Читать онлайн книгу «Rivoyat va ertaklar» автора USMON QO‘CHQOR
Rivoyat va ertaklar
USMON QO‘CHQOR
USMON QO‘CHQOR
Rivoyat va ertaklar
SHIROQ
She’riy rivoyat
DORONING BOSTIRIB
KIRISHI VA SHIROQNING
BIR QARORGA KELISHI
Yer-ko‘kni bosdi faryod,
Dahshat, vahshat, g‘alayon.
Ulovda yo piyoda
Bosib kelar olomon.
Qochib kelar xaloyiq
Oh-u zor, dodlar bilan.
Mingani – tuya, xachir,
Eshag-u otlar bilan.
Kimdir kimnidir qarg‘ab,
Kim yiqilib, kim turib,
Guvlab kelar izdihom
Ko‘chki kabi surilib.
Go‘yo qiyomat-qoyim
Bosgan deysiz dunyoni.
Quyoshni to‘sib qo‘ygan
Sahroning chang-to‘zoni…
Shu sahroda bir cho‘pon
Bor edi – oti Shiroq.
Bir ozgina quv edi,
Bir oz sodda, odmiroq.
Ota-bobodan meros
Bir tayog‘-u bir nayi.
Lablarida tabassum,
Nur sochadi manglayi.
Nigohlari burgutdek,
Soch – yelkada qo‘ng‘iroq…
Xullas, suruvni haydab,
Nay chalib yuragini choq –
Bu ur-sur, chang-to‘zondan
Hayratda turib qoldi.
Itlar tinmay vovullar,
Otlar pishqirib qoldi.
Duv etib bitta joyga
To‘plandi-ku suruvi.
Sahroga soldi larza
Xaloyiqning g‘uv-g‘uvi.
Shiroq otiga minib
Yeldi o‘tovi tomon.
Borsa, quduq oldida
G‘ujg‘on qaynar olomon.
Qaydan kelmish buncha el
Sel yoqqandek bemahal?
Suv ichishar talashib,
Bir-biriga bermay gal.
Karvon desa, karvonmas,
Qo‘shin desa, yo‘q qurol.
Aralash-u quralash
Taloto‘pdir, bu ne hol?
O‘tovning soyasida
Turar bir chol xafaqon.
Shiroq borib hol so‘rdi:
“O‘zi ne gap, otaxon?”
Gap boshladi chol mahzun:
“So‘ramagin, ey o‘g‘lon.
El bunday g‘am ko‘rmagan
Qurush davridan buyon.
Yurtimizga o‘tdek bir
Balo kelur bostirib.
Eronning yovuz shohi
Doro kelur bostirib.
Bog‘-rog‘-u dala-tuzni
Dushman payhon etmoqda.
Yosh-qari, erkak-ayol
Birday tig‘dan o‘tmoqda.
Yulduzdan ko‘p lashkari,
Hammasining ko‘zi qon.
Joningdan umid bo‘lsa,
Sen ham qochib qol, o‘g‘lon”.
Chol xayr-ma’zur qilib,
Olomonga ergashdi.
Shiroq qayg‘uda qoldi,
Lol qoldi, aqli shoshdi.
O‘g‘li bilan xotini
Yaqin kelib cho‘kdi tiz.
Yo Tangrim, bu qanday gap?
Yer tilsiz, falak tilsiz.
Xotiniga termuldi
Ichga yutib yoshini.
Mador yo‘q silagani
O‘g‘lonining boshini.
Falakka ne otilsa,
Qaytib yerga tushadi.
Burch avvalo otaga,
Avval erga tushadi.
Tangri buncha bag‘ritosh,
Tangri buncha berahm?
Ayol ko‘zida – o‘tinch,
O‘g‘lon ko‘zida vahm.
Ikki mushtipar nigoh
Turadi najot kutib.
Yetti kunda bu yerga
Doro kelarmish yetib.
Alhol, gap boshlar Shiroq:
“Dam oling bu kecha siz.
Erta tongda turibon
Kunchiqishga ko‘chasiz.
Men bir chora topgali
Tangrimga yolboraman.
Tongda sizni kuzatgach,
Saroy tomon boraman”.
Bola, axir, bola-da,
Bundan suyunib ketdi.
Ayol mung‘ayib qoldi,
G‘amdan kuyunib ketdi.
Ikkisin ikki yondan
Bag‘riga bosdi Shiroq…
Bu mangulik baxt edi,
Va bu – mangulik firoq…
SHIROQNING O‘G‘LI
BILAN VIDOLASHUVI
Erta turdi uchta jon,
Tong bo‘z kabi bo‘zargan.
O‘g‘lon ko‘zida sevinch,
Ayol ko‘zi qizargan.
G‘amlashdi ozuqani,
Quduqdan suv tortishdi.
O‘tovni ham bo‘laklab
Tuyalarga ortishdi.
Shiroq o‘g‘lin bir chetga
Chaqirib oldi imlab.
Boshini siladi-yu
Boshlay ketdi shundoq gap:
“Ulg‘ayib qolding, bolam,
Aql-u hushing yig‘ endi.
Men o‘limga boryapman
Sen bo‘lma deb sig‘indi.
Bir kun anglab yetarsan
Bu hikmatni, bolam-a,
Sen quldek yashama deb,
Men mard bo‘lib o‘laman.
Yetimman deb o‘ksima,
Senga shul o‘gitimdir:
Otasi yo‘q yetimmas,
Vatani yo‘q yetimdir.
Ertakmas bu gaplarim,
Bu so‘zlarim lof emas.
Hamma narsa topilgay,
Faqat Vatan topilmas.
Dushman bossa dalangni,
Bog‘ingni etsa g‘orat,
Qul aylasa o‘zingni,
Yo‘q bundan zo‘r haqorat.
Mute bo‘lsa Vataning,
G‘anim yurtda bo‘lsa bosh,
Boshingga ming musht urib,
Bergaydir bir yutum osh.
Kuning itdan ham battar,
Tuning o‘limdan og‘ir.
Eshitganing – haqorat,
Mehnatdan yelkang yag‘ir.
Ko‘kka ozod boqolmay,
Boshing egib yurarsan.
Hatto nafas olmoqni
Yovlaringdan so‘rarsan.
Qaysi elga qochmagin,
Qadring bo‘lmas dunyoda.
Yurtsiz qolganning holi
Tuban bo‘lur gadodan.
Toki Vatan bor ekan,
Umring go‘zal bog‘ bo‘lar.
Olg‘a bossang, u – manzil,
Ortda suyanch tog‘ bo‘lar.
O‘zga yurtning bolidan
Yurtingning zahri ulug‘.
Ming dushmanning mehridan
Bir do‘stning qahri ulug‘.
Toki Vatan bor ekan,
Unarsan, ulg‘ayarsan.
Yurtning eng suluv qizin
Bir kun sevib qolarsan.
Sevgiga ham erk kerak,
Kerak ozod bir makon.
Yurting ozod bo‘lmasa,
Baxt topmassan hech qachon.
Bandga tushgan Vatanning
Onalari cho‘ridir.
Yurt nomusi toptalsa,
Qizlarining sho‘ridir.
Daryodagi balig‘ing,
Osmondagi lochining –
Bariga g‘anim ega,
Zulmat bo‘lur ochuning.
Chaman ichra bir gulni
Xush ko‘rishdan qo‘rqasan,
Hatto kechalar uxlab
Tush ko‘rishdan qo‘rqasan.
Ko‘zlaringni ko‘r qilar
Jon vahmining to‘zoni.
Qoningda sovib borar
Bobolarning isyoni.
O‘tmish chiqar esingdan,
O‘chib boradi yoding.
Sendan-da ojiz, qo‘rqoq
Tug‘ilgaydir avloding.
Hamma bir-biriga yot,
Bir-biridan cho‘chiydi.
Ta’ma, yolg‘on, xiyonat,
Razolatlar urchiydi.
Sherdek-sherdek yigitlar
Yov poyida yotadi.
Otasini o‘ldirib,
Onasini sotadi…
Yurt bor ekan, yurasan
O‘lan aytib, dod solib.
Ko‘pkariga kirasan
Tulpor minib, ot solib.
Adirlarda ayqirib,
Tog‘lar oshib damodam,
Qushday uchib yurarsan,
O‘zib o‘zg‘ir shamoldan…
Men-ku ketib boryapman,
Shirin bolam, bol o‘g‘lim.
Kel, ko‘zingdan bir o‘pay,
Endi yaxshi qol, o‘g‘lim.
Enang endi – ham enang,
Ham mehribon otangdir.
Endi otang – shu eling,
Shu suyukli Vatandir.
Yetimman deb o‘ksima,
Senga shul o‘gitimdir:
Otasi yo‘q yetimmas,
Vatani yo‘q yetimdir”.
Bola ko‘ngil, nelarni
His etding sen shu damda?
Angladingmi otadek
Kuch borligin olamda?
