Yay səhəri
Abbas Səhhət
Abbas Səhhətin zəngin yaradıcılığından məktəblilər üçün seçilmiş bu əsərlər toplusunda onun ən yaxşı şeirləri, təmsilləri, hekayələri və pyeslərinə yer verilib. Cavan yaşlarından ömrünün sonuna qədər müəllimlik etmiş, dərsliklər yazmış ədibin əsərləri həm pedaqoqlar, həm də şagirdlər üçün dəyərli mirasdır. Hörmətli müəllimlər, əziz məktəblilər və tələbələr, Abbas Səhhətin bu mirasının qədrini bilin!
Abbas Səhhət
Yay səhəri
“Səhhət olduqca həssas, şən və kövrək qəlbə malik bir şair idi. Ən kiçik, şən bir hadisə onda böyük bir sevinc doğurduğu kimi, ən əhəmiyyətsiz, həzin bir lövhə və hadisə də onda acı düşüncə, kədər və ruh sıxıntısına səbəb olurdu. Mühüm bir faciə isə onun bütün varlığını sarsıda bilirdi”,
– Abdulla Şaiq, şair-dramaturq
“Bu müdhiş, bu qorxunc vəlvəleyi-hadisat içində şair-təbib Abbas Səhhət də sükunətgahi-əbədiyyətə çəkilib getdi. Həm maddi, həm də mənəvi xadimi-millət olan Səhhət qardaşımızın üfuli-əbədisindən hənuz Qafqasiya türklərinin xəbəri yoxdur”,
– Məhəmməd Hadi, şair
ÖN SÖZ
XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında xüsusi xidmətləri olan Abbas Səhhət şair, nasir, dramaturq, tərcüməçi, maarif xadimi kimi tanınmışdır. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının inkişafı, maarifçi ideyaların formalaşmasında Abbas Səhhətin rolu böyükdür.
Mehdizadə Abbasqulu Əlabbas oğlu (Abbas Səhhət) 1874-cü ildə Şamaxı şəhərində ruhani ailəsində anadan olmuşdur. Şairin atası ədəbiyyatla maraqlanmış, Ətşan (Susuz) təxəllüsü ilə şeirlər yazmışdır. Atası Əlabbas kişinin, anası Seyid Ruqiyyənin ədəbiyyata, şeirə olan maraqları Abbas Səhhətin də formalaşmasına təsir göstərmişdir. İlk təhsilini mollaxanada alaraq ərəb, fars dillərini mükəmməl öyrənmiş, Şərq ədəbiyyatını mənimsəmişdir. Sonra Məşəddə ruhani, Tehranda isə tibb təhsili almışdır. 1901-ci ildə Şamaxıya qayıtdıqdan sonra xalqın böyük sevgisini qazanaraq “həkim Abbasqulu” adı ilə tanınmış və sənəti ilə əlaqədar olaraq “Səhhət” təxəllüsünü seçmişdir. Həmin dövrdə M.Ə.Sabir, A.Naseh, M.Tərrah kimi şairlərlə yaxından tanışlıq, Şamaxı şairlərinin bir araya gələrək məclis təşkil etmələri Abbas Səhhəti həkimlik sənətindən uzaqlaşdırmışdır. Abbas Səhhət 1906-cı ildə Şamaxıda açılmış realni məktəbə ana dili müəllimi təyin olunur. Geniş bilgiyə malik olan şair, məktəb islahatlarının aparılması, yeni təhsil ocaqlarının yaradılması, məktəblilərin dərslik ehtiyaclarının ödənilməsində səylə çalışır. 1909-cu ildə M.Mahmudbəyovla birgə “Yeni məktəb” dərsliyini tərtib edir. Bir çox mətbu orqanlarda çıxış edən Abbas Səhhət tərcüməçilik fəaliyyəti ilə də məşğul olmuş, M.Lermontov, A.S.Puşkin, İ.Krılov, M.Qorki, V.Hüqo və başqa şair və yazıçıların əsərlərini tərcümə etmişdir.
Həyatının son illərini ağır məhrumiyyətlər içərisində keçirən ədib, 1918-ci ildə ermənilərin Şamaxıda törətdikləri qətliam zamanı ev-eşiyini itirir, ailəsi ilə birlikdə doğma yurdunu tərk etmək məcburiyyətində qalır. Ədib 1918-ci ildə Gəncədə vəfat etmişdir.
