Читать онлайн книгу «ЖЕННИ ГЕРХАРДТ» автора Теодор Драйзер

ЖЕННИ ГЕРХАРДТ
Теодор Драйзер

Теодор Драйзер

ЖЕННИ ГЕРХАРДТ
Роман

Бу асар марказида ажойиб їалб соіибаси бєлган їиз Женнининг таїдири туради. Яхши ниятли, іис-туйўулари беўубор Женни єзининг іалол меінати билан кун кєришга, олижаноб инсон бєлиб етишишга интилади. Бирої капиталистик тузумнинг ёвуз кучлари бу покиза їиз таїдирини іам єз гирдобига олади, соф муіаббатини поймол этади.
“Женни Герхард” ёзувчининг тенгсизлик оламидаги инсон таїдирига баўишланган энг яхши асарлари їаторида туради.

Эркин НОСИРОВ таржимаси

I БОБ

1880 йил кузининг cубіидамларидан бирида ёши єтинїираган бир аёл єн саккизга кирган їизи билан Колумбус шаіридаги (Огайо штати) манаман деган меімонхонага бош суїди-да, нозирга яїинлашиб, бу ерда бирорта иш топилармикан, деб сєради. Аёл тєладан келса іам, камїувват кєринар, єзини камтарин ва одми тутарди. Очиї чеірали, камтарин ва мулойимгина боїаётган кєзларида андуі кєлкаси ботин эди – буни ожиз, мусибат адойи тамом їилган кишининг башарасига ачиниб тикилган одамгина пайїай оларди. Іозирда онасидан кейинроїда туриб, теварак-атрофга ясама бепарволик билан назар ташлаётган їизининг тортинчоїлиги ва уятчанлиги їайдан пайдо бєлганини тушуниш іам їийин эмасди. Бу їизнинг табиатидаги онасидан єтган тасаввур, туўма сезгирлик ва мурўаклигига їарамай ажиб аїл соіибасига хос бєлган мутаассирлик отасидан єтган жиддий ва вазминликка омухта эди. Аёлларни бу ерга муітожлик етаклаб келганди. Улар азбаройи їашшоїлик тимсолидек туюлганларидан іатто нозирнинг іам юраги эзилиб кетди.
– Їанаїа иш їидиряпсизлар? – деб сєради нозир.
– Балки бирор жойни йиўиштириб ё тозалаб бериш керакдир, – она ботинмайрої жавоб берди. – Пол ювиш іам їєлимдан келади.
Їиз шунда їєнишиб їєйди. У ишлагиси келмаганидан эмас, балки йєїчиликдан їора ишга іам розиликлари шундоїїина билиниб турганидан эзилиб кетганди. Нозир, эркакларга хос бир тарзда, чиройли їизнинг эзилаётганидан таъсирланди.
– Бирпасгина сабр їилинг, – нозир шундай деди-да, идорага кириб, катта хизматчи аёлни чаїирди.
Меімонхонада чиндан іам иш бор экан. Бу ерда фаррош аёл ишдан бєшаб кетганидан асосий зина билан киравериш їаровсиз ётарди.
– Ёнидаги їизими? – деб сєради катта хизматчи узоїдан Она-болага їараб.
– Менимча, шунаїа.
– Начора бугунданої ишга тушаверишсин. Їиз онасига їарашса керак-а?
– Катта хизматчи аёл билан гаплашинг, – деди жойига їайтиб келган нозир мулойимлик билан. – Мана буёїїа єтинг, у ён томондаги эшикни кєрсатди. – Єша ерда келишиб оласизлар.
Бу манзарани касби ойнасоз бєлган Уильям Герхардт ва унинг оиласи бошига тушган беіисоб бахтсизликлар ва муваффаїиятсизликларнинг фожиявий якуни деса бєларди. Бу одам ишсиз їолганидан (камбаўал меінаткашлар таїдирнинг бунаїа іунарларини яхши билишади) эндиликда іар тонгни жонсараклик билан кутар, янги кун єзига, хотинига ва олтита боласига нима олиб келишини билмас, чунки буларнинг нону насибаси тасодифнинг мурувватига боўлиї эди. Герхардтнинг єзи ётиб їолганди. Тєнўич єўли Себастьян ёки єртоїлари айтганларидай Басс шу ердаги вагонсозлик устахонасида шогирд бєлиб ишлар, іафтасига фаїат тєрт доллар оларди. Бош їизи Женевьева єн саккизга кирганига їарамай шу пайтгача їєлида бирор іунари йєї эди. Герхартнинг бошїа болалари іам бор, улар – єн тєрт яшар Жорж, єн иккига кирган Марта, єн ёшли Уильям ва саккиз яшар Вероника эдилар. Улар ишлашга іали ёшлик їилганларидан іаммаларини боїиш зарур эди. Герхардтга їарашли уй оиланинг ягона мулки ва таянчи бєлиб, у іам олти юз долларга гаровга їєйилганди. Герхардт бу пулни йиїїан-терганларини уй олишга сарфлаб, болам-чаїам бемалол турсин, деб ёнига уч хонаю бир айвон солмоїчи бєлганида олганди. Гаров пулидан тєла узилишга бир неча йил бор эди. Бирої аіволлари ночорлашиб їолганидан асосий їарзини тєлаш учун жамўарилган озгина маблаў іам, йиллик фоизлар іисобига тєланадиган бадал іам киришиб кетди. Гердхардтнинг їєлидан эндиликда іеч нарса келмас, аіволи жуда танглигини іам тушунарди. Доктор іаїию гаров пулининг тєланмаган фоизлари іиїилдоўидан буўиб турар, їассоб билан булкачидан їарздор бєлиб їолганини эса айтмаса іам бєларди. Улар Герхардтнинг єта инсофли одамлигига ишонганлигидан їєлларидан келганча насия нарса беришарди. Буларнинг бари Герхардтни їийнар ва азоб берар, дардини енгиб олишига тєсїинлик їилгани їилган эди.
Миссис Герхардт журъатсизликдан мутлаїо йирої аёл эди. У мижозлар топишига муваффаї бєлганда уларнинг кир-чирларини ювиб турар, бошїа пайтларда болаларининг кийимларини тикиб-чатар, уларни мактабга отлантирар, овїат їилар, іаста эрига їарар ва йиўлаган пайтлари іам бєларди. Кєпинча бирорта янги баїїоллик дєконини їидириб топар (іар сафаргиси уйидан тобора олисрої бєларди), аввалига наїд пул тєлаб нарса олар, кейин насия їилишга єтарди. Бошїа баїїоллар соддадил валинеъматга шипшитиб їєймагунча шу аівол давом этаверарди. Жєхори іаммасидан іам арзон эди. Миссис Герхардт їозонни тєлдириб жєхори пиширар, салкам ягона саналган бу таом наї бир іафтага етарди. Зоўора унидан їилинган бєтїа іам йєїдан кєра яхширої бєлиб, унга жиндай ёў тушса борми, салкам базм бєларди іисоби. Герхардтлар хонадонида їовурилган картошка зєр таом саналар, їаіва аіён-аіёнда насиб їилар эди. Кємирни яїинроїдаги темир йєл депосининг кесишган йєллари бєйлаб челак ва саватда териб келишарди. Єтинни іам яїинроїдаги ёўоч омборларидан шу йєл билан топиб келишарди. Улар шу тариїа бир амаллаб кун кечиришар, оталари тузалиб кетиши ва ойна заводида яна иш бошлашидан деярли іар соат умидвор эдилар. Бирої їиш яїинлашиб келар, Герхардт эса тобора умидсизликка тушарди.
– Бу аіволдан тезрої їутилмасам бєлмайди, – деб їєярди бу їайсар немис дам-бадам. Унинг жарангсиз овози юрагини кемираётган ташвишларни ифодалашга ожизлик їилади.
Бу мусибатлар етмагандай, кенжатой Вероникага їизамиї чиїиб, бир неча кунгача ол кетди– Ол їєйди бєлиб ётди. Онаси іамма ишини ташлаб їєйди, боласи ёнидан жилмай ибодат їилаверди. Доктор Элуонгер раімдиллик їилиб, іар куни касалдан хабар олиб турди. Лютеранлар руіонийси, пастор Вундт муїаддас черков номидан тасалли бериб кетарди. Икковлари іам хонадонга тунд мунофиїлик руіидан бєлак нарсани олиб киришмасди. Бошдан оёї їора кийинган бу одамлар яратган эгамнинг вакиллари эдилар-да. Миссис Герхардт, їизчамдан айриляпман, деган хаёлда дарди дунёси їоронўи іолда їизининг ёнида мижжа їоїмай єтирарди. Уч кундан кейин хавф єтиб кетди, бирої хонадонда бир тишлам нон йєї эди. Себастьяннинг маоши дори-дармонга кетди. Фаїат кємиргина текинга тушарди, бирої болаларни деподан бир неча марта їувиб солишди. Миссис Герхардт иш їидириб борса бєладиган жойларни бирма-бир хаёлидан єтказди-да, иши єнгидан келишига сира умид їилмаган іолда меімонхонага йєл олди. Мана, мєъжиза рєй бериб, омади келиб турибди-да.
– Їанча тєлашимизни хоілайсиз? – сєради катта хизматчи.
Миссис Герхардт, буни сєраб єтиришади, деб сира іам єйламаганди. Муітожлик эса унга дадиллик берди.
–кунига бир доллар унчалик кєплик їилмасмикан?
– Маъїул, – деди катта хизматчи. – Іафтада тахминан уч кунлик иш йиўилиб їолади. Іар куни тушдан кейин келсанглар бемалол эплайсизлар.
– Раімат сизга, – деди миссис Герхардт. – Бугундан бошлайверсак бєладими?
– Іа. Юринглар, челак билан латталар їаердалигини кєрсатаман.
Она-бола ногаіон иш бошлашган мусофирхона єша пайтлар учун іам, Колумбус шаіри учун іам ниіоятда ажиб даргоі саналарди. Колумбус –штатнинг пойтахти бєлиб, эллик минг аіолиси бор эди. Бунинг устига бу ерда іамиша мусофирлар кєп бєлар, шу важдан іам шаіарда меімонхоналар ва мусофирхоналар кєпайиши лозим эди. Бу іолдан жуда єринли фойдаланилар, шаіарликларнинг єзлари іар іолда ўурур билан шундай єйлашарди. Колумбуснинг марказий майдонида беш їаватли баіайбат бино їад кєтарган, шунингдек, штатнинг їонун чиїарувчи мажлиси ва энг йирик магазинлар іам шу ерда эди. Меімонхонанинг кенг-кєлам вестибюли –киравериши яїинда їайтадан таъмирдан чиїарилганди. Саіна ва деворларнинг мармар їопламаси їотириб артиб-тозаланганидан кєз нурини олгудек ялтирарди. Юїорига панжараси ёнўої дарахтидан їилинган ва поёндоз гиламни маікам тутадиган мис чивиїли бєлган ажойиб зина олиб чиїарди. Вестибюлнинг бир чеккасидаги пештахта анча-мунча жойни эгаллаган бєлиб, унда газета ва сигаралар сотилади. Зина тагидаги пештахта ортида меімонхона ходими навбатчилик їиларди, меімонхона маъмурияти жойлашган хона іам шу ерда эди. Іамма жойга ёўочнинг аъло навлари ишлатилган ва єша даврнинг янгилиги бєлган газ чироїлар єрнатилганди. Вестибюлнинг охирида жойлашган, эшик ортидан креслолар, соч-саїол оладиган ялтирої асбоблар кєзга ташланиб турарди. Меімонхона олдида доимо иккита ёки учта омнибус кєринар, улар поездлар жадвалига монанд іолда келиб– Кетиб туришарди.
Штатнинг энг йирик сиёсий ва жамоат арбоблари ана шу карвонсаройга тушишарди. Бир їанча губернаторлар навбатма-навбат уни єзларига їароргоі їилишганди. Їєшма штатлар конгрессининг икки сенатори иш билан Колумбусга келганларида, албатта, шу меімонхонадаги энг аъло хоналарда туришарди. Меімонхона эгаси булардан бири бєлган сенатор Брэндерни єзининг доимий истиїоматчиси іисобланар, нега деганда бу кекса бєйдоїнинг Колумбусда ана шу меімонхонадан бєлак бошпанаси йєї эди. Меімонхонанинг бошїа, камрої турадиган истиїоматчилари орасида конгресс ва штатнинг їонун чиїарувчи мажлиси аъзолари, шунингдек, ўайрирасмий сиёсатчилар, коммерсантлар, адвокатлар, врачлар, хуллас іар їанаїа одамлар бор эди. Бу їурама оломон келиб– Кетиб турар, меімонхонадаги іаёт турлича ва сертараддуд кечарди.
Она-бола таїдир таїозоси билан бу ярїирої даргоіга кириб їолганларидан юракларида юрак їолмаганди. Улар у-бу нарсаларга їєл теккизишга аранг ботинишарди. Она-бола супуришлари лозим бєлган кенг-кєлам, їизил гилам тєшалган коридор кєзларига саройдай улуўвор кєринарди. Улар тик їарашга іам журъат этолмас, шивирлаб гаплашишар эди. Ажойиб зинани ювиб, мис чивиїлар билан панжарани артиб-суртишга келганда икковлари іам юрак ютишга мажбур бєлишди: она – тортинчоїлигини енгди, їиз эса барчанинг кєзи олдида шундай иш їилаётганидан юзини сидириб ташлади. Улардан пастда улкан вестибюль ястаниб ётар, у ерда дам олиб, чекишиб єтирганлар, кириб-чиїаётганларнинг іаммаси Она-болани кєриши мумкин эди.
– Бу ер жуда чиройлиг-а, тєўрими? – Женевьева шивирлаб гапирса іам, овозининг жарангидан чєчиб тушди.
– Іа, – деб їєйди тиз чєккан іолда нєноїлик билан латтани зєр бериб сиїаётган онаси.
– Бу ерда туришга жуда кєп пул керак бєлар дейман!
– Іа, – деди онаси. – Манави, бурчак– Бурчак жойларни артиш эсингдан чиїмасин. Їара, їанча жойни артмай кетибсан.
Онасининг дашномидан ранжинїираган Женни ишга їаттиї берилиб, ён-верига аланглашга іам ботинолмай, бор кучи билан артиб-суртишга тушди.
Она-бола астойдил, їєлларини аямай, соат бешгача ишлашди. Ташїарига їоронўу тушганида вестибюль чароўон эди. Улар зинани ювиб бєлишаёзган, энг пастдаги бир неча пиллапоя їолганди холос.
Шу пайтда дам-бадам очилиб турганидан ташїаридан совуї іавони киритаётган икки таваїали катта эшик очилиб, баланд бєйли, ёши єтинїираган, бошига цилиндр, эгнига іарбийча бичимдаги кенг плаш кийган бир киши кириб келди. У одам меімонхонадаги башанг оломон орасида ажралиб турар, унинг нозик одамлиги аппа-аён эди. Єзи їорачадан келган, кєриниши жиддий, бирої очиї ва ёїимли эди. Їуюї їора їошлари тагидаги кєзлари чараїлаб турарди. У йєлидан тєхтамай, пештахтадаги ходим тайёр їилиб турган калитни олди-да, зинадан кєтарила бошлади.
У латта ушлаган кекса аёл ёнидан эітиёткорлик билан айланиб єтибгина їолмай, гєё: «Іечїиси йєї, єтиб кетаман», дегандай мурувватпарварона їєл силкиди.
Єшал даїиїада аёлнинг їизи їаддини єнглаган эди, іалиги киши билан юзма-юз тєїнашиб їолди. Йєлини тєсиб їєйганидан їєрїиб кетгани їизнинг кєзларидан шундоїїина сезилиб турарди.
Іалиги киши мулойим жилмайди-да, таъзим їилди.
– Беіуда безовта бєлдингиз, – деди у.
Женни бунга жавобан жилмая олдигина, холос.
Іалиги киши зинадан пича кєтарилиб, беихтиёр єгирилиб їараган эди, їиз жуда іам чиройли кєриниб кетди. Їизнинг кенг, силлиї пешонаси, фарїи текис таралган ва єрилган сочи, мовий кєзларию юзининг ажиб кєриниши назаридан четда їолмади. Іатто їизнинг чиройли лаблари, болалардай кулча юзи ва ёшлик, соўломлик, орзу-умид – ёши єтиб їолган одам бениіоя баланд їадрлайдиган барча нарсаларнинг мужассами бєлган адл, келишган їадди-їоматига іавас-ла кєз югуртиришга іам улгурди. Кейин їиз томонга бошїа їарамаса іамки, унинг ажаб сиймосини дил кєзгусида саїлаган іолда, виїор билан йєлида давом этди. Бу муітарам зот сенатор Жорж Сильвестр Брэндер эди.
– Іозир тепага чиїиб кетган одам жуда келишган экан-а, тєўрими? – деб сєради Женни бироздан кейин.
– Іа, – тасдиїлади онаси.
– Унинг тилла дастали іассаси бор экан.
– Бировларга їараш керак эмас, – деди она насиіатомуз іолда. – Яхши эмас.
– Мен унга їараганим йєї, – Женни соддадиллик билан эътироз билдирди. – Єзи менга таъзим їилди.
– Бировларга їарашнинг іожати йєї, – деди она. – Бу уларга эітимол ёїмас.
Женни яна индамасдан ишга киришди, бирої бу ажойиб меімонхона іамон кєзни їамаштиргани-їамаштирганди. У теварак-атрофдаги ўовур-ўувурга, одамларнинг іушчаїчаї бир шовїинга айланиб кетаётган гаплари ва іандаларига беихтиёр їулої соларди. Биринчи їаватнинг бир учида ресторан бор эди. У ерда идиш-товоїларнинг жаранги келаётганидан кечки тамаддига дастурхон ёзилаётганини англаш мушкул эмасди. Меімонхонанинг бошїа бир чеккасида кимдир рояль чаларди. Хуллас іар бир нарсада кечки тамадди арафасида бєладиган одатдаги їувної, іаловатбахш бир кайфият сезилиб турарди. Мана шу нарса бечора їиз юрагини умид билан тепишга мажбур їиларди. Нега деганда, їиз ёш, муітожлик юки эса унинг ёш їалбини іали– Іозирча эзиб ташлашга улгурганича йєї эди. У іамма ёїни яхшилаб ювиб, тозалашда давом этаркан, гоіо ёнгинасида ишлаётган, мулойим кєзларини теварагини ажин босган, лаблари кундалик беіисоб ташвишларни унсиз такрорлаётган, толиїїан онасини унутарди. Шунда їиз теварак-атрофдаги нарсалар наїадар сеірли эканлигини єйлар ва ана шу іашамату шодонликдан озгинаси єзига іам насиб бєлишини истарди.
Соат олти яримда катта хизматчи аёл она-болани эслаб, уларга жавоб бергани келди. Зина супуриб-сидириб бєлинганди. Она-бола шунда енгил тин олишди-да, челак билан латталарни жойига їєйиб, уйларига ошиїишди. Она ахийри иш топганларидан терисига сиўмасди.
Улар улкан, чиройли бинолар ёнидан єтиб боришарди. Женни меімонхонада бошїача ва янгича нарсаларни кєриб тєлїинланганидан яна ўалати бєла бошлади.
– Бой бєлиш яхши-я, тєўрими? – деди у.
– Іа, – жавоб їилди эс-іуши хаста Вероникада бєлган онаси
– Уларнинг ошхонаси каттаконлигини кєрдингми?
– Іа.
Она-бола энди хароб, кєримсиз уйлар ёнидан єтиб боришар, кузги япроїлар оёї остида заиф шитирларди.
– Їани энди биз іам бой бєлсак, – Женни єзича ўєлдирагандай бєлди.
– Нима їилишниям билмайман, – онаси чуїур уі тортиб, бєйнига олди. – Уйда бирор егулик нарса бєлмаса керак.
– Жаноб Бауменнинг дєконига яна бир марта кира їолайлик! Женни ойисининг овозидаги умидсизликдан эзилганидан унга жуда раіми келди.
– У бизга іалиям ишонади дейсанми?
– Унга иш топдик, деймиз. Єзим айтаман.
– Яхши, – онаси ночора кєнди.
Она-бола уйларидан икки квартал беридаги мєъжазгина, чироўи хира баїїолчилик дєконига бош суїишди. Миссис Герхардт оўиз очмоїчи бєлувди. Женни эпчиллик їилди:
–– Бизга бугун їарзга озгина нон билан ёў бериб турасизми? «Колумбус-Хауз»дан иш топдик, шанбада, албатта, узамиз.
– Іа, – їєшимча їилди миссис Герхардт, – энди мен ишлиман.
Бу оиладагилар бошларига мусибат тушмасидан ва касалликка чалинмасларидан илгари іам Бауменнинг дєконидан доимо нарса олиб туришарди. Баїїол шунинг учун іам Она-бола тєўри айтишаётганини билиб турарди.
– У ерда анчадан буён ишлаяпсизларми? – деб сєради у.
– Бугун биринчи кун.
– Сиз мени биласиз, миссис Герхардт, – деди баїїол. – Сизга йєї дейишни истамасдим. Жаноб Герхардт ишончли одам, лекин мен іам бадавлат эмасман. Іозир замон оўир, – їєшимча їилди у, – менинг іам бола-чаїам бор.
– Іа, тушунаман, – деб їєйди оіиста миссис Герхардт.
Миссис Герхардт ишлайверганидан їизариб кетган їєлларини эскирган рємоли остига яшириб, безовта іолда сиїїани-сиїїанди, Женни эса ёнида дамини чиїармай турарди.
– Майли, – деди ниіоят, Баумен. – Бу сафарча іам їарзга бераман. Шанба куни їурбиларинг етганича тєларсизлар.
Баїїол нон билан ёў єраб, Женнига узатаркан, кулимсираб деди:
– Їєлларингизга яна пул тушганда бошїа ёїїа оўиб кетарсизлар дейман.
– Бєлмаган гап, – миссис Герхардт эътироз билдирди, бунаїа їилмаслигимизни єзингиз іам яхши биласиз-ку.
Миссис Герхардтнинг баїїолга узундан-узої тушунтириб єтиришга іоли іам йєї эди.
Она-бола муюлишдан єтиб, икки томонига хароб уйчалар тушган їоронўи кєчадан кета бошлашди. – Болалар кємир олиб келишганмикин-а, їани энди билолсам, – деди она іорўин, уйларига бир неча їадам їолганда.
– Ташвишланма, – деди Женни. – Олиб келишмаган бєлса бориб єзим олиб келаман.
– Битта амаки бизни іайдаб юборди, – ойиси кємирни сєраганида Жорж саломлашишга іам улгурмай тєкиб-солди. – Шунда іам озгина олиб келдим, – їєшимча їилди у. – Платформадан ташладим.
Миссис Герхардт жилмайди, Женни эса їаттиї кулиб юборди.
– Вероника їалай? – сєради у.
– Ухлаётганга єхшайди, – деди отаси. – Унга соат бешда яна дори ичирдим.
Она кечликка ўарибона тамадди іозирлади-да, хаста їизчасининг ёнига єтирди. У іар галгидай тун бєйи мижжа їоїмай чиїиш тараддудида эди.
Себастьян кечки овїат пайтида битта амалий гапни єртага ташлаганди, іаммалари унга эътибор беришди.
Чунки Себастьян ишнинг кєзини билар, тирикчилик масалаларида бошїалардан кєра тажрибалирої эди. У вагонсозлик устахоналарида бор-йєўи шогирд бєлиб ишлар, іеч їанаїа маълумот олмаган, чунки унга лютеранлар динининг аїидаларидан бєлак нарсани єргатишмаганди, булар эса унинг дидига сира-сира єтиришмасди. Шунга їарамай Себастьян іаїиїий америкаликлар сингари ўайрат ва шижоатга тєла йигит эди. Бєйдор, паілавонсифат ва ёшига яраша баїувват бєлиб, шаіарлик йигитларнинг сараси эди. Унинг муваффаїият їозонмоїчи бєлсанг лалайма, бунинг учун дунёда пешїадам бєлган сирти силлиїларга иложи борича яїинлашишинг ёки жилла їурса, улар билан єзингни яїин кєрсатишинг керак, деган іаётий фалсафаси бор эди.
Басс ана шунинг учун іам «Колумбус-Хауз» атрофида єралашиб юришни ёїтирарди. Унга мазкур меімонхона бу оламдаги казо– Казолар маконидай туюларди. Пул тєплаб, устига тузукрої костюм битганидан кечїурунлари шаіар марказига борадиган ва ошналари билан меімонхона олдида соатлаб єралашадиган бєлди. Пошналарини таїиллатиб юриб, бир жуфти беш центлик сигара чекар ва бойваччалардай їизларга кєз ташларди. Бу ерда бошїа йигитлар – меімонхонага соїол олдиргани ёки бир їадаігина виски ичгани кирадиган шаіарлик олифталар ва бекорчилар іам учраб турарди. Басснинг іаваси келар ва уларга таїлид їилишга уринарди. Бу ерда одамнинг, аввало, кийинишига їараб баіо беришарди. Одамлар яхши кийиниб юришса, бармоїларида узук, галстукларида тєўнаўич кєринса бас, улар нимаики їилишмасин, яхшига єтишаверарди. Басснинг уларга єхшагиси келар, шунинг учун іам ваїтини беіуда ва беъмани єтказиш бобидаги тажрибаси тезкорлик билан ортиб борарди.
– Меімонхонада турганларнинг кийимларини ювиб турсанг бєлмайдими? – деди у Женнига. Бу зинапоя ювишдан дурустрої-ку.
– Бу їанаїа бєлади? – сєради Женни.
– Нозирга тєўридан-тєўри айтавер.
Бу маслаіат Женнига жуда оїилона туюлди.
– Мабодо меімонхона олдида мени кєриб їолсанг, таўин гаплашиб єтирмагин, – икковлари їолганларида Басс уни огоілантирди. – Мени танимагандай бєлавер.
– Нимага? – Женни соддадиллик билан сєради.
– Нимагалигини єзинг жуда яхши биласан, – деди акаси. У кєринишларинг жуда хароб, сендаїа жигарлардан одам шарманда бєлади, деб кєп марта гапирганди. – Мабодо тєїнашиб їолсак, єтиб кетавервассалом. Эшитяпсанми?
– Яхши, – Женни калта жавоб їилди. Басс атиги бир ёшгина катта бєлса іам, Женни доимо унинг айтганини їиларди.
Эртасига Она-бола меімонхонага кетишаётганларида Женни акасининг маслаіатидан сєз очди.
– Басс меімонхонада турганларнинг кийимини ювиб турсанглар бєлади, деяпти.
Кечаси билан супуриб-сидиришдан іафтасига тушадиган уч доллар устига їандай їилиб яна їєшимча пул топса бєларкин, деб єйлайвериб їийналиб чиїїан миссис Герхардт Басснинг гапини маъїуллади.
– Тєўри гап, – деди у. – Мен нозирдан сєраб кєраман.
Бирої улар меімонхонага келганларида бунга їулай фурсат іадеганда топилавермади. Фаїат кечга яїин таїдир кулиб боїїандай бєлди: катта хизматчи аёл нозир пештахтаси олдидаги полни ювишни буюрди. Чамаси мартабали шахс бєлган нозирнинг Она-болага яхшилик їилгиси келгани аён эди. Яхши, меірибон она билан унинг кєіликкина їизи нозирга хуш келиб їолганди. Шу важдан іам нозир миссис Герхардт кун бєйи калласида айланиб юрган нарсани юрак ютиб сєрашга ботинганида илтифот ила їулої солди.
– Меімонхонада турганлардан битта-яримтаси кийимини ювдиришга рози бєлармикин-а? – деди миссис Герхардт. – Бошим осмонга етарди-да…
Нозир унга їараркан, бу ўамнок чеірадан чорасиз муітожлик аломатларини єїиди яна бир бор.
– Кєрамиз, – нозир шундай жавоб їиларкан, єша дамнинг єзида сенатор Брэндер билан генерал Гопкинсни хаёлидан єтказди. Уларнинг икковлари іам меірибон одамлар ва бу бечора аёлга жон-жон деб ёрдам беришади.
– Тепага, сенатор Брэндернинг хонасига чиїинг. Йигирма иккинчи хона. Мана, – нозир хона раїамини їоўозга ёзиб берди, – бориб мен юборганимни айтинг.
Миссис Герхардт їоўозни їєли їалтираб олди. Сєз билан айтолмаган миннатдорчилиги кєзларидан билиниб турарди.
– Іеч їиси йєї, іеч їиси йєї, – деди нозир аёлнинг іаяжонланаётганини сезиб. – Іозирої боринг. Хонасида єтирибди.
Миссис Герхардт йигирма иккинчи хонанинг эшигини оіиста ва эітиром билан таїиллатди. Женни эса ёнида унсиз турарди.
Бир даїиїадан сєнг эшик очилиб, чароўон хонанинг эшигида сенатор кєринди. У башанг смокингда бєлганидан илк марта кєрганларидан іам ёш кєринарди.
– Хизмат, хоним? – деб сєради у миссис Герхардтдан. У икковларини іам даріол таниганди.
Она бутунлай довдираб їолганидан тезда жавоб беролмади:
– Биз… нарсаларингизни ювиб берсак бєлармикин, деб сєрамоїчийдик.
– Ювиб берайлик дейсизми? – сенатор бениіоя жарангдор овозда сєради. – Нарсаларимни ювишми? Їани, киринглар. Іозир кєрамиз-да. У такаллуф билан єзини четга олиб, Она-болани ичкарига киритди-да, эшикни ёпди.
– Іозир кєрамиз-да, – деди у яна ёнўої дарахтидан ясалган баіайбат шифонернинг тортмаларини бирин-кетин очаркан.
Женни хонани їизиїиш билан кєздан кечирди. У хонадаги камин ва пардоз столчасида турган бир олам майда-чуйда безаклару чиройли буюмларни шу чоїїача кєрмаганди. Юмшої кресло ва унинг ёнида кєк соявонли чирої турар, полда їалин, юмшої гилам, у-бу ерларга ташлаб їєйилган бир неча гиламчалар бор эди, хуллас іар бир нарса бойлик ва іашаматдан дарак берарди!
– Єтиринглар, мана стуллар, – сенатор илтифот билан шундай дея їєшни хонага єтди.
Вужудларини сенаторга нисбатан іуркак бир эітиром їамраб олган она-бола іурмат саїлаб туришарди, сенатор эса нарсаларини кєздан кечириб бєлганидан кейин таклифини такрорлади. Она-бола іижолатда, єнўайсизланиб єтиришди.
– Бу їизингизми? – сенатор миссис Герхардтга шундай деркан, Женнига кулиб їєйди.
– Шундай, сэр, – жавоб їилди она. – Бу катта їизим.
– Эрингиз баріаётми? – сєради сенатор шундан кейин. – Исми-шарифингиз нима? Їаерда турасиз?
Миссис Герхардт іамма саволларга бажонидил жавоб берди.
– Болаларингиз нечта? – давом этди сенатор.
– Олтита, – жавоб їилди миссис Герхардт.
– Оилангиз кичкина эмас экан, нима іам дердик. Сиз мамалакат олдидаги бурчингизни бажаргансиз. Бунга шак-шубіа йєї.
– Іа, сэр – жавоб їилди миссис Герхардт унинг эътиборидан тєлїинланиб.
– Катта їизим дедингизми?
– Шундай, сэр.
– Эрингиз нима иш їилади?
– У шишасоз. Іозир касал.
Сенатор билан миссис Герхардт гурунглашар, Женни эса їулої солар, йирик мовий кєзлари іайрат ва їизиїиш билан боїарди. Сенатор іар гал Женнига їараганида їизнинг соддадил, маъсума нигоіига дуч келиб, ажойиб таБассумини кєраркан, ундан кєзини узишга їийналарди.
– Іа, деди у ачиниб, – буларнинг бари афсусланарли. Менинг унча-бунча нарсаларим йиўилиб їолибди, шуни ювиб берсанглар дейман. Келаси іафтада яна бєлса керак.
Сенатор нарсаларини чоўроїїина ва чиройли халтага жойлади.
Їайси куни олиб келайлик? – сєради миссис Герхардт.
– Бари бир, – жавоб їилди сенатор. – Келаси іафтанинг хоілаган кунида.
Миссис Герхардт оіиста миннатдорчилик билдирди-да, єрнидан турди.
– Гап бундай, – сенатор олдинга єтиб, уларга эшик очди. – Душанбада олиб кела їолинглар.
– Хєп бєлади, сэр, – деди миссис Герхардт. – Раімат сизга.
Она-бола кетишди, сенатор эса яна мутолаага тушди. Бирої негадир фаромуш бєла бошлади.
– Афсус, – деди у китобни ёпаркан. – Бу одамларда кишини таъсирлантирувчи нимадир бор.
Миссис Герхардт їизи билан яна тунд ва їоронўи кєчалардан кетарди. Ногоіон ишлари єнгидан келганидан руілари жуда баланд эди.
– Хонаси жуда ажойиб экан-а, тєўрими? – шивирлади Женни.
– Іа, – жавоб їилди онаси. – Єзиям ажойиб инсон экан.
– У сенатор-а, шундайми? – давом этди їизи.
– Іа.
– Машіур бєлиш одамга ёїса керак, – деб їєйди їизи оіиста.