Ulg‘aydingmi bir onda,
Yo irod berdi Tangri?
Yo‘qsa nega teng-to‘shdek
Quchoqlading otangni.
Yo‘qsa yig‘lab-siqtamay,
Nega chekmay oh-fig‘on,
Shivirlading mardona:
“Men roziman, otajon…”
SHIROQNING XOTINI
GULDURSUN BILAN
VIDOLASHUVI
“Men ruh bo‘lsam, duolaring
Ruhga shodlik to‘ldirsin.
Sahrodagi noyob guldek
Sevdim seni, Guldursun.
Tunlarda tun kabi uzun
Sochlaringga ko‘mildim,
Lablaringda o‘tdek yondim,
Ko‘zlaringda cho‘mildim.
Kipriklaring ko‘ksim aro
O‘q bo‘lmoqqa chog‘landi.
Qora qoshing ko‘zlarimga
O‘rtuk bo‘lib bog‘landi.
Ikki qo‘ling sirtmoq kabi
Chirmashganda bo‘ynimga,
Shirin ajal kirgan kabi
Tuyulardi qo‘ynimga.
Tonggacha shu ajal meni
Yig‘latsin-u kuldirsin.
Hayotim ham, o‘limim ham
O‘zing eding, Guldursun.
Adirlarda yalang oyoq
Chopganlaring esimda.
Kaftim ochib ming bitta fol
Topganlaring esimda.
Botayotgan kunga boqib,
Tiz quchib oqshom payti
Aytgan hazin qo‘shiqlaring
Hamon jonni o‘rtaydi.
Seni doim qizg‘ongan bir
Yo‘lbars edim, sher edim.
Ot choptirsang adirlarda,
Farishtami, der edim.
Sening shivir-shivirlaring
Jonda to‘lqin otardi,
Qulog‘imdan poyimgacha
Qondek oqib yotardi.
Bulutga bosh qo‘ygan kabi
Boshim qo‘ysam tizingga,
Jannat kabi edi dunyo,
Jonim, mening ko‘zimga.
Kundek o‘g‘il tug‘ilganda
Mehring oqdi u tomon.
Ilk bor sendan o‘ksinganim
Esimda hali-hamon.
Ezgin-ezgin allalaring
Ezganida sahroni,
Dami ichlariga tushib
Ketardi bu dunyoning.
Qo‘y, yig‘lama, yoshing artay,
Kel, bir kulgin, kel, o‘ptir.
Sening shuncha olamingga
Bitta jonim ne bo‘pti?
Tangrim o‘zi yaratgandir
Sendek suluv jahonni.
Hamda uni asrash uchun
Mendek tanho qurbonni.
O‘chog‘ingdan qo‘r o‘chmasin,
Ko‘zingdan so‘nmasin nur.
Sendan xabar olgani
Har kecha ruhim kelur.
Ot o‘rnini toy bosadi,
O‘g‘limga ayt rostini.
Farqlay bilsin og‘ir kunda
Dushmanidan do‘stini.
Qarg‘amagin, nolimagin,
Uni guldek so‘ldirma.
Yolg‘izligin bildirmagin,
Yetimligin bildirma.
Bog‘lab qo‘yma bovloq toydek,
Ozod o‘ssin, hur o‘ssin.
Ulg‘aymasin o‘kinch bilan,
Yovqur-u mag‘rur o‘ssin.
Mayli, g‘anim qo‘li bilan
Tangrim meni o‘ldirsin.
Lekin sening nomusingga
Dog‘ tushmasin, Guldursun.
Men ketarman bu dunyodan,
Qolma xunbag‘ir bo‘lib.
Bahorlarda yog‘ajakman
Boshingdan yomg‘ir bо‘lib.
Bir dam tingan shamol kabi
Bir damgina tinarman.
Yana bir kun poylaringda
Maysa bo‘lib unarman.
Goho bo‘ron, goho samum –
Devonadek kelurman.
Tunlar yoqqan chirog‘ingga
Parvonadek kelurman.
Tush ko‘rsangki – bir zaif sham
Lip-lip yonar go‘shada,
O‘sha shamman mening o‘zim,
Mening ruhim – o‘sha-da.
Ne uchun yig‘lab turibsan
Endi mo‘ldir-mo‘ldir sen?
Ko‘z yoshlaring o‘zim ichay,
Ichim otash, Guldursun!”
Guldursunning qanotlari
Yoyildi – oqqush bo‘ldi.
Bu dunyo bir ro‘yo bo‘ldi,
Bu dunyo bir tush bo‘ldi.
Shiroqning olov lablari
Kapalakka aylandi,
Pir-pir uchdi gulzorlardan,
Gul ichiga joylandi.
Guldursunning qaro sochi
Qop-qora chodir bo‘ldi.
Ko‘rolmadim, bu chodirda
Nimalar sodir bo‘ldi.
Bulut kelib to‘sib qo‘ydi
Falakning juft yulduzin.
Eshitdim men uzuq-yuluq:
“Diydor… Qiyomat…” so‘zin…
SHIROQNING KENGASHGA
BORISHI
Xalqning otasi – xoqon,
Rabning yerda ko‘lkasi.
U tadbir topmog‘i shart
Xavfda qolsa o‘lkasi.
Doro bosib kelmoqda
Shaklar Vatani tomon.
Qabila boshliqlarin
Saroyga yiqqan xoqon.
Mashvarat ko‘p qizigan,
Xoqon so‘rar birma-bir:
Bu baloga ne chora?
Bu kulfatga ne tadbir?
Birov der: Dorodan zo‘r
Dunyoda yo‘q shahanshoh.
Biz taslim bo‘laylik-da,
Undan topaylik panoh.
Doro tomon sotilib
Ketdi uch-to‘rt qabila.
Qon to‘kib yurmaylik-da,
Bosh egaylik bir yo‘la.
Yo‘q, der birov, biz axir
Shak degan xalq bo‘lamiz.
Kurashamiz, yo yengamiz,
Yo hammamiz o‘lamiz.
Bu dunyo keng, der birov,
Qandayin zo‘r joylar bor.
Bo‘liq-bo‘liq yerlar-u
Uzun-uzun soylar bor.
Doro qadami yetmas
Ul joylarga ketaylik.
Boshqa vatan topaylik,
Boshqa bir yurt tutaylik…
Hech bir tadbir ma’qulmas,
Xayolga tolgan xoqon.
Ayni shu payt saroyga
Kirib keldi bir cho‘pon.
Shunday qaltis mahali,
Qil uzra turganda jon,
Bunday kengashda senga
Balo bormi, hoy cho‘pon?!
Xoqon der: “Bu kim o‘zi,
Aql-u hushdan yiroqmi?!
“Bu Shiroq, – der allakim, –
Oddiy cho‘pon – Shiroq-ku!”
Xoqon der: “Yurtga ajal
Chovut solib turgan payt,
Bizning kengashni buzib
Nega kelding, cho‘pon, ayt?”
Shiroq kengash ahliga
Tashladi bir-bir nazar.
Bu nigohda hayot bormi
Yoki o‘lim, alhazar.
G‘azab desang, bu nigohda
Chaqnab turar muhabbat.
Muhabbatning zamirida
G‘azabi bor qatma-qat.
Bu nigohga chiday olmay
Hamma yerga tikdi ko‘z.
Shiroq xoqonga boqib
Og‘ir-bosiq boshlar so‘z:
“Sizga bu yurt nechog‘lik
Aziz bo‘lsa, xoqonim,
Menga ham shuncha aziz,
Mening ham yonar jonim.
Martaba-yu mansabda
Farqimiz bor begumon.
Lekin yurt sevgisida
Tengdir xoqon va cho‘pon.
Izn etsangiz, – deb ko‘ksiga
Qo‘ydi Shiroq qo‘lini, –
Men dushmanni yengishning
Topdim bitta yo‘lini!”
Piq etib kuldi kimdir,
Tentak, dedi kim birov.
Saroydan bu jinnini
Quvlamoq kerak darrov.
Lekin xoqon ko‘p fozil,
Oqil-u dono edi.
“Xo‘sh, topding qanday tadbir,
Qani, cho‘pon, ayt!” – dedi.
“Boshliqlar chiqib ketsin,
Faqat o‘sha paytda man,
Bu tadbirni, bu sirni
Bitta sizga aytaman!”
Xoqon dedi: “Ey Shiroq,
Sening ko‘ngling bo‘lsin to‘q.
Mening bu boshliqlardan
Yashirguvchi sirim yo‘q!”
“To‘g‘ri, lekin bularning
Xotini, bolasi bor.
To‘g‘risi bor odamning,
Odamning olasi bor.
Shubham yo‘q boshliqlardan,
Lekin maqol borki, bas:
Uch kishi bilgan sirning
Aslo sirligi qolmas”.
Birdan saroy ichida
Zo‘r g‘alayon qalqidi.
“Xoqon, sizga tajovuz
Qilmoqchidir balki u?!