Abbas Səhhət yaradıcılığının əsas hissəsini onun uşaqlar üçün yazdığı əsərlər təşkil edir. Bu da təbiidir. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində maarifçilik hərəkatının əsas qollarından biri olan təhsil islahatı, yeni məktəblərin açılması, uşaqların zövqünü oxşayan, onları məktəbə, təhsilə, elmə sövq etdirən bədii nümunələrə tələbat yaratmışdır. Dövrün ziyalıları dərs vəsaitləri, şeir və hekayələr yazmaqla bu boşluğu doldurmağa çalışırdılar. Şair də uşaqlar üçün qələmə aldığı şeirlərdə tərbiyəvi, əxlaqi, maarifləndirici mövzulara geniş yer verirdi. Şairin vətən sevgisinə, məhəbbətinə, əsrarəngiz gözəlliklərinin tərənnümünə, təbiət və onun ayrı-ayrı predmetlərinin aydın, təfsilatlı təsvirlərinə həsr olunmuş şeirləri poeziyasının əsas tematikasını təşkil etməklə yanaşı qısa, sadə, aydın dili, ifadə zənginliyi ilə diqqəti cəlb edirdi. Bu şeirlərdən “Vətən”, “Yay səhəri”, “Quşlar”, “Cücələr”, “İlk bahar”, “Bağça” və s. şeirlər klassik uşaq ədəbiyyatımızın qızıl fondunda yer alan nümunələr sırasındadır. Şairin “Vətən” şeiri romantik vüsəti, vətənə ünvanlanan sevgi hisslərinin təbiiliyi, emosionallıqla ifadəsi baxımından seçilir və sevilir.
Könlümün sevgili məhbubu mənim,
Vətənimdir, vətənimdir, vətənim.
Vətənim verdi mənə nanü nəmək.
Vətəni, məncə unutmaq nə demək!
Anadır hər kişiyə öz vətəni,
Bəsləyib sinəsi üstündə onu.
Südüdür kim, dolanıb qanım olub,
O mənim sevgili cananım olub,
Saxlaram gözlərim üstə onu mən.
Ölərəm əldən əgər getsə Vətən.
Abbas Səhhətin kiçik yaşlı uşaqlar üçün yazdığı şeirlərinin hər bir təsvirə gətirdiyi obyektlə bağlı əhatəli bilgi, təəssürat zənginliyi var. Şair balaca oxucunu məlumatlandırmağa, müxtəlif təbiət hadisələri, varlıqları haqqında onlarda maraq oyatmağa, təsəvvürlərini genişləndirməyə çalışır. Onlarda ətraf aləmə sevgi, diqqət, məhəbbət hissi aşılayır. Şairin “Yaz”, “Yay”, “Qış”, “Cücələr”, “Ana və bala”, “İlk bahar”, “Quşlar”, “Köç”, “İki dana” və s. şeirləri bu cəhətdən seçilən nümunələrdəndir. Bu şeirlərin əksəriyyətində qısa, yığcam cümlələr, sadə və aydın dil, musiqi ahəngi duyulur.
Quşlar, quşlar, a quşlar!
Qaranquşlar, a quşlar!
Cəh-cəh vurun burada,
Gah yerdə, gah yuvada.
Abbas Səhhət şeirlərinin hər birində dolğun lövhə, təsvir və təəssürat zənginliyi var. Ayrı-ayrı fəsillərə həsr olunmuş bədii nümunələrdə şair təkcə müəyyən fəslə aid tipik lövhələr, təsvir yaratmır, xalqın güzəranını, gündəlik həyat və yaşam tərzini, məişətini, adət-ənənənəsini də həmin təsvirlərdə canlandırır. Şairin “Yaz”, “Payız çağında”, “Qış”, “Yay səhəri”, “Yaz gecəsi” və s. şeirləri bu cəhətdən əhəmiyyətlidir.
Od tutub qırmızı atəşlə yenə yandı üfüq,
Şəfəqin qırmızı rəngilə işıqlandı üfüq.
Bir qədər çaydan uzaq, od qalamış dağda çoban,
Oyadır öz sürüsün otlaya yaylaqda çoban....
Gün çıxır, göydə bulud qırmızı rəngə boyanır,
Kəndlilər çox yorulub, uykudan indi oyanır.
Abbas Səhhətin uşaqlar üçün yazdığı şeirləri içərisində təmsilləri də xüsusi yer tutur. Onun “Sərçə və qarğa”, “Tülkü və qurd”, “Ayı və şir” təmsilləri bu gün də uşaq ədəbiyyatımızın klassik nümunələri sırasında yer almaqdadır. Dövrün eybəcərliklərini, insan münasibətlərində və əlaqələrindəki naqislikləri, cəmiyyətdə mövcud olan mənfilikləri qısa, yığcam formada, alleqorik şəkildə uşaqlara göstərməklə onları pis əməllərdən, vərdişlərdən uzaqlaşdırmaq, tərbiyə etmək bu təmsillərin əsasını təşkil edir.
