. ?ox danismadi, toplantiya yigcam giris verdi. Onun ardinca iki-?? n?f?r m??llim ?ixis nitqi s?yl?di, sagirdl?r s?rh?d?il?rin s?nin? yazilmis seirl?rd?n par?alar oxudular. Leytenant Osmanovun n?z?rl?ri izdihamin i?ind? h?min o qiz m??llim?ni g?zirdi ki, ?ixis ???n s?z ona verildi.
–Indi d? ?ixis ???n s?z dil-?d?biyyat m??llimi Sara B?yd?mirovaya verilir.
Sara s?hb?ti t?l?b?lik ill?rind?n saldi, tez-tez h?rbi m?kt?bl?rd? t?hsil alan m?daviml?rl? g?r?sl?rind?n b?hs etdi, bir d?f? S?rh?d Qosunlari Akademiyasinda ke?irdikl?ri g?r?sd?n, ayrilmaq ist?m?diyi xos t??ss?ratlardan danisdi.
O, danisir, leytenant Osmanovun x?yallari is? geriy? qayidirdi, onu h?min xos g?nl?r? s?yah?t? aparirdi. Osmanov bayaqdan diqq?t yetirdiyi h?min qizi xatirlayirdi, ?z? d? yaxsi xatirlayirdi.
–Indi d? s?z s?rh?d zastavasinin n?may?nd?si leytenant Osmanova – d?n?nki g?n?m?z?n q?hr?manina verilir. – Alqislar i?ind? ani olaraq fikir-x?yal al?mind?n ayrilan leytenant Osmanov ?z?n? c?ml?sdirm?y? ?alissa da t?r onu basdi, birt?h?r iki addim atib qabaga ?ixdi.
–H?mv?t?nl?rim! D?vl?t h?m d? m?k?mm?l qorunan s?rh?dl?ri il? taninar. S?rh?dl?ri qorumaq is? mill?tin ?n vacib v?zif?sidir. Biz s?rh?d?il?r d?vl?t s?rh?dl?rinin m?dafi?sini t?skil edirik. Bu isd? haminin k?m?yi olmalidir. Nec? ki, d?n?nki ?m?liyyatda, Kor Miseyibin tutulmasinda Habill? C?ms?d biz? lap yaxindan k?m?klik g?st?rdil?r. Onlar olmasaydi cinay?tkar bel? tezlikl? yaxalanib ifsa edilm?y?c?kdi. Kim bilir, bundan sonra o, d?vl?t s?rh?dl?rini ne?? d?f? pozmaga c?hd g?st?r?c?kdi, daha hansi fitn?-f?sadlar t?r?d?c?kdi. Zastava r?isinin ?mri il? Habil v? C?ms?d “s?rh?d?inin dostu” d?s nisani il? t?ltif olunurlar. Buyursunlar.
Alqis s?dalari altinda Habill? C?ms?d leytenanta yaxinlasdilar. Osmanov ?vv?lc? Habilin, sonra C?ms?d?n yaxasina d?s nisanlarini taxaraq onlarin ?lini sixib t?s?kk?r?n? etdi.