Xoqon, nahot ishonmay
Shuncha ashraf-a’yonga,
Ishonsangiz shu tezak
Hidlab yurgan cho‘ponga?!”
Ko‘rsaki Shiroq, hech kim
Ishonmaydi so‘ziga.
Tor keldi unga dunyo,
Qon quyildi ko‘ziga.
Qindan olib pichog‘in
G‘alat o‘yin boshladi.
Burni, ikki qulog‘in
Shartta kesib tashladi.
Bu dahshatdan bir lahza
Qotib qoldi olomon.
Shiroqning ust-boshiga
Tirqirab oqardi qon.
“Hoy, bo‘ling tez, – der xoqon, –
Bir odamni so‘ydirib
Nega qarab turibsiz,
Namat bosing kuydirib!”
Jarohatga namatni
Kuydirib bosishgan on,
Asta-sekin qon tindi,
O‘ziga keldi cho‘pon.
So‘ng chiqib ketdi hamma,
Cho‘pon-u xoqon qoldi,
Vatan deya atalgan
Yer bilan osmon qoldi.
Biri turib yuksakda
Adli bilan sochsa nur,
Biri qora ter to‘kib
Rizq-nasiba yetkazur…
Suhbat uzoq bormadi,
Tugamay bir chovgum choy,
Shiroq saroy ichidan
Chiqib keldi, hoynahoy.
Bilmam, ne dedi Shiroq,
Xoqon unga ne dedi?
Chunki o‘sha saroyda
Men o‘zim ham yo‘q edim…
SHIROQ DORO HUZURIDA
Shaklar yurti, go‘zal diyor,
Ta’rifingga yo‘qdir so‘z.
Har yov seni qildi havas,
Har bosqinchi tikdi ko‘z.
Ko‘klami jannat kabi,
Yozlari bir tush o‘lka.
Kuzi oltinning o‘zi,
Qishlari kumush o‘lka.
Yuraklarga o‘t solgan
Misli o‘t-otash Vatan.
Falakning andozasi,
Osmonga tutash Vatan.
Yerga suqsang ko‘karar
Cho‘ponning tayog‘i ham…
Mana, seni toptadi
Doroning oyog‘i ham.
Minglab chodir tikilgan,
Qoq o‘rtada qarorgoh.
Kulgu o‘rlar falakka,
Ko‘kka o‘rlar zor-u oh.
Lashkar uchun xizmatda
Minglab cho‘ri, qul edi.
Forslar g‘alabadan mast,
Ishratga mashg‘ul edi.
Oson kechgan janglardan
Doro shod edi juda.
Chodirida – a’yonlar,
O‘yin-kulgu avjida.
Shu payt kirib bir posbon
Bukildi, ta’zim qildi.
O‘pdi Doro etagin,
Oyog‘iga yiqildi.
Dedi: ”Kelmish bir yigit,
Maymun yig‘lar holiga.
Ruxsat so‘rar kirgali
Bu dargohi oliyga!”
“Kim ekan u? – der Doro,
Norozi nigoh tashlab, –
Xo‘p, qurolin oling-u,
O‘zini keling boshlab”.
Kirib keldi bir jonzot,
Odamlik siyog‘i yo‘q.
Qo‘l-oyog‘i, boshi bor,
Burni yo‘q, qulog‘i yo‘q.
Aysh ichra bu Doroga
Juda xunuk ko‘rindi:
Qaydan kelmish g‘o‘laga
Qo‘ndirilgan bu mo‘ndi?
“Xo‘sh, kimsan, nega kelding,
Bu ne turq-u tarovat!?”
“Shohim, men bir cho‘ponman,
Izlab keldim adolat!
Qabilamni shak derlar,
Otimni derlar Shiroq.
Xalqim ham, xoqonim ham
Qadrim bilmadi biroq!”
“Nega?”
“Sizning bu yurtga
Kirganingiz bilgan on,
Qabila boshliqlarin
Kengashga yig‘di xoqon.
Birov dedi, Doro zo‘r,
Bundan ko‘chib ketamiz,
Uning oyog‘i yetmas
Joylarni yurt etamiz.
Birov dedi, biz unga
Bosh egmaymiz hech qachon.
Kurashamiz qolguncha
Toki so‘nggi tomchi qon.
Men ularning fikriga
Qarshi chiqdim banogoh.
Dedim, Dorodek odil
Olamda yo‘q shahanshoh.
Bundan ko‘chib ketsak biz,
Kim sig‘dirar yeriga.
Bu dunyoda yo‘q axir
Biror makon beega.
Shundayin zo‘r shoh bilan
Jangga kirib netamiz?
Bekor-u behudaga
Biz qirilib ketamiz.
Xoqon so‘rdi, xo‘sh, o‘zing
Ne deysan, ayt-chi, Shiroq.
Dedim, hammasidan ham
Taslim bo‘lsak yaxshiroq.
Doro kabi zo‘r shohga
Biz cho‘ri, qul bo‘laylik.
Kiraylik panohiga,
O‘lpon desa – to‘laylik.
Biroq buni eshitgach,
Xoqonga larza tushdi.
Uning buyrug‘i bilan
Quloq-burnim kesishdi.
Yurtimda topmay qadr,
O‘z elimdan o‘kinib,
Sizning huzuringizga
Qochib keldim yukinib…”
Doro Shiroqqa boqdi
Nafrat, hazari bilan.
A’yonlarga yuz burdi
Savol nazari bilan.
Ta’zim ila izn olgach,
So‘z boshladi bosh vazir:
“O‘z Vatanin sotgan kas
Do‘st bo‘lmas bizga, axir.
Bundaylarning ko‘nglida
Ilon pusib yotadi.
Payti kelsa bizni ham
Boshqalarga sotadi”.
Lashkarboshi Ranosbat
Der: ”Balki bu josusdir.
Ikkilanmay boshini
Shartta uzmoq joizdir?”
Shiroq dedi: “Siz meni
Ayblamangiz beasos.
Tangrim haqqi, yurakda
Yonmoqdadir o‘ch, qasos.
Men o‘limdan qo‘rqmasman,
Ming afsus, ming nadomat,
O‘lsam, ko‘ra olmasman
Tiklanganin adolat”, –
Cho‘pon g‘am-alam bilan
Boshin quyi egadi.
Doro: “Xo‘sh, sening bizga
Qanday foydang tegadi?”
Shiroq der: “Tangrim guvoh,
Aldab nima qilaman?
Ular qayda zo‘r qo‘shin
To‘plaganin bilaman.
O‘ldirsalar, mana – bosh,
Yo‘q e’tiroz, yo‘q so‘zim.
Ishonsalar, u joyga
Boshlab borayin o‘zim”.
“Olib chiqing cho‘ponni, –
Dedi Doro betoqat, –
Uni ko‘z qorasidek
Ehtiyot qiling faqat.
Ul-bul yegulik bering
Bu badbaxt nobakorga.
Ertaga biz kengashib
Kelurmiz bir qarorga!”
Shohning qovog‘i soliq,
Ko‘zlari xunxor edi.
Lek bu ko‘zlar ostida
Bir mamnunlik bor edi.
O‘z xalqidan o‘ch-qasos
Qilayotir talab-a!
Shohim, yaqindir zafar,
Juda yaqin g‘alaba.
So‘rmoqchiydim Dorodan
Bir haqiqat, bir haqni:
Yaxshiroq bilasizmi,
Shohim, o‘zi bu xalqni?
Biroq ayshdan bosh karaxt,
Ko‘zlarida g‘ubordir.
Menga qarab turmasdan
Kengash boshlab yubordi…
DORO LASHKARINING
SHIROQ YETOVIDA YO‘LGA
TUSHISHI
Tongda Doro chodirga
To‘plab ashraf-a’yonni,
Amr ayladi: “Keltiring
O‘sha badbaxt cho‘ponni!”
Shiroq keldi. Doroning
Ko‘zlarida yonar shaxt:
“Men dushmanning ustiga
Yurish uchun qildim ahd.
Aldar bo‘lsang, bilib qo‘y,
Ko‘zlaringni yoshlayman.
Mana shu qilich bilan
Boshing uzib tashlayman!”
Shiroq dedi: “O‘ch olmoq
Bor ekan bu yoziqda.
G‘amlangiz yetti kunlik
Pichan, suv va ozuqa.
Yettinchi kun deganda
Bir ma’voga yetamiz.
Dushmanning lashkarini
Yer-la yakson etamiz!”
Hozir qilindi bir-bir
Shiroqning aytganlari.
Cho‘pon yo‘lboshchi bo‘ldi,
Ortda – Doro lashkari.
Doroga go‘yo cho‘pon
Zo‘r bir suyunchi edi.
Hammaning yuragida
Zafar ilinji edi.
Kimningdir ko‘z oldidan
O‘tar qiz-u xotinlar.
Kimdir sanar xayolan
Jaraq-jaraq oltinlar.