Şeirlərində olduğu kimi yazıçının hekayələri də canlı, real təsvirlər, məişət səhnələri, yığcam, aydın ifadə tərzi ilə yadda qalır. Ədibin hekayələrində ictimai həyatın, dövrün reallıqları, cəhalət və avamlıq (“Cərrahlıq”), müharibə vəhşətinin qurbanına çevrilən kimsəsiz, yoxsul insanların mənəvi-psixoloji əzabları, yurd-yuvasından didərgin düşmüş, bütün əzizlərini itirən Həmid kişinin göz dikdiyi bircə nəvəsinin faciəsi (“Bədbəxt ailə”), müharibənin qurbanına çevrilən, evi viran qalmış, yurd-yuvasını itirmiş, balaları pərən-pərən düşmüş Həlimə ananın (“Qaragünlü Həlimə”) iztirabları, əzab və yaşantıları canlı, dramatik, real boyalarla əks olunmuşdur.
Abbas Səhhətin dramaturji fəaliyyəti o qədər də geniş olmamışdır. “Cəhalət səmərəsi, yaxud bir yetimin xoşbəxtliyi” onun ilk uşaq dramlarındandır. Pyesdə məktəb həyatı, uşaqların təhsil dalınca göndərilməsi və təhsilimizin inkişafındakı çətinliklər əks olunmuşdur. Dramda bir-birinə zidd iki qüvvə qarşı-qarşıya qoyulmuşdur. Bir tərəfdə yeni, təriqqəpərvər qüvvələrin təmsilçisi olan Faiq Əfəndi və onun iki tələbəsi, Saday və Əsəd, digər tərəfdə isə nadan Dadaş kişi təsvir olunur.
Faiq Əfəndi istedadına, bacarığına inandığı Əsədi çətinliklə bir yer aldığı Qori Seminariyasına göndərmək arzusunu onun atası Dadaş kişiyə bildirir. Məsələnin mahiyyətini dərk etmək iqtidarında olmayan Dadaş kişi nadanlığından bu təklifə qarşı çıxır və oğlunu təhsil dalınca göndərməkdən imtina edir. Belə olduqda Faiq Əfəndi Əsədin yerinə kimsəsiz, yetim Sadayı Qori Seminariyasına göndərmək qərarına gəlir və ona xeyir-dua verərək deyir: “Get, əzizim! Ümidvaram ki, az bir vaxta kamil bir insan olub öz vətəninə qayıdarsan. Vətən və millətinə xidmət edərsən. Get, elmin nuru ilə nurlan və camaata bildir ki, elm və mədəniyyət insanı xoşbəxt edər”.
“Yay səhəri” kitabında “Cəhalət səmərəsi, yaxud bir yetimin xoşbəxtliyi” əsəri ilə yanaşı, “Neft fontanı”, “Nağı və Tağı” pyesləri də yer almışdır.
XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində şair, nasir, dramaturq, tərcüməçi, pedoqoq kimi tanınan Abbas Səhhətin uşaqlar üçün yazdığı yığcam, sadə, aydın ifadə tərzi ilə seçilən poetik nümunələri, nəsihətamiz, tərbiyələndirici əhəmiyyətə malik təmsilləri, dövrün reallıqlarını, insanların mənəvi-psixoloji yaşantılarını tünd və real boyalalarla əks etdirən hekayələri, təhsilin inkişafı istiqamətində rast gəlinən çətinlikləri, dövrün ictimai-siyasi həyatını əks etdirən pyesləri bu gün də öz dəyərini itirmir və uşaq ədəbiyyatımızın inkişafında əhəmiyyətini qoruyub saxlayır.
Günay Qarayeva
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Şeirlər
YAZ
Qızışdırar bahar ayı yerin, göyün havasını,
Dəyişdirər, tünüklədər xəlaiqin[1 - Xəlaiq – burada: bütün canlılar] libasını.
Bəzəklənir, düzəklənir, bağın fəzası rənglənir,
Yaşıllanır, həm allanır, şükufələr[2 - Şükufə – açılmış gül, çiçək] çiçəklənir.
Bitər çəməndə lalələr, əlində al piyalələr,
Səhər zamanı dürr kimi düşər ot üstə jalələr.