–H?r k?s ?alismalidir ki, Habill? C?ms?d kimi s?rh?d?il?r? k?m?k etsin. – Habill? C?ms?d daha gur alqis s?dalari altinda c?rg?d?ki yerl?rin? qayitdilar v? alqislar k?sildi, g?zl?r leytenanta dikildi, o, ?ixisini yekunlasdirmaliydi ki, toplanti basa ?atsin. – Sizin aranizda s?rh?d?il?rin daha bir dostu var. – Leytenantin son k?lm?si izdihami t?lat?m? g?tirdi, hami onu axtarmaga ?alisdi. Onun kim oldugunu c?rg?l?rd? axtardilar, leytenant susdu. Tapmadiqda sual dolu baxislar yenid?n leytenanta dikildi. Hami h?y?canla g?zl?di ki, g?r?s?n leytenant kimin adini ??k?c?k. – O insan haminizin yaxsi tanidigi Sara xanim B?yd?mirovadir. Onun soragini m?n h?l? Akademiyada oxuyanda almisdim. F?dakar qizcigaz m?daviml?r? ?ox k?m?klikl?r g?st?rirdi, kitabxanalardan ?z adina kitablar, lazim olan ?d?biyyat d?rslikl?ri tapib g?tirirdi, v?t?np?rv?rlik disputlarinda f?al istirak edirdi, t?l?b?l?rl? m?daviml?r arasinda m?vzu m?badil?l?ri t?skil edirdi. Hamimizin sevimlisin? ?evrilmisdi Sara. He? t?s?vv?r etm?zdim ki, burada, ucqar bir dag k?ndind? onunla rastlasa bil?r?m. Sara B?yd?mirova da “s?rh?d?inin dostu” adina layiqdir. Buyursun!
Sara xanim c?rg?d?n ?ixib sux addimlarla leytenantin qabagina yeridi, bir anliq baxisdilar. “Bu ki, Savalan babanin evind?ki s?kilin ?z?d?r” yadina d?sd? Osmanovun, ?r?kd?n g?l?ms?nd? Saranin ?z?n?, Sara da ona g?l?ms?nd?, harda is? o da Osmanovu xatirlayirdi dey?s?n.
X?yallardan ayrilan leytenant Osmanov Saraya t?r?f yarim addim atib ???nc? nisani onun yaxasina taxdi. H?zin ?s?n mehin g?cl? t?rp?tdiyi palid yarpaqlarinin yaratdigi xisiltiya b?nz?r qiriq-qiriq s?sl?r ?ixartdilar, yalniz ikisinin g?cl? esid? bil?c?yi t?rzd?, y?ni dodaq t?rp?nisind?n anlasilacaq kimi pi?ildasdilar.
“Tanidin?”
“Tanidim…”
“?hs?n!”
“Xos g?rd?k!”
Nisan taxilma m?rasimind? ?ox qisa, amma g?n?sin ?z? q?d?r isti dialoq alindi aralarinda. Bu isti h?r ikisinin sif?tini qarsdi, yanaqlar allandi. Toplanti bununla da dagildi. M?kt?b direktoru G?loglan m??llim onlari nahara d?v?t ets? d? qalmadilar. Leytenant Osmanov zastavaya qayidib olanlari mayor B?d?lova danismaga t?l?sirdi. K?ndd?n yenic? aralanmisdilar ki, o, dayandi. ?r?yi ?z?nd? deyildi dey? ayaqlari getmirdi. Ona el? g?ldi ki, m?kt?bin p?nc?r?sind?n Sara onun arxasinca baxir. “Ilahi, bu n?dir, olmaya esq? d?sm?s?m, vurulmusam? G?r?s?n, esq? d?sm?k nec? olur?” Geri qanrilib k?nd?, m?kt?b?, bir d? a?iq s?maya baxdi… “Ilahi, m?n? v?t?ni sevdirdin, v?t?ni sevm?yi ?z?m? borc bildim. V?t?n borcu canima, qanima el? hopdu ki, basqa n?y?s? yer qalmadigini d?s?nd?m! Borcumu yerin? yetirm?y? g?ldim, burda da qarsima sevgimi ?ixartdin!”
K?ndd?n xeyli aralanmisdilar, m?kt?b bir kibrit qutusu boyda g?r?n?rd?, p?nc?r?l?r is? n?qt? kimiydi, g?z?n b?b?yind?ki n?qt?d?n d? balaca. “Sara, m?n s?n? bunu ?oxdan dem?k, ?r?yimi a?maq ist?yirdim, lakin s?n bir daha qarsima ?ixmadin. He? kim inanmaz ki…”
“… g?r nec? g?z?l v?t?nim var. Borcunu yerin? yetirm?k ???n ?n ucqar yer? yollanirsan, orda da sevgin qarsina ?ixir…”
Basdasindaki s?kil
Iran t?r?fin g?mr?k m?nt?q?sini ke??nd?n sonra ?lli-altmis addim gedib dayandim. G?n?sd?n qorunurmus kimi ?limi g?zl?rimin ?st?n? tutdum – bu, m?nim ad?timiydi, g?n oldu, olmadi baxanda bel? eliyirdim. Indi d? ?razid? sira il?, sirasiz dayanan masinlara g?z g?zdirdim.