Kimlar yalar lablarin
Bol yegandek bemalol.
Kimdir, qancha qul qilsam,
Deya surardi xayol.
Telba ochko‘zlik bilan
Yonar Doroning ko‘zi.
Go‘yo yotar poyida
Butun dunyo, yer yuzi.
Ikki kun yo‘l bosishdi,
Oldinda – sarbon Shiroq.
Gullagan vodiy tugab,
Cho‘l boshlandi qovjiroq.
Bir taqir yerga boqib,
Bir ko‘z tashlab osmonga,
Gumon bilan shahanshoh
Tikildi-ku cho‘ponga.
“Parvo qilmang, – der Shiroq, –
Shohim, qilmang e’tibor.
Oraliqda besh kunlik
Kattagina sahro bor.
Shundan o‘tsak bir joy bor –
Jannatlarning jannati.
Ana shunda keladi
Qo‘shiningiz navbati”.
Xuddi Shiroq aytgandek
Sahro boshlandi lov-lov.
Qum sochar jazirama,
Osmon yog‘dirar olov.
Uyurmada chang-to‘zon
Raqqosadek o‘ynardi.
G‘ijirlar har tishlam non,
Meshlarda suv qaynardi.
Saksovuldan lol boqar
Echkiemar tasqara.
Yumronlar ta’zim ila
Qilar edi masxara.
Toshbaqa kosasiga
Tortib olgan boshini.
Ilonlar qochib qolar
Sudragancha loshini.
Ko‘kda to‘rg‘ay muallaq –
Izhor etar dilini.
Kim ham tushungay axir
Bu sahro bulbulini.
Qurib qolgan quduqdan
Par-r etib uchar ukki.
Cho‘lchumchuq chivirlaydi –
“Chikki-pukki, chik-pukki”…
“Qayt-qayt” deya havoni
Kesadi qirg‘iyaklar.
Unda-munda sochilib
Yotar oppoq suyaklar.
Borgan sari qo‘shinda
Mashaqqat ortar edi.
Go‘yo ulkan ajdaho
Domiga tortar edi.
Otlar tiziga qadar
Qumga cho‘kib boradi.
Hamma bundoq sahroni
Qarg‘ab, so‘kib boradi.
Ha, insonni mashaqqat
Goho jondan to‘ydirar.
Dubulg‘a-yu sovutlar
Tekkan joyin kuydirar.
Sabrning ham kosasi
Asta to‘la boshladi.
Oltinchi kun deganda
Otlar o‘la boshladi.
Tugarmikan bu azob,
O‘tarmikan bu kunlar?!
Bosib ketdi falakni
O‘laksaxo‘r quzg‘unlar.
Taskin beradi Doro
Toliqqan cherigiga.
Otdan ayrilgan jangchi
Mingashar sherigiga.
Faqat Shiroq ot uzra
Bardam borar iz olib.
Xuddi qoya ustida
Turgan burgut misoli.
Olti kun davom etdi
Inson va muhit jangi.
Nihoyat yetib keldi
Yettinchi kunning tongi.
Yana o‘sha jazira,
Yana o‘sha qum-to‘zon.
Doro so‘rar: “Sen aytgan
Ul vodiy qayda, cho‘pon?
Mana, o‘sha aytganing –
Olti kun ham o‘tdi-ku.
Muhlat tugadi, axir,
Yettinchi kun yetdi-ku?!”
“Shohim, qurol-aslaha
Og‘irlik qildi bizga.
Tez orada yetamiz
Shaksiz, manzilimizga”.
Dosh bermay bu azobga,
Hattoki to‘yib jondan,
Kimdir tashlar nayzasin,
Kim voz kechar qalqondan.
Pichanlar tugab bo‘lgan,
Qurib bitgan kuch-mador.
Na meshlarda suv bordir,
Kajavada na non bor.
Amringga shak yo‘q, Tangrim,
Tangrim, qoyil ishingga.
Qo‘shinga tegdi o‘lat
Borar-bormay peshinga.
Banda bilmas – qayda hayot
Va qayerda qazo bor.
Har jabrga bor javob,
Har zulmga jazo bor.
Qo‘ymasayding sen agar
Har bir nafsga bir qopqon,
Bu dunyoni yutardi
O‘sha nafs degan o‘pqon.
Go‘yo odam tomosha
Qilgandek chumolini,
Sen ham ko‘rib turarsan
Har bandaning holini.
Mana, buyuk shahanshoh
Hali jang qilmay turib,
Qo‘shinining yarmidan
Turibdi-ku ayrilib.
Yovga qarshi kurashar
Yurtingdagi sahro ham.
Nihoyat aldanganin
Anglab yetdi Doro ham…
Bitta boshda bir o‘lim,
Shohim, ne g‘am chekasan.
Faqat alam qiladi
O‘lib ketsang bekafan.
Oqsa-yu sarin suvlar
Qaydadir bu dunyoda,
Alam qilar sen tashna
O‘lib ketsang sahroda.
Qaylardadir bog‘-rog‘lar
Yotsa mevaga to‘lib,
Alam qilar o‘lganing
Qora nonga zor bo‘lib.
Kimdir chaman og‘ushida…
E-voh, dunyo, voh, olam.
Sen jasadlar orasida…
Alam qiladi, alam…
SHIROQNING G‘ALABASI
Ichin it tirnasa ham,
Sir boy bermasdan biroq,
Doro so‘rar: “Cho‘ponim,
Manzil yaqinmi, yiroq?”
Birdan bosdi sahroni
Bir qahqaha – telbavor:
“Yetib keldik, shahanshoh,
Shu yer – men aytgan diyor.
Qoq sahro o‘rtasiga
Men seni olib keldim.
Shundoq buyuk qo‘shindan
Bir o‘zim g‘olib keldim.
Bir o‘zim zo‘r lashkarni
Yengmoqqa bo‘ldim qodir.
Endi qayon yursang ham,
Yetti kunlik sahrodir!”
Ranosbat g‘azab bilan
Qilichini sug‘urdi.
Doro uni to‘xtatdi,
Doro oraga kirdi:
“Shiroq, mayli, Vataning
O‘zingga siylov, faqat,
Suv tomon boshla bizni,
Suvning yo‘lini ko‘rsat.
Tegmaymiz mo‘yingga ham,
Bizga yurting kerakmas.
Biror suvli quduqqa
Bizni boshlab borsang bas!
Hoy, keltiring Shiroqqa
Bo‘lsa qancha mol-dunyo!”
Bir lahzada tog‘ bo‘ldi
Dur-u marvarid, tillo.
Shiroq esa guldirab
Qahqaha urar hamon:
“Bir o‘zim g‘olib chiqdim!
Vatanim qoldi omon!..”
Sahro yomon kuydirar,
Hech bir imdod yo‘q edi.
Shiroq qahqaha urar,
Undan najot yo‘q edi.
Doro turardi karaxt,
“Bir oddiy cho‘pon!.. Nega?!”
Ranosbat kelib qilich
Soldi Shiroq bo‘yniga.
Go‘yo chaqmoqdan chinor
Ikkiga ajrab ketdi.
Tog‘dek quladi Shiroq,
Qonlari sachrab ketdi.
Doro boshin changallab
Qarg‘anar edi faqat:
“Yarmi jannat, yarmisi
Do‘zax bu yurtga la’nat.
Ming la’nat zaminiga,
Osmoniga ming la’nat.
Shundoq qo‘shinni yenggan
Cho‘poniga ming la’nat!..”
Shiroq qoni sahroni
Ol rangga qorar edi.
Lashkar esa muttasil
Qirilib borar edi.
Ufqqa cho‘kib borardi
G‘amdan qip-qizil quyosh.
Unga termulib turar
Yerda yotgan bitta bosh.
Botgan quyosh nurlari
Falakka sochiq qoldi.
Sahro ichra bir juft ko‘z
Manguga ochiq qoldi…
XOTIMA
Yillar o‘tib bormoqda
Bedabdaba, behasham.
Nega ma’yus tortaman
Lip-lip qilib yonsa sham?
Yashamoqdan ne ma’no,
Hayotning qadri nadir?
Chiroqqa o‘zin urgan
Parvona dardi nadir?
G‘am chekkali odamzot
Kelmas axir olamga.
Nega otlar dupuri
Meni chulg‘aydi g‘amga?
Nega mening dardlarim
Buncha mavhum, betizgin?
Qiynar qaysi xotira
Yog‘sa yomg‘irlar ezgin?
Nega alla eshitsam
Qonlarimga tushar o‘t?
Go‘yo kimnidir kutib
Yo‘llariga ko‘zim to‘rt.
Botib borarkan quyosh
Qizarib o‘z ufqiga,
Qaysi xotira qiynar,
Nega, nega…oh, nega?..
Oqshomlar ingrar shamol,
Sado kelur moziydan.
Ruhimga bir nur yog‘ar
Goh shahid, goh g‘oziydan.