II БОБ

Женнининг маънавий оламини їандай тасвирласак экан? Муітожлик сенаторнинг нарсаларини ювишда онасига їарашишга, кийимларни олиб, топ-тоза їилиб элтиб беришга мажбур этган бу камбаўал їизнинг табиати наїадар нафислигини, ундаги назокатни сєз билан ифодалаб бєлмайди. Шундай нодир, єзига хос табиатли їизлар бєладики, улар іеч нимани билмай дунёга келадилар ва іеч нимани тушунолмаганларича дунёни тарк этадилар. Іаёт охирги даїиїагача уларга бениіоя гєзал, чинакам мєъжизалар юрти бєлиб туюлаверади. Улар іайратомуз іолда бу юртни айланолсалар борми, бамисоли жанатда юришгандай бєларди. Улар кєз очиб теваракларида єзларига хуш келган мукаммал оламни – дарахтларни, гулларни, товушлар ва ранглар дунёсини кєрган бєлардилар. Бу – уларнинг энг їимматбаіо мероси, энг яхши бойлигидир. Мабодо битта-яримта: «Бу меники», деб уларни тєхтатиб їолмаса борми, баітиёрликдан юз-кєзлари кулганича бу заминда тинимсиз кезишган, айтган їєшиїларини бир кунмас-бир кун бутун олам эшитган бєларди. Бу эзгулик їєшиўидир.
Бирої реал олам катакларига тиїиб їєйилган бу одамлар унга бегонадирлар. Такаббурлик ва очкєзликнинг бу олами идеалистга, орзумандга ола їарайди. Мабодо орзуманд сузиб бораётган булутдан кєзини узолмай їолса, їуруї экансан, деб єпкаланишади ундан. Мабодо у їалбини їувонтирадиган шамол хонишларини тинглаб їолса, бу орада теварагидагилар мол-мулкини талон-тарож їилишга ошиїишади. Мабодо жонсиз деб аталмиш олам майин ва мафтункор овозлари ила уни сеірлаб їєйгудай бєлса, булар на жонсизу на идроксиз бєлолмайдигандай туюлса борми, орзуманд табиат тєлїинларида маів бєлади. Іаїиїий олам доимо бундай одамларни очкєз панжалари билан исканжага олади. Іаёт худди шунаїа одамларни єзининг итоатгєй їулларига айлантиради.
Женни іам бу кєримсиз оламда худди шундай эди. Болалигиданої іар бир їадамини яхшилик ва назокат билан босганди. Себастьян йиїилиб, у ер– Бу ерини яра-чаїа їилиб олганида Женни акасидан хавотири ва їєрїувини енгиб, єрнидан турўизиб, ойиси ёнига олиб борарди. Жорж їорним оч, деб хархаша їилганида єзининг бурда нонини берарди. Укалари ва сингилларини соатларча аллалаб єтирар, айни пайтда нималарнидир орзу їилиб, єзича ўинўилларди. Йєлга кириши биланої онасига їараша бошлади. Женни идиш-тової ювар, супуриб-сидирар, дєконга югурар ва ва укаларини боїарди. Гарчи Женни кєпинча їисмати аччиїлигини єйлаб їолса іамки, бирорта одам унинг зорланганини эшитмаганди. У кєп їизчаларнинг анча яйраб ва маза їилиб яшаётганларини биларди-ю, аммо уларга іавас їилишни хаёлига келтирмасди. Ичидан эзилса іам, барибир ашуласини айтаверарди. Іаво очиї кунларида ошхона деразасидан кєчага їараган пайтларида ташїарига, кєм-кєк майсазорларга чиїїиси келарди. Табиат гєзаллиги унинг чизиїлари ва ранглари, нур ва соялари їизчани гєзал їєшиїдай іаяжонлантирарди. Гоіида Женни Жорж билан укасини ёнўоїзорга олиб кетарди. Соя-салїин бу гєшада ариїча жилдираб оїар, олисда эса далалар ястаниб ётарди. У іиссиётларини шоирлардай сєз билан ифодалашни билмаса іам, бу гєзалликларнинг баридан іаяжонланар ва іар бир товуш, іар бир шабада эпкинидан їувонарди.
Ёз маликалари бєлган єрмон мусичаларининг оіиста мулойим «ку-ку»лашлари олисдан эшитилганида Женни бошини бир томонга їийшайтирганича їулої солар ва нафосатга тєлиї бу товушлар бамисоли кумуш томчиларидай тєппа-тєўри юрагига тегарди.
Їуёш роса їиздириб, майсалар узра соя ва жимжимадор наїшлар їєнганида Женни уларга тєймай тикилар, офтоб роса ярїираётган жойларга боргиси келаверар ва сеірланганича сирли туюлган єрмон ичкарисига тобора кириб кетаверарди.
Женни рангларнинг бор гєзалликларини іис їиларди. Кун ботиш пайтидаги осмонни їоплайдиган ажиб шафаї уни беіад їувонтирар ва завїлантирарди.
– Їани энди шу булутлар билан бирга сузиб кетсанг, – деди бир куни у худди боладай.
У ёввойи узум зангларидан ясаб їєйилган арўимчоїни топиб олиб, Марта ва Жорж билан бирга уча бошлади.
– Іа, їани энди шунаїа їайиї бєлса, – деди Жорж.
Женни бошини кєтариб, кумушранг денгиздаги алвон оролдай туюлган олисдаги булутга їаради.
– Їани энди одамлар мана шу оролда туришса, – деди у.
Женни хаёлан єша ерда бєлиб, іаво сєїмоїларида енгил чопиб борарди.
– Їара, асалари, – деди Жорж ён томондан учиб єтаётган асаларини кєрсатиб.
– Іа, – деб їєйди Женни орзуманд іолда, – уйига шошиляпти.
– Іамма нарсанинг уйи бєладими? – cєради Марта.
– Деярли іамма нарсанинг.
– Їушларниямми?
– Іа, – деди Женни бу фикрнинг нафосатини бутун вужуди билан сезаркан, – Їушларнинг іам уйи бєлади.
– Асалариларниямми? – деди Марта бєш келмай.
– Іа, асалариларниям.
– Кучукларнинг-чи? – сєради Жорж яїинроїдаги йєлда ёлўиз сандироїлаб юрган итни кєриб.
– Іа, албатта, – деди Женни.-кучукларнинг уйи бєлишини билмайсанми?
– Чивинларнинг-чи? – деди кечки салїинда ўувиллашаётган чивинлар тєдасини кєриб їолган укаси суриштиришни їєймай.
– Іа, – деди Женни бунга єзи іам ярим-ёрти ишониб. – Їулої солинглар!
– Єіє! – хитоб їилди Жорж ишонїирамай. – Уларнинг уйи їанаїа бєлишини бир кєрсам бєларди-да.
– Їулої солинглар! – Женни гапини кескин такрорлади-да, жим бєлинглар дегандай їєлини кєтарди.
Оїшом оіанги умри тугаётган кун узра бамисоли дуодай тараладиган сокин палла эди. Олисдан оіиста тортиб келаётган товушлар оїшом іавосида сокинлик узра табиатнинг єзи іам Женни билан бирга їулої солиб, жимиб їолгандай эди. Женнидан бир неча їадам нарида їизил тєш тоўчумчуї дик-дик сакрарди. Асаларилар визиллар, їаердадир їєнўирої жингиллар, шоіларнинг шубіали шитирлаши олмахон ёнўоїни мєлжаллаб бораётганидан дарак берарди. Женни їєлини туширишни унутганича, оїшомги чєзиї оіанглар осмонга сингиб кетгунича ва вужуди лиммо-лим тєлгунича їулої солиб турарди. Шундан кейин єрнидан їєзўалди.
– О! – Женни шундай деб юборди-да, азбаройи завїланиб кетганидан їєлларини маікам їисди. Кєзларида эса ёш кєринарди. Уни іаяжонга солган ажиб денгиз їирўоїларига уриларди. Женнининг їалби ана шундай іолатда эди.