–T?briz…
–?rd?bil…
–?h?r…
D?llallarin bir-birin? qarisan s?si bas-beynimi apardi. Lap ist?dim ?ll?rim il? qulaqlarimi tixayim, h?mis? qarmaqarisiq yerl?rd?n k?nar g?z?rdim, s?s-k?y? he? usaqliqdan xoslamazdim. H?yatimda bir ne?? d?f? bel? yerl?r? tus g?ls?m d? ?yr?s? bilmirdim, haray-h?sir, vur?atlasin m?nlik deyildi. Tez bir tanis masin tapib aradan ?ixmaq, bu qaraguruh?u d?llallarin bas-beynimi aparan qarga-quzgun s?sl?rind?n canimi qurtarmaq ist?yirdim.
Tanis dey?nd? ki, basqa bir ?lk?d? m?nim n? tanis masinim olacaqdi? Burda – al?min bir-birin? qarisdigi, bes t?m?n qazanc yolunda qonsusunun da hulqumunu ?zm?y?, ayaqlarinin altina salib tapdalamaga hazir olan y?zl?rl? “ac-yalavac” in arasinda kimi taniyirdim?
Irana gedisim ???nc?, ya d?rd?nc? d?f?ydi, d?qiq yadimda deyildi. Ilk d?f? Xudaf?rind?n, qalan vaxtlari Bil?suvardan ke?misdim. He? hansinda problemim olmamisdi, ged?nd? d?, g?l?nd? d? rahatliqla adlamisdim, basiriga, cigan-vigana d?sm?misdim. Amma n?d?ns?, bu d?f? yaman ehtiyat edirdim. El? bilirdim ki, biz t?r?fi adlasam da Iran t?r?fi ke?? bilm?y?c?y?m. G?mr?k is?il?ri n?yi is? b?han? g?tirib m?ni saxlayacaq, saatlarla sorgu-suala tutub z?hl?mi t?k?c?k, sonra da geri qaytaracaqlar, qoymayacaqlar gedib niyy?timi hasil eyl?yim.
Inc?vara, bu d?f? d? rahatliqla ke?dim, he? bir ?ng?l-filan olmadi.
…M?nd?n altmis-yetmis metr aralida dayanmis bir masin diqq?timi ??kdi. S?s?sind? bizim dild?, y?ni latin ?lifbasi il? “Culfa” yazilmisdi. G?r?n kimi tanisini, qohumunu tapmis adam t?ki sevindim. Ne?? d?f? gedib-g?lm?yim? baxmayaraq Iran h?rfl?rin? alisa bilmirdim. He? danisiqlarina da alisammirdim, baxmayaraq ki, eyn?n bizim kimi danisirdilar, amma bir az s?zl?ri uzadirdilar. K?hn? kisil?r demis, o taydakilara qusum qonmurdu…
G?lm? oldugumu g?r?b h?r t?r?fd?n ?st?m? d?sd?l?r. ?agirmaqlarina baxmayaraq ?h?miyy?t verm?d?n masinlarin arasi il? ke?ib getdim. Arada h?tta biri qolumdan tutub dartdi.
–Babaamm, haraa bel? t?l?sirs?n? Indi s?ni hara gonlun ist?s? aparariq. Tez v? rahat… Day bizi b?y?nm?yib yanimizdan niy? d?z ke?irs?n?
–Babam, sizin h?rfl?rl? yazmisiq ki, bilasiinz. Xosun ??kir latin oxu, xosun ??kir kiril.