Vatanni sevaman deb –
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=69386182) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
USMON QO‘CHQOR
USMON QO‘CHQOR
Rivoyat va ertaklar
SHIROQ
She’riy rivoyat
DORONING BOSTIRIB
KIRISHI VA SHIROQNING
BIR QARORGA KELISHI
Yer-ko‘kni bosdi faryod,
Dahshat, vahshat, g‘alayon.
Ulovda yo piyoda
Bosib kelar olomon.
Qochib kelar xaloyiq
Oh-u zor, dodlar bilan.
Mingani – tuya, xachir,
Eshag-u otlar bilan.
Kimdir kimnidir qarg‘ab,
Kim yiqilib, kim turib,
Guvlab kelar izdihom
Ko‘chki kabi surilib.
Go‘yo qiyomat-qoyim
Bosgan deysiz dunyoni.
Quyoshni to‘sib qo‘ygan
Sahroning chang-to‘zoni…
Shu sahroda bir cho‘pon
Bor edi – oti Shiroq.
Bir ozgina quv edi,
Bir oz sodda, odmiroq.
Ota-bobodan meros
Bir tayog‘-u bir nayi.
Lablarida tabassum,
Nur sochadi manglayi.
Nigohlari burgutdek,
Soch – yelkada qo‘ng‘iroq…
Xullas, suruvni haydab,
Nay chalib yuragini choq –
Bu ur-sur, chang-to‘zondan
Hayratda turib qoldi.
Itlar tinmay vovullar,
Otlar pishqirib qoldi.
Duv etib bitta joyga
To‘plandi-ku suruvi.
Sahroga soldi larza
Xaloyiqning g‘uv-g‘uvi.
Shiroq otiga minib
Yeldi o‘tovi tomon.
Borsa, quduq oldida
G‘ujg‘on qaynar olomon.
Qaydan kelmish buncha el
Sel yoqqandek bemahal?
Suv ichishar talashib,
Bir-biriga bermay gal.
Karvon desa, karvonmas,
Qo‘shin desa, yo‘q qurol.
Aralash-u quralash
Taloto‘pdir, bu ne hol?
O‘tovning soyasida
Turar bir chol xafaqon.
Shiroq borib hol so‘rdi:
“O‘zi ne gap, otaxon?”
Gap boshladi chol mahzun:
“So‘ramagin, ey o‘g‘lon.
El bunday g‘am ko‘rmagan
Qurush davridan buyon.
Yurtimizga o‘tdek bir
Balo kelur bostirib.
Eronning yovuz shohi
Doro kelur bostirib.
Bog‘-rog‘-u dala-tuzni
Dushman payhon etmoqda.
Yosh-qari, erkak-ayol
Birday tig‘dan o‘tmoqda.
Yulduzdan ko‘p lashkari,
Hammasining ko‘zi qon.
Joningdan umid bo‘lsa,
Sen ham qochib qol, o‘g‘lon”.
Chol xayr-ma’zur qilib,
Olomonga ergashdi.
Shiroq qayg‘uda qoldi,
Lol qoldi, aqli shoshdi.
O‘g‘li bilan xotini
Yaqin kelib cho‘kdi tiz.
Yo Tangrim, bu qanday gap?
Yer tilsiz, falak tilsiz.
Xotiniga termuldi
Ichga yutib yoshini.
Mador yo‘q silagani
O‘g‘lonining boshini.
Falakka ne otilsa,
Qaytib yerga tushadi.
Burch avvalo otaga,
Avval erga tushadi.
Tangri buncha bag‘ritosh,
Tangri buncha berahm?
Ayol ko‘zida – o‘tinch,
O‘g‘lon ko‘zida vahm.
Ikki mushtipar nigoh
Turadi najot kutib.
Yetti kunda bu yerga
Doro kelarmish yetib.
Alhol, gap boshlar Shiroq:
“Dam oling bu kecha siz.
Erta tongda turibon
Kunchiqishga ko‘chasiz.
Men bir chora topgali
Tangrimga yolboraman.
Tongda sizni kuzatgach,
Saroy tomon boraman”.
Bola, axir, bola-da,
Bundan suyunib ketdi.
Ayol mung‘ayib qoldi,
G‘amdan kuyunib ketdi.
Ikkisin ikki yondan
Bag‘riga bosdi Shiroq…
Bu mangulik baxt edi,
Va bu – mangulik firoq…
SHIROQNING O‘G‘LI
BILAN VIDOLASHUVI
Erta turdi uchta jon,
Tong bo‘z kabi bo‘zargan.
O‘g‘lon ko‘zida sevinch,
Ayol ko‘zi qizargan.
G‘amlashdi ozuqani,
Quduqdan suv tortishdi.
O‘tovni ham bo‘laklab
Tuyalarga ortishdi.
Shiroq o‘g‘lin bir chetga
Chaqirib oldi imlab.
Boshini siladi-yu
Boshlay ketdi shundoq gap:
“Ulg‘ayib qolding, bolam,
Aql-u hushing yig‘ endi.
Men o‘limga boryapman
Sen bo‘lma deb sig‘indi.
Bir kun anglab yetarsan
Bu hikmatni, bolam-a,
Sen quldek yashama deb,
Men mard bo‘lib o‘laman.
Yetimman deb o‘ksima,
Senga shul o‘gitimdir:
Otasi yo‘q yetimmas,
Vatani yo‘q yetimdir.
Ertakmas bu gaplarim,
Bu so‘zlarim lof emas.
Hamma narsa topilgay,
Faqat Vatan topilmas.
Dushman bossa dalangni,
Bog‘ingni etsa g‘orat,
Qul aylasa o‘zingni,
Yo‘q bundan zo‘r haqorat.
Mute bo‘lsa Vataning,
G‘anim yurtda bo‘lsa bosh,
Boshingga ming musht urib,
Bergaydir bir yutum osh.
Kuning itdan ham battar,
Tuning o‘limdan og‘ir.
Eshitganing – haqorat,
Mehnatdan yelkang yag‘ir.
Ko‘kka ozod boqolmay,
Boshing egib yurarsan.
Hatto nafas olmoqni
Yovlaringdan so‘rarsan.
Qaysi elga qochmagin,
Qadring bo‘lmas dunyoda.
Yurtsiz qolganning holi
Tuban bo‘lur gadodan.
Toki Vatan bor ekan,
Umring go‘zal bog‘ bo‘lar.
Olg‘a bossang, u – manzil,
Ortda suyanch tog‘ bo‘lar.
O‘zga yurtning bolidan
Yurtingning zahri ulug‘.
Ming dushmanning mehridan
Bir do‘stning qahri ulug‘.
Toki Vatan bor ekan,
Unarsan, ulg‘ayarsan.
Yurtning eng suluv qizin
Bir kun sevib qolarsan.
Sevgiga ham erk kerak,
Kerak ozod bir makon.
Yurting ozod bo‘lmasa,
Baxt topmassan hech qachon.
Bandga tushgan Vatanning
Onalari cho‘ridir.
Yurt nomusi toptalsa,
Qizlarining sho‘ridir.
Daryodagi balig‘ing,
Osmondagi lochining –
Bariga g‘anim ega,
Zulmat bo‘lur ochuning.
Chaman ichra bir gulni
Xush ko‘rishdan qo‘rqasan,
Hatto kechalar uxlab
Tush ko‘rishdan qo‘rqasan.
Ko‘zlaringni ko‘r qilar
Jon vahmining to‘zoni.
Qoningda sovib borar
Bobolarning isyoni.
O‘tmish chiqar esingdan,
O‘chib boradi yoding.
Sendan-da ojiz, qo‘rqoq
Tug‘ilgaydir avloding.
Hamma bir-biriga yot,
Bir-biridan cho‘chiydi.
Ta’ma, yolg‘on, xiyonat,
Razolatlar urchiydi.
Sherdek-sherdek yigitlar
Yov poyida yotadi.
Otasini o‘ldirib,
Onasini sotadi…
Yurt bor ekan, yurasan
O‘lan aytib, dod solib.
Ko‘pkariga kirasan
Tulpor minib, ot solib.
Adirlarda ayqirib,
Tog‘lar oshib damodam,
Qushday uchib yurarsan,
O‘zib o‘zg‘ir shamoldan…
Men-ku ketib boryapman,
Shirin bolam, bol o‘g‘lim.
Kel, ko‘zingdan bir o‘pay,
Endi yaxshi qol, o‘g‘lim.
Enang endi – ham enang,
Ham mehribon otangdir.
Endi otang – shu eling,
Shu suyukli Vatandir.
Yetimman deb o‘ksima,
Senga shul o‘gitimdir:
Otasi yo‘q yetimmas,
Vatani yo‘q yetimdir”.
Bola ko‘ngil, nelarni
His etding sen shu damda?
Angladingmi otadek
Kuch borligin olamda?
Ulg‘aydingmi bir onda,
Yo irod berdi Tangri?