III БОБ

Сенатор Жорж Сильвестр Брэндер ажойиб одам эди.
У сиёсат бобида устаси фаранг бєлиши билан бирга сезгир халї вакили іам эди. Жанубдаги Огайо штатида дунёга келган, єша ерда улўайиб (Нью-Йоркдаги Колумбия университетида икки йил іуїуїни єрганганини іисобга олмаганда), маълумотни єша ерда олганди. У іуїуїшуносликни єз штатидаги іар їандай одамдан ёмон билмасди, бирої мазкур жабіада адвокатлик соіасида зєр муваффаїият їозонмоїлик учун зарур бєладиган їунт-ла шуўулланмаганди сира. Топиш-тутиши ёмон эмасди, мабодо виждонига терс иш тутгудай бєлса борми, анча-мунча нарса ишлаб олишнинг кєп марта фурсати іам келганди, аммо у бунга їобил эмасди. Бирої їанчалар іалол ва єзига маікам бєлмасин, гоіида бирорта ошнаси илтимос їилиб їолса, йєї деёлмасди. Яїинда охирги президент сайловида, у іукмронлик їилишга мутлаїо лаёїати йєї кишининг номзодини їувватлаган, буни Брэндернинг єзи яхши биларди.
Бир неча марта шубіали одамларни, икки ёки уч марта бетамизлиги ошкора сезилиб турган кишиларни іукумат лавозимларига тайинлаганида іам худди шундай айб їилганди. У виждони їийнай бошлаганда: «Іаётда нималар бєлмайди дейсан», деган севимли маїоли билан єзини юпатарди. Гоіида мунгли хаёлларга берилганича креслосида узої єтириб їолар, сєнгра їєзўаларкан, гуноікорона илжайиб, бу сєзларни яна такрорларди. Виждони уни сира тинч їєймас, юраги эса іар іолда виждонига іамоіанг урарди.
Колумбус шаіри іам таркибига кирган округдан штат конгрессига уч марта ва Їєшма Штатлар сенатига икки марта сайланган бу одам шу пайтгача уйланмаганди. Ёшлигида бир їизни жиддий севиб їолган илло севгисининг охири никоіга бориб таїалмаган экан, бунда Брэндернинг гуноіи йєї эди. Кєнглига ёїїан хоним кутишни истамаган, Брэндер эса рєзўорни тебратадиган мавїега эга бєлмої учун кєп іаракат їилиши лозим эди.
Бєйдор, келишган, кенг елкали Брэндер бир кєришдаёї одамларда іурмат уйўотарди. Талай аччиї-чучукни тотган, бошидан кєп нарсалар єтган бу одамнинг фаросатли кишиларда эітиром уйўотадиган нимасидир бор эди. Єзи кєнгилчан ва илтифотли киши сифатида танилган, сенатдаги іамкасблари эса, осмондаги юлдузни олиб беролмайди-ю, лекин жуда ёїимтой одам, деган фикрда эдилар.
Сенатор Брэндер єшанда Колумбусга зил кетган сиёсий обрєсини мустаікамлаш маїсадида келганди. Конгрессга бєлган кейинги сайловда сенатор партиясининг омади келмади. Єзи етарлича овозга эга бєлиб, яна їайтадан сайланса бєларди, бирої бунинг учун унча-мунча сиёсий чапдастлик зарур эди. Ундан бошїа шуіратпарастлар іам бор эди-да, ахир. Бемалол олти-етти номзод топилар, уларнинг іар бири Брэндернинг єрнини жон-жон деб эгалларди. Брэндер іозирда єзидан нималар талаб їилинишини жуда яхши тушунарди. Раїиблари уларни осонликча енгишолмайди, мабодо енгганларида іам, дерди єзича Брэндер, президент чет элдаги бирорта дипломатик мартабани топширса керак, албатта.
Іа, сенатор Брэндерни тєла маънода иши юришган одам деса бєларди, бирої шунга їарамай, єзига нимадир етишмаётгандай сезарди. Кєнгли тилаган ишларни бажаришга улгурганича йєї-да. Мана эллик иккига кирди, мєътабар, іурматли ва таниїли арбоб сифатида шаънига доў тушмади, бирої битта боши иккита бєлмади. У беихтиёр равишда ёнида єзини азиз биладиган бирорта одами йєїлигини їайта-їайта єйларди. Гоіо хонаси кєзига жуда іувиллаган кєринар, шундай пайтларда єзидан-єзи нафратланарди:
«Эллик йил-а! – бот-бот кєнглидан єтказарди у. – Ёлўиз, бутунлай ёлўизман…»
Брэндер хонасида єлтирган єшал шанба оїшомида эшиги оіиста таїиллади. Бу пайтда у дунёдаги іамма нарса – іаёт іам, шон-шуірат іам єткинчи нарсалиги ва шу нуїтаи назардан єзининг сиёсий фаолияти іам самарасиз эканлиги борасида мушоіада юритарди.
«Бирорта мавїени эгаллаш учун їанчалик уринамиз, – дерди у ичида. – Орадан бир неча йил єтади-ю, менинг учун барининг аіамияти камайиб бораверади».
У їєзўалиб, эшик очаркан, Женнини кєрди. Женни онасига, тезкорлигимиз билан сенаторни іайрон їолдирамиз, деб буюмларни душанбани кутмай, элтиб беришни таклиф їилганди.
– Киринг, – сенатор шундай дея Женнига илгариги сафаргидай йєл берди.
Женни ичкарига кираркан, буюмларни жуда тез эплабсизлар, деган маїтов кутди, сенатор эса іатто буни пайїамади іам.
– Хєш, ойимїиз, – деди у. – Аіволларингиз їалай?
– Жуда яхши, – жавоб їилди Женни. – Ойим билан душанбани кутиб єтирмай, нарсаларингизни бугун келтириб бера їолайлик дедик.
– О, бу менга бари бир, – деди Брэндер бепарво. – Анави ерга, стулга їєя їолинг.
Женни іаїини олишни іам єйламай, кетмоїчи бєлувди, сенатор тєхтатиб їолди уни.
– Ойингиз яхши юрибдиларми? – хушфеъллик билан сєради сенатор.
– Яхшилар, – Женни шунчаки жавоб їилди.
– Єтиринг, – сенатор гапида давом этди. – Сиз билан суібатлашмоїчиман.
Їиз ёнида турган столга чєка їолди. Сенатор сал томої їириб олди-да, гапида давом этди:
– Синглингиз нима билан оўрувди?
– Їизамиї чиїїан, – тушунтирди Женни. – Биз тузалмаса керак, деган хаёлга іам борувдик.
Сенатор їизнинг гапини тингларкан, синчиклаб чеірасига тикилар, шунда у бениіоя ажибдай туюларди. Їизнинг кийими хароб, унинг мавїеи баландлигига іаваси келарди. Сенатор бадавлатлиги ва іашаматда яшаётганидан уялиб кетди. Таїдир шунчалар осмонга кєтариб їєйган бєлса на чора!
– Синглингиз тузалиб їолганига хурсандман, – деди сенатор мулойим. – Отангиз нечадалар?
– Эллик еттида.
– Тузаляптиларми?
– Іа, сэр, єрнидан туряпти-ю, іозирча уйдан чиїаётгани йєї.
– Ойингиз касбини шишасоз деганди, шекилли?
– Іа, сэр.
Брэндер маіаллий шишасозлик саноати тангликни бошидан кечираётганини биларди, бу охирги сиёсий компаниянинг оїибатларидан бири эди. Герхардтларнинг аіволи чиндан іам жуда оўир бєлса керак.
– Ука ва сингилларингиз іаммалари мактабга боришадими?
– І-іа, сэр, – Женни тутилиб жавоб бери. Укаларидан бирининг оёї кийими титилиб кетганидан мактабга боролмаслигини айтишга уяларди. У тили ёлўонга борганидан хижолат тортарди.
Сенатор бир даїиїа єйга ботди: сєнгра їизни ортиїча тутиб туришга баіонаси йєїлигига аїли етди-да, єрнидан туриб, унга яїин келди. Кармонидан бир неча їоўоз пул чиїарди-да, биттасини Женнига узатди.
– Мана, олинг, – деди у. – Ойингизга беринг, эітиёжи учун ишлатаверсин.
Женни саросимада пулни олди. Сенатор їанча берганийкин, деб кєриш хаёлига іам келмади. Бу ажойиб одамнинг іузурида, іашамат масканида гангиб їолганидан       нима їилаётганини іам яхши билмасди.
– Раімат, – деди у. – Їайси куни нарсангизга келишимизни айтасизми?
– Іа, іа,– жавоб їилди у. – Душанба кунлари келинглар. Душанбада кечїурун.
Женни хонадан чиїїанидан кейин сенатор єйчан іолда эшикни ёпди. Унинг бу одамларга їизиїиши бошїача эди.
Шубіасизки, камбаўаллик билан гєзаллик бирлашиб кетган, одам бунга лоїайд їараши мушкул. У креслога єтириб, Женнининг келиши баіонасида ширин хаёлларга берилди. Бу оилага їарашса бєлмасмикин?
– Улар їаерда туришини билиш керак, – сенатор ахийри шунга жазм этди.
Женни кейинги іафталарда сенаторнинг кирини олиб кетгани мунтазам їатнаб турди. Сенатор Брэндернинг унга їизиїиши тобора ортди ва кєп єтмай Женнидаги тортинчоїлик ва єнўайсизликни бартараф їилишга муваффаї бєлди. Їисман, гаплашганида їизни оддийгина Женни деб атай бошлагани іам иш берди. Бу іол Женни учинчи бор келганида бошланди ва шундан кейин сенатор деярли ихтиёрсиз равишда кєпрої їизнинг исмини айтиб, муомала їила бошлади.
Сенатор їизга нисбатан оталарча муносабатда бєляпти, дейиш їийин эди, чунки Брэндернинг бу нарса їєлидан келмасди. Бирої у Женни билан гаплашганида єзини негадир жуда навїирон сезар ва кєпинча ёшлигимни іали йєїотмаганимни наіотки сезмаса, деб єзига-єзи савол берарди.
Женнини бу одамнинг бадавлат ва дабдабали яшаши, гарчанд їиз буни тєла тушуниб етмаса-да, – Брэндернинг єзи мафтун этганди. Бунаїа сержозиба одамни умри бино бєлиб учратмаганди. Брэндерга їарашли нарсаларнинг бари гєзал, їилган ишларининг бари олижаноб, демак, іурматга лойиї эди. Женнига їаёїдандир (эітимол немис ота-боболаридандир) буларнинг барини тушуниш ва їадрлаш їобилияти єтганди. Худди мана шу одамдай яшаш лозим. Женнига, айниїса, бу одамнинг олижаноблиги ёїарди.
Женни сенаторга іавас їилишни їисман онасидан єрганганди. Онасида эса іиссиёт идрокдан устун турарди. Женни унга єн доллар олиб келганида миссис Герхардтнинг юраги їої ёрилгудай бєлди.
– Бунинг їанчалигини кєчада кєрдим, холос, – деди Женни. – У ойингга бер, деганди.
Миссис Герхардт пулни олиб, кафтида авайлаб тутаркан, сенаторни – унинг келишган їадди-басти ва илтифотли муомаласини аниї кєз олдига келтирди.
– Їандай одам-а! – деди у. – Сахийлигини їаранг-а! Миссис Герхардт єшал оїшом ва эртасига афсоналардагидай бадавлат сенаторни, унинг бениіоя яхши ва олижаноб эканлигини гапиришдан бєшамади. Кир ювишга келганда эса сенаторнинг буюмларини ишїалайвериб илма-тешик їилиб юборишга сал їолди, у іар їанча іаракат їилса іам камдек туюлди назарида. Эри эса іеч нарсани билмаслиги керак эди. У єлгудай тєўри одам бєлганидан, іар їанча їийналмасин, хотини єзи ишлаб топмаган пулни олишга кєндириши осон эмасди. Миссис Герхардт шу сабабдан унга іеч нима демади-да, кутилмаган бу бойликни сезмай їєя їолсин, деб пулга ими-жимида нон билан гєшт ола бошлади.
Улар жуда їалинлашиб кетишди. Брэндер бир куни Женнига пардоз столида турган сурат їєядиган кичкина чарм рамка ёїиб їолганини сезиб, бу нарсани таїдим їилди. Женни іар сафар келганида сенатор бирор баіона топиб, пича ушлаб їоларди. У кєп єтмай бу ёшгина, ювош їиз муітожликда яшаётганидан ўоятда эзилганини ва камбаўаллигидан уялаётганини тушуниб олди. Сенатор бундан росмана таъсирланар ва їизнинг эскирган кєйлагию мазаси кетган пойабзалига їараркан, єзига-єзи нафсониятига тегмай їандай їилиб їарашсам бєларкин, дерди.
У кєпинча бирор кун кечїурун їизнинг кетидан бориб, оиласи їандай шароитда яшаётганини кєришни хаёл їиларди. Єзи кимсан, Їєшма Штатлар сенатининг аъзоси, бу одамлар эса шаіарнинг бирорта хароб чеккасида яшашса керак. Шу сабаб сенатор бу фикрни хаёлидан чиїариб ташлади – оїиллик ваїтинча устун келиб, єйлаган режасини кетга сурди.
Сенатор Брэндер декабрнинг бошида уч іафтага Вашингтонга їайтди ва миссис Герхардт билан Женни кунлардан бирида унинг кетиб їолганини билиб, іайрон бєлишди. Сенатор она-болага хизматлари учун іафтасига камида икки, гоіида беш доллар іам тєларди. Сенатор кетса бу оиланинг даромадига катта путур етказишини хаёлига келтирмаган бєлса бордир. Бошїа иложи бєлмаганидан кейин оила бир амаллаб їозонини їайнатиб турди. Герхардтнинг єзи іам анча тузук бєлиб їолганди. У анча-мунча фабрикаларни айланиб иш тополмади, шундан кейин їєлига арра билан айри олиб, уйма-уй юриб, одамларга єтин їилиб беришга киришди. Иш кєп эмасди, аммо Герхардт єзини аямай, амал-таїал билан іафтасига икки, гоіида эса уч доллар топиб турарди. Бу пул хотинининг топгани ва Себастьян келтириб турган маош билн фаїат нонга етарди, холос.
Рождество байрами яїинлашаётганидан Герхардтларга муітожликнинг алами жуда єтарди. Немислар рождество байрамини жуда дабдабали єтказишни яхши кєришади. Єша кунлари ота-оналар иложи борича єзларини кєрсатадилар. Улар болалар їувончини баўоят їадрлайдилар ва кичкинтойларнинг яйраб– Яшнашлари, єйинчоїлар єйнашларига іаракат їиладилар. Герхардт кенжатойи Вероникани совўалар билан хурсанд їилиб, кєнглини кєтаришни жуда іам истарди. Нега деганда бола бечора їанча оўриб ётди! Болаларнинг іар бирига биттадан пойабзал, єўилларига їишки їалпої, їизларига чиройли кєйлак олиб берсам, дерди. Болалар бултур рождество байрамида єйинчої ва ширинликлар олишганди. Герхардт рождество байрамининг їорли тонги отганида дастурхонда болалар хуш кєрадиган нарсалар бєлмаслигини єйлаб, изтиробга тушарди.
Миссис Герхардтга келганда эса, унинг не куйларга тушаётганини тасвирлагандан кєра тасаввур їилган осонрої. Буларнинг барини єйлаб, жуда эзилар, тобора яїинлашаётган байрам куни іаїида эри балан гаплашишга іам мажоли йєї эди. Бир тонна кємир сотиб олиб, бечора Жоржни іар куни кємир омборига їатнашдан їутїариш маїсадида пул тежаб, уч доллар пул йиўиб їєйганди. Мана энди, шу пулни рождество совўаларига сарфламоїчи бєлди. Герхардт ота іам байрамга атаб єзича икки доллар жамўарган ва їийналиб їолганда бериб, хотинимни оз бєлса іам тинчлантириб, суюнтираман, деган ниятда эди.
Байрам арафасида бу йиўилган арзимас беш доллар юї іам бєлмади. Шаіарда байрам тараддуди бошланганди. Баїїолчилик дєконлари найзабарглар билан безатилганди, єйинчоїлар ва їандолатлар сотиладиган магазинлардан кєз їамашарди. Бу ерда Санта-Клаус їорбобонинг бисотидан жой олишга арзийдиган іамма нарса бор эди. Ота-оналар іам, болалар іам улардан кєз узишолмас, бирлари їєллари їисїаликларидан эзилиб їарашса, бирлари бениіоя завї ва бу хазиналарни їєлга киритиш истаги билан боїардилар.
Герхардт болалари олдида кєп марта:
– Бу йил Їорбобо жуда камбаўал. У кєп совўа олиб келолмайди, – деганди.
Бирої энг камбаўал болани іам бунга ишонтириб бєлмайди. Герхардт, шундай деб огоілантиришига їарамай, іар сафар байрам яїинлашаётганини эшитганида болаларининг кєзи ёниб кетишини кєрарди.
Рождество байрами сешанбага тєўри келди. Байрам арафасида, душанбада єїиш бєлмади. Миссис Герхардт меімонхонага кетатуриб, Жоржга эртасига іам етадиган їилиб кєпрої кємир келтиришини тайинлади. Жорж єша заіотиёї иккита синглисини ёнига олиб, депога жєнади. Бирої кємирнинг таги камлигидан саватларини тєлдиргунларича анча-мунча ваїт кетди ва кечїурунга бориб озгина нарсалик бєлишди.
– Кємирга бордингми? – миссис Герхардт меімонхонадан келибої шу гапни айтди.
– Бордим, – жавоб їилди Жорж.
– Эртага етадими?
– Менимча етади.
– Юр, бориб кєрай-чи.
Миссис Герхардт чироїни олди-да, икковлари кємир тєкилган омборга чиїишди.
– О, худойим! – хитоб їилди миссис Герхардт. – Бу жуда оз-ку! Іозирої бориб яна олиб кел.
– Іо-о, – деди Жорж лабини чєччайтириб. – Мен бордим-ку, энди Басс борсин.
Басс ишдан роппа-роса олтидан чорак єтганда келиб, шаіарга бормоїчи бєлиб, ювиниб-кийинаётган эди.
– Йєї, – деди миссис Герхардт. – Басс кун бєйи ишлади. Єзинг боришинг керак.
– Боргим келмаяпти, – тєнўиллади Жорж.
– Жуда яхши, – деди миссис Герхардт. Мабодо эртага ёїадиган нарсамиз бєлмаса, нима їиламиз?
Она-бола ичкарига їайтиб киришди, бирої бу гап Жоржнинг нафсониятига текканидан энди у тинчгина кетолмасди.
– Басс, сен іам юр, – деди у остонадаёї акасига.
– Їаёїїа єзи?
– Кємирга.
– Ана холос, жавоб їилди Басс. – Мени ким деб єйлаяпсан?
– Бєлмаса мен іам бормайман, – Жорж єжарлик билан бош чайїади.
– Нимага бугун кємир термадинг? – деб сєради акаси кескин. Кун бєйи бєш эдинг-ку.
– Э-э, тердим – деди Жорж. – Кємир єзи жудаям оз. Йєї бєлса їаердан оламан?
– Яхши термагансан, дурустрої іаракат їилиш керак эди.
– Нима гап єзи? – сєради ичкарига їадам їєйиши биланої Жоржнинг шумшайиб ва ўимрайиб турганини кєрган Женни.
– Басснинг мен билан кємирга боргиси келмаяпти.
– Єзинг кундузи іеч нима термовдингми?
– Тердим, ойим кам деяпти.
– Мен бораман сен билан, – деди Женни. – Биз билан борасанми, Басс?
– Йєї, – деди навїирон олифта совуїїина їилиб. У галстук боўлаётганида халаїит беришаётганидпн жаіли чиїаётган ди.
– У ерда кємирнинг єзи йєї, – деди Жорж. – Мен борганимда кємирли платформа йєї эди.
– Бєлгандир-э! – хитоб їилди Басс.
– Йєї эди, – такрорлади Жорж.
– Тортишмай їєя їол, – деди Женни. – Саватни ол, кетдик, бєлмаса кечикамиз.
Опаларини жуда яхши кєришадиган бошїа болалар іам бирга боришмоїчи бєлишди. Вероника саватчани, Марта билан Уильям челакни, Жорж кийим солинадиган катта саватни олди. Буни Женни икковлари тєлдиришиб, бирга кєтариб келишлари лозим эди.
Шунда синглисининг аіволни яхшилашга іозирлиги таъсир їилган ва іамон унга акалик меіри саїланиб їолган Басс таклиф їилди:
– Гап бундай, Жен. Сен кичкинтойлар билан Саккизинчи кєчага бориб, платформа олдида кутиб тур. Мен іам єша ёїїа бораман. Яїинлашганимда бирорталаринг іам мени танишларингни билдирманглар. «Жаноб, маріамат, бизга озрої кємир тушириб берсангиз!» денглар, холос. Мен платформага чиїиб, керагича ташлайман. Тушундиларингми?
– Яхши, – деди Женни жуда хурсанд бєлиб. Улар їор їєйнидаги зулматга чиїиб, темир йєлга жєнашди. Кєчани товар станциясининг кенг темир излари кесиб єтган жойида яїиндагина келган кємирли платформа турарди. Болалар єзларини вагонлардан бирининг панасига олишди. Улар акаларини кутиб турганларида Вашингтондан тезюрар поезд келди. Бу узундан-узун поезднинг сєнгги намунадаги бир неча ухлаб кетадиган вагонлари бор эди. Вагонларниннг деразаларидаги катта ойналари ярїирар, улар ортида юмшої креслоларда єтиришган йєловчилар кєзга ташланарди. Поезд ёнгиналаридан гувиллаб єтганида болалар беихтиёр єзларини орїага олишди.
– Узунлигини їара-я! – деди Жорж.
– Їани энди шунаїа поездда кондуктор бєлсам! – Уильям хєрсиниб їєйди.
Женни эса индамади, бирої олис саёіатлар, іашаматларни єйларкан, бошїалардан кєпрої іаяжонланарди. Бой одамларнинг іаёти жуда гєзал бєлса керак-а!
Олисда Себастьян кєринди. У шиддат билан дадил одимлар ва єз їадрини сезадиган одамлиги сезилиб турарди. Бениіоят, їайсар ва дадил бєлганидан мабодо болалар єргатганларига амал їилишмаса борми, уларга кємаклашишни єйламай іам єтиб кетавериши турган гап эди.
Марта іар бир ишга жиддий їарайдиган бєлганидан акаси айтганидай:
–Жаноб, бизга озгина кємир ташлаб юборинг! – деб чийиллади.
Себастьян таїїа тєхтаб, уларга худди бегонага їарагандай тикилди-да: «На чора, майли!» деганича платформага чиїди. У баўоят эпчиллик билан іамма саватлар тєладиган кємир ташлаб берди. Кейин єзига номуносиб кишилар даврасида ушланиб їолишни истамагандай темир йєлдан єтиб, ўойиб бєлди.
Болалар їайтишда яна битта жентельменни учратишди. Бу киши бошига цилиндр, устига зєр плаш кийганди. Женни уни даріол таниди. У іозиргина Вашингтондан їайтган сенатор Брэндернинг єзгинаси эди. У іозиргина болаларнинг кєзини єйнатган тезюрар поездда келган, оёўининг чигалини ёзмоїчи бєлиб, кичкина саквояжини кєтарганича меімонхонага кетаётганди. Шунда у Женнини кєриб їолгандай бєлди:
– Сизмисиз, Женни? – у яхширої кєриш учун їадамини секинлатди.
Женни сенаторни ундан олдинрої таниганидан:
– Вой, бу жаноб Брэндер-ку! – деди-ю, саватнинг боўичини їєйиб, укаларига кємирни уйга элтишларини айтди-да, єзи їарши томонга чопди.
Сенатор Брэндер унинг кетидан бориб, икки-уч марта:
– Женни, Женни! – деб чаїирса іам, уринишлари беіуда кетди. У їизга етиб олишдан умидини узиб, нега їочишга мажбур бєлганини бирдан фаімларкан, уялтиргиси келмай, орїасига бурилди-да, болалар кетидан юрди. Шунда, бу їизни іар сафар кєрганидай, яна бир бор у билан єзи орасида катта фарї борлигини сезди. Мана, єзи – сенатор, бу болалар эса темир йєлда кємир териб юришибди. Эртанги байрам буларга їанаїа їувонч баўишлайди. Брэндер ачиниб, яхши ният билан болалар изидан бораркан, улар харобгина уйга кириб кетишганини кєрди. Сенатор кєчани кесиб єтди-да, єзини їор босган дарахтлар панасига олди. Уйнинг іовлига їараган деразаларидан сарўимтир шуъла тушиб турарди. Іаммаёїни їор босганди. Омборхонадан болалар овози келарди. Шунда Брэндернинг миссис Герхардтга кєзи тушгандай бєлди. Пичадан кейин кимдир ён томондаги эшикдан сирўалиб єтгандай туюлди. Сенатор уни таниди. Юраги уриб кетди-да, іаяжонини босишга уриниб, лабини тишлади. Кейин шартта орїасига бурилиб, нари кета бошлади.
Шаіарнинг энг катта баїїолларидан бєлган Мэннинг исмли киши Брэндернинг яїин тарафдори бєлиб, сенатор билан танишлигидан ўурурланиб юрарди. Сенатор Брэндер унинг уйига йєл оларкан, баїїолни бошигача ишга кємилган іолда учратди.
– Мэннинг, – деди у, – бугуної менинг бир топшириўимни бажаролмайсизми?
– Бєлмаса-чи, сенатор, албатта! – деди баїїол. – Їачон їайтдингиз? Сизни кєрганимдан жуда хурсандман. Хизматингизга тайёрман.
– Саккиз кишилик – ота-она ва олти боладан иборат оилага байрам совўалари учун лозим бєлган нарсалардан танланг: арча, озиї-овїат, єйинчоїлар… хуллас, єзингиз тушунасиз…
– Албатта, албатта, сенатор.
– Харажатнинг юзига їараманг. Іаммасини мєл-кєл їилиб жєнатинг. Сизга турар-жойлаарини ёзиб бераман, – деди сенатор ва їєйин дафтарчасини чиїарди.
– Іаммасини бажонидил бажараман, сенатор, – гапида давом этди Мэннинг. – Бажонидил. Сиз доимо олижанобсиз.
– Яхши, яхши Мэннинг, – деди сенатор єзининг давлат арбоби эканлигини унутмаслик учун шунчаки їовоўини солиб. – Барини зумда жєнатинг-да, іисобини менга юборинг.
– Бош устига, – терисига сиўмай кетган савдогарнинг бундан бошїа сєзга тили келмасди.
Сенатор кєчага чиїди, эр-хотин Герхардтлар эсига тушди-да, пойабзал ва тайёр кийимлар магазинига кирди. Нечанчи размердаги ва їанаїа номерли буюмлар зарурлигини билмаганидан алмаштирса бєладиган їилиб буюртма берди. Буни іам битирганидан кейин меімонхонага їайтди.
«Кємир териб юришибди-я… – сенатор їайта-їайта єйларди. – Шунчалик эътиборсиз эканман-а. Энди уларни сира унутмаслигим керак».

IV БОБ

Женни сенаторни кєрганида єзини хароб сезганидан їочиб кетганди. Сенатор у іаїда яхши фикрда эди, Мана энди, уни бундай тубан машўулот устида кєриб їолди, їиз ана шундан ор їиларди. Женни соддадиллигига бориб, сенатор єзимга эмас, бошїа бирор нарсамга їизиїяпти, деб єйларди.
Уйга їайтиб келганида укалари унинг їочиб кетганини гапириб єтиришарди.
– Сенга нима бєлди єзи? – деди Жорж опаси ичкарига кирганида.
– Іеч нима, – деди Женни ва шу заіотиёї ойисига тушунтирди: – Жаноб Брэндер єтиб кетаётган экан, бизни кєриб їолди.
– Шунаїа дегин? – миссис Герхардт іайїириб юбораёзди. – Демак, їайтиб келибди-да. Сен нимага їочдинг, эси паст?
– Мени кєрмай їєяїолсин, дедим-да.
– Эітимол сени таниёлмагандир іам, – деди ойиси юраги увишиб.
– Йєў-э, таниди, – шивирлади Женни. – Мени уч марта чаїирди.
Миссис Герхардт бош чайїади.
– Нима бєлди? – жаноб Герхардт она-боланинг гапларини эшитиб, нариги хонадан чиїиб келди.
– Іеч нима, – деди хотини. У сенатор яхшилик їилаётганини эрига тушунтиришни хоіламасди. – Кємир олиб келишаётганида їандайдир бир одам Женнини бошїа биттаси билан адаштирибди.
Єшал оїшомнинг єзида, хуфтон палласида сенатор буюрган рождество совўалари іам келиб їолиб, хонадондагиларнинг іам юраклари їої ёрилаёзди. Баїїолчилик магазинининг соявон араваси эшиклари олдида тєхтаб, барваста дастёр совўаларни ичкарига олиб кира бошлаганида, эр-хотин єз кєзларига ишонишмади. Дастёрни, адашяпсиз, деб ишонтиришолмаганидан кейин їувона-їувона совўаларни кєришга тушишди.
– Сира хавотир олманглар, – деди дастёр ишонч билан. – Мен нима їилаётганимни биламан. Фамилиянгиз Герхардт, тєўрими? Демак, булар сизларники бєлади.
Миссис Герхардт жойида єтиролмай, хаяжонланганича їєлларини бир-бирига ишїалаб:
– Хєш, бу ажойиб эмасми! – дегани-деганди.
Герхардт эса номаълум валинеъматнинг сахийлигини єйлаганида кєзига ёш келди, буни єзи кєп йиллар хизматини їилган ва муомаласи яхши бєлган йирик фабрикантнинг яхшилигига йєярди. Миссис Герхардт кутилмаган бу хурсандчиликнинг іаїиїий сабабчисини билиб турганидан єлгудай хурсанд бєлса іам дамини чиїармасди. Женни эса бу кимнинг иши эканлигини зумда фаімлаганди.
Рождествонинг эртаси куни Брэндер меімонхонада миссис Герхардтни кєрди. Женни уй ишларига їараб їолганди.
– Аіволингиз яхшими, миссис Герхардт? – деди cенатор їєл чєзаркан, мулойим оіангда. – Байрамни яхши єтказдингларми?
Шєрлик миссис Герхардт сенаторнинг їєлларини тортинчоїлик билан їисаркан, кєзлари зумда ёшга тєлди.
– Бєлди, бєлди, – деди сенатор їєл чєзаркан, мулойим оіангда. – Байрамни яхши єтказдингларми?
Шєрлик миссис Герхардт сенаторнинг їєлларини тортинчоїлик билан їисаркан, кєзлари зумда ёшга тєлди.
– Бєлди, бєлди, – деди сенатор миссис Герхардтнинг елкасига їоїиб. – Йиўламанг. Мендан ювишга оладиган нарсаларингизни унутманг.
– Унутмайман, сэр! – деди миссис Герхардт.
У яна нимадир демоїчи бєлди, бирої сенатор нари кетиб їолганди.
Жаноб Герхардт энди меімонхонада турадиган ажойиб сенаторнинг серилтифотлигию кийимларини ювдиришга анча-мунча пул тєлаши іаїида доимо эшитиб турарди. Бу соддадил, заіматкаш жаноб Брэндернинг жуда яхши ва олижаноб инсонлигига лаїїа ишонди-їєйди.
Женнининг єзи іам шундай єйлар ва сенаторга їойил їолиб юрарди.
Женни тобора очилиб, кєркамлашиб бораётганидан ёнидан єтган кимса бир їарамай иложи йєї эди. Бєйдор, їадди-їомати келишган эди. Устига узун кєйлак кийиб, аъёнлардай ясан-тусан їилса борми, сенатордай салобатли кишига муносиб жуфт бєла оларди. Ажойиб кєзлари ниіоятда тиниї, ранги іам жойида, оппої тишлари бир текисда эди. Бунинг устига, аїлли, сезгир ва жуда кузатувчан эди. У фаїат тарбия ва єзининг тобелиги, бировга їарамлигини сезадиган одамга етишмайдиган дадилликка муітож эди. Бировларнинг нарсаларини ювиш, єшаларни элтиб бериш ва озни аъло кєриш зарурати їизнинг їєл-оёўини боўлаб їєйганди.
Женни эндиликда меімонхонага іафтада икки марта келиб турарди. Сенатор унга яхши ва ширин муомала їилар, Женни іам яхши гапини аямасди. Брэндер Женнига, ука ва сингилларига кичикрої совўа бериб турар, доимо бемалол ва самимий гаплашарди, шу боисдан пировардида жуда яїин бєлиб їолишди, їиз сенаторни катта одам эмас, балки олижаноб дєст єрнида кєра бошлади. Бир куни Брэндер Женнидан єїишга майлингиз їалай, деб сєраб їолди. У їиз яхши мактаб кєрса янада очилиб кетади, деган нарсани хаёлидан єтказганди. Ниіоят, бир куни кечїурун у Женнини ёнига чаїирди:
– Буёїїа келинг-чи, яїинрої, Женни.
Їиз яїин келганида Брэндер бирдан їєлидан ушлади.
– Їани Женни, – деди сенатор їизнинг кєзларига хушчаїчаї ва синовчан тикилиб, – мен іаїимда їанаїа фикрдасиз?
– Билмайман, – деди Женни уялганидан кєзини четга олиб їочиб, – нимага сєраяпсиз?
– Йєї, биласиз, – эътироз билдирди сенатор. – Мен іаїимда їандайдир фикрингиз бор. Єшанинг їанаїалигини айтинг.
– Іеч їанаїа фикрим йєї, – їиз соддадиллик билан жавоб їилди.
– Унаїамас, бор, – такрорлади сенатор. Їизнинг жавоб беришдан ошкора бєйин товлаётгани сенаторни завїлантирар ва їизиїишини оширарди. – Мен іаїимда бирор нарсани єйлашингиз керак-ку, ахир. Хєш, єша нима?
– Сизга ёїаманми-йєїми, деб сєраяпсиз, шундайми? – Женни келишган сенаторни янада улуўвор кєрсатиб турган ої оралаган їалин сочлари тепасидан боїаркан, очиїчасига сєраб їєя їолди.
– Іа, – жавоб їилди сенатор бироз бєшашиб.
Женни ноз-карашмани эплолмасди.
– Іа, менга ёїасиз, албатта, – деди Женни чиройли жилмайиб.
– Мен іаїимда бундан бошїа бирор нарсани єйламаганмисиз?
– Менимча, сиз жуда сахий одамсиз, – жавоб їилди Женни баттар тортиниб. У їєлини сенатор іалиям ушлаб турганини эндигина сезганди.
– Іаммаси шуми? – сєради сенатор.
– Бу камми іали? – Женни шундай деркан киприклари титраб кетди.
Сенатор Женнига тикилди, шунда їиз іам хушчаїчаї, дєстона, тикка боїїан эди, уни чуїур іаяжон босди. У їизнинг чеірасини унсиз єрганарди. Їиз эса, бу синовчан нигоінинг замирида нима ётганига унчалар тушунмаса іам, четга єгирилиб, їунишди.
– Хєш, менимча сиз ажойиб їизсиз, – деди сенатор пировардида. – Айтинг-чи, мен сизга ёїимтой одам бєлиб туюлмаяпманми?
– Туюляпсиз, – Женни тутилмай жавоб берди.
Сенатор кресло суянчиўига єзини ташлаб, бу гап жуда їизиї чиїїанидан кулиб юборди. Женни іам сенаторга їизиїиш билан їараркан, жилмайди.
– Нимага куляпсиз? – сєради Женни.
– Гапингизга-да. Кулишим керак бєлмасаям куляпман. Сиз мени зиўирча іам їадрламайсиз. Сизга мутлаїо ёїмасам іам керак.
– Йєї, ёїасиз, – деди Женни жиддий. – Сиз жуда яхшисиз.
Женнининг тєўри гапираётгани кєзларидан билиниб турарди.
– Хє-єш, – сенатор шундай дея їизни баўрига секингина тортиб, ёноўидан єпди.
Женни «вой» дея іайрат ва їєрїувдан їаддини ростлади.
Бу икковларининг муносабатларидаги янги бир нарса эди. Женни билан давлат кишиси єртасидаги тафовут бир лаізада йєїолди-їолди. Женни сенатордаги илгари єзи сезмаган жиіатларни пайїаганди. У зумда Женнига кєринди-їєйди. Энди сенатор Женнини аёлдай кєради, уни севиб їолган. Женни буёўига нима їилишни, єзини їандай тутишни билмасди.
– Сизни їєрїитиб юбордимми? – деди Брэндер.
Женни єзи іурмат їилишга єрганиб їолган бу одамга їаради-да, жилмайиб:
– Іа, їєрїитиб юбордингиз, – деди холос.
– Менга жуда іам ёїїанингиздан шундай бєлди.
Женни бир даїиїа єйлаб турди-да:
– Кетишим керак, – деди.
– Ана холос, – деди Брэндер нолигандай, – наіотки, шуни деб їочиб кетсангиз?
– Йєї, – Женни негадир єзини кєрнамак сезди, – кетмасам бєлмайди. Уйдагилар хавотир олишади.
– Мендан хафамасмисиз?
– Йєї, – деди їиз жиндай нозланиб. Сенатор илгари уни сира бундай їилганини кєрмаганди.
Женни сенаторни єзига мафтун їилиб олганини сезарди, бу эса жуда бошїача, ажойиб іол бєлганидан икковлари іам негадир іижил эдилар.
– Нимаики бєлмасин, сиз энди меникисиз, – деди сенатор єрнидан їєзўалиб. – Бундан буён сизга їарашиб тураман.
Женнига бу гап ёїарди. «У мєъжизалар іам ярата олади, – дерди ичида, – іаїиїий сеіргарнинг єзи!» Їиз уёї-буёўига аланглади, бундан буён янгича, ўаройиб іаёт бошланажагини єйларкан, суюнганидан боши гир-гир айланарди. Сенатор айтмоїчи бєлган гапларнинг іаммасига тєла тушуниб етмаганди-да. У яхши ва олижаноб бєлса ажаб эмас, ажойиб нарсалар совўа їилади. Бахтли бєлади, албатта. Женни іозирги аіволи беєхшовлигини пайїамаган ва сезмаган іолда сенаторнинг ич кийимлари солинган тугунни їєлига олди. Бу эса сенаторга їаттиї калтак бєлди.
«У іамманинг ич кийимини ташиб юрмаслиги керак», деб єйлади ичида сенатор. Женнига меіри товланиб, унга ич-ичидан ачиниб кетди. У їизнинг юзини бу сафар меірибон іомийдек кафтлари орасига олди.
– Іечїиси йєї, їизча, – деди у. – Бу ишларни умрбод їилмайсиз. Мен бирор йєлини топаман.
Шундан кейин уларнинг муносабати янада яхшиланди ва їуюїлашди. Женни яна келганида сенатор креслосининг бандига єтїазди-да, ота-онасининг аіволи, єзининг истак-орзуларини батафсил суриштирди. Сенатор їиз саволларига четлаб жавоб бераётганини, айниїса, дадасининг иши їанаїалигини айтмаётганини пайїаб їолди. У отаси уйма-уй юриб, єтин арралашини гапиришга їийналарди. Брэндер бунда жиддийрої гап борлигини гумон їилди-да, яїин орада Женнининг уйига бориб, тагига етмоїчи бєлди.
Брэндер їєли бєш дастлабки субіидамдаёї шундай їилди іам. Бу конгрессда їаттиї олишув бошланиб, Брэндер маўлубиятга учраганидан уч кун олдин бєлганди. Їолган уч кун ичида бирор нарса їилишнинг иложи йєї эди. Хуллас, Брэндер асони їєлга олди-да, Герхардтларнинг уйига їараб юрди. Ярим соатлардан кейин уларнинг эшигини їатъият билан таїиллатиб турарди.
Эшикни миссис Герхардт очди.
– Салом! – деди сенатор іушчаїчаї іолда. Миссис Герхардт саросимага тушганини сезиб, їєшимча їилди: – Кирсам бєладими?
Бу меірибон аёл ажойиб меімонни кєрганида жуда довдираб їолди. Їєлини эски, серямої пешбандига оіиста артди-да, ахийри:
– Іа, іа, маріамат, киринг, – дея жавоб їилди.
Брэндер миссис Герхардтни хижолатга їєйганига ачинди.
– Безовта бєлманг, миссис Герхардт, – деди у. – Шунчаки єтиб кетаётиб бир кирай, дедим. Эрингиз тузукмилар?
– Раімат, соппа-соў, – жавоб їилди миссис Герхардт. – Ишга кетувди.
– Демак, иш топибди-да?
– Іа, сэр, – деди миссис Герхардт, у іам їизига єхшаб жаноб Герхардтнинг иши їанаїалигини айтишга ботинолмади.
– Болаларингиз іам соў-омон мактабга їатнашаётгандир, дейман?
– Іа, – жавоб їилди миссис Герхардт.
У пешбандини ечиб, хижолатда пайпаслаб єтирарди.
– Бу яхши. Женни їаерда?
Женни бу пайтда кийимларга дазмол босаётганди. У меімоннинг овозини эшитиб, дазмолни ташлаб, ётоїїа їочди-да, уёї-буёўига їарай бошлади. У уйда йєї, деган гапни айтиб, їочиб їолишимга имкон бериш ойимнинг аїлига келмайди, деб їєрїїанди.
– Уйда, – деди миссис Герхардт. – Іозир чаїираман уни.
– Нега мени уйда дединг? – Женни ойисидан секингина єпкаланди.
– Иложим їанча?
Она-бола сенаторнинг ёнига чиїишга ботинолмас, у эса бу пайтда хонани кєздан кечирарди. Сенатор бундай одамлар муітожликда яшашларидан эзилар, уларга їарашгиси келарди.
– Эртангиз хайрли бєлсин, – деди у Женни юрак ютиб хонага кирганида. – Аіволингиз яхшими?
Женни унга яїинлашди-да, їизариб їєл узатди. Сенаторнинг келганидан, азбаройи іаяжонга тушганидан тили калимага келмасди.
– Уйларингни бир кєрай деб киргандим, – деди сенатор. – Уйингиз ёмон эмас. Хоналарингиз нечта?
– Бешта, – жавоб їилди Женни. – Іаммёўимиз очиї-сочиї ётибди, кечирасиз. Эрталабдан бери дазмол їилаётувдик, шунга іаммаёї остин-устун.
– Тушунаман, – деди Брэндер мулойимлик їилиб. – Мени наіотки, буни тушунмайди, деб єйласангиз, Женни? Мендан уялиш керак эмас.
У іар гал Женни іузурига борганидагидек хотиржам ва дєстона гапираркан, бу Женнининг єзига келишига ёрдам берди.
– Мабодо яна бирор кун кириб єтсам, хижолат бєлманглар. Сизлардан хабар олиб тураман. Мен отангизни кєрсам девдим.
– Шунаїа денг, – деди Женни. – Уйда йєї эди-ку.
Булар гаплашиб турганларида Герхардт арра ва айрилари билан кєча эшигидан кириб келаверди. Брэндер уни кєрган заіотиёї їизига єхшашлигидан таниди.
– Ана, адашмасам, отангиз іам келдилар, – деди у.
– Ростданми? – дея Женни деразадан ташїарига їаради.
Гархардт хаёллари билан банд бєлганидан дераза олдидан їарамай єтди. Айрисини деворга тираб, аррасини михга илиб, ичкарига кириб келди.
– Онаси! – у немисчалаб чаїирди, хотини кєринмаганидан кейин эса эшикка яїин келиб, емакхонага мєралади.
Брэндер єрнидан туриб, кєришгани їєлини чєзди. Букчайган ва їотмадан келган немис яїинлашиб, нотаниш меімоннинг їєлини сиїаркан, синовчан тикилди.
– Бу менинг отам, жаноб Брэндер, – деди Женни. Сенаторга бєлган меіри шу топда тортинчоїлигидан устун келганди. – Дада, – бу киши меімонхонада турадиган жаноб Брэндер бєладилар.
– Исми-шарифларини ким дединг? – їайтариб сєради Герхардт їизига єгирилиб.
– Брэндер, – деди сенатор.
– Э-іа! – Герхардт немисларга сезиладиган талаффузда гапирди. – Касалдан їулоўим оўиррої бєлиб турдим. Хотиним сизни гапирувди.
– Кириб сизлар билан танишмоїчи бєлдим, – деди сенатор. – Хонадонингиз катталигини кєриб турибман.
– Іа, – деди оила бошлиўи. Ишга киядиган эски коржомаси эгнидалиги эсига тушиб їолиб, тезрої кетмоїчи бєлди. – Олти бола, іаммасиям оёї босиб кетган эмас. Манави катта їизим.
Шу пайт хонага хотини кириб келганди, Герхардт фурсатдан фойдаланмоїчи бєлди.
– Мени кечирасиз, борай. Аррам синиб їолиб, ишни ташлаб келувдим.
– Бемалол, – деди Брэндер такаллуф билан. У отасидан гап очилганида Женнининг нимага индамаслигини зумда тушунди. Брэндер їиз іеч нимани яширмасликка ботинишини маъїул кєрган бєларди, албатта.
– Гап бундай, миссис Герхардт, – деди у бека їаддини ўоз тутганича стулга чєкканидан кейин. – Бундан буён мени бегона санамасликларингизни истардим. Менга аіволингиздан батафсил гапириб берсангиз дейман. Женни іар доим іам гапиравермайди.
Женни унсиз жилмайди. Миссис Герхардт безовта іолда їєлини сиїарди.
– Яхши, – миссис Герхардт тортиниб, миннатдорона жавоб їилди.
Улар яна пича гурунглашганларидан кейин сенатор їєзўалди.
– Эрингизга айтинг, – деди сенатор, – душанба куни меімонхонага борсин. Унга ёрдам беришга іаракат їиламан.
– Раімат сизга, – миссисиз Герхардт хижолатда ўєлдиради.
– Энди кетмасам бєлмайди, – їєшимча їилди Брэндер. – Эрингизга боргин, дейиш эсингиздан чиїмасин.
– О, албатта, боради!
Брэндер чап їєлига їєлїопини кийиб, єнг їєлини Женнига узатди:
– Сизнинг энг яхши хазинангиз мана шу їиз, миссис Герхардт, – деди у. – Мен уни сиздан тортиб олиш ниятидаман.
– Усиз куним їандай єтишини іам билмай їолдим, – жавоб їилди онаси.
Сенатор бош ирўаб хайрлашди-да, чиїиб кетди. Унинг уйга їандай кирганини кєрган беш-олтита їєни-їєшнилар дераза эшиклари ва парда ортидан сенаторни їизиїиш билан кузатишарди.
Іаммани: «Бу ким бєлдийкин», деган савол їизиїтирарди.
– Менга берган нарсасини кєргин, – деди соддадил она їизига меімон кетидан эшик ёпилиши биланої.
Бу єн долларлик пул эди. Брэндер хайрлашаётиб, уни миссис Герхардтнинг їєлига секингина їистирганди.