??n? d?ym?m?k, onsuz da basa d?sm?y?c?k, ya da basa d?sm?k ist?m?y?c?kdi dey? uzun-uzadi n?yi is? izah el?m?m?k, ?z?m?n d? z?hl?mi t?km?m?k x?trin? yavasca qolumdan tutanin qolunu k?nara it?l?yib yoluma davam etdim.
S?r?c? podpresind? “Culfa” yazilmis masinin yaninda dayanib ?z? m?n t?r?f? baxirdi, b?lk? d? el? m?n? baxirdi, uzaqdan ona t?r?f g?ldiyimi g?rm?mis deyildi. D?qiql?sdirm?k ???n bir d? podpres? baxdim. Indi n?z?rim? ?atdi ki, iki d?f? “Culfa” yazilib, biri kiril, biri d? latin h?rfl?ri il?. G?lm?kd?n ?z?m? g?cl? saxladim; az qala on il olacaqdi ki, kirill h?rfl?rin? “?lvida” deyib latin h?rfl?ri il? yazib oxuyuruq, amma kiril h?rfl?ri h?l? d? ekrandadir.
Sif?tind?n oxunurdu ki, s?r?c? Arazin bu tayindandi, b?lk? d? m?n? el? g?lirdi, ?z? d? danismasa bel? nax?ivanli oldugunu d?s?nd?m. N?d?ns?, fikirl?sdim ki, Arazin G?ney tayindakilar daha xossif?t, daha m?sumdular. Sovet hakimiyy?ti, rust?bi?tli davranis, t?lim-t?rbiy? onlari gerid? qoysa da fel-firildaqdan, bic-bic?ng?likd?n d? nisb?t?n k?narda saxlamisdi.
–Salam! – Yaxinlasan kimi ucadan salamlasdim.
–?leyk?m?salam. – S?r?c? bildiyim s?xs sakitc?, lap quyunun dibind?n g?l?n g?cl? esidil?c?k s?sl? salamimi cavabladi. M?n? el? g?ldi ki, o, haray-h?sirl? m?st?ri toplayanlardan ??kindiyi ???n astadan salamlasir, qorxur ki, yegan? m?st?risini d? g?lib ?lind?n alacaqlar. Ancaq y?z o tayli g?ls? d? m?n onlarin he? birinin masini il? ged?n deyildim.
Masina n?z?r saldim, salonda oturanlar vardi.
–Culfaya gedirikmi? – Podpresd?ki yaziya isar? el?dim.
–Allahin k?m?kliyi il? Nax?ivana. – Sualimi s?r?c? eyni t?rzd? astadan cavabladi.
–Sizd? sixliq olar… – Xalax?trin qalmasin astadan pi?ildadim.
–Babam, sizd? sixliq olar. – S?r?c? dill?nm?mis qulagimin dibind?n kims? s?sl?ndi, zalim oglu el? bil m?ni g?d?rm?s, yana ?evril?nd? onu g?rd?m, ?l?ng?nin, yek?p?rin biriydi.
S?r?c? g?l?ms?nd?, n? cavab verm?di, n? d? ?h?miyy?t… Sonra ke?ib s?kan arxasinda ?yl?sdi. M?n d? masina yaxinlasdim. Bir n?f?r qabaqda, iki n?f?r arxada oturmusdu. Arxa qapini a?dim, bir kisi, bir arvad idil?r.
–Salam. M?n d? otursam narahat?iliq olmaz ki? – H?r ehtimala qarsi sorusdum.
Onlardan s?s ?ixmadi.
–H?mis?ki kimidir. Niy? narahat?iliq olsun ki? – S?r?c? kefik?k v?ziyy?td? g?l?ms?nd?.
–Onda n?yi g?zl?yirik? – M?ntiqsiz d? olsa sorusdum.
–Sizi. Buyurun, ?yl?sin, ged?k.