Yo‘qsa nega teng-to‘shdek
Quchoqlading otangni.
Yo‘qsa yig‘lab-siqtamay,
Nega chekmay oh-fig‘on,
Shivirlading mardona:
“Men roziman, otajon…”
SHIROQNING XOTINI
GULDURSUN BILAN
VIDOLASHUVI
“Men ruh bo‘lsam, duolaring
Ruhga shodlik to‘ldirsin.
Sahrodagi noyob guldek
Sevdim seni, Guldursun.
Tunlarda tun kabi uzun
Sochlaringga ko‘mildim,
Lablaringda o‘tdek yondim,
Ko‘zlaringda cho‘mildim.
Kipriklaring ko‘ksim aro
O‘q bo‘lmoqqa chog‘landi.
Qora qoshing ko‘zlarimga
O‘rtuk bo‘lib bog‘landi.
Ikki qo‘ling sirtmoq kabi
Chirmashganda bo‘ynimga,
Shirin ajal kirgan kabi
Tuyulardi qo‘ynimga.
Tonggacha shu ajal meni
Yig‘latsin-u kuldirsin.
Hayotim ham, o‘limim ham
O‘zing eding, Guldursun.
Adirlarda yalang oyoq
Chopganlaring esimda.
Kaftim ochib ming bitta fol
Topganlaring esimda.
Botayotgan kunga boqib,
Tiz quchib oqshom payti
Aytgan hazin qo‘shiqlaring
Hamon jonni o‘rtaydi.
Seni doim qizg‘ongan bir
Yo‘lbars edim, sher edim.
Ot choptirsang adirlarda,
Farishtami, der edim.
Sening shivir-shivirlaring
Jonda to‘lqin otardi,
Qulog‘imdan poyimgacha
Qondek oqib yotardi.
Bulutga bosh qo‘ygan kabi
Boshim qo‘ysam tizingga,
Jannat kabi edi dunyo,
Jonim, mening ko‘zimga.
Kundek o‘g‘il tug‘ilganda
Mehring oqdi u tomon.
Ilk bor sendan o‘ksinganim
Esimda hali-hamon.
Ezgin-ezgin allalaring
Ezganida sahroni,
Dami ichlariga tushib
Ketardi bu dunyoning.
Qo‘y, yig‘lama, yoshing artay,
Kel, bir kulgin, kel, o‘ptir.
Sening shuncha olamingga
Bitta jonim ne bo‘pti?
Tangrim o‘zi yaratgandir
Sendek suluv jahonni.
Hamda uni asrash uchun
Mendek tanho qurbonni.
O‘chog‘ingdan qo‘r o‘chmasin,
Ko‘zingdan so‘nmasin nur.
Sendan xabar olgani
Har kecha ruhim kelur.
Ot o‘rnini toy bosadi,
O‘g‘limga ayt rostini.
Farqlay bilsin og‘ir kunda
Dushmanidan do‘stini.
Qarg‘amagin, nolimagin,
Uni guldek so‘ldirma.
Yolg‘izligin bildirmagin,
Yetimligin bildirma.
Bog‘lab qo‘yma bovloq toydek,
Ozod o‘ssin, hur o‘ssin.
Ulg‘aymasin o‘kinch bilan,
Yovqur-u mag‘rur o‘ssin.
Mayli, g‘anim qo‘li bilan
Tangrim meni o‘ldirsin.
Lekin sening nomusingga
Dog‘ tushmasin, Guldursun.
Men ketarman bu dunyodan,
Qolma xunbag‘ir bo‘lib.
Bahorlarda yog‘ajakman
Boshingdan yomg‘ir bо‘lib.
Bir dam tingan shamol kabi
Bir damgina tinarman.
Yana bir kun poylaringda
Maysa bo‘lib unarman.
Goho bo‘ron, goho samum –
Devonadek kelurman.
Tunlar yoqqan chirog‘ingga
Parvonadek kelurman.
Tush ko‘rsangki – bir zaif sham
Lip-lip yonar go‘shada,
O‘sha shamman mening o‘zim,
Mening ruhim – o‘sha-da.
Ne uchun yig‘lab turibsan
Endi mo‘ldir-mo‘ldir sen?
Ko‘z yoshlaring o‘zim ichay,
Ichim otash, Guldursun!”
Guldursunning qanotlari
Yoyildi – oqqush bo‘ldi.
Bu dunyo bir ro‘yo bo‘ldi,
Bu dunyo bir tush bo‘ldi.
Shiroqning olov lablari
Kapalakka aylandi,
Pir-pir uchdi gulzorlardan,
Gul ichiga joylandi.
Guldursunning qaro sochi
Qop-qora chodir bo‘ldi.
Ko‘rolmadim, bu chodirda
Nimalar sodir bo‘ldi.
Bulut kelib to‘sib qo‘ydi
Falakning juft yulduzin.
Eshitdim men uzuq-yuluq:
“Diydor… Qiyomat…” so‘zin…
SHIROQNING KENGASHGA
BORISHI
Xalqning otasi – xoqon,
Rabning yerda ko‘lkasi.
U tadbir topmog‘i shart
Xavfda qolsa o‘lkasi.
Doro bosib kelmoqda
Shaklar Vatani tomon.
Qabila boshliqlarin
Saroyga yiqqan xoqon.
Mashvarat ko‘p qizigan,
Xoqon so‘rar birma-bir:
Bu baloga ne chora?
Bu kulfatga ne tadbir?
Birov der: Dorodan zo‘r
Dunyoda yo‘q shahanshoh.
Biz taslim bo‘laylik-da,
Undan topaylik panoh.
Doro tomon sotilib
Ketdi uch-to‘rt qabila.
Qon to‘kib yurmaylik-da,
Bosh egaylik bir yo‘la.
Yo‘q, der birov, biz axir
Shak degan xalq bo‘lamiz.
Kurashamiz, yo yengamiz,
Yo hammamiz o‘lamiz.
Bu dunyo keng, der birov,
Qandayin zo‘r joylar bor.
Bo‘liq-bo‘liq yerlar-u
Uzun-uzun soylar bor.
Doro qadami yetmas
Ul joylarga ketaylik.
Boshqa vatan topaylik,
Boshqa bir yurt tutaylik…
Hech bir tadbir ma’qulmas,
Xayolga tolgan xoqon.
Ayni shu payt saroyga
Kirib keldi bir cho‘pon.
Shunday qaltis mahali,
Qil uzra turganda jon,
Bunday kengashda senga
Balo bormi, hoy cho‘pon?!
Xoqon der: “Bu kim o‘zi,
Aql-u hushdan yiroqmi?!
“Bu Shiroq, – der allakim, –
Oddiy cho‘pon – Shiroq-ku!”
Xoqon der: “Yurtga ajal
Chovut solib turgan payt,
Bizning kengashni buzib
Nega kelding, cho‘pon, ayt?”
Shiroq kengash ahliga
Tashladi bir-bir nazar.
Bu nigohda hayot bormi
Yoki o‘lim, alhazar.
G‘azab desang, bu nigohda
Chaqnab turar muhabbat.
Muhabbatning zamirida
G‘azabi bor qatma-qat.
Bu nigohga chiday olmay
Hamma yerga tikdi ko‘z.
Shiroq xoqonga boqib
Og‘ir-bosiq boshlar so‘z:
“Sizga bu yurt nechog‘lik
Aziz bo‘lsa, xoqonim,
Menga ham shuncha aziz,
Mening ham yonar jonim.
Martaba-yu mansabda
Farqimiz bor begumon.
Lekin yurt sevgisida
Tengdir xoqon va cho‘pon.
Izn etsangiz, – deb ko‘ksiga
Qo‘ydi Shiroq qo‘lini, –
Men dushmanni yengishning
Topdim bitta yo‘lini!”
Piq etib kuldi kimdir,
Tentak, dedi kim birov.
Saroydan bu jinnini
Quvlamoq kerak darrov.
Lekin xoqon ko‘p fozil,
Oqil-u dono edi.
“Xo‘sh, topding qanday tadbir,
Qani, cho‘pon, ayt!” – dedi.
“Boshliqlar chiqib ketsin,
Faqat o‘sha paytda man,
Bu tadbirni, bu sirni
Bitta sizga aytaman!”
Xoqon dedi: “Ey Shiroq,
Sening ko‘ngling bo‘lsin to‘q.
Mening bu boshliqlardan
Yashirguvchi sirim yo‘q!”
“To‘g‘ri, lekin bularning
Xotini, bolasi bor.
To‘g‘risi bor odamning,
Odamning olasi bor.
Shubham yo‘q boshliqlardan,
Lekin maqol borki, bas:
Uch kishi bilgan sirning
Aslo sirligi qolmas”.
Birdan saroy ichida
Zo‘r g‘alayon qalqidi.
“Xoqon, sizga tajovuz
Qilmoqchidir balki u?!