Sürü-sürü qoyunları çoban yamacda otladar,
Alar ələ papağını, oxur şikəstə, fit çalar.
İnək, camış, qoyun, quzu çıxar naxırda otlağa,
Köçər arandan el, gedər yavaş-yavaşca yaylağa.
Taxıl yerin şum eyləyib əkin əkər əkinçilər,
Əlində dəryaz ot biçər mayıs[3 - Mayıs – may ayı] ayı biçinçilər.
YAY
Təmuz[4 - Təmuz – iyul ayı] ayında dan yeri ki, başlayar açılmağa,
Səmaya doğru qırmızı alov durar saçılmağa.
Kəsər qərarü taqətin yayın havası quşların;
Qaçar ağaclar altına, gələr sədası quşların.
Divar dibində kölgədə xoruz, toyuqlar uyqular,
Naxırçılar qaramalı sürüb sərin suya salar,
Bürünməsilə alnının tərin əkinçilər silər,
Hərarətin sərinlədən havada bir külək dilər.
Yavaş-yavaş dəyər, yetər ləzzətli, dadlı meyvələr,
Gilasü albalı, kahı, xoş iyli sarı heyvalar.
Biçər biçinçi arpanı, döyər əkinçi xırmanı,
Çuval-çuval döyüb yığar əkinçi arpa-buğdanı.
Əgər ki, yayda zəhməti əkinçinin ziyad[5 - Ziyad – artıq] olur,
Ziyad olursa, qış günü o da qədr şad olur.
PAYIZ ÇAĞINDA
Payız çağında hər səhər soyuq-soyuq külək əsər.
Ağaclara, budaqlara dəyəndə yarpağın tökər,
Xəzan ayında meyvələr şüru[6 - Şüru – işə başlama] edər savılmağa[7 - Savılmaq – sovulmaq sözünün təhrif olunmuş forması, mənası hansısa bitkinin mövsümünün bitməsi, həmin meyvənin, və ya tərəvəzin qurtarması].
Bazara turp, kök, kələm, soğan gələr satılmağa,
Küləkli qar, yağış yağar uzun-uzadı yaylağa.
Köçər o vaxt el-oba, enər tamamı qışlağa,
Gündüzlərin qısalması yetər bu vaxt qayətə.
Gecələrin uzanması yetər o dəm nəhayətə,
O vaxt şəhrü qəryənin[8 - Qəryə – böyük kənd, kiçik şəhər] məkatibi güşad[9 - Güşad – genişlik, açıqlıq] olur.
Oxumağa uşaqların həvəsləri ziyad olur.
QIŞ
Payız çatanda axıra boranlı, qarlı qış yetər,
Soyuq, yağış, küləkli qar xəlaiqi məlul[10 - Məlul – bezmiş; kədərli, qəmli] edər.
Havanın onda artırar soyuqluğunu günbəgün,
Ağacların vərəqləri düşər, xəzəl olar bütün.
Donar şirin sular bütün, düşəndə şaxta onlara,
Məşəqqət ilə sındırıb qarı yığarlar anbara.
Dəyirman işləməz, donar, gəliş-gediş çətinlənər,
Bazarda nırxı[11 - Nırx – ən zəruri ehtiyacları təmin edən mallara hökumət orqanları tərəfindən qoyulan qiymət] şeylərin o dəm ziyadə yüksələr.
Qopanda qarlı fırtına cahanı tar-mar edər,
Qırar, yıxar ağacları, qiyamət aşikar edər.
Sükuta dalıyor meşə, cahanı başqa hüzn alar,
Qar üstə ol zaman fəqət qırıldaşar da qarğalar.
Qaçarlar isti yerlərə tamam quşlar ol zaman
Bizimlə qışlayar fəqət dolaşa, sərçə, sağsağan.
Geyər cırıq bürünməsin soyuqda titrəyər, əsər,
Gedər odunçu meşəyə, ağac qırar, odun kəsər.
TƏBİƏTİN GÜLMƏSİ
Yaz gəldi, bahar oldu, qışın şiddəti getdi,
Qar bitdi, külək yatdı, soyuq axıra yetdi.
Gün çıxdı, işıqlatdı yazın çənli havasın,
Tərk etdi hava tutqun olan tirə libasın.
Göy səmti açıldıqca könüllər də açıldı,
Dünya üzünə zövq, səfa endi, saçıldı.
Çöllər, dərələr dürlü çiçəklərlə bəzəndi.
Dağdan, qayadan qar əridi, çaylara endi.