–Ist?yirsiniz, m?n arxaya ke?im. – Qabaq oturacaqda oturan, m?nd?n bes-alti yas cavan olmasina baxmayaraq da, on-on bes kilo agir g?r?n?n kisi t?klif etdis? d? razilasmadim.
–Eyb etm?z.
Salona ke?ib oturdum, yerimi rahatladim. He? birimiz bir-birimiz? mane olmurduq.
–S?leyman. – Tanisliq verdim, amma he? biri buna ?h?miyy?t verm?di.
–Siz Culfaya gedirsiniz? – ?v?zind? s?r?c? he? n? esitmirmis kimi az qala pi?ilti il? sorusdu.
–Yox. ??dibin? gedir?m.
–Onda S?f?rlid? d?s?c?ksiniz, yoxsa T??lid??
–S?f?rlid?.
Masin yerind?n t?rp?ndi.
M?h?rr?m ?minin qirx m?rasimin? gedirdim. O, ??dibind? yasayirdi – o tayli qohumlarimizdandi.
S?r?fnis? qocam ??dibin qiziydi. ?slind?, S?r?fnis? qocamin babasigil ??dibin? bizim S?rt?n k?ndind?n k???b getmisdil?r, bunu S?r?fnis? qocam b?y?kl?rind?n, biz d? ondan esitmisdik.
Babam H?seyxan kisi S?r?fnis? qocami bahar bayrami vaxti, ??dibin?, qohumlarigil? bayramlasmaga ged?nd? g?r?b b?y?nib. Ail? qurandan sonra S?rt?n k?ndind? yasamali olublar, daha dogrusu, S?r?fnis? qocam bura g?lin g?lib.
K?ndin basqa sakinl?ri kimi t?s?rr?fatla m?sgul olurmuslar, mal-heyvan saxlayirmislar. Qisi Araz qiraqlarini, Hasani bagi, Sigirt d?zl?rini otarir, yayi Al?aliya, ?v?likliy?, Miyand?r? yaylagina qalxarmislar. S?r?fnis? qocamin dediyin? g?r?, ?? y?zd?n ?ox qoyun-ke?il?ri, on-on bes sagilan iribuynuzlu mal-qaralari variymis. Sovet h?kum?tinin dalgasi onlari yaylaqdan en?nd? vurub. Ki?ik k?ndl?rin birl?sdirilm?si, kollektiv t?s?rr?fatin yaradilmasi m?s?l?si ortaya ?ixanda H?seyxan babama bolsevik dostlarindan kims? qabaqcadan x?b?r g?tirib. Deyib b?s n? durmusan, t?z? h?kum?t g?lir, ?lind? n?yin var, hamisini alacaq, ?z?n? d? kulak damgasi il? damgalayib Sibir? s?rg?n eliy?c?k. H?seyxan babam da ha yenis?-yoxusa fikirl?sir, bir ?ar? tapa bilmir. H?kum?tl? h?kum?tlik eliy?si deyil ha… G?z?n baxa-baxa on ill?rl? z?hm?t ??kib t?s?rr?fat yaradasan, g?lib qapindan yigib aparalar, ciqqirini da ?ixarda bilm?y?s?n, bir s?z dey?mmiy?s?n. Bununla da qane olmayalar, adinin qabagina bir kulak nallayib ?z?n? g?nd?r?l?r ged?r-g?lm?z?, xaraba qalmis Sibir?. N? s?nin ail?-usagindan x?b?rin ola, n? onlarin s?nd?n… Sonra da kim harda ?ld?, ?ld?…
“Agilli fikirl?sinc?, d?li vurub ?ayi ke??r” deyibl?r. H?seyxan babam da fikirl?sm?kl? ?ixis yolu tapa bilm?y?c?yini g?r?b gec? il? t?s?rr?fatini s?r?r Arazin o tayina. S?r?fnis? qocama da tapsirir ki, hazirlasin, bir gec? d? g?lib sizi aparacam. S?r?fnis? qocamin da el? o vaxtdan g?z? yolda, qulagi s?sd? qalir, amma n? H?seyxan babam onlari aparmaga g?lir, n? d? bir x?b?rini alirlar…
Rus qaradovoylari Araz boyu m?hafiz?ni el? g?cl?ndirirl?r ki, n? o taydan b?ri, n? bu t?r?fd?n o taya bir adam ged? bilir. Sonra da ??-d?rd yerd?n tikanli m?ftill?r ??kib bird?f?lik ?laq?ni k?sirl?r. H?seyxan babam o tayda qalir, S?r?fnis? qocam da iki k?rp? usaqla bu tayda.