Xoqon, nahot ishonmay
Shuncha ashraf-a’yonga,
Ishonsangiz shu tezak
Hidlab yurgan cho‘ponga?!”
Ko‘rsaki Shiroq, hech kim
Ishonmaydi so‘ziga.
Tor keldi unga dunyo,
Qon quyildi ko‘ziga.
Qindan olib pichog‘in
G‘alat o‘yin boshladi.
Burni, ikki qulog‘in
Shartta kesib tashladi.
Bu dahshatdan bir lahza
Qotib qoldi olomon.
Shiroqning ust-boshiga
Tirqirab oqardi qon.
“Hoy, bo‘ling tez, – der xoqon, –
Bir odamni so‘ydirib
Nega qarab turibsiz,
Namat bosing kuydirib!”
Jarohatga namatni
Kuydirib bosishgan on,
Asta-sekin qon tindi,
O‘ziga keldi cho‘pon.
So‘ng chiqib ketdi hamma,
Cho‘pon-u xoqon qoldi,
Vatan deya atalgan
Yer bilan osmon qoldi.
Biri turib yuksakda
Adli bilan sochsa nur,
Biri qora ter to‘kib
Rizq-nasiba yetkazur…
Suhbat uzoq bormadi,
Tugamay bir chovgum choy,
Shiroq saroy ichidan
Chiqib keldi, hoynahoy.
Bilmam, ne dedi Shiroq,
Xoqon unga ne dedi?
Chunki o‘sha saroyda
Men o‘zim ham yo‘q edim…
SHIROQ DORO HUZURIDA
Shaklar yurti, go‘zal diyor,
Ta’rifingga yo‘qdir so‘z.
Har yov seni qildi havas,
Har bosqinchi tikdi ko‘z.
Ko‘klami jannat kabi,
Yozlari bir tush o‘lka.
Kuzi oltinning o‘zi,
Qishlari kumush o‘lka.
Yuraklarga o‘t solgan
Misli o‘t-otash Vatan.
Falakning andozasi,
Osmonga tutash Vatan.
Yerga suqsang ko‘karar
Cho‘ponning tayog‘i ham…
Mana, seni toptadi
Doroning oyog‘i ham.
Minglab chodir tikilgan,
Qoq o‘rtada qarorgoh.
Kulgu o‘rlar falakka,
Ko‘kka o‘rlar zor-u oh.
Lashkar uchun xizmatda
Minglab cho‘ri, qul edi.
Forslar g‘alabadan mast,
Ishratga mashg‘ul edi.
Oson kechgan janglardan
Doro shod edi juda.
Chodirida – a’yonlar,
O‘yin-kulgu avjida.
Shu payt kirib bir posbon
Bukildi, ta’zim qildi.
O‘pdi Doro etagin,
Oyog‘iga yiqildi.
Dedi: ”Kelmish bir yigit,
Maymun yig‘lar holiga.
Ruxsat so‘rar kirgali
Bu dargohi oliyga!”
“Kim ekan u? – der Doro,
Norozi nigoh tashlab, –
Xo‘p, qurolin oling-u,
O‘zini keling boshlab”.
Kirib keldi bir jonzot,
Odamlik siyog‘i yo‘q.
Qo‘l-oyog‘i, boshi bor,
Burni yo‘q, qulog‘i yo‘q.
Aysh ichra bu Doroga
Juda xunuk ko‘rindi:
Qaydan kelmish g‘o‘laga
Qo‘ndirilgan bu mo‘ndi?
“Xo‘sh, kimsan, nega kelding,
Bu ne turq-u tarovat!?”
“Shohim, men bir cho‘ponman,
Izlab keldim adolat!
Qabilamni shak derlar,
Otimni derlar Shiroq.
Xalqim ham, xoqonim ham
Qadrim bilmadi biroq!”
“Nega?”
“Sizning bu yurtga
Kirganingiz bilgan on,
Qabila boshliqlarin
Kengashga yig‘di xoqon.
Birov dedi, Doro zo‘r,
Bundan ko‘chib ketamiz,
Uning oyog‘i yetmas
Joylarni yurt etamiz.
Birov dedi, biz unga
Bosh egmaymiz hech qachon.
Kurashamiz qolguncha
Toki so‘nggi tomchi qon.
Men ularning fikriga
Qarshi chiqdim banogoh.
Dedim, Dorodek odil
Olamda yo‘q shahanshoh.
Bundan ko‘chib ketsak biz,
Kim sig‘dirar yeriga.
Bu dunyoda yo‘q axir
Biror makon beega.
Shundayin zo‘r shoh bilan
Jangga kirib netamiz?
Bekor-u behudaga
Biz qirilib ketamiz.
Xoqon so‘rdi, xo‘sh, o‘zing
Ne deysan, ayt-chi, Shiroq.
Dedim, hammasidan ham
Taslim bo‘lsak yaxshiroq.
Doro kabi zo‘r shohga
Biz cho‘ri, qul bo‘laylik.
Kiraylik panohiga,
O‘lpon desa – to‘laylik.
Biroq buni eshitgach,
Xoqonga larza tushdi.
Uning buyrug‘i bilan
Quloq-burnim kesishdi.
Yurtimda topmay qadr,
O‘z elimdan o‘kinib,
Sizning huzuringizga
Qochib keldim yukinib…”
Doro Shiroqqa boqdi
Nafrat, hazari bilan.
A’yonlarga yuz burdi
Savol nazari bilan.
Ta’zim ila izn olgach,
So‘z boshladi bosh vazir:
“O‘z Vatanin sotgan kas
Do‘st bo‘lmas bizga, axir.
Bundaylarning ko‘nglida
Ilon pusib yotadi.
Payti kelsa bizni ham
Boshqalarga sotadi”.
Lashkarboshi Ranosbat
Der: ”Balki bu josusdir.
Ikkilanmay boshini
Shartta uzmoq joizdir?”
Shiroq dedi: “Siz meni
Ayblamangiz beasos.
Tangrim haqqi, yurakda
Yonmoqdadir o‘ch, qasos.
Men o‘limdan qo‘rqmasman,
Ming afsus, ming nadomat,
O‘lsam, ko‘ra olmasman
Tiklanganin adolat”, –
Cho‘pon g‘am-alam bilan
Boshin quyi egadi.
Doro: “Xo‘sh, sening bizga
Qanday foydang tegadi?”
Shiroq der: “Tangrim guvoh,
Aldab nima qilaman?
Ular qayda zo‘r qo‘shin
To‘plaganin bilaman.
O‘ldirsalar, mana – bosh,
Yo‘q e’tiroz, yo‘q so‘zim.
Ishonsalar, u joyga
Boshlab borayin o‘zim”.
“Olib chiqing cho‘ponni, –
Dedi Doro betoqat, –
Uni ko‘z qorasidek
Ehtiyot qiling faqat.
Ul-bul yegulik bering
Bu badbaxt nobakorga.
Ertaga biz kengashib
Kelurmiz bir qarorga!”
Shohning qovog‘i soliq,
Ko‘zlari xunxor edi.
Lek bu ko‘zlar ostida
Bir mamnunlik bor edi.
O‘z xalqidan o‘ch-qasos
Qilayotir talab-a!
Shohim, yaqindir zafar,
Juda yaqin g‘alaba.
So‘rmoqchiydim Dorodan
Bir haqiqat, bir haqni:
Yaxshiroq bilasizmi,
Shohim, o‘zi bu xalqni?
Biroq ayshdan bosh karaxt,
Ko‘zlarida g‘ubordir.
Menga qarab turmasdan
Kengash boshlab yubordi…
DORO LASHKARINING
SHIROQ YETOVIDA YO‘LGA
TUSHISHI
Tongda Doro chodirga
To‘plab ashraf-a’yonni,
Amr ayladi: “Keltiring
O‘sha badbaxt cho‘ponni!”
Shiroq keldi. Doroning
Ko‘zlarida yonar shaxt:
“Men dushmanning ustiga
Yurish uchun qildim ahd.
Aldar bo‘lsang, bilib qo‘y,
Ko‘zlaringni yoshlayman.
Mana shu qilich bilan
Boshing uzib tashlayman!”
Shiroq dedi: “O‘ch olmoq
Bor ekan bu yoziqda.
G‘amlangiz yetti kunlik
Pichan, suv va ozuqa.
Yettinchi kun deganda
Bir ma’voga yetamiz.
Dushmanning lashkarini
Yer-la yakson etamiz!”
Hozir qilindi bir-bir
Shiroqning aytganlari.
Cho‘pon yo‘lboshchi bo‘ldi,
Ortda – Doro lashkari.
Doroga go‘yo cho‘pon
Zo‘r bir suyunchi edi.
Hammaning yuragida
Zafar ilinji edi.
Kimningdir ko‘z oldidan
O‘tar qiz-u xotinlar.
Kimdir sanar xayolan
Jaraq-jaraq oltinlar.
Kimlar yalar lablarin
Bol yegandek bemalol.