V БОБ

Женни єзини сенатор олдида баўоят бурчли іисоблар ва мутлаїо табиий, унинг єзига ва оиласига їилаётган яхшилигини юксак їадрларди. Сенатор шу ерлик фабрикантнинг номига хат ёзиб, отасига берган эди, у Герхардтни ишга олди. Бу иш жуда ваіимали эмас – бор-йєўи тунги їоровуллик бєлса іам Герхардт яна ишга тушган, шунинг учун іам миннатдорчилигининг чеки йєї эди. Бу сенатор їандай меірибон ва сезгир одам-а, бунаїалар оламда бошїа топилмайди!
Миссис Герхардт іам сенаторнинг хаёлидан кєтарилмаганди. Брэндер бир сафар унга кєйлак юборди, бошїа гал рємол жєнатди. Сенатор бу яхшликларни бир чеккаси їарашиб туришни истаганидан, бир чеккаси кєнгли шуни тусаганидан їиларди. Миссис Герхардт эса буларнинг барини сенаторнинг яхшилигига йєярди, холос.
Женни бєлса… Брэндер бор іунарини ишга солиб, унинг ишончини їозонишга іаракат їиларди. Пировардида Женнининг сенаторга бєлган муносабати шунаїанги мураккаблашиб кетдики, бунинг їанаїалигини тушиниб олишнинг єзи іам іазил бєлмай їолди. Ёш ва іали іеч нимани кєрмаган Женни эса жуда содда ва бепарволигидан, одамлар нима дейишаркин, деган нарсани бир лаіза іам хаёлига келтирмасди. Брэндер їизнинг туўма тортинчоїлигини енгиб, меір билан єпган єша эсда їоларли ва бахтли кундан бошлаб икковлари янги іаётга їадам їєйишганди. Женни сенаторни дєст деб билар, сенатор єзини одми ва бемалол тутиб, одатдаги босиїлигидан їутула боргани сари їиз уни яхширої тушунарди. Улар яйраб кулишар, валаїлашар, сенатор ёшлик ва саодатнинг чароўон оламига яна їайтганидан чинакамига іузур їиларди.
Шунга їарамай, гоі-гоіида тєўри иш їилмаяпман, деган єйда безовта бєлар, бу нарса хаёлидан сира іам нари кетмасди. Кирчи хотиннинг їизи билан муносабатда іаддидан ошаётганини бугун-эрта бошїалар пайїашади. Женни сенаторнинг ич кийимларига келгани ёки тайёрини келтирганида хонасида єн беш-йигирма даїиїа, гоіида эса бир соат іам ушланиб їолиши катта хизматчининг назаридан четда їолмаган бєлса керак, албатта. Брэндер бу нарса меімонхонадаги бошїа хизматчиларнинг іам їулоўига етиши, миш-мишлар шаіарда іам ёйилиши мумкинлигини ва бунинг охири яхши чиїмаслигини тушунарди. Бирої бундай мулоіазалар іам эсини йиўиб олишга мужбур їилолмасди. У дам Женнига ёмонлик їилаётганим йєї-ку, деб єзини тинчитар, дам єзига-єзи кєнгил їєйган ягона одамимдан їандай маірум бєлай, дерди. Виждонан айтганда, Женнига яхшилик тиламаяптими, ахир?
Брэндер іар сафар шуларни єйларкан, Женнидан кечолмайман, деган фикрга келарди. Унинг бундан оладиган маънавий завїи їиздан воз кечганда тортадиган аламидан кам эмас-ку. Бу дунёда беш кунлиги борми-йєїми. Іаётда истаган нарсангга етишолмай єтиб кетсанг алам їилади-да.
Сенатор бир оїшом Женнини їаттиї баўрига босди. Бошїа сафар тиззасига єтїазди-да, Вашингтонда кечган кунларидан іикоя їила бошлади. Брэндер энди Женни келганида эркаламасдан ва єпмасдан сира кеткизмасди.
Шунга їарамай буларнинг бари заиф, мужмал уринишлар эди. Брэндер їизни їаттиї іуркитиб юборишни истамасди.
Женни эса соддадил їиз бєлганидан буларнинг баридан завїланарди. Іаётида жуда кєп янги, ажойиб воїеалар содир бєлаётганди. У содда, іали іеч нарсани кєрмаганидан бениіоя сезгир эди. Іали ишї-муіаббат нималигини билмаса іамки, машіур одам унга єзини яїин тутаётганидан їувонишга аїли-фаросати етарди.
Женни бир куни кечїурун сенаторнинг креслоси ёнида турганида унинг сочини силади, пешонасидан суриб їєйди-да, эрмакка чєнтагидан соатини олди. Унинг ажиб соддадиллиги сенаторни завїлантириб юборди.
– Соатингиз бєлишини хоілармидингиз? – cєради у.
– Бєлмасам-чи, – деди Женни хєрсиниб.
Брэндер эртасига заргарлик магазинига кириб, миллари чиройли тилла соат олди.
– Женни, – деди у їиз янаги сафар келганида, – сизга бир нимани кєрсатмоїчиман. Їаранг, соатим неча бєлганикин?
Женни сенаторнинг жилети чєнтагидан соатини оларкан, кєзлари чаїчайиб кетди.
– Бу сизнинг соатингиз эмас-ку! – хитоб їилди у іайрон їолиб.
– Іа, – деди сенатор їиз іайратга тушганидан завїланиб, – у сизнинг соатингиз.
– Меники! – хитоб їилди Женни. – Меники-я! Їандай яхши.
– Сизга ёїяптими? – сєради Брэндер.
Брэндер жуда хурсанд ва їизнинг завїланганидан маст эди. Женнининг чеіраси ёришиб, кєзлари чаїнарди.
– Бу сизнинг соатингиз, – деди у. – Таїиб юринг-у, йєїотиб їєйманг.
– Їандай яхшисиз-а! – деди Женни.
– Йєї, – Брэндер эътироз билдирди-да, їизнинг белидан їучиб, бунинг эвазига їанаїа илтифот кєриши мумкинлигини єйлаб їолди. Шундан кейин Женнини оіиста єзига тортган эди. У бєйнидан їучоїлаб, миннатдор іолда юзини юзига босди. Сенаторни іозирги дамда іеч бир нарса бундан ортиї хурсанд їилолмасди. У бундай іузурни кєп йиллардан бери орзу їилиб келарди.
Конгрессдаги єрин учун бєлган їаттиї курашлар туфайли бу роіатларга ваїтинча чек їєйилди. Сенатор Брэндер раїибларининг іаммасига жавобан іаёт-мамот жангига киришди. У єзига іамиша яхши муносабатда бєлиб келган їудратли темир йєл компанияси шундої іам хатарли раїибини зимдан жуда-жуда їувватлаётганини эшитиб, таажжубда їолди. Бу хиёнат уни довдиратиб їєйди, энди азбаройи тутаїїанидан ўазабини кимга сочишини билмасди. У гарчи єзини таїдир зарбаларига парво їилмаётгандай кєрсатса іам, їалби жароіатли эди. У кєпдан бери жуда кєпдан бери… маўлубият нималигини билмасди.
Женни єша кунлари эркакларнинг беїарорлиги нима эканлигини билди. У Брэндерни икки іафта кєрмади, кейин бир куни оїшомда єз партиясининг шу ерлик лидери билан бєлган суібати жуда ланж кечган сенатор їизни совуїдан-совуї їарши олди. Эшикни таїиллатганида сенатор їия очди-да, деярли єшїириб:
– Бугун кир-чир билан шуўулланишга ваїтим йєї. Эртага келинг, – деди.
Женни бунаїа совуї муомаладан боши їотиб, алам їилганича кетди. Нималарни єйлашни іам билмасди. Сенатор бир лаізанинг єзида Женни етишолмайдиган юксакликка чиїиб олган, уни энди безовта іам їилиб бєлмасди. Агар шуни хаёл їилган бєлса, Женнини дєстона муомаласидан іам маірум этиши мумкин. Бирої нега энди…
Сенатор ордан бир ёки икки кун єтганидан кейин сал пушаймон іам бєлди, бирої ишни тєўрилай олмади. Кири мутлаїо расмий іолда олиниб, яна єзига топширилди. У бошигача ишга шєнўиганича, то алам їиларли маўлубиятга учрамагунича іеч нарсани хаёлига келтирмади. Раїиби унга нисбатан иккита кєп овоз олганди. Брэндер ишнинг кети бунаїа бєлганидан жуда эзилди ва изтироб чекди. Энди у нима іам їила оларди?
Женни уни худди шундай алфозда кєрди. Єзи эса хушчаїчаїлик, умид ва іаёт завїининг бамисоли мужассами эди. Брэндер іар хил хаёлларга боравериб, адойи тамом бєлганидан їиз билан шунчаки кєнгил ёзиш учун гаплашди. Бирої єзи іам сезмаган іолда ўубори тарїаб, кєп єтмай тишининг оїини кєрсата бошлаганини пайїади.
– Эі, Женни, – деди у худди гєдакка гапиргандай, – сизнинг бахтингиз ёшлигингиз-да. Іаётдаги энг яхши, энг їимматли нарса ана шу.
– Ростанми?
– Іа, фаїат сиз буни іали тушунмайсиз. Буни одам доимо анча кеч тушуна бошлайди.
«Мен бу їизни севаман, – деди сенатор єшал оїшом єзига-єзи. – Ундан айрилишни сира іам истамайман».
Бирої таїдир сенаторга яна битта зарба іозирлаётганди. Меімонхонада, юмшоїрої їилиб айтганда, Женнининг оёї олиши бошїачарої, деган гап-сєзлар бєла бошлади. Кирчи хотиннинг їизи єз мавїеига тєўри келмайдиган ясан-тусан їила бошлайди-ю, бошїаларнинг назаридан їочиб їутулармиди?! Меімонхонадагилар Женнининг їєлида тилла соат кєришди. Катта хизматчи аёл меімонхонадаги гапларни їизнинг онасига етказди.
– Сиз билан гаплашмоїчиман, – деди у миссис Герхардтга. – Їизингизни энди кир кийимларга юборманг, меімонхонада іар хил гаплар юрибди.
Миссис Герхардт азбаройи гангиб їолиб, хафа бєлганидан бирорта сєз іам айтолмади. Женни онасига іеч нима айтмаган бєлса іам, миссис Герхардт жиддий гаплашишга арзийдиган бирор кори іол бєлганига ишонмасди. Сенатор Женнига соат олиб берганини эшитганида хурсанд бєлганидан єзини їєярга жой тополмаганди. Шунда бунинг учун їизнинг шаънига доў тушажаги хаёлига іам келмаганди.
Миссис Герхардт уйига жуда бєшашиб їайтди-да, бєлган гапни Женнига айтди. Женни эса айб иш їилганини бєйнига олмади. Бу ишларга мен бутунлай бошїача їарайман, деди. Бирої єзининг сенатор билан учрашувларини батафсил айтиб бермади.
– Бунаїа миш-мишлар тарїалгани їандай даішат-а! – деди онаси. – Унинг хонасида кєпрої їолиб кетишларинг ростми?
– Билмайман, – Женнининг виждони гарчи їисман бєлса-да, іаїиїатни эътироз этишга їистарди, – бєлса бордир.
– У сенга бєлмаўур нарсалардан сира гапирдими?
– Йєї, – жавоб їилди Женни. У Брэндер билан муносабатида ёмонрої бирорта нарса бєлишини хаёлига іам келтирмаганди.
Онаси Женнидан яна бироз суриштирганида борми, кєпрої нарсани билиб олган бєларди. Бирої єзининг тинчини кєзлаганидан гапни калтарої їилишдан хурсанд эди. Одамлар яхши одамга туімат їилишади, буни у билади. Женни салгина тентаклик їилган-да. Одамлар доим миш-мишларни тарїатиш пайида бєлишади. Тирикчилик бєлса тошдан їаттиї, їайси камбаўал їиз єзини Женнидан бошїача тута оларди? Миссис Герхардт шуларни єйларкан хєрлиги келди.
Пировардида сенаторнинг кирини олгани єзи борадиган бєлди.
Шундай їилиб, келаси душанбада унинг эшигини єзи таїиллатди. Женнини кєришга муштої бєлиб єтирган сенатор Брэндер їизнинг онаси келганини кєриб ажабланди ва хафсаласи пир бєлди.
– Женнига нима бєлди? – деб сєради у.
Миссис Герхардт, сенатор єзгаришни сезмаса керак ёки жилла бєлмаганда индамайди, деб умид їилганди. Шунинг учун іам нима деб жавоб їилишни билмади. У сенаторга соддагина ва ожизона їаради-да:
– Женни бугун келолмади, – деди.
– У касал-пасалмасми ишїилиб?
– Йєї.
– Буни эшитишдан хурсандман, – деди сенатор итоат билан. – Єзингиз яхшимисиз?
Миссис Герхардт сенаторнинг илтифотли саволларига жавоб бериб хайрлашди. Сенатор у кетгандан кейин єзига-єзи нима бєлдийкин-а, деб савол бериб, єйга толди. Бунаїа нарсалар хаёлини банд їилаётгани єзига іам ўалати туюларди.
Бирої шанба куни миссис Гархардт яна кийимларини олиб келганида сенатор нимадир бєлганини сезди:
– Нима гап єзи, миссис Герхардт? – деб сєради у. – Їизингизга бирон нарса бєлдими?
– Йєї, сэр, – жавоб їилди миссис Герхардт іаяжонланганидан тутилиб їолиб. – У… уни іар хил гап-сєзлар їилишди… – деди у баъзєр.
– Ким гап-сєз їилди?
– Шу ердагилар, меімонхонадагилар.
– «Шу ердагилар» деганингиз кимлар? – сенаторнинг овозидан жаіли чиїїани сезиларди.
– Катта хизматчи аёл.
– Э, катта хизматчими! – хитоб їилди у. – Хєш, у нима деяпти?
Она катта хизматчи билан єртада бєлган гапни айтиб берди.
– Шунаїа денг! – сенатор гупуриб кетди. – Менинг ишларимга аралашадиган бєптими? Одамлар нега єзларини тиёлмайдилар, мени тинч їєймайдилар, шуни билсам бєлармикан. Їизингиз билан танишлигимнинг сира хавфли жойи йєї, миссис Герхардт. Унга іеч їанаїа ёмонлик їилмайман. Їиз бола бирор нарсадан шубіа їилишмасин, деб меімонхонага келолмаса-я, їандай уят ва шармандалик, – їєшимча їилди у. – Мен бу гапнинг тагига етаман іали.
– Мени бунда їєли бор деб єйламасангиз бєлди, – деди миссис Герхардт узрли оіангда. – Мен Женнини яхши кєришингизни биламан, унга ёмонлик тиламайсиз. Унга іам, іаммамизга іам шунча яхшилик їилдингиз, жаноб Брэндер. Уни бу ерга юбормаётганим учун уяляпман.
– Іечїиси йєї, миссис Герхардт, – деди сенатор хотиржам іолда. – Сиз тєўри иш їилгансиз. Сизни сира іам айбламайман. Бирої меімонхонада шунаїа миш-мишлар юргани їонимни їайнатяпти. Кєрамиз, бу ерда айбдор ким экан!
Миссис Герхардт іаяжонланганидан рангида ранг їолмади. У єзимизга кєп яхшилик їилга одамни таіїирладим-а, деб їєрїарди. Їани энди, унга бу миш-мишлар єзидан чиїмаётганини айтиб, тушунтиролса, токи у бу гаплар унинг єзидан чиїїан, деб єйламаса. Миссис Герхард жанжалдан шунчалик їєрїарди.
– Мен яхширої бєлсин девдим-да, – миссис Герхардтнинг тилига ахийри шу гап келди.
– Сиз тамомила іаїсиз, – жавоб їилди сенатор. – Мен Женнини жуда іам севаман. Бу ерга келганидан жуда їувонаман. Мен унга яхшилик тилайман. Эітимол, бу ерга келмагани, жилла бєлмаса, бироз кєринмай тургани маъїулдир.
Сенатор єшал оїшом яна креслосида нималар бєлганини єйлаб єтирарди. Шунда унга Женни єзи илгари єйлаганидан іам їадрлирої экани маълум бєлди. Эндиликда, сенатор їизни хонасида кєришдан умидини узган бир пайтда Женнининг бир нафасга келиб-кетганлари їанчалар аіамиятли бєлганини тушуна бошлади. У іаммасини батафсил хаёлидан єтказаркан, меімонхонада миш-мишлардан їутулишнинг иложи йєїлигини даріол пайїади ва їизни чиндан іам ноїулай аіволда їолдирибман, деган хулосага келди.
«Буни йиўиштирмасам бєлмайдиганга єхшайди, – деди у ичида. – Жуда аїлимни йєїотиб їєйибман єзи».
Брэндер шундай фикрга келганидан кейин Вашингтонга жєнаб, сенаторлик ваколати тугагунича єша ерда турди. Сєнгра Колумбусга їайтиб, президентнинг дєстлик юзасидан чет элдаги бирорта маъсул лавозимни топширишини кута бошлади. Бирої Женнини унутолмади. У Женнидан їанчалар олисда яшамасин, уни тобора кєргиси келаверарди. Брэндер яна эски маконига єрнашиб олганидан кейин ажойиб субіидамлардан бирида асосини їєлига олиб, єзига яхши таниш йєлдан одимлади. Герхардтларнинг уйига етганида кирмоїчи бєлиб, эшикни таїиллатди. Шунда уни миссис Герхардт билан їизи іайратда ва хурсандчиликларидан оўизлари їулоїларига етгудай іолда кутиб олишди. Сенатор сафарда эдим, деб ўєлдирагандай бєлди-да, гєё атайин шунинг учун келгандай, нарсаларини ювдирмоїчи эканлигини эслатди. Шундан кейин, бир неча даїиїа Женни икковлари холи їолганларида, дадил ишга єтди.
– Эртага кечїурун мен билан извошда сайр їилишни истайсизми? – деб сєради сенатор.
– Истайман, – жавоб їилди Женни. Сенаторнинг бу таклифи унинг учун їизиїарли ва янгилик эди. Брэндер Женнини яна кєраётганидан худди боладай суюниб, илжайганича їизнинг яноўини сийпалаб їєйди. Женни кундан-кунга очилиб кетаётга єхшарди. Оппої пешбанд тутиб, битта, йєўон їилиб єрилган сочини бошига єраб олган їиз шунаїанги кєзга яїин кєринардики, унга їарамасликнинг иложи йєї эди.
Брэндер миссис Герхардтнинг їайтиб киришини кутиб турди-да, кейин єрнидан турди. Бу ерда їолишининг энди іожати йєї эди.
– Эртага кечїурун їизингиз билан айланмоїчиман, – деди у. – У билан гаплашмоїчиман.
– На чора, – деди она.
Миссис Герхардт назарида бунда бирор ножєя нарса йєї эди. Улар їєл сиїишиб хайрлашишди.
– Бу одамнинг юраги олтин-да, – деб їєйди миссис Герхардт. – Сенинг тєўрингда доим яхши гапларни гапиради, тєўрими? У єїиб олишингга ёрдамлашади. Бу билан іар їанча ўурурлансанг бєлади.
– Ўурурланяпман іам, – Женни чин кєнгилдан бєйнига ола їолди.
– Буни отангга айтиш-айтмасликни іам билмайман, – деди миссис Герхардт. – У кечїурунлари уйдан чиїишингни ёїтирмайди.
Она-бола ахийри буни отага айтмайдиган бєлишди. У тушунмаслиги мумкин.
Брэндер эртасига олиб кетгани кирганида Женни таппа-тайёр эди. Уйни кичикрої чирої хира ёритаётганига їарамай, сенатор їизнинг сайр учун махсус кийинганини, устида энг яхши кєйлаги эканлигини пайїади. Эгнида энсизгина тєр манжетли, дазмолланган, їотириб оіорланган баланд ёїали, оч-пушти чит кєйлаги гєзал їоматини янада сарвїад їилиб кєрсатарди. Женнининг їєлїопи іам, таїинчоїлари іам, дурустрої жилети іам йєїлигига їарамай, дид билан єралган сочи кєркам бошини энг зєр шляпадан іам аълорої безаб турар, тошиб чиїїан жингалак сочлари іуснига іусн їєшарди. Брэндер унга жакетингизни кийиб олинг, деганида Женни бир лаіза иккиланди-да, сєнгра нариги хонага єтиб, онасининг жундан тикилган бєзранг одми мурсагини кєтариб чиїди. Брэндер шунда жуда эзилиб кетди. У їиз бечоранинг умуман жакети йєїлигини ва оїшомни єшасиз єтказмоїчилигини тушунди.
«Кечїурун совїатса іам нолимасди, албатта», деб їєйди сенатор ичида.
Брэндер Женнига їараркан, єйчан іолатда бошини чайїаб їєйди. Шундан кейин йєлга тушишди. Брэндер шу заіотиёї іамма нарсани унутди. У энди бир нарсани – ёнида Женни борлигини єйларди, холос. Женни бамисоли гєдакдай берилиб, эмин-эркин, уёї-буёїдан валаїлаб бораркан, сенаторнинг кєзига бениіоя мафтункор кєринарди.
– Менга їаранг, Женни, – деди сенатор, їиз бу пайт чиїаётган ойнинг заиф ёўдусида сал олтинранг туюлган дарахтларни кєз узолмай томоша їилаётганди. – Сиз ажойиб їизсиз. Жиндай єїисангиз борми, шеър іам ёзардингиз, бунга ишончим комил.
– Буни эплайди деб єйлайсизми? – Женни соддадиллик билан сєради.
– Єйлайсизми дейсизми, їизалої? – деди сенатор їизнинг їєлтиўидан олиб. – Єйлайсизми? Єйлаш уёїда турсин, ишончим комил! Сиз дунёдаги энг орзугєй їизсиз. Сиз шоир бєлишингиз мумкин, албатта. Сизнинг іаётингиз шоирона. Сизнинг єзингиз – шеъриятсиз, азизам. Шеър ёза оласизми, ё йєїми, бу унчалар муіим эмас.
Женнини бошїа биронта іам нарса ана шу маїтовчалик таъсирлантира олмасди. Сенатор доимо ажойиб нарсаларни гапиради-да. Женнини шу чоїїача іеч ким сенатор севгисининг ярмича іам севиб, їадрламаган бєлса керак. Унинг наїадар саховатли эканини айтмайсизми! Іамма шунаїа дейди. Іатто отаси іам.
Улар извошда тобора нари кетишарди. Брэндер кейин ниманидир эслагандай, тєсатдан деди:
– Їизиї соат неча бєлганикин. Їайтсак іам бєлар дейман. Соатингиз єзингиздами?
Женни, сенатор соатдан гапириб їолса нима їиламан, деб жуда їєрїиб юрганидан чєчиб тушди. Брэндер їайтганидан бери ана шу даїиїага навбат етишини муїаррар равишда кутиб юрганди.
Сенатор йєїлигида уйдагилар пулга жуда зориїиб їолишди. Шунда Женни соатини гаровга їєйишга мажбур бєлди. Мартанинг усти-боши бир аіволдалигидан мактабга боролмай їолганди. Шунинг учун кєп гаплардан кейин соатнинг баіридан єтишга келишишганди.
Басс соатни яїинроїда турадиган судхєрга олиб борди ва анча тортушувдан кейин єн долларга гаровга топширди. Миссис Герхардт бу пулни болаларига сарфлаганидан кейин кєнгли жойига тушди. Энди Мартанинг усти-бошига одам їараса бєларди. Женни буларнинг баридан хурсанд эди, албатта.
Іозир эса сенатор єзининг совўасидан гапириб їолганида Женнига интиїом пайти келгандай туюлди. Унинг вужудини титрої босди, бу эса сенаторнинг назаридан їочиб їутулолмади.
– Сизга нима бєлди, Женни? – сенатор мулойимлик билан сєради. – Нимага сизни бунчалар титрої босди?
– Іечїиси йєї , – жавоб їилди у.
– Соатингиз йєїми ёнингизда?
Женни ёлўон гапиришга илож тополмай имиллаб їолди. Єртага єнўайсиз жимлик чєкди. Шундан кейин Женни:
– Йєї, сэр, – деди.
Овозидан йиўлаётгани сезиларди.
Брэндер єша заіотиёї соат їєлдан кетганини сезиб, їийин-їистовга олганди, Женни іаммасини айтиб берди.
– Хафа бєлманг, азизам, – деди сенатор. – Сиз дунёдаги энг яхши їизсиз. Мен соатингизни олиб бераман. Бундан кейин эса бирор нарса зарур бєлса, албатта, олдимга келинг. Эшитяпсизми? Албатта, бунга ваъда беринг. Агар шаіарда бєлмасам, даріол ёзиб юборинг менга. Мен энди сизни іеч їачон кєздан їочирмайман. Сизда доим манзилим бєлади. Бир оўиз хабар їилсангиз бас, ёрдам їєлимни чєзаман. Эшитяпсизми?
– Іа, – деди Женни.
– Ваъда берасиз-а, шундайми?
– Іа, – жавоб їилди їиз.
Икковлари бир даїиїа жим їолишди.
– Женни, – деди сенатор ниіоят. У баіор оїшомига єхшаган бу ажиб кеча таъсирида єз іаяжонини босолмай їолганди. – Мен сизсиз яшаёлмаслигимга ишондим. Энди мени ташлаб їєймасликка рози бєлармикансиз?
Женни сенатор нима демоїчилигини тушунмай, четга їаради.
– Билмайман, – мужмал жавоб їилди у.
– Бєлмаса, буни єйлаб кєринг, – деди Брэндер юмшоїїина їилиб. – Мен жиддий айтяпман. Менга тегиб, єїигани бир неча йилга жєнаб кетишга розимисиз?
– Кетиб, мактабга кираманми?
– Іа, турмуш їурганимиздан кейин.
– Розиман, іа… – жавоб їилди Женни.
Женни онасини єйларди. Эітимол шу иши билан уйдагиларга фойдаси тегар.
Брэндер їизнинг юзига тикилгани єгирилди. Анча-мунча ёруў эди. Кун чиїар томондаги дарахтлар узра ой кєтарилган ва унинг нурида беіисоб юлдузлар бєзариб кєринарди.
– Наіотки, менга нисбатан бефарї бєлсангиз, Женни? – деб сєради Брэндер.
– Йєї!
– Кирларимни олиб кетгани келмай їєйдингиз-ку, – сенатор аламли нолиди.
Бу гап Женнига таъсир їилди.
– Айб менда эмас, – жавоб їилди у. – Нима іам їила оламан. Ойим, шундай їилишим яхши, дейди.
– Ойингиз іаї, – маъїуллади Брэндер. – хафа бєлманг. Шунчаки іазиллашдим. Иложи бєлса, жон-жон деб келардингиз-а, тєўрими?
– Іа, – їиз соддадиллик билан жавоб берди.
Брэндер Женнининг їєлини олиб, меір билан їисган эди, їиз сенаторнинг сєзларидан баттар эриб кетди. У сенатрони маікам їучоїлади.
– Сиз – жуда яхшисиз, – деди Женни бамисоли сенаторнинг їизидай ийиб кетиб.
– Женни, їизалоўим, – Брэндер жуда іаяжонда эди, – сиз учун іамма нарсага тайёрман!