–Dey?s?n buralara birinci d?f?dir g?lirsiniz? – S?r?c?n?n s?si m?ni fikird?n ayirdi.
–Nec? ki? – Sualin m?nasini basa d?sm?diyimd?n d?qiql?sdirm?k ist?dim.
–Hee??! Bel? g?r?n?rs?n?z. – S?r?c? cavabladi. – Fikriniz, diqq?tiniz gerid?di. El? hey Araz t?r?f? baxirsiniz…
–H?… el?dir… Fikir-x?yal insani rahat buraxir ki…
–H?l? xeyli yol ged?c?yik. Bir ist?yiniz olsa, utanmayin, deyin. ?ay-filan, ayaqyolu…
Dinm?dim. Bayaqdan he? fikir verm?misdim, indi baxdim ki, b?yr?md?ki arvadla kisi xisin-xisin danisirlar. Qabaqda oturan da, masallah, div yuxusuna getmisdi, bir xorultu-n?rilti salmisdi ki… Deyirdin b?s, bu d?qiq? masinin hava filtirl?rini sorub i??riy? g?tir?c?k.
Basa d?sd?m ki, s?r?c?y? s?hb?t el?m?k ???n yol yoldasi lazimdi, amma bu, indiki halda m?nlik deyildi. He? bir s?z dem?d?n ?z?m? bayaqki s?mt? ?evirdim. S?r?c? d?, dey?s?n, bunu basa d?sd? v? daha he? bir s?z dem?di.
…S?r?fnis? qocam ?mr?n?n sonunad?k s?ks?k? ?st?nd? yasadi, gec? d?, g?nd?z d? g?z? Xa?amas yalinda, qulagi xos x?b?r soraginda qaldi. S?ks?nbesi adlayib, doxsani haxlayanda artiq n? dizind? t?p?r qalmisdi, n? ?r?yind? yag. ?ti d? ?rimisdi, bir s?m?k, bir d?riydi. Amma ?midini ?zm?misdi, el? hey g?z? yol ??kirdi, bayatilarla ?z?n? t?skinlik verirdi: “Haminin ged?ni g?ldi, b?s m?nim ged?nim hani?”
…Bir g?n x?b?r g?ldi ki, b?s hami Arazin qiragina toplassin, tikanli m?ftill?ri qirib dagidacaqlar. H?kum?tin z?if vaxtlariydi, ?lk? daxild?n dagilirdi. Bir t?r?fd?n d? erm?nil?rl? dava qizismaqdaydi. Ancaq he? kimin aglina g?lm?zdi ki, tikanli m?ftill?r qirila bil?r. Yatsaydin, he? yuxuna da girm?zdi bu. Amma bu bel?ydi, s?n dem?, tikanli m?ftill?rin qirilmasi il? d? h?kum?tin dagilmasinin s?r?tl?nm?si baslayacaqdi.
Hamimiz Araz ?ayinin qiragina toplasdiq. Qonsu k?ndl?rd?n d? axisib g?lmisdil?r, usaqli-b?y?kl? bir ne?? y?z adam olardiq. Bununla bel?, c?r?timiz n? idi ki, tikanli m?ftill?r? yaxin ged?k. T?s?vv?r etdiyimiz kimi deyildi, tikanli m?ftill?r boyunca s?rh?d?i ?sg?rl?r d? d?z?lm?misdi, yalniz s?rh?d?i q?ll?sind?n bir ?sg?r durbinl? bizi m?sahid? edirdi.