Güldükcə təbiət, açılır min cürə güllər,
Quşlar da bu əhvalı görüncə sevinirlər.
Göy səmti açıldıqca könüllər də açıldı,
Dünya üzünə zövq, səfa endi, saçıldı.
BAĞÇA
Göyərin, göy çəmənlərim, göyərin,
Sünbülüm, yasəmənlərim, göyərin.
Açılın, iyli güllərim, açılın,
Allı-əlvanlı güllərim, açılın.
Yetişin, meyvəciklərim, yetişin,
Saralın, heyvacıqlarım, yetişin.
Mənə bir sevgili qonaq gələcək,
Gələcək, bilmirəm, haçaq gələcək.
Gələcəkdir babam mənim yanıma,
Baxacaq allı-güllü bostanıma.
Gəzəcəkdir qədəm-qədəm bağımı,
Görəcəkdir üzümlü çardağımı.
Dərəcək dadlı meyvələr, yeyəcək.
Mənə min dəfə mərhaba deyəcək:
– Maşallah, nə yaxşı qabilsən,
Bağcavanlıqda xeyli kamilsən.
Darayıb, su verib calaqlamısan,
Şaxtadan qışda yaxşı saxlamısan.
YAY GECƏSİ
Axşam oldu, gün batdı, şamlar yandı,
Ta səhərdən axşamacan durmadan.
Gün altında tər tökərək çalışan
Əkinçilər, biçinçilər uzandı.
Yorğun-arğın hərə bir yanda yatır.
Hər şey sakit, hər yer səssiz-səmirsiz,
Ancaq hünü, milçəklərin vız-vızı,
Bu sükutu pozur… Əkinçi qızı.
Uykuda[12 - Uyku – yuxu] bürküdən, milçəkdən girsiz,
Qollarını bu yan, o yana atır.
Var bu kənddə yenə elə yoxsullar,
Nə cütü var, nə kotanı, nə kəli.
Ölmək istər, yetişməyir əcəli,
Allahpayı dilər, ağlar, zoqquldar.
Axşamacan xırmanları dolaşır.
Ey insanlar, fərz deyilmi, bizlərə,
Rəhm eyləmək, əl tutmaq acizlərə?
Onların da var buz kimi ürəyi,
Bir arzusu, bir eşqi, bir diləyi.
Onlar sizdən daha artıq çalışır,
Yaşamaqçın hər zəhmətə alışır.
YAY SƏHƏRİ
Əkinçilər, – yay gecəsiydi kənddə –
Yorğun-arğın yeni çimir etmişdi.
Arvad, uşaq xırmanlarda, həyətdə
İşdən qurtarmış, uykuya getmişdi.
Birdən xoruzlar hinlərdə banladı,
Qarı nənə sübh olduğun anladı.
Səs eylədi, – oyandı oğlu, əri,
Əsnəyərək qalxdı yataqdan bunlar,
Çağırdılar nökərləri, rəncbəri,
Oyandılar səsə qohum-qonşular.
Azan səsi gəlir minarələrdən,
Çıxır çölə xəlayiq darələrdən[13 - Dar – ev, bina; məkan, yer].
Böyük-kiçik, rəiyyət, xanım, ağa,
Yapışdılar hər biri bir peşəyə.
Gəlin gedir inəkləri sağmağa,
Odun gətirməyə nökər meşəyə,
Biri gedib ələf tökür kəllərə,
Biri baxır xırmandakı vəllərə.
Günəş çıxır, dağdan uçur dumanlar,
Həvəslə istinin, tozun içində.
Çalışırlar bu bir yığın insanlar
Xırmanlarda, tarlalarda, biçində.
Bu zəhmətlər şərh olunmaz, uzundur,
İnsaniyyət həp bunlara mədyundur[14 - Mədyun – minnətdar].
ƏKİNÇİ NƏĞMƏSİ
Darı, küncüd, arpa, buğda əkməsəm,
İlin üç fəslində zəhmət çəkməsəm,
Ac qalmazmı gözəl, məsum uşaqlar?
Mənsiz kətan, kəndir verməz zəmilər,
Çadırsız yelkənsiz qalar gəmilər,
Nazik donsuz yayda uşaqlar ağlar.
Suvarmasam, yanar otlar, çiçəklər,
Ac qalanda süd verməsə inəklər,
Nədən olar şor, pendir, yağ, qaymaqlar?
Ot biçməsəm, qırılmazmı qoyunlar?
Hardan olar hasil o vaxtı yunlar?
Qışda nədən olar kürklər, papaqlar?