VI БОБ

Бу бахтиїаро оиланинг бошлиўи Уильям Герхардт саксониялик бєлиб, тенги йєї одам эди. У єн саккиз яшар йигитлигидаёї умумий іарбий хизмат іаїидаги їонуннинг ноіаїлигидан дарўазаб бєлиб, Парижга їочганди. У ерда эса жанатмакон єлка іисобланган ана шу Америкага келиб їолди.
Уильям Герхардт бу ерга їадам босганида олдинига Нью– Йоркдан Филадельфияга борди, кейин ўарб томон олислайверди. Бироз ваїт Пенсильваниядаги турли ойна заводларида ишлади. Ана шу янги дунёнинг гєзал їишлоїларидан бирида кєнгил орзуси бєлган умр йєлдошини топиб олди. У миллати немис америкалик андишаликкина їиз эди. Уильям у билан Янгстаунга, сєнгра Колумбусга кєчиб єтди. У Хеммонд деган шишасоз фабрикантнинг кетидан їолмас, унинг ишлари эса дам юришар, дам орїага кетарди.
Герхардт іалол одам бєлиб, одамлар тєўрилигини їадрлашларидан хурсанд эди.
– Уильям, – дерди хєжайини кєпинча, – доим їєлимда ишласанг дейман, чунки сенга ишонаман.
Герхардтга мана шу маїтовнинг єзи олтиндан їиммат турарди.
Герхардтнинг іалоллиги диний эътиїод сингари болалигидаёї їон-їонига, жисми-жисмига сингиб кетганди. Бу хусусда у сира бош їотириб кєрмаганди. Диёнатли немис іунармандлари бєлмиш отаси билан бобоси бировнинг бир чаїасига хиёнат їилишмаганди, ана шу саркашона іалоллик унга іам єтганди.
Уильям Герхардт іаїиїий лютеранлардан эди. Черковга їатнашни канда їилмас ва уйдаги іамма урф– Одатларни бажармай їєймасди. Бу іол кєп йиллардан бери давом этиб келаётганидан Герхардтнинг їарашлари іам, эътиїодлари іам мустаікам эди. Отасининг уйида іамма руіонийнинг чизган чизиўидан чиїмасди. Герхардт іам шу сабабдан, лютеранлар черкови бенуїсон ва унинг нариги дунё хусусидаги аїидалари аён іамда іаїиїат, деган фикрда юрарди. Хотини гарчанд расман меннонитлар таълимотига эътиїод їилиб келган бєлса іам, бажонидил эрининг мазіабига єтганди. Хуллас, бу хонадон баўоят художєй эди. Герхардтлар їаерга кєчиб єтишмасин, аввало, єша ердаги лютеранлар черкови їавмлари їаторидан жой олишарди ва руіоний уларнинг азиз меімони бєлиб їоларди.
Колумбус шаіридаги лютеранлар раіномаси бєлган жаноб Вундт іаїиїий ва ашаддий христиан бєлиши билан бирга ашаддий мутаассиб іам эди. У раїс тушган, їарта єйнаган ёки театрга борган їавмдошларини єз жонларига жабр їиладилар, деб іисоблар ва сира іам иккиланмасдан, томоўи йиртилгудай бєлиб, панду насиіатларимга юрмаганлар, албатта, дєзахга тушадилар, дерди. Ичиш, іатто озгина бєлса іам, унингча гуноі эди. Чекишга келганда эса… унинг єзи іам чекарди. Іар бир христиан турмуш їургунича йєлдан озмаслиги ва кейинчалик іам покизаликни їєлдан бермаслиги лозим эди. Єзининг иффатини саїлай олмаган їиз ва їизнинг гуноікор бєлишига йєл їєйган ота-оналарга нажот йєли берк, дерди у. Улар дєзахга тушадилар. Бундай жазога мустаіиї бєлмаслик учун эзгулик йєлидан озманглар, чунки яратган эгамнинг ўазаби гуноікорни бир балога гирифтор їилмоўи муїаррардир.
Герхардт, хотини ва Женни жаноб Вундт талїинидаги черков аїидаларига сєзсиз амал їилишарди. Лекин Женни амалда буларнинг барини номигагина бажарарди. Дин іозирча унга кучли таъсир єтказганича йєї эди. Одам жанат борлигидан хурсанд бєлади-ю, дєзахни эшитганида чєчийди. Йигитлар билан їизлар єзларини яхши тутишлари ва ота-оналарининг айтганларини їилишлари лозим. Женни бошїа масалаларда дин нима буюришини яхши билмасди.
Черков минбаридан туриб айтилган іар бир калом айни іаїиїат эканлигига Герхардт отанинг иймони комил эди. Нариги дунё унга аппа-аниї бордай туюларди.
Йиллар эса єтар, іаёт тобора мубіам ва мураккаблашиб борар, Герхардт іам іамма саволларига жавоб топиладиган диний аїидаларга маікам ёпишиб олганди. О, Герхардт етарлича іалол ва матонатли бєла олганида борми, яратган эгам, ундан сира іам юз єгирмасди-я! Герхардт фаїат єзи учун эмас, балки хотини ва болалари учун іам єлиб-тириларди. Бир кунмас-бир кун улар учун іам жавоб беришга тєўри келади-да, ахир. Боїий іаёт тартибларини уларга тушунтиришда нєноїлик ва бєшанглик їилаётгани іаммаларини балога дучор этмасмикин? Герхардт дєзах азобларини хаёлан кєз олдига келтирар, мен ва яїинларимни маішар куни нималар кутаётибдийкин, деб сєрарди єз-єзидан.
Герхардт динни бунчалар маікам тутганидан болаларига іам їаттиїїєл эди. Ёшларнинг єйин-кулгилари-ю, їийшанглашларига тоби йєї эди. Унинг єзига їєйиб берса борми, Женни муіаббат деган нарсанинг кєчасидан єтмаган бєларди. Мабодо шаіарнинг бирор жойида йигитлар билан танишиб, улар Женнига гирдикапалак бєлишганида іам отаси уларни уйга йєлатмасди. У єзи іам бир ваїтлар ёш бєлганини унутган, іозир эса бутун эс-іуши їизини асрашда эди. Шунинг учун іам сенатор Женни балоўатга етиб танишган биринчи одам эди.
Брэндер оиланинг ишига дастлаб аралаша бошлаганида жаноб Герхардтнинг нима яхшию нима ёмонлиги борасидаги тасаввури омонат экани маълум бєлиб їолди. У сенатор Брэндерга їай жиіатдан ёндашишни билмасди. Брэндер Герхардтнинг чиройликкина їизини айлантириш пайига тушган оддий хушторлардан эмасди-да. Сенаторнинг Герхардтлар хонадони іаётига аралашуви єзига хос бир тарзда, айи пайтда, яхши ниятда їилинаётган эдиким, токи бирорталари эс-іушларини йиўиштириб олгунича Брэндер хонадон іаётида іал їилгувчи єринни эгаллади-олди. Герхардтнинг єзи іам чалўиб їолди. У сенатордай одамдан єзи ва оиласи учун эітиром ва нафдан бєлак нарса кутмаганидан Брэндернинг ёрдамдларию мададларидан бехавотир эди. Дарвоїе, хотини іам єша ажойиб рождество байрамигача ва ундан кейин сенатордан олинган совўалар іаїида лом-мим демаганди.
Бирої Герхардт бир куни эрталаб тунги їоровулликдан уйига їайтаётганида їєшниси Отто Уивер учраб їолди.
– Герхардт, – деди у, – сен билан гаплашмоїчиман. Сенга дєстлигимдан эшитганларимни айтиб бермоїчиман. Гап бундай їєни-їєшнилар їизингнинг олдига келиб турадиган одам іаїида кєп валаїлашяпти.
– Їизимнинг олдига дейсанми? – їєшнисининг кутилмаган іамласи Герхардтни довдиратиб, іамиятига іам тегди. – Кимни айтяпсан? Мен їизимнинг олдига келиб турадиган іеч їанаїа одамни билмайман.
– Билмайсанми? – Уивер іам суібатдошидай іайрон бєлиб сєради. – Каттарої одам, сочи оїаринїираган. Гоіида їєлида асо билан юради, наіотки, уни билмасанг?
Герхардт ташвишли їиёфада зєр бериб эслашга тиришди.
– Уни сенатор бєлган дейишади, – Уивер бєшашиброї давом этди. – Аниўини билмайман.
– Э, у сенатор Брэндер, – Герхардтнинг сал кєнгли жойига тушди. – Іа, у гоіида кириб туради. Тєўри. Хєш, нима бєпти?
– Іеч нима, – жавоб їилди їєшни, –фаїат одамларнинг миш-мишини айтаман-да. Билсанг унинг ёши єтиброї їолган. Їизинг эса гоіида у билан айланиб келади. Одамлар буни кєришган, шунинг учун іозир іар хил гаплар юрибди. Буни сен іам билиб їєйсанг бєларди, деб єйловдим-да.
Бу даішатли сєзлар Герхардтни бир ёїлик їила ёзди. Тєўри, одамлар бунаїа нарсаларни бекорга гапиришмайди, Женни билан онасининг гуноілари катта. Герхардт шунга їарамай їизининг ёнини олди:
– У оиламизнинг дєсти, – деди Герхардт хижолат тортиб. – Одамлар єзлари билмаган нарсани бекорга валаїлашишади-да, єзи. Менинг їизим іеч їанаїа ёмон иш їилгани йєї.
– Бу тушунарли. Бунинг ёмон жойи йєї, – деди Уивер. – Їєшнилар кєпинча беіуда валаїлашади. Сен билан биз эски дєстмиз, шунинг учун билиб їєйсанг бєларди девдим-да…
Герхардт бир даїиїа їимир этмай, оўзини очиб їолди. Іозирги дамда у бирор нарса їилишга ожиз эди. Одамлар сенга ўаразгєй бєлишса їанчалар даішат. Улар сен іаїингда яхши гапириб, ёнингни олишлари їанчалар муіим. Герхардт одоб-ахлої їоидаларидан чиїмай келарди-ку! Одамлар бунга їаноат їилиб, уни тинч їєйишса бєлмайдими?
– Айтганинг учун раімат, – ўєлдиради Герхардт уйига їараб юраркан. – Буни єйлаб кєраман. Саломат бєл.
Герхардт їулай фурсат келиши биланої хотинидан суриштирди:
– Сенатор Брэндер нимага Женнига келиб юрибди? – деб сєради у немисчалаб. – Їєшнилар висир-висир їилишяпти.
– Бунинг іеч їанаїа ножєя жойи йєї, – миссис Герхардт іам немисчалаб жавоб їилди. Бу саволдан у гангиб їолганди. – У икки ёки уч марта келувди, холос.
– Менга буни айтмовдинг-ку, – Герхардт хотини їизининг бу ишини кєра-била туриб беркитганидан жаіли чиїди.
– Іа, айтмовдим, – жавоб їилди миссис Герхардт бутунлай довдираб. – У икки марта келувди, холос.
– Холос! – Герхардт ўирт немисча одатича єшїирди. – Холос эмиш! Іамма їєни-їєшниларнинг оўзида шу гап. Бу їанаїаси бєлди, їани айт?
– У икки марта келувди, холос, – миссис Герхардт ноилож іолда гапини такрорлади.
– Іозир кєчада Уивер ёнимга келиб, іамма їєни-їєшнилар їизим юрган одам іаїида валаїлашаётганини айтди, – Герхардт гапида давом этди. – Мен бєлсам іеч нима билмайман. Бу їанаїаси єзи? Мени улар нима деб єйлайди?
– Бунинг іеч їанаїа ёмон жойи йєї, – эътироз билдирди миссис Герхардт. – Женни икки марта у билан айланиб келди. Сенаторнинг єзи бу ерга, уйимизга кириб келди. Хєш, нима бєпти, нимани валаїлашяпти? Наіотки, їиз бечора бир айланиб іам келолмаса?
– У ёши єтиб їолган одам-ку, ахир. – Герхардт їєшни Уивернинг гапини айтиб, эътироз билдирди. – У таниїли одам, мавїеи баланд. Нимага Женнидай їизга келиб юрибди?
– Билмадим, – деди миссис Герхардт єзини оїлаб. – У бизникига келади. Мен у іаїда бирон ёмон нарса билмайман. Їандай їилиб унга келма, дея оламан.
Жаноб Герхардт шундан кейин жим їолди. У сенаторни фаїат яхши томондангина биларди. Чиндан іам бунинг нимаси їєрїинчли?
– Їєшнилар доим фисїи-фасоднинг пайида бєлишади. Улар гап тополмаганларидан Мана энди, Женнини чалпишяпти. Унинг яхши їизлигини єзинг биласан. Нимага улар бунаїа нарсаларни гапиришади-я? – меірибон онанинг кєзлари жиїїа ёшга тєлди.
– Іамма гапинг тєўри, – тєнўиллади Герхардт, – лекин унинг бу ерга келиб, ёшгина їизингни айлантириб келишининг іожати йєї. Іатто унинг хаёлида ёмон фикр бєлмаган таїдирда іам бу иш ярамайди.
Шу даїиїада Женни кириб келди. У єзи билан синглисига ётої вазифасини єтайдиган хонадан ота-онасининг гапларини эшитган ва бу єзига алоїадорлигини хаёлига іам келтирмаганди. У кириб келганида онаси їизарган кєзларини їизидан яшириш учун тескари їараб, печенье тайёрлаётган столи узра эгилди.
– Нима бєлди? – сєради ота-онасининг жим їолишлари чєзилаётганидан хавотирга тушиб.
– Іеч нима, – кескин жавоб їилди отаси.
Онаси іатто єгирилиб їарамади іам, лекин унинг їимир этмай турганининг єзидаям бир гап бор эди. Женни унга яїин бораркан, йиўлаганини зумда сезди.
– Нима бєлди? – такрорлади їиз іайрон бєлиб отасига їараганча.
Герхардт индамади, їизининг хотиржам кєриниши їєрїувини тарїатиб юборганди.
– Нима бєлди? – Женни отасига мулойимлик билан тиїилинч їилди.
– Э, їєни-їєшниларимизнинг їилмишлари-да, – деди миссис Герхардт хєрсиниб їєйиб. – Улар доим билмаган нарсаларини ўийбат їилишади.
– Яна мени гапиришибдими? – сєради Женни їизаринїираб.
– Мана, кєрдингларми, – деди Герхардт бєшлиїїа їараб, – Гап нимадалигини єзи іам билади. Бу ерга келиб туришини нимага менга айтмадинглар? Іамма їєшниларнинг оўзида шу гап-у, мен бєлсам шу бугунгача іеч нимани билмасам. Бу їанаїаси єзи?
– Э, бари бир эмасми, – деб юборди Женни онасига юраги ачишиб.
– Бари бир дейсанми? – Женни гарчи инглизчалаб жавоб їилса іам Герхардт немисчалаб єшїирди. – Одамлар мени кєчада тєхтатишиб, гапириб беришса іам бари бирми? Бунаїа нарсаларни гапиришга уялсанг бєларди. Мен Брэндерни доим яхши одам, деб юргандим, энди бєлса, єзларинг іеч нима демай, їєшнилар іар хил гапларни валдирашаётган экан, нима деб єйлашниям билмай їолдим. Наіотки, єз уйимда нималар бєлаётганини їєшнилардан билишим керак?
Она-боладан садо чиїмади. Женни, ростдан жиддий хато їилганга єхшаймиз, деб єйлай бошлаганди энди.
– Мен сираям яширадиган иш їилганим йєї, – деди у. – Бир марта мени извошда айлантириб келди, холос, бор гап шу.
– Шундайми, лекин буни менга айтмовдинг-ку, – жавоб їилди отаси.
– Кечїурунлари уйдан чиїишимни ёїтирмаслигингни биламан, шунинг учун айтмовдим. Бунда яширадиган нарсанинг єзи йєї.
– У кечїурун сени іеч їаёїїа олиб бормаслиги керак эди, – деб їєйди Герхардт одамлар бир нима дейишларидан іамон хавотирга тушиб. – Нима керак унга? Нимага буёїїа келади? У їартайиб їолган, сендай ёш нарса у билан алоїа їилмаслиги керак.
– Унинг іеч нимаси керак эмас, менга ёрдам бермоїчи, холос, – ўєлдиради Женни. – У менга уйланмоїчи.
– Уйланмоїчи? Іали шундайми? Бєлмаса нега буни менга айтмади? – хитоб їилди Герхардт. – Бу ишнинг єзим тагига етаман. У їизимнинг бошини айлантиришини ва бутун їєшнилар висир-висир їилишларини хоіламайман. Їолаверса, у жуда їари. Унга худди шундай дейман. У яхши їизнинг шаънига доў туширмаслиги керак. Энди буёїїа їадам їєймасин.
Герхардтнинг дєїидан Женни билан онасининг єтакалари ёрилди. Наіотки, у Брэндерга бу ерга энди келма, деса? Бунинг оїибати нима бєлади? Брэндернинг олдида нима деган одам бєлишади?
Брэндер эса Герхардт ишдалигида яна келди. Шунда она-бола, ишїилиб буни Герхардт эшитиб їолмасин-да, деб не куйларга тушишмади дейсиз. Сенатор бир неча кундан кейин яна кириб, Женни билан айлангани кетди. Женнининг єзи іам, онаси іам буни Герхардтга айтишмади. Бирої кєп єтмай сир ошкор бєлиб їолди.
– Женни єша одам билан яна айланиб келдими? – сєради Герхардт эртаси куни хотинидан.
– У кеча кирувди, – жавоб їилди хотини талмовсираб.
– Женни унга бошїа кирманг дедими?
– Билмадим. Айтмаган бєлса керак.
– Бєпти бунга єзим чек їєйишга іаракат їиламан, – Герхард гапни чєрт кесди. – У билан єзим гаплашаман. Яна бир їорасини кєрсатсин-чи.
Герхардт шундан кейин кечїурунлари ишдан уч марта жавоб сєраб, іар сафар меімон келмаганмикин, деб уйини яхшилаб кузатиб юрди. Брэндер эса тєртинчи куни келди-да, бениіоя іаяжонда бєлган Женнини олиб, айлангани кетди. У отасидан, бирор кориіол бєлишидан їєрїар, бирої нима їилишини билмасди.
Герхардт бу пайтда уйига яїинлаб келган ва їизи чиїиб кетаётганини кєрганди. Унга шунинг єзи етарли эди.
– Женни їаерда? – деди у хотинини їийин-їистовга олиб.
– Їаёїїадир чиїди, – жавоб їилди хотини.
– Їаёїїа чиїїанини биламан, – деди Герхардт. – Кєрдим. Їани, икковлари їайтиб келишсин-чи. Улар билан гаплашиб їєяман.
У бемалол єтириб, немисча газетани єїишга тушди. Хотинига зимдан їараб-їараб їєярди. Ниіоят, кєча эшиги тараїлаб, ичкари эшик очилди. Герхардт шунда єрнидан їєзўалди.
– Їаердайдинг? – у їизига немисчалаб єшїирди.
Брэндер бунаїа бєлишини сира кутмаганидан изтиробда ва єнўайсиз іолда їолди. Женни ерга кириб кетай деди. Ошхонада эса онасининг бєлари бєлаётганди.
– Айлангани чиїувдим, – жавоб їилди Женни єлганнинг кунидан.
– Кечїурунлари чиїмагин деб айтувдим-ку? – деди Герхардт Брэндерга заррача эътибор їилмай.
Женни їизариб кетганидан оўиз очишга іам іоли келмасди.
– Нима гап єзи? – деди Брэндер кескинрої їилиб. – Нега унга бунаїа муомала їиляпсиз?
– У їош їорайгандан кейин уйдан чиїмаслиги керак, – дея Герхардт їєрс жавоб їилди. – Буни унга кєп марта айтганман. Єзингизнинг іам бу ерга келишингизнинг іожати йєї.
– Нимага энди? – чертиб сєради сенатор бироз жимликдан кейин. – Ўалати бєлди-ю. Їизингиз нима ёмонлик їилди?
– Нима їилди дейсизми? – Герхардт баїириб берди. У даїиїа сайин гупуриб бораётганидан инглизча сєзларни тиниї айтолмасди. – Уйда єтириши керак бєлганида кечаси кєчама– Кєча сакиллашининг кераги йєї. Їизим кечїурунлари отаси тенги одам билан чиїиб кетишини хоіламайман. Маїсадингиз нима? У іали бола-ку.
– Маїсадинг нима дейсизми? – деди сенатор обрєни їєлдан бермай оўир вазиятдан їутулиш учун. Ниятим у билан суібатлашиш, албатта. Женни эси кирган їиз, мени зериктирмайди. Мабодо рози бєлса – унга уйланмоїчиман.
– Мен бєлсам бу ердан кетиб, бошїа келмасангиз дейман, – жавоб їилди Герхардт чегарадан чиїиб ва оталик жаіолати тутиб. – Сизни энди уйимда кєришни истамайман. Шунча мусибатим етмай, їизимни тортиб олиб, покиза номини булўаш камлик їилиб турувди єзи.
– Бу билан нима демоїчилигингизни тушунтириб беринг, – сенатор їаддини ростлади. – Мен уяладиган бирор иш їилганим йєї. Менинг айбим билан їизингиз гуноі-пуноіга ботмади. Мени нимада айблаётганингизни билиб олсам дегандим.
– Мен демоїчиманки… – Герхардт гупуриб турганидан бир нарсани іадеб їайтараверди: – Мен…мен іамма їєшнилар кечїурунлари мен йєїлигимда буёїїа келиб туришингизни, їизимни извошда айлантиришингизни, у билан сайр їилишингизни гапиришяпти. Мен ана шуни айтмоїчиман. Сизнинг ниятингиз тєўри бєлганида фарзандингиз тенги келадиган їиз билан уймалашиб юрмасдингиз, демоїчиман. Одамлар менинг кєзимни очиб їєйишди, кимлигингизни билиб олдим. Бу ердан кетинг-да, їизимни тинч їєйинг.
– Одамлар-а! – такрорлади сенатор. –Улар билан ишим йєї. Мен їизингизни яхши кєраман, шунинг учун іам олдига келиб тураман. Унга уйланиш ниятидаман, мабодо їєшниларингиз валдирашмоїчи бєлишса валдирашаверсин. Бу (іатто ниятларимни билмай туриб іам) мени іаїорат їилишингиз мумкин деган гап эмас.
Женнининг бу маш-машадан єтакаси ёрилиб, емакхонанинг эшигига тисарилди. Онаси унга яїинлашди.
– Сизлар йєўингизда отанг келиб їолди, – деди она іаяжонланганидан нафаси тиїилиб. – Энди нима їиламиз?
Икковлари жамики аёл зоти одатича бир-бирларини їучоїлаб, оіиста йиўлашарди. Иккала эркак эса іамон тортишарди.
– Э, шундайми іали! – хитоб їилди Герхардт. – Уйланмоїчимилар!
– Іа, – жавоб їилди сенатор, – худди шундай. Їизингиз єн саккизга кирган, нима їилса ихтиёри єзида. Сиз мени іаїорат їилдингиз ва їизингиз туйўусини тепкиладингиз. Гап шу, иш шу билан тугамайди, буни билиб їєйинг. Мабодо мени їєшниларингиз валдираётган гаплардан бєлак бирор нарсада айбламоїчи бєлсангиз, бемалол айта їолинг.
Сенатор Брэндер жаноб Герхардт їаршисида іаїгєйлик ва бенуїсонликнинг улуўвор мужассамидай їад кериб турарди. У овозини баландлатмади, їєлини пахса їилмади, бирої їаттиї їимтилган лабларида їатъият ва кучли ирода єзини кєрсатиб турарди.
– Сиз билан ади-бади айтишиб єтиришни истамайман, – деди Герхардт. У сал гангиган бєлса іам, заррача чєчимаганди. – Їиз меники. Кечїурунлари айланадими ё сизга турмушга чиїадими – буни мен іал їиламан. Мен сиздаїа сиёсатвозларни биламан. Танишганимизда сизни дуруст одам деб єйловдим, їизимга їилаётган муомалангизни кєрганимдан кейин рухсорингизга тоїатим їолмади. Бу ердан кетинг, вассалом. Менга бундан бошїа нарса керак эмас.
– Уйингизда айтишиб їолганимдан жуда таассуфдаман, миссис Герхардт, – деди сенатор Брэндер дарўазаб отадан юз буриб. – Эрингизни келишимга тоби йєїлиги хаёлимга іам келмабди. Іар іолда бу бизга тєўаної бєлолмайди. Хафа бєлманг, аівол туюлаётганидан ёмон эмас.
Герхардт сенатор пинагини бузмаётганидан лолу іайрон эди.
– Мен кетяпман, – Брэндер яна жаноб Герхардтга їараб гапида давом этди, – бирої индамай кетаверади, деб єйламанг. Бугун сиз катта хато їилдингиз. Буни тушуниб оларсиз деган умиддаман. Тунингиз хайрли бєлсин.
У енгил таъзим їилиб, чиїиб кетди.
Герхардт кетидан эшикни їарсиллатиб ёпди.
– Энди ундан їутулгандирмиз дейман, – деди у. – бутун оламга гап-сєз бєлиб, кечїурунлари кєчада санўиб юришни кєрсатиб їєяман сенга.
Бу іаїда бошїа бир оўиз айтилмаган бєлса іам, уйдагиларнинг кейинги кунларда товушлари чиїмаётганидан іаммалари изтиробда эканликларини тушуниш їийин эмасди. Герхардт їовоўи очилмай, ишга сенатор жойлаб їєйганини єйларкан, бунинг баіридан єтмоїчи бєлди. Уйимда сенаторнинг кирини ювганларингни кєрмай деди у, мабодо меімонхонадаги ишни миссис Герхардтнинг єзи топганига ишончи комил бєлмаганида, буни іам таїиїлаши тайин эди. Бу ишнинг охири іар іолда яхши бєлмади. Хотини меімонхонага оёї босмаганида бунаїа миш-мишлар іам бєлмасди. Сенатор іам бєлган воїеадан жуда хафа эди. Одамларнинг миш-мишлари доимо хунук нарса, бирої унинг мавїеидаги одамнинг бунаїа ўийбатларнинг їаірамони бєлиб їолиши мутлаїо ярамайдиган гап. Брэндер нима їилишини билмасди, то бир їарорга келгунича орадан бир неча кун єтиб кетди. Шундан кейин уни Вашингтонга чаїириб їолишди ва у Женни билан учрашолмай, жєнаб кетди.
Герхардтлар эса илгаригидай їєл учида, бир амаллаб кун кечиришарди. Уларнинг суроблари жуда тєўриланиб їолганига їарамай Герхардт, шаънимга гап тегмаса бєлгани, деб тишини-тишига їєярди. Бирої баїїолга илгаригидай пул тєлаш керак эди. Болаларнинг кийими тез ишдан чиїиб борарди. Энди іамма нарсани їисиб-їимтиб ишлатишга ва Герхардт узмоїчи бєлган эски їарзларини тєлашни тєхтатиб туришга тєўри келди.
Гаровга олинган маблаўнинг йиллик фоизини тєлайдиган кун іам келди. Шундан кейин иккала баїїол Герхардтни кєчада кєриб їолиб, їарзини їачон узишини сєрашди. Герхардт уларга сира іам иккиланмасдан кармони чатоїлигини тушунтирди ва астойдил іаракат їилиб, уларни тинчитажагини дилидан чиїариб айтди. Шунга їарамай, Герхардтнинг пешонаси шєрлигидан машїи жуда паст эди. Иш пайтларида худога, єзинг раім їил, деб ялинар, кундузлари эса ухлаб дам олиш єрнига шаіар айланиб, дурустрої иш ахтарар, дуч келган юмушдан бош тортмасди. У кєпинча гулпушталарнинг єтини єришга ёлланарди.
Миссис Герхардт унга оўир иш їилмагин деб ялинса іам, бошїа чорам йєї, деб жавоб їиларди у.
– Одамлар мени кєчада ушлаб, їарзингни уз деб туришганда, дам олишга ваїтим бєларканми?!
Оиланинг аіволи жуда танг эди.
Себастьяннинг їамоїїа тушиши бу мусибатларнинг якуни бєлди. У илгаригидай бошїаларнинг кєзини шамўалат їилиб, кємир ємариб юриб, ахийри їєлга тушиб їолганди. Бир куни кечїурун Женни билан кичкина укаларига кємир ташлаб бергани платформага чиїїанида темир йєл полициясининг агенти ушлаб олди. Кейинги икки йил давомида темир йєлда кємирни талон-тарож їилиш давом этиб келарди, бирої у оз– Моздан єўирланаётганидан маъмурият бунга панжа орасидан їараб келарди. Бирої кємир жєнатувчиларнинг мижозлари Пенсильваниядаги кємир конларидан Кливленд, Цинциннати, Чикаго ва бошїа шаіарларга жєнатилаётган йєналишлардан йєлда минглаб фунт кємир йєїолаётганидан нолиб їолганларидан кейин бу иш изїуварларга топширилди. Темир йєлда Герхардтлардан бошїа болаларнинг болалари іам ўивирлашарди. Колумбусдаги кєпчиликнинги иши муттасил кємир ємариш бєлса іам, келиб-келиб Себастьян їєлга тушган ва бутун шаіарликларнинг эсини жойига келтириб їєйиш учун у жазоланиши лозим эди.
– Їани, пастга туш-чи, – деди їоронўиликдан лоп этиб чиїиб їолган изїувар.
Женни билан майда болалар челак ва саватларини ташлаганларича тираїайлаб їочишди. Себастьян іам олдинига ерга сакраб, їочмоїчи бєлди-ю, бирої изїувар пальтосининг баридан маікам ушлаб олганди.
– Тєхта! – деб баїирди у. – Менга худди сен керак эдинг!
– Їєйвор! – Себастьян іам кєчанинг єртасидан юрадиган йигитлардан бєлганидан єшїирди. Довюрак ва їатъиятли йигит бу ишнинг кети чатої бєлишини яхши биларди.
– Їєйвор деяпман сенга, – Себастьян яна шундай деб юлїинган эди, изїуварни аўдариб юборишига сал їолди.
– Їани, пастга туш-чи, изїувар кимлигини кєрсатиб їєйиш учун Себастьянни їаіру ўазаб билан тортди.
Себастьян сакраб тушиб, раїибини бир солганди, у гандираклаб кетди. Олишув бошланди, бирої шу ердан єтиб кетаётган бир ишчи изїуварга мададга келди. Икковлашиб Себастьянни станцияга судраб бориб, темир йєл полициясига топширишди. Себастьяннинг пальтоси йиртилган, юз ва їєллари тимдаланган, кєзининг таги моматалої эди. Себастьянни шу аіволда эрталабгача їамаб їєйишди.
Болалар уйга югургилаб келишди. Улар акаларига нима бєлганини билмаганларидан жєяли бирор гап айтишолмади. Соат тєїїиз, кейин єн бєлиб, Себастьян іамон келавермаганидан кейин миссис Герхардт баттар хавотирга тушиб, эсидан оўаёзди. Єўли кєпинча уйга соат єн иккида ва бирда келса іам бу оїшом даішатли бирор нарса бєлганини сезиб турарди. Соат бир яримга занг урганида іам Себастьяндан дарак бєлмагач, онаизор йиўлашга тушди.
– Бориб отангга айтиб їєйиш керак, – деди у. – Себастьян їамалиб їолганга єхшайди.
Женни хабар бермоїчи бєлди. Бирга борсин деб тошдай їотиб ётган Жоржни уйўотишди.
– Нима гап? – деди Герхардт болаларини кєргач, іайрон бєлиб.
– Басс іалигача уйга келгани йєї, – Женни шундан кейин оїшом кємирга борганларида ишлари єнгидан келмаганлигини айтиб берди.
Герхардт єша заіотиёї ишини йиўиштириб, болалари билан ташїарига чиїди-да, турмага йєл олди. Нима воїеа бєлганига аїли етиб турганидан юраги увишарди.
– Фаїат шуниси етмай турувди! – дея такрорларди у кафти билан терлаган пешонасини бесєнаїай артаркан, хавотирга тушиб.
Участкада навбатчи сержант Басс їамоїїа олинганини їисїача тушунтирди.
– Себастьян Герхардтми? – у рєйхатга кєз югуртираркан їайтариб сєради. – Іа, шунаїа одам бор. Кємир єўирлаган ва полицияга їаршилик кєрсатган. У сизнинг єўлингизми?
– Ach Cott! – деди Герхардт. – О, худойим! – деди у изтиробдан їєлларини буйдалаб.
– Уни кєрмоїчимиз? – сєради сержант.
– Іа, іа, – жавоб їилди ота.
– Бу ёїїа олиб чиї, Фред, – деди сержант їоровул чолга. – Боласини кєра їолсин.
Їєшни хонада турган Герхардт усти-боши дабдала ва калтакланган Себастьян кириб келаётганини кєрганида бєшашиб кетиб, йиўлаб юборди. Унинг тили сєзга келмасди.
– Йиўлама, дада, – деди Себастьян мардликни їєлдан бермай. – Иложини їилолмадим. Майли, іечїиси йєї. Эрталаб чиїариб юборишади.
Герхардтни ўам адойи тамом їилганидан аъзойи бадани їалт-їалт їиларди.
– Йиўлама, – єзини аранг босиб турган Себастьян гапида давом этди. – Менга іеч нима бєлмайди. Йиўидан нима фойда?
– Биламан, биламан, – деди чол изтиробда, бирої єзимни босолмаяпман. Бу іаммаси менинг айбим, шу ишни їилишингга йєл бердим.
– Йєї, йєї, – эътироз билдирди Себастьян, бунга сенинг даілинг йєї. Ойим биладими?
– Іа, билади. Женни билан Жорж іозиргина келиб айтишди менга. Мен іозиргина билдим…
Герхардт яна йиўлаб юборди.
– Бєлди, бунаїа эзилаверма, – деди Себастьян. Єшал даїиїада Себастьяннинг табиатидаги энг яхши томони – одамгарчилиги єзини кєрсатди. – Іаммаси яхши бєлиб кетади. Ишингга боравер, хафа бєлма. Іаммаси яхши бєлиб кетади.
– Нимага кєзингнинг таги кєкарди? – деди отаси йиўидан їизарган кєзларини єўлидан узмай.
– Э, мени ушлаб олган йигит билан жиндай ўижиллашувдик, – жавоб берди Себастьян жилмайишга уриниб. – Їочиб їоламан, девдим-да.
– Бу иши бекор їилибсан, Себастьян, – деди Герхардт. – Сенга жуда жабр бєлиши мумкин. Ишингни їачон кєришаркан?
– Эртага, эрталаб, дейишди, – жавоб їилди Басс. Соат тєїїизда.
Герхардт єўлининг олдида яна бироз бєлди. Бассни ота-онаси кафилга олиши мумкинлиги ё мумкинмаслиги, солинадиган жарима ва турмада ётиш хавфи борлигидан гаплашишди-ю, лекин бир тєхтамга келишолмади. Ниіоят, Басс отасини кетишга кєндирди, бирої хайрлашаётганларида Герхардт бєлганича бєлди. Уни ўам букиб їєйганидан аранг олиб чиїишди.
– «Иш расво, – деди Басс єзига-єзи камерага кирганида, отасини єйларкан. – Ойимга іам бир бало бєлади энди…»
Басс ойисини єйларкан, ниіоятда іаяжонга тушди.
– «Эі, афсуски, єша зормандани бир урганда аўдара олмадим-да, – дерди у ичида. – Мен аімої їочиб їололмаганимни кєрмайсизми».