S?rh?d xofu h?l? d? canimizdaydi. Biz he? vaxt s?rh?dd? yaxin getm?zdik. M?cburiyy?t qarsisinda s?rh?d boyu addimlayanda da o taya – Iran t?r?f? baxmaz, he? qolumuzu bel? t?rp?tm?zdik. D?f?l?rl? bel? hal oldugundan s?rh?d?il?r mal-heyvan otaran k?ndlini tutub zastavaya aparmis, sorgu-sualla z?hl?sini t?km?sd?l?r.
“Ay, n? bilim, s?n Irana isl?yirs?n, agents?n, spionsan. ?linl? Irana isar? verirdin. De, g?r?m harda, kiminl? g?r?s?rs?n? S?n? n? q?d?r pul verirl?r?” Bir s?zl?, basini asagi salib k?nd?iliyini ed?nin d? bes d?qiq?nin i?ind? k?nd?iliyini burnundan g?tirir, bu isiqli d?nyaya g?ldiyin? pesman qoyurdular.
Indi bizim c?r?timiz n? idi ki, s?rh?d? yaxin ged?k, ya tutalim, ?limiz? k?lb?tin alib tikanli m?ftill?ri qiraq, dir?kl?ri asiraq. ?ox da ki, yuxaridan sifaris g?lib. G?zl?y?k, qoy ?zl?ri g?lib ?ixsinlar. G?r?k tikanli m?ftill?ri nec? qirirlar.
Arazin o tayinda da xeyli adam toplasmisdi. Bizd?n f?rqli olaraq onlar daha s?n g?r?n?rd?l?r; s?s-k?y salir, ucadan n? is? deyib qisqirisirdilar, amma s?rbazlar g?z? d?ymirdil?r.
El? bu vaxt s?rh?d?il?rin VILLIS v? ?adirli QAZ-66 masininin biz? t?r?f g?ldiyini g?rd?k. Ist?r, ist?m?z canimiza bir ?s?tm? d?sd?. Indic? avtomatlarin saqqildayacagi, bizi qirib ?atacaqlari anin yaxinlasdigini d?s?nd?k. Ancaq he? kim yerind?n t?rp?nm?di, disimizi disimiz? qicayib durmusduq. Arazin s?rt silyani da bir yandan ?h?dimizi k?sirdi. Masinlar yaxinliqda dayandilar v? i?ind?ki adamlar yer? t?k?l?sd?l?r, onlar m?lki v?t?ndaslardi, bu da biz? bir az toxtaqliq g?tirdi. G?l?nl?rd?n kims? s?sg?cl?ndirici vasit?sil? n? is? deyirdi. S?s h?m ?ox bogulurdu, h?m d? tunelin ?st?nd?ki D?v?boynu daglarinda ?ks-s?da verirdi dey? he? n? basa d?s?b anlamaq olmurdu.
Adamlar masindan t?k?l?n kimi s?rh?d? t?r?f cumdular v? ?ll?rind?ki k?lb?tinl?r v? dig?r k?sici al?tl?rl? s?rh?d dediyimiz tikanli m?ftill?ri dograyib yer? t?km?y? basladilar. S?rh?d?i q?ll?sind?n m?sahid? ed?n ?sg?r g?ll? atmadi – bu hal biz? ?ox q?rib? g?r?nd? v? biz d? c?r?tl?nib dir?kl?ri asiranlara t?r?f k?m?y? getdik. G?l?nl?r arasinda iki, ya ?? s?rh?d?i zabit vardi, onlar da q?ll?d?n baxan ?sg?r kimi dayanib m?sahid? edirdil?r.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/li-b-y-az-ri/bizi-umidsiz-qoyma-70022869/chitat-onlayn/) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.