Əkinçi hər kəsdən artıq çalışar,
Onun əməyilə insanlar yaşar.
Qida verər məxluqata torpaqlar.
QIŞ
Bir az əvvəl sağa-sola uça-uça fırlanan,
Parça-parça qarlar indi yavaş-yavaş düşüyor.
Buruq-buruq bacalardan çıxır tüstü, ağ duman,
Küçələrdə it soyuqdan zingildəyir, üşüyor.
Hərdən külək qalxır, yerdən qarı qapıb sovurur,
Gəlib-gedən insanların üz-gözünü qovurur.
Dağı, daşı qar büsbütün ağ kəfənə bürümüş,
Pəncərənin şüşələri buz bağlayıb donmuşdur.
Dəyirmanın, bulaqların suyu donmuş, qurumuş,
Sərçə, dolaşa yem axtarır, qar üstünə qonmuşdur.
Dövlətlilər isti evdə rahat yeyib yatırlar,
Un almağa ac, yazıqlar paltar-palaz satırlar.
Allahpayı diləyəni acıqlanıb söyürlər,
“Allah versin, get kəsb elə”, – deyib hər kəs rədd edir.
“Acam, donub ölməkdəyəm” desə, qovub döyürlər.
Bir deyən yox fəhləliyə bunlar getmir, kim gedir?
Bu yazıqlar deyilmidir fabriklərdə çalışan,
Lağımlarda külüng çalan, zəhmətlərə alışan?!
YAY SƏHƏRİ
Od tutub qırmızı atəşlə yenə yandı üfüq,
Şəfəqin qırmızı rəngilə işıqlandı üfüq.
Bir qədər çaydan uzaq, od qalamış dağda çoban,
Oyadır öz sürüsün otlaya yaylaqda çoban.
Yumuşaq göy çəmənin üstə düşüb şeh gecədən,
İsti yoxdur, hələ var bir balaca meh gecədən.
Ağ dumanlar ucalır göy üzünə dağlardan.
Çox sərindir havası, keçmə bu yaylaqlardan.
Gün çıxır, göydə bulud qırmızı rəngə boyanır,
Kəndlilər çox yorulub, uykudan indi oyanır.
Pəyədən mal-qaranı bəzi çıxardır qırağa,
Bəzi səhrayə gedir işləməyə, bəzi bağa.
TƏRƏQQİ VƏ TƏBİƏTİN QANUNU
Yay fəsliydi, bir gün axşam çağında
Gəzişirdim Qız qalası dağında.
Bir-bir baxırdım ol köhnə asara[15 - Asar – əsərlər; hadisələr].
Viran olmuş sura[16 - Sur – şəhər divarı, qala divarı], bürcə, hasara.
Qərib-qərib, mübhəm-mübhəm[17 - Mübhəm – qeyri-müəyyən, aydın olmayan] xəyallar
Gəlirdi fikrimə dürlü suallar.
Deyirdim ki, dünya bir şəxsə bənzər,
Doğar, törər, nümüvv[18 - Nümüvv – böyümə, yetişmə, inkişaf etmə] edər, yüksələr.
İnsan kimi hər dövrə bir az yaşar,
Sonra yavaş-yavaş ixtiyarlaşar.
Ölər, qalar bir-iki viranəsi,
O da olar bayquşların lanəsi[19 - Lanə – yuva].
Bir müəyyən qanun üzrədir həyat,
Bir doğuş, bir təkamül, bir inhitat[20 - İnhitat – tənəzzül].
Böylə qoyulmuş aləmin binası,
Dəyişməkdir tərəqqinin əsası.
Dəyişmək olmasa, tərəqqi olmaz,
Təbiətin bu qanunu pozulmaz.
Dəyişməklə mümkün olur təkamül,
İnsan doğar, törər, edər tənasül.
Təbiətdən gərək alınsın ibrət,
Təcəddüdlə[21 - Təcəddüd – yeniləşmə, təzələnmə] olur bəqai[22 - Bəqa – daimi, əbədi]-millət.
Dünyanın əvvəlindən ta bu halə,
Aləmdə olmuş min-min istihalə[23 - İstihalə – bir haldan başqa hala keçmə, halını dəyişmə].
Hanı əski Roma, əski yunanlar?
Hanı əski tərəqqilər, imranlar[24 - İmran – abadanlıq, tərəqqi, rifah]?
Min-min belə saysız binalar yıxmış,
Sonra yeni bir mədəniyyət çıxmış.
Hanı əski asurilər, kəsrilər?
Hanı əski kəldanilər, misrilər?