VII БОБ

Герхардтнинг боши їотди. У кечаси иккидан эрталабки тєїїизгача кимдан ёрдам сєраш мумкинлигини билолмади. Хотини билан маслаіатлашгани уйига кирди-ю, кейин иш жойига їайтди. Ёрдам їилишга кєнадиган фаїат битта одам эсига келди. У іам бєлса шишасоз фабрикант Хеммонд эди. Бирої Хеммонд іозир шаіарда эмасди. Дарвоїе, Герхардт буни билмасди іам.
Соат тєїїизга судга Герхардтнинг єзи борди. Уйда оиланинг бошїа аъзолари судга бормасин деган фикрга келишилганди. Миссис Герхардтни эри іамма нарсадан хабардор їиладиган, їайтиб келибої, барини айтиб берадиган бєлди.
Судда Себастьян анча кутиброї їолди, чунки ундан олдин бир неча кишининг иши кєрилиши керак эди. Ниіоят, Себастьянни чаїиришди-да, ёўоч тєсиї олдига іайдаб келишди.
– Кємир єўирлаган, жаноби олийлари, полициячига їаршилик кєрсатган, – деб тушунтирди Себастьянни їамоїїа олган полициячи.
Судья Себастьянга диїїат билан їаради. Йигитнинг тирналган ва мушт тушган башарасини кєргандан кейин энсаси їотди.
– Хєш, йигит, – деди у, – єзингизни оїлаш учун нима дея оласиз? Кєзингизнинг таги нимага кєкарди?
Себастьян судьяга бир їаради-ю, индамади.
– Уни мен їєлга туширдим, – деди изїувар. Компаниямизга їарашли платформада кєриб їолдим. Їочмоїчи бєлди, маікам ушлаб їолсам, менга ташланди. Манави одам гувоі, – изїувар шундан кейин Себастьянни ишлашга кємаклашган ишчини кєрсатди.
– Сизни шу урдими? – судья изїуварнинг даіани шишганини кєриб сєради.
– Іа, сэр, – изїувар єчи олинажагидан хурсанд іолда жавоб їилди.
– Ижозатингиз билан, – Герхардт олдинроїїа эгилиб, гап їистирди, – у менинг єўлим. Кємирга юборишган экан. У…
– Биз їарши эмасмиз, йєлда тєкилган кємирни териб олишаверишсин, изїувар Герхардтнинг гапини бєлди. – Бу эса платформадан шерикларига кємир ташлаётувди. Шериклари эса олтита эди.
– Платформадан кємир ємармасдан кун кєришга їурбларинг етмайдими-а? – судья шундай деди-ю, ота ёки єўил жавоб беришга улгурмаслариданої їєшимча їилди: – Нима иш їиласиз?
– Вагонларни тузатаман, – деди Себастьян.
– Сиз-чи? – судья Герхардтга єгирилди.
– Миллернинг мебел фабрикасида тунги їоровулман.
– Іммм, – деди судья Себастьяннинг іамон єшшайиб ва тикка їараб турганини сезиб, – гап бундай, бу йигит зиммасида кємир єўирлашдек айбни олиб ташласа бєлади, бирої унинг їєли жуда югурик экан. Колумбусда бусиз іам муштлашувлар етарли. Єн доллар.
– Ижозатингиз билан… – Герхардт оўиз очувди, суд пристави уни туртиб юборди.
– Бошїа іеч нима эшитишни истамайман, – деди судья. – Їайсарлигини їаранг-а. Кимнинг навбати?
Герхардт музтар бєлса іам, ишнинг кети баттарої тугамаганидан іар їалай мамнун іолда єўлининг ёнига борди. Пулни бир амаллаб топарман, дерди у ичида. Яїин борганида єўли унга ачиниб їаради.
– Іаммаси жойида, – Басс отасини тинчитишга уринди. – Фаїат мени бир оўиз бєлса іам гапиртирмади-да.
– Хайриятки, кєпрої жарима солмади, – деди отаси ташвишланиб. – Энди пул топиш іаракатига тушамиз.
Герхардт шундан кейин уйига бориб, хавотир олиб єтиришган хотини ва болаларига іукмни айтди. Миссис Герхартнинг рангида ранг їолмади, шундай бєлса іам іайтовур енгил тортди. Нега деганда, єн долларни бир амаллаб топса бєлади. Женни отасининг гапларини баїрайганича тинглар, оўзини іам юмолмасди. Бу воїеа уни жуда іам ларзага солганди. Бечора Басс! У доимо іушчаїчаї ва оїкєнгил эди-я. Їамалиб їолгани їанчалар даішат!
Герхардт Хеммонднинг іашаматли уйига боришга ошиїди, бирої фабрикант шаіарда эмасди. Шундан кейин озрої таниши бєлган Женкинс деган адвокат эсига тушиб, идорасига борди, бирої уни іам тополмади. Герхардтнинг баїїол ва кємирчилардан яна бир неча таниши бєлса іам, улардан їарздор эди. Пастор Вундт їарз бериб туриши мумкин эди, бирої шундай одамга бориб, бор гапни айтишга Герхардтнинг бети чидамади. У икки-уч танишига ялиниб кєрди, бирої улар Герхардтнинг кутилмаган ва ўалати илтимосини эшитиб, силлиїїина рад этишди. Герхардт соат тєртда іориб-чарчаб ва бир іолатда їайтиб келди.
– Нима їилишимниям билмайман, – деди у тарвузи їєлтиўидан тушиб. – Іеч аїлимга сиўдиролмаяпман.
Женни Брэндерни хаёлига келтирди, бирої аіволлари оўир бєлишига їарамай, бориб ундан ёрдам сєрашга ботинолмасди. Отасининг гаплари ва сенаторни їаттиї койиганини унутмаганди. Соатини иккинчи марта гаровга їєйишган, пул топишнинг бошїа йєлини эса билмасди.
Оилавий кенгаш єн яримгача чєзилса іам бирор чора топилмади. Миссис Герхардт ердан кєзини узмай, іадеб їєлини эзўиларди. Эри эса хаёлчан іолда ої оралаган сарўиш сочларини кафти билан силарди.
– Бари бефойда, – деди у пировардида. – Іеч чорасини тополмаяпман.
– Бориб ёт, Женни, – деди онаси юраги ачишиб. – Бошїаларниям ухлат. Бу ерда єтиришларингдан фойда йєї. Балки єзим бирор иложини їиларман. Іаммаларинг бориб ётинглар.
Женни єзининг хонасига кетди, бирої кєнглига уйїу сиўмасди. Отаси сенатор билан ўижиллашиб їолганидан кейин кєп єтмай газетада сенаторнинг Вашингтонга кетганлигини єїиганди. Їайтиб келгани эса матбуотда хабар їилинмаганди. Шунга їарамай, у їайтиб келган бєлса іам ажаб эмас. Женни хаёлга ботганича кєримсиз столчадаги кичкина энсиз кєзгу їаршисида туриб їолди. Вероника эса аллаїачон ётиб їолганди. Женни ниіоят, їатъий бир їарорга келди. У сенатор Брэндернинг олдига боради. Агар у шу ерда бєлса Бассни чиїариб беради. Буниси турган гап. Нега Брэндернинг іузурига бормас экан – сенатор уни севади-ку, ахир. Менга турмушга чиїїин, деб неча марта илтимос їилди. Бориб ёрдам сєраса бир нима бєладими?
Женни бир нафас иккиланиб турди, кейин Вероника бир текисда ухлаётганини кєриб, жакети билан шляпасини кийди-да, емакхонада битта-яримта йєїмикин, деб эшикни аста очиб кєрди.
Уйда тиї этган товуш эшитилмас, фаїат ошхонада Герхардт тебратма стулда чайїалиб єтирарди. Іамма хоналар зим-зиё, биргина Женнининг хонасида кичкина чирої ёнар, ошхона эшигининг тагидан іам сарўиш шулъа кєзга ташланарди. Женни чироїни пуфлаб єчирди, сєнгра зипиллаганча, шарпа чиїармай ташїари эшик ёнига бориб, уни очди-ю, тун їєйнига кирди-їолди.
Кєкда ой тилим ярїирар, баіор яїинлашиб келаётганидан іавода унинг нафаси сезиларди. У пайтларда эгма чироїлар іали ихтиро їилинмаганидан Женни їоронўи кєчалардан шоша-пиша борар ва бундай тентакликка ботинганидан юраги тєхтаб їолгудай бєларди. Сенатор уни їандай їаршиларкин? Хаёлига нима келаркин? Женни іар хил шубіаларга бориб тєхтади ва туриб їолди. Кейин турма камерасида ётган Басс эсига тушди-да, яна шошилди.
«Колумбус-Хауз» шундай їурилган эдики, аёл киши хоілаган пайтида хонимларга мєлжалланган алоіида йєлдан хоілаган їаватига кєтарила оларди. Бу меімонхонада ички тартиблар йєї деб бєлмасди, албатта, бирої єша пайтлардаги кєп меімонхоналардагидай бу тартибларга амал їилинишини кузатиш етарли даражада їаттиї эмасди. Орїа эшикдан хоілагани одам вестибюлга кира олар, бу ерда у нозирнинг назарига тушарди. Шунинг учун іам ким кириб чиїаётгани билан ундан бєлак одамнинг унчалик иши бєлмасди.
Женни маеімонхонага яїинлашганида теварак-атроф зим-зиё бєлиб, фаїат кираверишгина хира ёришиб турарди. Сенаторнинг хонасига етиш учун иккинчи їаватнинг коридоридан бироз юриш лозим эди. Женни иккинчи їаватга югурди. У іаяжонланганидан ранги їув єчган, кєнглида іозирда нималар кечаётгани бошїа бирор жойидан сезилмасди. Їиз таниш эшикка етганида тєхтади. У Брэндер йєї бєлса керак, деб їєрїар, шу ерда бєлса-я, деган фикрдан эса юраги орзиїиб кетарди. Эшик тепасидаги ойнаванд дарчадан ёруў тушаётганини кєрганидан кейин Женни єзини аранг їєлга олди-да, эшикни таїиллатди. Эшик ортидан йєтал ва їадам товуши эшитилди.
Брэндер эшикни очаркан, бениіоя іайратланди.
– Э, бу Женни-ку! – деб юборди у. – Мана, буниси їойил! Сизни єйлаб єтиргандим-да, єзиям. Киринг, киринг…
Брэндер Женнини маікам баўрига босди.
– Мен сизни бориб кєрмоїчийдим. Єртадаги дили хираликни їандай йєїотсам экан, деб роса бошим їотди. Мана, єзингиз келиб їолдингиз. Нима, бирон гап бєлдими?
Брэндер бир їадам чекиниб, Женнининг паришон чеірасига боїди. Їизнинг рухсори унга іозиргина узилган-у, іали шабнами кєтарилмаган гулсафсарнинг гєзаллигини эслатди.
Шунда сенаторнинг вужуди илиї іисларга лиммо-лим тєлди.
– Сиздан илтимосим бор, – деди Женни єзини аранг їєлга олиб. – Акам турмада ётибди. Биз єн доллар жарима тєлашимиз керак, мен бошїа їаёїїа боришниям билмай їолдим.
– Бечора їизалоўим-эй, – деди Брэндер Женнининг совїотган їєлини силаб. – Яна їаёїїа іам борардингиз? Доим менга айтаверинг девдим-ку! Сиз учун доимо іамма нарсага тайёрлигимни наіотки билмасангиз, Женни?
– Биламан, – деди Женни зєрўа, нафаси сиїилиб.
– Гап бундай, энди іеч ниманинг ташвишини тортманг. Сизни таїдир їачон беозор їєяркин-а, бечорагинам? Акангиз їандай їилиб їамалиб їолди?
– Уни платформада кємир ташлаётганида ушлаб олишди.
– Э! – деди Брэндер юрак-баўри єртаниб.
Бу йигитни іаётнинг єзи мажбур їилган нарса учун їамаб, жарима тєлашга іукм їилишибди. Мана энди, бу їиз жаримага зарур бєлган єн доллар учун ялиниб келибди. Єн доллар їиз учун катта пул, єзи учун эса арзимас нарса.
– Акангизга эзилаверманг. Іаммасини тєўрилайман, – деди сенатор шоша-пиша. – Ярим соатдан кейин чиїади. Мен келгунимча шу ерда дам олиб, єтириб туринг.
Сенатор Женнига катта чирої олдидаги креслони кєрсатди-да, хонадан шошилинч чиїиб кетди.
Брэндер музофот їамоїхонасининг бошїарувчи шерифни танирди. Себастьянга жарима солган судьяни іам биларди. Сенатор судьяга йигитнинг келажагини расво їилмаслик учун жазони олиб ташлаш илтимос їилинган хатни ёзиб, меімонхона дастёридан уйига бериб юборишига беш даїиїа кетди. Єзи эса єн даїиїа деганда їамоїхонага етиб бориб, дєстини Себастьянни чиїариб юборишга кєндирди.
– Мана пул, – деди Брэндер. – Жарима бекор їилинса, буни менга їайтарарсиз. Энди йигитни чиїариб юборинг.
Шериф бажонидил рози бєлди. Єша заіотиёї буйруўи бажарилишини кузатгани пастга тушиб кетди. Басс нима гаплигига тушунмай їамоїдан їутулди. Унга іеч нимани тушунтиришмади іам.
– Іаммаси жойида, – деди їамоїхона назоратчиси. Сен озодсан. Уйингга чоп. Энди кєзингни очиб юр, бунаїа ишда їєлга туша кєрма.
Басс іайрон бєлганича уйига жєнади, сенатор эса меімонхонага їайтди. Унинг хаёли буёўига нима їилсам экан, деган єй билан банд эди. Аівол нозик кєринади. Турган гапки, Женни отасига билдирмай келган. Бундан бєлак иложи бєлмаган. Мана, іозир уни хонасида кутиб єтирибди.
Іар бир одамнинг іаётида оўир даїиїалар бєлади. Бунга одам бурч ва адолатга жиддий амал їилиш билан шу таомилдан сал четга чиїиб, бахтиёр бєлиш єртасида сал иккиланиб туради. Шундай пайтда керакли билан кераксиз иш єртасидаги тафовут доимо іам унчалар аниї бєлавермайди. Брэндер іатто Женнига уйланиши іам отасининг беъмани їайсарлиги туфайли осонликча кєчмаслигини тушунарди. Жамоатчилик фикри, деган бошїа тєсиї іам бор. Борингки, Брэндер Женнига уйланди іам. Хєш, бунга одамлар нима дейишаркин? Женни жуда нозиктаъб, севгининг їадрига етадиган їиз. Брэндер буни биларди. Унда їандайдир шоироналик, їандайдир руіий назокат бордирким, буни кєпчилик тушунавермайди. Брэндернинг єзи іам бунинг нималигини чуїур тушунмасди, бирої їизнинг маънавий олами бойлигига іам аїли етарди. Бу эса, гарчи Женни іали аїлан камолга етмаган ва іаётий тажрибаси кам бєлса-да, Брэндернинг єрнидаги бошїа іар їандай одамнинг іам аїл-іушини оларди. Брэндер Женнини хаёлан кєз олдига келтираркан: «Ажойиб їиз», деб їєярди ичида.
Брэндер буёўи нима бєлишини єйлай-єйлай ётоўига їайтиб келди. Ичкарига кирганида їизнинг гєзаллиги ва єткир жозибасидан яна лол їолди. Їиз соявонли чирої нурида сенаторга бу оламда бєлмайдиган бир мєъжизадай туюларди.
– Гап бундай, – деди сенатор єзини хотиржам тутишга уриниб. – Мен акангизнинг ишини тєўриладим. У озод їилинди.
Женни єрнидан турди.
У чапак чалиб: «оі», деб юборди-да, Брэндер томонга бир їадам ташлади. Азбаройи миннатдорлигидан кєзлари жиїїа ёш эди.
Брэндер Женнининг кєзидаги ёшни кєриб, унга жуда яїин борди.
– Худо іаїїи, йиўламанг, Женни, – деди у. – Сиз фариштасиз! Сиз – Эзгуликнинг єзгинасисиз! Буни їаранг-а, шунча азият чекибсиз-у, Мана энди, йиўлаяпсиз!
Брэндер їизни єзига тортди. Шунда унинг іар маіалги эітиёткорлиги панд берди. У биргина нарса – шу пайтгача орзу їилиб юрган нарсаси рєёбга чиїаётганини сезарди. Мана энди, шунча кєргиликлардан кейин їисмат унга єзи бениіоя ташна бєлган нарсани – муіаббатни, севикли дилдорни армуўон этяпти. Брэндер їизни баўрига босганича єпгандан-єпаверди…
Инглиз ёзувчиси Жефрис, баркамол їиз юз эллик йилда бир марта дунёга келади, деганди. «Бу хазинани замин ва іавонинг барча сеірлари бирлашиб, вужудга келтирди. Юз эллик йилдан бери буўдойзорлар узра эсаётган жануб шамоли іам, беданинг хушбєй кокилию хандон гул узра бєй чєзиб, печакгулларни яшириб, асалариларнинг йєлини тєсган єтларнинг бєйи іам, жонли деворлар бєлган атиргул типлари іам, навїирон, учїат, олтинранг пайкалдаги ям-яшил бєтакєзлар ва кєм-кєк арчаларнинг кєлкалари іам шу їаторда туради. Икки чеккасида гулсафсарлар їуёшга бєй чєзиб єсаётган шєх ирмоїнинг бор кєркамлиги іам, зира ва эрк нафаси уфуриб турган олисдаги тепаликлар іам – буларнинг іамма-іаммаси юз йиллар мобайнида яна ва яна такрорланаверади.
Лолаїизўалдоїлар, чучмомалар, бинафшалар; алвон баіор билан олтин куз; їуёш ёўдуси, шаррос ёмўирлар ва шабнамли субіидамлар; бедор кечалар… бетиним айланаётган фалак гардиши юз йиллар давомида яна ва яна такрорланаверади. Бу биров эплолмайдиган, іали ёзилмаган йилномадир. Бундан юз йил муїаддам барї урган гул іаїида ким іам іикоя їила оларди? Їалдирўочлар уяларига юз бор їайтиб келадилар, юз бор! Баркамол їиз єзини кєрсатади-ю, бутун олам, гєё йєїолиб кетган гулларга талпингандай, унга интилади. Єн етти яшар їизнинг малоіатида асрларнинг сеіри мужассамдир. Ана шунинг учун іам унинг жєшїин эітиросида мунг пиніондир».
Юз марта їайтадан очилган єрмон чучмомаларининг гєзаллигини тушуниб, їадрлаган бєлсангиз; гуллар, мусиїа, їизўиш субіидамлар ва шафаїлар бирор кун юрагингизни гупиллатиб юборган бєлса; мана шу оний гєзаллик єткинчи бєлса-ю, тириклигингизда сизга насиб этса, уни рад этармидингиз?