Kimdir, qancha qul qilsam,
Deya surardi xayol.
Telba ochko‘zlik bilan
Yonar Doroning ko‘zi.
Go‘yo yotar poyida
Butun dunyo, yer yuzi.
Ikki kun yo‘l bosishdi,
Oldinda – sarbon Shiroq.
Gullagan vodiy tugab,
Cho‘l boshlandi qovjiroq.
Bir taqir yerga boqib,
Bir ko‘z tashlab osmonga,
Gumon bilan shahanshoh
Tikildi-ku cho‘ponga.
“Parvo qilmang, – der Shiroq, –
Shohim, qilmang e’tibor.
Oraliqda besh kunlik
Kattagina sahro bor.
Shundan o‘tsak bir joy bor –
Jannatlarning jannati.
Ana shunda keladi
Qo‘shiningiz navbati”.
Xuddi Shiroq aytgandek
Sahro boshlandi lov-lov.
Qum sochar jazirama,
Osmon yog‘dirar olov.
Uyurmada chang-to‘zon
Raqqosadek o‘ynardi.
G‘ijirlar har tishlam non,
Meshlarda suv qaynardi.
Saksovuldan lol boqar
Echkiemar tasqara.
Yumronlar ta’zim ila
Qilar edi masxara.
Toshbaqa kosasiga
Tortib olgan boshini.
Ilonlar qochib qolar
Sudragancha loshini.
Ko‘kda to‘rg‘ay muallaq –
Izhor etar dilini.
Kim ham tushungay axir
Bu sahro bulbulini.
Qurib qolgan quduqdan
Par-r etib uchar ukki.
Cho‘lchumchuq chivirlaydi –
“Chikki-pukki, chik-pukki”…
“Qayt-qayt” deya havoni
Kesadi qirg‘iyaklar.
Unda-munda sochilib
Yotar oppoq suyaklar.
Borgan sari qo‘shinda
Mashaqqat ortar edi.
Go‘yo ulkan ajdaho
Domiga tortar edi.
Otlar tiziga qadar
Qumga cho‘kib boradi.
Hamma bundoq sahroni
Qarg‘ab, so‘kib boradi.
Ha, insonni mashaqqat
Goho jondan to‘ydirar.
Dubulg‘a-yu sovutlar
Tekkan joyin kuydirar.
Sabrning ham kosasi
Asta to‘la boshladi.
Oltinchi kun deganda
Otlar o‘la boshladi.
Tugarmikan bu azob,
O‘tarmikan bu kunlar?!
Bosib ketdi falakni
O‘laksaxo‘r quzg‘unlar.
Taskin beradi Doro
Toliqqan cherigiga.
Otdan ayrilgan jangchi
Mingashar sherigiga.
Faqat Shiroq ot uzra
Bardam borar iz olib.
Xuddi qoya ustida
Turgan burgut misoli.
Olti kun davom etdi
Inson va muhit jangi.
Nihoyat yetib keldi
Yettinchi kunning tongi.
Yana o‘sha jazira,
Yana o‘sha qum-to‘zon.
Doro so‘rar: “Sen aytgan
Ul vodiy qayda, cho‘pon?
Mana, o‘sha aytganing –
Olti kun ham o‘tdi-ku.
Muhlat tugadi, axir,
Yettinchi kun yetdi-ku?!”
“Shohim, qurol-aslaha
Og‘irlik qildi bizga.
Tez orada yetamiz
Shaksiz, manzilimizga”.
Dosh bermay bu azobga,
Hattoki to‘yib jondan,
Kimdir tashlar nayzasin,
Kim voz kechar qalqondan.
Pichanlar tugab bo‘lgan,
Qurib bitgan kuch-mador.
Na meshlarda suv bordir,
Kajavada na non bor.
Amringga shak yo‘q, Tangrim,
Tangrim, qoyil ishingga.
Qo‘shinga tegdi o‘lat
Borar-bormay peshinga.
Banda bilmas – qayda hayot
Va qayerda qazo bor.
Har jabrga bor javob,
Har zulmga jazo bor.
Qo‘ymasayding sen agar
Har bir nafsga bir qopqon,
Bu dunyoni yutardi
O‘sha nafs degan o‘pqon.
Go‘yo odam tomosha
Qilgandek chumolini,
Sen ham ko‘rib turarsan
Har bandaning holini.
Mana, buyuk shahanshoh
Hali jang qilmay turib,
Qo‘shinining yarmidan
Turibdi-ku ayrilib.
Yovga qarshi kurashar
Yurtingdagi sahro ham.
Nihoyat aldanganin
Anglab yetdi Doro ham…
Bitta boshda bir o‘lim,
Shohim, ne g‘am chekasan.
Faqat alam qiladi
O‘lib ketsang bekafan.
Oqsa-yu sarin suvlar
Qaydadir bu dunyoda,
Alam qilar sen tashna
O‘lib ketsang sahroda.
Qaylardadir bog‘-rog‘lar
Yotsa mevaga to‘lib,
Alam qilar o‘lganing
Qora nonga zor bo‘lib.
Kimdir chaman og‘ushida…
E-voh, dunyo, voh, olam.
Sen jasadlar orasida…
Alam qiladi, alam…
SHIROQNING G‘ALABASI
Ichin it tirnasa ham,
Sir boy bermasdan biroq,
Doro so‘rar: “Cho‘ponim,
Manzil yaqinmi, yiroq?”
Birdan bosdi sahroni
Bir qahqaha – telbavor:
“Yetib keldik, shahanshoh,
Shu yer – men aytgan diyor.
Qoq sahro o‘rtasiga
Men seni olib keldim.
Shundoq buyuk qo‘shindan
Bir o‘zim g‘olib keldim.
Bir o‘zim zo‘r lashkarni
Yengmoqqa bo‘ldim qodir.
Endi qayon yursang ham,
Yetti kunlik sahrodir!”
Ranosbat g‘azab bilan
Qilichini sug‘urdi.
Doro uni to‘xtatdi,
Doro oraga kirdi:
“Shiroq, mayli, Vataning
O‘zingga siylov, faqat,
Suv tomon boshla bizni,
Suvning yo‘lini ko‘rsat.
Tegmaymiz mo‘yingga ham,
Bizga yurting kerakmas.
Biror suvli quduqqa
Bizni boshlab borsang bas!
Hoy, keltiring Shiroqqa
Bo‘lsa qancha mol-dunyo!”
Bir lahzada tog‘ bo‘ldi
Dur-u marvarid, tillo.
Shiroq esa guldirab
Qahqaha urar hamon:
“Bir o‘zim g‘olib chiqdim!
Vatanim qoldi omon!..”
Sahro yomon kuydirar,
Hech bir imdod yo‘q edi.
Shiroq qahqaha urar,
Undan najot yo‘q edi.
Doro turardi karaxt,
“Bir oddiy cho‘pon!.. Nega?!”
Ranosbat kelib qilich
Soldi Shiroq bo‘yniga.
Go‘yo chaqmoqdan chinor
Ikkiga ajrab ketdi.
Tog‘dek quladi Shiroq,
Qonlari sachrab ketdi.
Doro boshin changallab
Qarg‘anar edi faqat:
“Yarmi jannat, yarmisi
Do‘zax bu yurtga la’nat.
Ming la’nat zaminiga,
Osmoniga ming la’nat.
Shundoq qo‘shinni yenggan
Cho‘poniga ming la’nat!..”
Shiroq qoni sahroni
Ol rangga qorar edi.
Lashkar esa muttasil
Qirilib borar edi.
Ufqqa cho‘kib borardi
G‘amdan qip-qizil quyosh.
Unga termulib turar
Yerda yotgan bitta bosh.
Botgan quyosh nurlari
Falakka sochiq qoldi.
Sahro ichra bir juft ko‘z
Manguga ochiq qoldi…
XOTIMA
Yillar o‘tib bormoqda
Bedabdaba, behasham.
Nega ma’yus tortaman
Lip-lip qilib yonsa sham?
Yashamoqdan ne ma’no,
Hayotning qadri nadir?
Chiroqqa o‘zin urgan
Parvona dardi nadir?
G‘am chekkali odamzot
Kelmas axir olamga.
Nega otlar dupuri
Meni chulg‘aydi g‘amga?
Nega mening dardlarim
Buncha mavhum, betizgin?
Qiynar qaysi xotira
Yog‘sa yomg‘irlar ezgin?
Nega alla eshitsam
Qonlarimga tushar o‘t?
Go‘yo kimnidir kutib
Yo‘llariga ko‘zim to‘rt.
Botib borarkan quyosh
Qizarib o‘z ufqiga,
Qaysi xotira qiynar,
Nega, nega…oh, nega?..
Oqshomlar ingrar shamol,
Sado kelur moziydan.
Ruhimga bir nur yog‘ar
Goh shahid, goh g‘oziydan.
Vatanni sevaman deb –
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=69386182) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.