Cümləsini məhv eyləmiş zəmanə,
Hər birindən qoymuş cüzi nişanə.
Bu ondandır: vaxta görə təkamül –
Etmədilər, göstərdilər təkahül[25 - Təkahül – tənbəllik; süstlük, qeydsizlik].
Bu ondandır: zəmanəyə müvafiq –
Dəyişməyib, çıxardılar əvaiq[26 - Əvaiq – maneələr, əngəllər].
Boş etiqadlara məğrur oldular,
Puç olmağa axır məcbur oldular.
Hansı şeydir dəyişməyən dünyada,
Göyərtidə, heyvanatda, havada?
Neçün dəyişməsin fikri insanın,
Təqazası[27 - Təqaza – tələb, ehtiyac] deyilmi bu dünyanın?
Tarix bizə göstərmirmi bu halı?
Cahil qövmün mühəqqəqdir[28 - Mühəqqəq – doğru, gerçək] zəvalı[29 - Zəval – yox olma, məhv olma]!
OĞLUM ÜÇÜN
Mələyim, yavrucuğum, şükr edirəm Allaha,
Rəhm edib sən kimi nemət mənə ehsan[30 - Ehsan – yaxşılıq; bəxşiş] etdi.
Qılaram səcdə müdam[31 - Müdam – daima, həmişəlik] icz ilə ol dərgaha –
Ki, həyatınla bu gün könlümü xəndan[32 - Xəndan – şən, şad] etdi.
Mən səninlə sevərəm ömrü, həyatı, canı,
Mən səninlə görürəm indi geniş dünyanı.
Səni çoxdan arayıb həsrət ilə bəklərdim[33 - Bəkləmək – gözləmək],
Sənsiz afaq[34 - Afaq – üfüqlər, aləm, dünya] qaranlıq görünürdü gözümə.
Səndən ötrü çox uzun illər idi inlərdim,
Qəmlərim yox oluyor, sən gülər ikən üzümə.
Mən səninlə sevərəm ömrü, həyatı, canı,
Mən səninlə görürəm indi geniş dünyanı.
EY ŞAİRİ-DÜHAPƏRVƏR
Sabir, ey şairi-dühapərvər,
Eylədin ərşi-kibriyayə[35 - Kibriya – böyüklük, əzəmət] səfər.
Can kimi sevdiyin yazıq millət
Hələ səndən umardı çox xidmət.
Təngnayi[36 - Təngnay (təngna) – darlıq, darısqallıq; sıxıntılı, dar yer]-cahanı tərk etdin,
Əndəlibim[37 - Əndəlib – bülbül], nə tez susub getdin?!
Müqtədir[38 - Müqtədir – bacarıqlı], binəzir[39 - Binəzir – tayı-bərabəri olmayan, misilsiz] şair idin,
Yoxsa səbrin tükəndimi, Sabir!
Bizə könlün gücəndimi, Sabir!
Dəmbədəm qəm çəkər ikən ruhin,
Dözmədi yoxsa qəlbi-məcruhin[40 - Məcruh – yaralı]?
Millətin dərdi ilə qəmləndin,
Bulmadınmı dəva, vərəmləndin?
Keçdi ömrün əzabü zəhmət ilə,
Min mərarətlə[41 - Mərarət – acılıq; dilxorluq], min məşəqqət ilə.
Əbəda görmədin cahanda rifah,
Uf… sənə rəhmət eyləsin Allah!
Firqətindən yanar cahanilər,
Səni alqışlar asimanilər.
Səndən əqdəm bu yerdə bəzmi-süxən[42 - Bəzmi-süxən – söz məclisi] –
Gülxən idi, nəinki bir gülşən,
Ona sən verdin abü rəngü həyat.
Rəşki-xüld[43 - Rəşki-xüld – həsəd aparılan, qibtə edilən cənnət] oldu aləmi-əbyat[44 - Əbyat – beytlər],
Yeni bir şivə ixtiyar etdin,
Ədəbiyyatı növbahar etdin.
Yağdırıb zülmə, cəhlə bariqələr[45 - Bariqə – şimşək],
Göstərirdin bəyandə xariqələr.
Gözümüzdən üzün nihan[46 - Nihan – gizli] oldu,
Gülşəni-şövqimiz xəzan oldu.
Ağladıb, güldürürdün insanı,
Ağladır mövtin[47 - Mövt – ölüm] əhli-vicdanı.
Sabirim! Get, müqimi[48 - Müqim – sakin; daimi, həmişəlik,]-rizvan ol!