VIII БОБ

Гоіо іаётимизда рєй берадиган зоіиран ва ботинан єзгаришларнинг аіамияти іар маіал іам бизга зумда аён бєлавермайди. Биз гангиб, юрак олдириб їєямиз, кейин эса гєё олдинги іаётимизга їайтамиз. Бирої єзгариш аллаїачон рєй берган бєлади. Биз энди іеч їачон ва іеч ерда илгаригидек бєлолмаймиз. Женни акасини їутїариш истагида кечаси сенатор іузурига борганида кутилмаган ишлар бєлгани устида бош їотираркан, єйлаб єйига етолмасди. Брэндер билан янгича муносабатлари ижтимоий ва физиологик маънода їандай єзгаришларга сабабчи бєлишини аниїрої тасаввур їилолмасди. Іатто шароит жуда яхши бєлган таїдирда іам оналик оддий аёлни їанчалар довдиратиб їєйишига аїли етмасди. Буни єйлаганида таажжубга тушар, їизиїсинар, шубіаси ортар, айни ваїтда эса жуда бахтиёр ва хотиржам эди. Брэндер яхши одам, энди у їизга аввалгидан іам яїинрої бєлиб їолди. Уни яхши кєради. Икковларининг янгича муносабатлари Женнининг жамиятдаги мавїеини іам єзгартирмай їєймайди. Женнинг іаёти энди бутунлай єзгаради, іозирданої шундай деса бєлаверади. Зотан, Брэндер Женнини умрбод севишига їайта-їайта ишонтирарди.
– Сенга іеч нимадан хавотир олма деяпман-ку, Женни, – дерди їиз кетиш тараддудига тушганида. – Эітирос мендан кучлилик їилди, бирої сени оламан. Уйингга боргин-да, бировга оўиз очмагин. Акангни пишитиб їєй; барини сир тут, сенга уйланаману бу ердан олиб кетаман. Бу ишни іозирої їилолмайман. Бу ерда шундай їилгим келмаяпти. Вашингтонга бораман-да, сени чаїираман. Мана (у кармонини олди-да, бор пули – юз долларни чиїарди) буни ол. Эртага сенга яна юбораман. Энди менинг їайлиўимсан, шуни эсингда тут. Сен – меникисан.
Брэндер Женнини меір билан їучди.
Женни тун зулматига чиїди. Брэндер сєзининг устидан чиїишига шак-шубіа їилмаса бєлади. Женни янгича, зєр іаётини кєз олдига келтирарди. Брэндер уни олади, албатта. Буни їаранг-а! У Вашингтонга, олисдаги нотаниш шаіарга боради. Отаси билан онаси эса энди унчалар кєп тер тєкишмайди. Басс, Марта-чи… У яїинларига їанчалик фойдаси тегишини єйларкан, севинчидан терисига сиўмасди.
Женни бир квартал єтиб, їадамини секинлатди, шунда унга Брэндер етиб олди. У Женнини уйигача кузатиб бориб, кєча эшик олдида тєхтади. Женни эса теварак-атрофига эітиёткорона кєз ташлади-да, лип этиб зинага чиїиб, эшик бандидан тортди. Эшик їулф эмасди. Женни севгилисига іаммаси жойида, дегандай бир даїиїа іаяллаб турди-да, ичкарига кирди. Уй тинч эди. Женни хонасига кирганида Верониканинг бир текисда нафас олиб ухлаётгани їулоўига чалинди. Шундан кейин унсиз іолда Басс билан Жорж ётишган хонага єтди. Басс каравотда єзини ухлаганга солиб ётарди. Бирої Женни кириб келганида:

– Сенмисан, Женни? – деб шивирлади.
– Менман.
– Їаердайдинг?
– Менга їара, – шивирлади Женни, – ойим билан дадамни кєрдингми?
– Іа.
– Улар уйдан чиїїанимни билишадими?
– Ойим билади. Ойим менга, їаердалигини суриштирма, деди. Їаердайдинг?
– Сени чиїариб беришни илтимос їилгани сенатор Брэндерга борувдим.
– Э, іали шундай дегин. Нимага чиїариб юборишаётганини менга айтишмовди.
– Бировга оўиз оча кєрма, – деди Женни илтижоли оіангда. – Битта-яримта билишини хоіламайман. Дадамнинг унга тоби йєїлигини биласан-ку.
– Майли, – деди Басс.
Шундай бєлса іам у собиї сенаторнинг нима їилганини, їандай хаёлга борганини ва Женнининг у билан їандай гаплашганини билгиси келарди. Женни іаммасини їисїача гапириб турганда эшик ортида ойисининг їадам товуши эшитилди.
– Женни, – ойиси шивирлаб чаїирди.
Женни ойисининг ёнига чиїди.
– Оі, нимага бординг-а?
– Бошїа иложим їолмади, ойи. Бирор нарса їилишим керак эди-ку.
– Нега у ерда шунча узої їолиб кетдинг?
– Унинг гаплашгиси келиб їолди, – Женни талмовсираб жавоб їилди.
Она їизига хавотирли ва ташвишли їаради.
– Оі, шунчалар їєрїдимки, асти їєяверасан. Отанг хонангга кирмоїчи бєлувди, ухлаб ётибди, дедим унга. Ташїари эшикни їулфлаб келувди, бориб яна очиб їєйдим. Басс келганидан кейин сени кєрмоїчи бєлганди, эрталабгача сабр їил, деб кєндирдим.
Она їизига яна маъюс нигоі ташлади.
– Іаммаси жойида, ойижон, – деди Женни тасалли бериб. – Эртага сенга іаммасини гапириб бераман. Іозир бориб ётгин. Бассни чиїариб юборишганини дадам нимага йєяяпти?
– Билмайди іали. Басс жаримани тєлолмайдиган бєлганидан чиїариб юборишган бєлса керак, деяпти.
Женни ойисининг елкасидан меір билан їучди.
– Бориб ёт, – деди у.
Женни энди гєё ёши анча улўайиб їолгандай єйлаб иш їиларди. Энди єзи ва ота-онасини єйлаши лозимлигини сезарди.
Женнининг кейинги кунлари жуда тотли єтди. Єшал кечадаги ажиб воїеаларни їайта-їайта хаёлига келтирарди у. Ойисига сенатор яна тєйдан гапирганинивашингтондан їайтганидан кейин уйланмоїчилигини, юз доллар берганини ва яна пул ваъда їилганини айтиши унчалик їийин бєлмади. Бирої єша биргина муіим нарсани айтишга єзини мажбур їилолмади. Бу ниіоятда ардоїли, муїаддас сир эди. Сенатор ваъда їилган пулини эртасигаёї бериб юбориб, бу тєрт юз долларни банкда єз номига їєйишни маслаіат їилибди. Собиї сенатор пул билан бирга йєллаган хатида Вашингтон йєлида эканлигини, їайтажаги ёки Женнини чаїириб олажагини айтганди. «Дадил бєл, – деб ёзганди у. – Сени яхши кунлар кутяпти».
Брэндер кетиб, Женнининг таїдири чиндан іам їил устида їолди. Шунда іам бутун соддадиллигию ёшлик дєлворлигини їєлдан бермади. Сиртдан аввалгидай кєринса іам, їандайдир єйчанрої бєлиб їолганди. Брэндер уни чаїириб олади, албатта. У энди олис єлкаларни, іайратомуз, ажойиб іаётни кєз олдига келтирарди. Банкда озрої пули іам бор, шу чоїїача бунаїа бойликка эга бєлишни хаёлигаям келтирмаганди, энди ойисига їарашиб турса бєлади. Доимо ёш їизларда бєлганидай, Женни фаїат яхшиликни кутарди. Акс іолда боши хавотирли хаёллардан бєшамай їоларди. Унинг бор вужуди, бутун іаёти, келажаги – іамма-іаммаси їил устида турарди. Бунинг кети яхши іам ёмон іам бєлиши мумкин эди, бирої Женнидай іали іеч нимани кєрмаган їизга ёмонлик рєй бериб бєлганидан кейингина єзини кєрсатганди.
Одамнинг мана шундай ўалати шароитда єзини хотиржам тута билиши мєъжизалардан бири бєлиб, бунинг сири іар бир ёш нарсанинг туўма ишонувчанлигидадир. Бирої баркамол одам єзининг ёшлик хаёлларидан їутулолмаган пайтлар камдан-кам бєлади. Мєъжиза кимдир іануз ана шу хаёллар билан яшаётганида эмас, балки кєпчиликнинг улардан айрилганидадир. Іамма нарсага баїрайиб, іайратланиб боїадиган ёшлик йилларингдаги назокату соддалик їолмаганидан кейин, бутун дунёни айланиб чиїїан чоўингда іам їандай баіра олардинг? Ёруў дунё ёш вужудга бор жамолини кєз-кєз їилаверади, іориган сайёі эса азобдан боши чиїмаётган тириклик саіросида бир неча яшил майсани илўаган, іорўин дил кєзгусида офтобли ёзнинг гєзал манзараси йилт этиб єтган, тинимсиз ишлаётиб, бир нафасгина тин олган дамларидагина оламга їайтадан келгандай бєлади. Ёш вужуд эса їєрїувни іам, іасадни іам билмайди. Уфїни кєз илўамас далалар ва офтобда чараїлаб турган тепаликлар, субіидам, чошгоі, тун, юлдузлар, їушлар чуўури, сувнинг шилдираши – буларнинг бари бола їалбига бир туіфадир. Бир хил одамлар буни поэзия, бошїалар яъни тошкєнгил одамлар ўирт уйдирма дейишади. Ёш эканликларида буларга тушунадилар, бирої ёшлик сезгирлиги йєїолгандан кейин бу гєзалликни илўашга їодир бєлмай їоладилар.
Женни нимаики їилмасин, кєнгли маскан топган янги кечинмалари унинг єйчанрої маъюслигида зоіир бєларди. Гоіида Брэндердан хат келмаётганига іайрон бєлса іам, яна єша заіотиёї унинг бир неча іафтага кетажагини айтганини эслар, шунинг учун іам єртадаги бир ярим ойлик іижрон айтарли узої туюлмасди.
Мєътабар собиї сенатор эса бу пайтда димоўи чоў іолда президент билан учрашгани борган, сєнгра эса кєнглига хуш ёїадиган аъёнлар іаётига боши билан шєнўиб кетганди. У Мэриленддаги дєстларини йєїламоїчи бєлиб турганида жиндай шамоллаб їолиб, бир неча кунгача кєчага чиїолмади. Шундай кунда ётиб їолгани алам їилса іам дарди оўирлигини сира хаёлига келтирмасди. Врач унинг оўир їорин терламаси касалига мубтало бєлганини аниїлади. Брэндер бирмунча ваїт беіуш ётди, кєзини очганида эса жуда бемажол эди. Назарида тузалиб бораётгандай эди, бирої Женни билан хайрлашганига роппа-роса бир ярим ой бєлганида юрак фалажига йєлиїиб, оламдан абадий кєз юмди. Женни бундан ўофил бєлганидан єйнаб-кулиб юрар, Брэндер хасталанганини хаёлига іам келтирмас, іатто Басс кечїурун газета олиб келмагунича унинг єлими іаїидаги йирик іарфлар билан берилган хабарга кєзи тушмаганди іам.
– Манавини їара, Женни, – деди Басс дєриллаб. – Брэндер єлибди!
У газетани узатди. Газетанинг биринчи саіифасида їуйидагилар босилганди:

СОБИЇ СЕНАТОР БРЭНДЕРНИНГ ЄЛИМИ

Огайо штатининг шонли фарзанди тєсатдан вафот этди. Вашингтондаги «Арлингтон» меімонхонасида юрак фалажидан оламдан єтди.
Брэндер яїинда терлама бєлган ва врачларнинг фикрича соўайиб бораётган эди. Бирої машъум дард устун чиїди…

Беіад гангиган Женни бу сатрларга баїрайганича їолди.
– Єлдими?! – деб юборди у.
– Іа, мана, ёзишибди-ку, – деди Басс жуда їизиї янгилик топиб келган одамдай. – Бугун эрталаб соат єнда єлибди.

IX БОБ

Женни титроўини аранг босиб, газетани олди-да, нариги хонага чиїди. У бениіоя даішатли дераза олдида турганича яна газетадаги бояги сатрларга тикилди.
«У єлди». Іозирча Женни тушунолмаган нарса фаїат шу эди. Їєшни хонадан эса бу нарсани отасига айтиб бераётган Басснинг овози эшитиларди. «Іа, єлди», деганларини эшитаркан, бу гапнинг моіиятини кєз олдига келтиришга яна уриниб кєрди. Бирої Женни эс-іушини йиўиштириб олишдан ожиз эди.
Бир даїиїадан кейин миссис Герхардт ёнига келди. У Басснинг гапини эшитган ва Женнининг хонадан чиїиб кетганини кєрганди. Бирої сенатор туфайли эри билан ўижиллашгани эсида бєлганидан єзини босганди. Їизи билан сенатор єртасида бєлган ишни хаёлига іам келтирмаган, іозирда эса умидлари чипакка чиїїан Женнидан шунчаки кєнгил сєрагани кирганди, холос.
– Жуда чатої бєлибди-а, тєўрими? – деди миссис Герхардт дилдан ачиниб. – Сенга ва іаммамизга шунча яхшилик їиламан деб турганида вафот этганини їара-я.
Миссис Герхардт їизининг жавобини кутиб, жим їолди. Женни эса гєё тилдан їолганга єхшарди.
– Куйинаверма, – миссис Герхардт гапида давом этди, – буёўига ноиложмиз. У кєп нарса їилмоїчийди, энди фойдаси йєї, буни хаёлдан чиїариб ташлаш керак. Іаммаси тамом бєлди, їєлимиздан нима іам келарди, буни єзинг іам тушунасан.
Миссис Герхардт яна жим їолди. Женни эса іамон миї этмас, жойида їотганича турарди. Миссис Герхардт гапи кор їилмаётганини кєрганидан кейин, Женни ёлўизликни хушлаяпти, деган фикрга келди-да, хонадан чиїди.
Женни бєлса іамон дераза олдида їимир этмай турар, эндигина бу янгиликнинг чинакам маъносига тушуниб, наїадар танг ва мушкул аіволда їолганини англай бошлаганди. Ётоїїа кириб, каравот чеккасига чєкаркан, їаршисидаги мєъжазгина кєзгуда мусибатдан буришиб кетган юзини кєрди. У наіотки, шу єзим бєлсам, деб гангиб аланглади. «Кетишга тєўри келади», Женни шуни кєнглидан єтказди-да, аламини ичига ютганича хаёлан єзига бошпана излай бошлади.
Кечки тамадди фурсати етганида Женни одоб доирасидан чиїмаслик учун бошїаларга їєшилди. Єзини іар маіалгидай тутиш унга осон эмасди. Герхардт їизи хафалигини сезса іам, іозирда кєнглидан нималар єтаётганидан ўофил эди. Басс эса єзининг ишлари билан овора бєлганидан бошїаларга парвойи фалак эди.
Женни кейинги кунларда мушкул аіволда їолганини іар тарафлама єйларкан єзига-єзи, нима їилсамикин-а, дерди. Тєўри, пули борликка бор, бирої дєстлари іам, тажрибаси іам, бирорта бошпанаси іам йєї-да. Ота-онасининг баўрида катта бєлди. Гоіи пайтларда шунаїанги бєшашиб кетардики, вужудини аллаїандай шакл-шамойилсиз, мубіам ваіима чулўаб оларди. Бир куни эрта билан тєйиб йиўлагиси келди, кейинчалик эса кєпинча ноїулай пайтларда шунаїанги кєйга тушадиган бєлиб їолди. Миссис Герхардт буни сезиб юрганидан бир куни їизидан суриштиришга тушди.
– Айт-чи, сенга нима бєлди єзи? – деди мулойимгина їилиб. – Онангдан іеч нимани яширмаслигинг керак, Женни.
Бор гапни айтишнинг сира іам иложи йєїдай туюлиб юрган Женни ниіоят, дош беролмади ва ойисининг бєш-баёв їистовига кєниб, айбини бєйнига олди. Миссис Герхардт азбаройи куйиб кетганидан їотиб їолди ва анчагача тили айланмади.
– Оі, іаммасига мен айбдорман, – деди у ахийри єлгудай пушаймон бєлиб. Мен фаімига боришим керак эди. Шундай бєлса іам їєлимиздан келганини їиламиз.
Она шунда чидай олмай ієнграб юборди.
Миссис Герхардт пичадан кейин яна чала їолган кирини ювишга тушди ва тоўорадан бошини кєтармай йиўлайверди. Кєз ёшлари яноїларидан оїиб, совун кєпигига тушарди. Гоіида этаги билан ёшини артар, бирої кєзига їайта-їайта ёш келаверарди.
Миссис Герхардт дастлабки даішатли даїиїалардан кейин чуїур кулфатда їолганини тушуниб етди. Эри бу іаїиїатдан хабар топса нима їиларкин? У кєп марталаб, їизларимдан бирортаси мабодо ножєя иш їилса, кєчага іайдайман, дерди. «Уйимга їайтиб оёї босмайди», деб єдаўайларди.
– Отангдан жуда їєрїаман-да, миссис Герхардт їизига тез-тез шундай дерди. – У бир нима демай їєймайди…
– Уёї-буёїїа кетганим маъїулмикин-а, – дерди Женни ойисига.
– Йєї, – дерди онаси, – іозирча у іеч нима билмаслиги керак. Бироз сабр їил.
Миссис Герхардт єша машъум кун тез орада бари бир келишини ич-ичидан сезиб турарди.
Бир куни миссис Герхардтнинг хавотири ортиб, дарди ичига сиўмай їолганида Женни ва бошїа болаларини уйдан нарироїїа жєнатиб юборди-да, улар келгунича эримга бор гапни айтарман, деб умид їилди. Эрталабдан бошлабої юрак ютиб, їулай даїиїа келишини пойлади, тушликдан кейин іам бари бир оўиз очолмай эрини ухлатди. Миссис Герхардт ишга бормади, нега деганда зиммасидаги азобли бурчни бажармагунча їайга іам борарди дейсиз. Герхардт соат тєртда турди, миссис Герхардт бєлса Женни яїин орада їайтиши ва їулай фурсат їєлдан кетишини жуда яхши билса іам іамон иккиланарди. Жаноб Герхардтнинг єзи Женнидан гапириб їолмаганида борми, миссис Герхардт бунга бари бир ботинолмаган бєларди.
– Женнининг мазаси йєї, – деди Герхардт. – Унга бир нима бєлганга єхшайди.
– Оі, – миссис Герхардт їєрїувини аранг босиб ва ишни охиригача етказишга жазм этиб гап бошлади, – Женнига їийин. Нима їилишниям билмай їолдим. У…
Эшикнинг їулфини бєлак-бєлак їилиб тузатаётган Герхардт бошини кєтарди-да, хотинига шубіаланиб їаради:
– Нима демоїчисан? – деди у хотинига.
Миссис Герхардт азбаройи хавотирга тушганидан этагини чилвир їилиб бурарди. У бор журъатини тєплаб, эрига тушунтирмоїчи бєлди. Бирої куч-їуввати панд берди. Шунда этаги билан юзини тєсиб, йиўлаб юборди.
Герхардт унга їаради-да, єрнидан турди. У Кальвинга сал єхшаб кетар, їотмадан келган, юзи гєё ёши єтиб їолганидан ва очиї іавода ёмўир демай, шамол демай ишлайверганидан касалманд-заіил кєринарди. У ажабланганида ё ўазабланганида кєзлари ёниб кетарди. Іаяжонланганида сочини пешонасидан дам-бадам кєтариб їєяр, хонанинг у бошидан-бу бошига бориб келаверарди. У іозирда іам ўазабини сочишга тайёрдай іаяжонли кєринарди.
– Нимани гапиряпсан? – Герхардт немисчалаб кескин сєради. – Їийин… Наіотки, битта-яримта… – у гапини тугатмай, їєлини пахса їилди. – Нимага даминг чиїмаяпти?
– Шунаїа иш бєлади, деб єйламагандим сираям, – миссис Герхардт юрагидаги борини айтишга уриниб, їєрїа-писа гап бошлади. – Доим одобли їиз эди. Эі, Женнини жувонмарг їилиб кетганини айтмайсанми…
– Падар лаънат! – Герхардт їутуриб кетди. – Буни билардим! Брэндер! Іа! Сенларнинг олижаноб валинеъматларинг. Кечїурунлари жавоб бериб, извошда, кєчада сайр їилгани йєл їєйганингнинг оїибати бу. Буни билардим. Ё худо!
Герхардт бу даішатли гапдан кейин їафасдаги іайвондай тор хонада єзини уёїдан-буёїїа юра бошлади.
– Жувонмарг їилди! – деди баїириб. – Жувонмарг їилди! Іа! Жувонмарг їилиб кетди, шундайми?
Герхардт ипидан биров тортиб турган їєўирчоїдай таїїа тєхтади. У девор ёнидаги столга чекиниб, ранги їув єчганича кети нима бєлишини кутаётган миссис Герхардтнинг рєбарєсида турарди.
– У єлиб кетди-ку! – деди гєё бу нарса энди хаёлига келгандай. – Єлди-ку!
– Єлди-ку!
Герхард гєё боши тарс ёрилиб кетадигандай кафтлари билан чеккасини сиїїанича хотинига їаради. Содир бєлган иш шу дамда бутун вужудини куйдирарди.
– Єлди!… – такрорлади у. Миссис Герхардт шунда таўин мияси айни їолмасин деб їєрїїанидан тобора орїасига тисариларди. У іозирда бєлган ишдан кєра эрининг буришган афтидан кєпрої їєрїарди.
– У Женнига уйланмоїчийди, – деди миссис Герхардт аянчли їилиб. – Єлмаганида олган бєларди.
– Олган бєлардимиш-а! – Герхардт хотинининг гапидан баттар тутоїиб кетди. – Олардимиш-а! Тоза гап топибсан-у! Олармиш-а! Ярамас! Ит! Илойим жаіанамда куйгур! Ё худо, єзинг бир… Эі, їани энди христиан бєлмасам-а…
Герхардт ўазабидан їалт-їалт їилганича муштларини їисди.
Миссис Герхардт ієнграб юборди, эри бєлса тескари їараб олди. У іозирда хотинини юпатадиган аіволда эмасди. Герхардт яна емакхонада уёїдан-буёїїа юра бошлади. Їадамлари вазминлигидан пол їисирларди. Герхардт пичадан кейин яна хотинига яїин келди. Энди даішатли іаїиїат кєзига бошїача кєринарди.
– Бу їачон бєлди? – деб сєради у.
– Билмайман, – миссис Герхардт єтакаси ёрилиб кетганидан іаїиїатни айтолмади. – Єзим яїиндагина билдим.
– Ёлўон! – баїирди Герхардт. Доим їизингнинг ёнини олиб келардинг. Шу кунга тушишига сен айбдорсан. Менга халаїит бермаганингда, іаммаси айтганимдай бєлганида іозир бунаїанги азоб чекиб єтирмасдик.
«Иш шунчаликка борибди-я! – дерди Герхардт ичида. – Шунчаликка борибди-я. Єўлим турмага тушса. Їизим кєчама-кєча санўиб, ўийбатларга сабабчи бєлса. Їєшниларим башарамга, болаларингни оёї олишлари бежо дейишса. Мана энди, анави аблаі їизимни расво їилибди. Ё худо, болаларимга нима бєляпти єзи!»
– Їайси гуноіларимга бунчалар жазо тортмасам, – Герхардт єз-єзига раіми келиб ўєлдиради. – Яхши христиан бєлайин, деб єлиб-тирилмаяпманми, ахир! Э худо, йєлдан оздирма, деб іар оїшом ибодат їилсам іам нафи бєлмаяпти-ку. Ишласам, тинмасам… Мана їєлим їадоїдан чиїмаяпти. Умр бєйи іалол      одам бєлишга уриняпман. Энди бєлса мана… Мана, оїибати…
Герхарт тєхтаб їолди, гєё іозир йиўлаб юборадигандай эди. Шунда у ўазаби ошиб хотинига ёпиша кетди.
– Іаммасига сен айбдорсан! – баїирди у. – Фаїат єзинг! Айтганимни їилганингда іеч нима бєлмасди. Сен бєлсанг гапимга кирмадинг. Їизинг энди кєзимга кєринмасин! Даф бєлсин!!! Мочаўар, іа, худди шундай. Энди унинг борадиган жойи битта – жаіанам! Єшаёїїа бораверсин. Ундан їєлимни ювиб їєлтиўимга урдим. Башараси їурсин.
Герхардт мєъжазгина ётоўига кетмоїчи бєлиб бурилди-да, эшикка етмай тєхтади:
– Уйдан йєїолсин! – деди у яна гупуриб. – Унга уйимда жой йєї! Бугуної йєїолсин! Іозирої! Энди остонамга оёї бостирмайман! Мени шарманда їилиш їанаїалигини кєрсатиб їєяман!
– Бугун уйдан іайдама, – миссис Герхардт эрига ялинди. – Борадиган жойи йєї.
– Йєї, бугуної кетсин, – деди Герхардт. Афтидан у сира іам гапидан їайтмайдиган кєринарди. – Іозирнинг єзида! Єзига бошїа уй їидирсин уйимиз дидига тєўри келмовди. Энди бєшатиб їєйсин. Кєрамиз, бировларникида іоли нима кечаркин.
Герхардт шундан кейин хонадан чиїиб кетди.
Олти яримда, миссис Герхардт їон-їон йиўлаб, кечки овїат пишираётганида, Женни їайтиб келди. Онаси эшик таїирлаганини эшитаркан, чєчиб тушди. У іозир тєполон бошланишини биларди. Отаси Женнини остонада їаршилади.
– Кєзимдан йєїол! – деди у ўазабга тєлиб. – Уйда їорангни кєрмай! Їайтиб кєзимга кєринма! Йєїол!
Женни ранги їув єчганича титраб-їаїшаб турар, тили бамисоли кесилгандай эди. У билан їайтиб келишган укалари нима їилишларини билмай теварагида їєрїа-писа туришарди. Опаларини жуда яхши кєрадиган Вероника билан Марта йиўлаб юборишди.
– Нима гап? – сєради Жорж. У жуда довдираб їолганди.
– Йєїолсин, – деди Герхардт яна. – Унга тоб-тоїатим йєї. Мочаўарлик їилса – ихтиёри, бирої бу ердан кетсин. Нарсаларингни йиўиштир, – їєшимча їилди у їизига їараб.
Женни оўиз очмади, укалари эса баттарої йиўлаб юборишди.
– Овозларингни єчирларинг! – Герхардт баїириб берди. – Ошхонага кирларинг.
Герхардт болаларини хонадан іайдаб, іатто їайрилиб іам їарамай, хонадан чиїиб кетди.
Женни секингина єзининг хонасига кирди. У озгина лаш-лушларини йиўиб, кєз ёшларини тиёлмай, ойиси келтирган саватга жойлай бошлади. У тєпланиб їолган арзимас таїинчої-маїинчоїларини олиб єтирмади. Бу нарсалар кєзига ташланиб турган бєлса іам, сингилларини єйлаб, жойида їолдирди. Марта билан Вероника буюмларини жойлашга їарашмоїчи бєлишувди, Герхардт йєл бермади. Басс соат олтида уйга їайтди, іамма бесаранжомлигини кєриб, нима гаплигини суриштирди.
Герхардт унга їовоўини солиб їаради-ю, индамади.
– Нима бєлди? – Басс бєш келмади. – Нимага іаммаларинг бу ерда єтирибсанлар?
– Отанг Женнини уйдан іайдади, – кєзи ёшли миссис Герхардт шивирлади.
– Нимага? – деди Басс баїрайганича.
– Нимагалигини сенга мен айтаман, – Герхардт єўлига немисчалаб жавоб їилди. – Мочаўарлик учун, билдингми! Єзидан єттиз ёш катта, отаси тенги одам уни расво їилибди. Энди єзини-єзи эпласин. Іозирої бу ердан йєїолсин!
Басс уёї-буёўига аланглади. Укалари баїрайганларича їолишганди. Уларнинг энг кичигигача даішатли воїеа бєлганини тушинишганди. Бирої гап нимадалигини фаїат Басс биларди.
– Кечаси нимага уйдан їувяпсан? – деб сєради Басс отасидан. – Іозир їиз бола кєчага чиїадиган пайт эмас. Эрталабгача сабр їилса бєлмайдими?
– Йєї, – деди Герхардт.
– Бекор їиляпсан, – їистирди хотини.
– Іозирої кетсин, – деди Герхардт, – ортиї у іаїда эшитмай.
– Їаёїїа боради у? – деди Басс орага суїилиб.
– Билмадим, – деди миссис Герхардт ноилож іолда.
Басс яна іаммага бир-бир кєз югуртириб чиїди-ю, лекин индамади. Онаси бироздан кейин, Герхардт тескари їараганидан фойдаланиб, кєзи билан эшикка имлади.
У «ичкарига кир» ишорасини їилганди.
Басс чиїиб кетди, ундан кейин миссис Герхардт іам ишини їєйиб, єўлига эргашди. Болалар яна бироз ошхонада єтиришди-да, кейин бирин-сирин сирўалиб чиїиб кетишди. Отанинг ёлўиз єзи їолди. Назарида анча-мунча ваїт єтганидан кейин унинг єзи іам їєзўалди.
Она бу ваїтда шоша-пиша їизига тегишли йєл-йєриїлар берарди.
Женни бирор жойдаги одмирої мебелли хонани ижарага олиб, манзилини маълум їилиши лозим эди. Басс іозир синглиси билан бирга чиїолмас, Женни сал нарига бориб, кєчада кутиб туриши, акаси єша жойгача элтиб їєйиши зарур эди. Отаси ишга кетганида ё миссис Герхардт бориб турармиш, ё Женнининг єзи келармиш бу ерга. Бошїа гапларни яна учрашганларида гаплашса бєлавераркан.
Она-боланинг гаплари тугамасданої хонага Герхардт кириб келди.
– Кетадими ё йєїми? – Герхардт хотинидан кескин сєради.
– Іозир, – деди миссис Герхардт. Унинг овози шундагина бириничи марта їатъийрої чиїди.
– Намунча шошилтирасан? – деди Басс.
Отаси шунда бир хємрайиб берганди, Басс їайтиб оўиз очолмади.
Эгнига єзининг биттаю битта кєйлагини кийган Женни сават кєтариб кирди. Бошига катта їийинчиликлар тушажагини билиб турганидан кєзлари їєрїувли боїарди. Бирої энди у аёл эди. У эндиликда муіаббат кучига эга бєлганидан сабру бардошига таянар ва жудолик нималигини билиб олганди. Онасини унсиз єпаркан, кєз ёшлари юзини ювди. Кейин бурилиб янги іаёт сари юрди. Кетидан эшик ёпилди.

X БОБ

Женни єзига жуда оўир бєлган бир пайтда тушиб їолган бу оламда эзгулик їадимги замонлардан бери бир амаллаб йєїолмай келарди. Чунки бу одамларга яхшилик тилашу їєлдан келганча яхшилик їилиш деганида. Яхшилик – бу олижаноблик, барчага ва іар бир одамга хурсандлик билан хизмат їилишга іозирликдир, бирої жамият бу фазилатларнинг унчалик іам їадрига етавермасди. Їадрингизни тушириб юборсангиз бошїалар сизни менсишмайди, топташаверади. Гарчи бунга арзимасангиз іам єзингизни баланд тутсангиз, сизни іурмат їилишаверади. Жамият, умуман айтганда, одамнинг їадрига унчалик етавермайди. «Бошїалар нима деркин», деган гап унга ягона меъёр. Жон саїлаш іиссиёти – яккаю ягона мезони. Фалончи аёл шаънига доў туширмадимикин? Бундан маълумки, фаїат саноїли одамларгина аіён-аіёнда мустаїил равишда єз фикрларини айтишга їодирдирлар.
Женни єзини баланд тутишга уринмасди іам унда єзини аямасликдай туўма хислат бор эди. Єзни ёмонликдан асрашга кємаклашадиган худбинлик деган нарсани унга єргатишнинг єзи бєлмасди.
Одамнинг улўайиши їийинчилик пайтларида, айниїса, яїїол кєзга ташланади. У куч-їувватга тєлиб, иїтидори ортганини сезади. Биз чатої иш їилиб їєймайлик деб їалтираб турсак-да, улўаяверамиз. Бизни иліом їийновлари йєлга солади. Табиат іеч кимдан юз єгирмайди. Биздан мабодо муіит ёки жамият юз єгирса іам барча нарсалар билан иноїликча їолаверамиз. Табиатинг баўри кенг. Шамол билан юлдузлар – сенинг дєстларинг. Саховатли ва сезгир бєлсанг бас – бу буюк іаїиїатни тушуниб етасан. Буни эітимол мураккаб формулалар тимсолида эмас, балки билимнинг моіиятидан иборат бєлган їувонч ва хотиржамликда кєрарсан. Хотиржам бєлсанг доноликка іам эришасан. Женни уйидан нари кетмасиданої Басс унга етиб олди.
– Саватингни менга бер-чи, – деди Басс. Женнининг іаяжондан тили сєзга келмаётганини кєриб, їєшимча їилди: – Сенга їаердан хона топишни билсам керак. Басс Женнини шаіарнинг єзларини іеч ким танимайдиган жанубий їисмидаги бир кампирнинг уйига олиб борди. Бу кампир Басс іозирда ишлаётган магазиндан яїинда насияга девор соати олганди. Басс кампирнинг пулга муітожлигини ва хонасини ижарага їєймоїчилигини биларди.
– Хонангиз бєшми? – деб сєради Басс єша хотиндан.
– Іа, – деди Женнига бошдан-оёї тикилиб.
– Синглимга ижарага беролмайсизми уни? Биз бошїа шаіарга кєчаётувдик, синглим іозирча боролмайди.
Кампир рози бєлди, Женни эса ваїтинча бошпанадан тинчиди.
– Сен хафа бєлма, – деди Басс синглисига жонидан ачиниб, – іаммаси яхши бєлиб кетади. Ойим іам хафа бєлмасин деди. Эртага отам ишдалигида уйга боргин.
Женни боришга ваъда берди. Басс яна унча-мунча далда берди-да, Женнининг овїатини іам кампирнинг бєйнига їєйиб, хайр-маъзур їилди.
– Мана энди, іаммаси жойида, – деди у эшикка етганда. – Іаммаси яхши бєлади. Хафа бєлма. Мен кетишим керак, эртага эрта билан кириб єтаман.
Басс кетди. Кєнгилсиз хаёллар энди уни кєпдан ташвишлантирмасди. Нега деганда синглисини чиндан іам айбдор іисоблаётган эди-да, ахир. Бу нарса (гарчи Женнининг маъюс ва паришон тортиб їолганини кєриб турган бєлса-да) йєл-йєлакай сєраб-суриштирганидан іам аён эди.
– Нимани деб шунгача бординг? – дея суриштирганди у. – Нима їилаётганингни аїалли бир марта єйлаб кєрдингми єзи?
– Буни іозир мендан сєрамаганинг маъїул. Женни шу билан акасининг сєраб-суриштирганларига чек їєйди.
Женни єзини оїламас, нолийдиган жойи іам йєї эди. Мабодо кимдир айбдор бєлса – бу Женнининг єзи. Басснинг їєлга тушиб, оиладагиларнинг тинчи бузилганию Женнининг єзини їурбон їилгани – іамма-іаммаси унутилганди.
Женни янги бегона уйда ёлўиз єзи їолганидан кейин баттар куйиб кетди. Севгилисининг єлими, шарманда бєлгани, ота уйидан їувилганига асти чидаёлмаётганидан ієнграб юборди. Тєўри, Женни табиатан сабрли їиз эди, нолишни хуш кєрмасди, бирої орзу-армонлари бирданига чипакка чиїїани уни букиб їєйди. Одамга їуюндай ёпирилиб, адойи тамом їиладиган куч їанаїа экан? Нимага ажал деган нарса бирданига чанг солиб, іаётдаги энг ёрїин ва їувончли туюлган нарсаларнинг барини чил-парчин їилади.
Женни єтмишни єйлар, Брэндер билан танишганидан буёнги воїеаларни батафсил эсларкан, їанчалар эзилаётганига їарамай, кєнглида іамон уни яхши кєриш ва эъзозлашдан бєлак туйўу йєї эканини англади. Нафсамбирини айтганда, Женнига атайин ёмонлик їилишни истамаганди. У чиндан іам яхши ва олижаноб одам эди. Чинакамига яхши инсон эди, Женни, аввало, шуни єйларкан, унинг беваїт єлганига эзилиб йиўларди.
Женни ана шу аіволда куйиб-ёниб тонг оттирди, эртасига эрта билан Басс ишга кетаётиб, йєл-йєлакай кириб єтди-да, онаси Женнини кечїурун кутишини айтди. Отаси уйда бєлмас экан, Она-бола тєйиб гаплашиб олишармиш. Женни узої кунни кеч їилгунча єлиб бєлди, кечга яїин эса хиёл димоўи чоўланди-да, еттидан чорак єтганда уйига йєл олди.
Женнини уйда бироз нохуш хабарлар кутарди. Герхардт іали іам ўазабидан тушмаганди. У келар шанбада ишдан бєшаб, Янгстаунга жєнашга їарор їилганди. Эндиликда Колумбусдан бошїа іар їандай шаіар бєлаверармиш унга. Бу ерда эса одамларнинг кєзига їараёлмасмиш. Бундан буён Колумбус унинг учун іаром эмиш. Бу ердан кетаркан, мабодо иш топса, бола-чаїасини чаїириб оларкан, бу эса мєъжазгина уй іам їєлдан кетди деган гап эди. Гаров пулини бари бир тєлолмайди, бунга умид їилмаса іам бєлади.
Герхардт бир іафтадан кейин жєнаб кетди. Женни уйга їайтиб келди. Бироз ваїтгача яна илгаригидай туришса іам, бу іол кєпга бормади, албатта.
Басс буни тушунарди. Уни Женнининг бошига тушган ташвиш ва бунинг єзига яраша оїибатлари жуда їийнарди. Колумбусда їолиб бєлмайди. Янгстаунга кєчиб єтишнинг іам иложи йєї. Мабодо іаммалари їаёїїадир кетишлари зарур бєлса бирорта катта шаіарни кєзлаганлари маъїул.
Басс оўир аіволда їолганликларини єйларкан, Кливлендда омадни бир синаб кєриш керак, деган хаёлга борди. Эшитишига їараганда у еда саноат гуркираётган эди. Мабодо у ерда омади келса борми, бошїалар іам кєчиб боришади. Отаси илгаригидай Янгстуанда ишлайверса-ю, бутун оила Кливлендга кєчиб єтса – Женни кєчада їолмайди. Басс бирданига шундай хулосага келолди, бу ниятини ахийри онасига айтди.
– Кливлендга жєнамоїчиман, – деди у бир куни кечїурун онаси іаммаларига овїат їуяётганида.
– Нимага? – миссис Герхардт єўлига іайрон бєлганича їаради. У Басс ташлаб кетади, деб їєрїиб юрарди.
– У ерда иш топсам керак, деган хаёлдаман, – жавоб їилди Басс. – Бу расво шаіарда їолишимизнинг кераги іам йєї.
– Сєкинма, – деди онаси ёзўириб.
– Іа, майли, – Басс їєл силтади, – бу ерда іар бир одам сєкинаверади. Іеч омадимиз келмади єзи. Мен кетаман, мабодо иш топсам іаммаларингиз кєчиб борасизлар. Биров бизни танимайдиган жойда тинчрої бєламиз. Бу ерда эса рєшнолик кєрмаймиз.
Миссис Герхардт єўлининг гапига їулої соларкан, хайрият, аіволимиз сал енгиллашаркан, деган умид уйўонди кєнглида, Басс сєзининг устидан чиїса бєлди ишїилиб. Їани энди бориб иш іам топса-ю, азамат ва аїлли єўлидай онасига кємаклашса! Їандай соз бєларди-я! Іозир эса іаммалари балонинг оўзига їараб ўувиллаб кетишяпти. Наіотки, уларни іеч нима їутїаролмаса?..
– Иш топаман, деб єйлайсанми? – миссис Герхардт їизиїиб сєради.
– Топишим керак, – жавоб їилди Басс. Жой топиб, унга етишолмаган пайтим іозиргача бєлган эмас. Баъзи бир болалар Кливлендга кетиб, яхшигина ишларга кириб олишди. Масалан, Миллер деганлар.
Басс їєлларини чєнтагига солиб, деразага їаради.
– Уёїда то иш топиб жойлашгунимча кунларинг єтиб турармикин ишїилиб? – сєради у.
– Бир амаллармиз, – жавоб їилди онаси. – Даданг ишлаяпти, їєлимизда озрої пулимиз іам бор, уни… уни…
Миссис Герхардт іозирги аіволларидан уялиб тургани сабабли пул їаердан келганини айтишга ботинмади.
– Іа, тушунарли, – деди Басс маъюс тортиб.
– Кузгача тєлайдиган нарсамиз йєї, кейин іаммасини бари бир ташлаб кетишга тєўри келади, їєшимча їилди миссис Герхардт.
У гаров пулини айтаётганди. Навбатдаги тєлов сентябрда бєлганидан бунга бари бир їурбилари етмасди.
Мабодо єшангача бошїа шаіарга кєчиб кетсак, бир кунимиз єтар дейман.
– Мен шундай їиламан, – деди Басс їатъий. – Кетаман.
Хуллас, июннинг охирида Басс ишидан бєшади-да, эртасигаёї Кливлендга жєнаб кетди.

XI БОБ

Женнининг іаётидаги бундан кейинги воїеалар бизнинг іозирги ахлоїимиз їатъиян ман этган нарсалар їаторида туради.
Буюк ва доно яратувчи куч бєлмиш, єз ишини їоронўуликда ва сокинликда бажарадиган она табиатнинг баъзи бир їонунлари табиатнинг єзи яратган айрим майда одамларга жуда іам тубан туюлади. Биз одам пайдо бєлиши билан боўлиї бєлган барча нарсалардан, гєё уна ошкора їизиїиш инсонга номуносибдай, жирканганча юз бурамиз.
Їарангки, бир нарса борлиўининг єзи тинимсиз равишда янги одамни вужудга келтиришдан иборат бєлган бу оламда – шамол, сув замин ва офтоб – бари одамни яратишга хизмат этадиган оламда вужудга келган бирої фаїат одамнигина эмас, балки бутун заминни, авлодни давом эттириш сезгиси іаракатга келтиради ва барча тирик жонлар биргина ва єша йєл билан яратиладилар. Аммо гєёки єша табиатнинг єзида їандайдир нопок нарса бордай, негадир бундан кєз юмиб, тескари їарашдек интилиш мавжуд. «Бузуїлик билан яратилгану гуноікор бєлиб туўилган» – паст одам табиат їонунларини ана шундай нотєўри талїин їилади, кєпчилик эса чинакамига мудіиш бу фикрга унсиз їєшилаверади.
Турган гапки, нарса – іодисага бундай їараш ўирт нотєўридир. Биологиянинг табиатда тубан жараёнлар йєї, ўайритабиий іолатлар бєлмайди, деган хулосасию фалсафа бизга берадиган таълим инсоннинг кундалик тасаввурида мустаікам єрин олмоўи лозим. Мавжуд жамият удум ва одатларидан тасодифан четлашиш мутлаїо гуноі эмас. Тасодиф иродаси туфайли одамлар єрнатган тартибни бузган бирорта іам бадбахт кимсани жамоатчилик шаксиз унинг шаънига таїайдирган беіад тубанликда айблаб бєлмайди.
Женни энди табиатнинг ана шу мєъжизаси нотєўри талїин їилинишини єз кєзи билан кєриб, ишонишга мажбур бєлганди. Мабодо Брэндер вафот этмаганида борми, бу мєъжиза муїаддас саналар ва іаётнинг юксак кєринишларидан бири іисобланган бєлур эди. Женни гарчи бу табиий-іаётий жараён барча бошїа жараёнлардан нима билан фарї їилишини тушунолмаса іам, теварагидаги одамлар унга айб иш їилганини ва бошдан-оёї гуноіга ботганини сездириб їєйгандилар. Бу эса Женнидаги кейинчалик фарзандига талаб їилинадиган меіру муіаббат, эътибор ва ўамхєрликни сал бєлмаса барбод їилаёзди. Ана шу етилиб келаётган табиий ва зарурий меіру муіаббат сал бєлмаса кєзига ёмонликдай кєрина бошлади. Женнини бир неча асрлар муїаддам шунаїа айб иш їилганлар сингари дор остига судраб, турмага солишмади, бирої атрофидагилар нодонликлари ва калтабинликлари туфайли уни жамият їонунлари їабиіона ва атайлаб бузган дейишдан нарига єтолмасдилар, бунга эса іамма нафрат билан їарарди. Женни одамларнинг хунук їарашларидан їочар ва вужудида рєй бераётган буюк єзгаришга тишини-тишига їєйиб чидарди. Їанчалар ўалати туюлмасин, беіуда виждон азоби тортмас, бенаф афсус-надоматлар їилмасди. Юраги мусаффо, кєнгли тоза ва хотиржам эди. Тєўри, мусибати іали аримаган бєлса іам илгаригидай їийнамасди. Фаїат нима їилишини билмай боши їотар, шундан гоіида кєзлари жиїїа ёшга тєларди.

Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=69386218) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.