Vəli[49 - Vəli – amma, lakin] ordan bizə nigəhban[50 - Nigəhban – gözətçi, qarovulçu] ol!
Etmə nisyan[51 - Nisyan – unutma, unudulma] sevimli millətini,
Eylə ikmal[52 - İkmal – tamamlama, bitirmə, mükəmməl şəklə salma] o yerdə xidmətini.
Dərgəhi-həqqə iltica[53 - İltica – sığınma, pənah] eylə!
Bizə imdad üçün rica eylə!
Şafi[54 - Şafi – şəfa verən] olsun sənə rəsuli-ənam,
Sən dua eylə, yatmasın islam.
SABİR
Sabir, ey alami[55 - Alam – ələmlər, əzablar, əziyyətlər]-xəlqə tərcüman!
Ey hər anda kasə-kasə zəhr udan!
Ey qoca bir qövmə ağlarkən gülən,
Naləsilə xalqı dağlarkən gülən.
Gülməyində qanlı-qanlı giryələr[56 - Giryə – ağlayış]
Hər müsəlman könlünü məhzun[57 - Məhzun – dərdli, qəmli kədərli] edər.
Qəm sənə ol qədr təsir eyləmiş,
Giryəni hüznün gilovgir eyləmiş.
Bir acı gülmək olub ondan əyan,
Kəsrəti[58 - Kəsrət – çoxluq, bolluq]-alamını eylər bəyan.
Şeirdə tərhi-növ icad eylədin,
Qoqolu, Hüqoları yad eylədin.
İqtidari-şairanən faşdır,
Sən günəşsən, hasidin[59 - Hasid – paxıl] xəffaşdır[60 - Xəffaş – gecə quşu, yarasa].
Etmərəm qaib[61 - Qaib etmək – itirmək] səvadi-naməni,
Ruhbəxş asari-növki-xaməni[62 - Növki-xamə – qələmin ucu].
Xatirim şeirinlə şirinkamdır,
Layiqi-təqdiri-xassü amdır[63 - Am – il].
Tərzü üslubi-bəyanım sadədir,
Cəzbi-qəlb etməkliyə amadədir[64 - Amadə – hazır].
Xasdır bu şiveyi-rövşən sənə,
Mərhəbalar, Sabirim, əhsən sənə!
Ey mücəssəm duyğu, ey ülvi bəşər,
Ey çamurluq içrə düşmüş saf zər.
Tənü lən[65 - Lən (etmək) – qarğış etmək, lənət oxumaq] eylərsə hər nadan sənə,
Ya müsaid olmasa dövran sənə.
Qəm yemə, təxfif[66 - Təxfif – xəfifləşdirmə, yüngüllətmə, azaltma] ver alamına,
Az çəkər, heykəl yaparlar namına.
SABİR
Sabir! Ey sən sevimli şairimiz,
Müqtədir, duzlu sözlü Sabirimiz!
Necə qan olmasın sınıq könlüm?
Səni çox tez ayırdı bizdən ölüm!
Yox, yox, əsla sən ölmədin, dirisən,
Ən böyük qəhrəmanların birisən.
Qələminlə, dilinlə, halın ilə,
Köhnələnməz şirin məqalın ilə,
Süngülər açmayan yolu açdın,
Qələmindən cəvahirat saçdın.
Zülmü, cəhli, təəssübü yıxdın,
Ucalıb ərşi-davərə[67 - Davər – ədalətli hakim, hökmdar; Allah] çıxdın.
Çəkdin islam yolunda çox zəhmət,
Sən özünçün yaşamadın heç vəqt.
Ağladın millət üçün illərlə,
Acı gülməklə, dadlı dillərlə.
Göstərib çareyi-nicatımızı[68 - Nicat – qurtulma, xilas olma, salamat qalma],
Nəzm qıldın nəvaqisatımızı[69 - Nəvaqis – nöqsanlar].
Sevə-sevə bizə oxutdurdun,
Xeyli bidətləri[70 - Bidət – din və şəriət əleyhinə iş, söz] unutdurdun.
Heyif kim, vermədi sənə qiymət,
Qəlbdən aşiq olduğun millət.
Artdı gündən-günə qəmü-kədərin,
Şişdi, axır vərəmlədi cigərin.
Kədərin toplanıb qübar oldu.
Nazənin cisminə məzar oldu.
Uyu rahət hüzuri-vicdanla,
Mən də ayati-paki-Quranla
Sənə təzim edib səlam edərəm,
Daima ərzi-ehtiram edərəm!
VƏTƏN
Könlümün sevgili məhbubu[71 - Məhbub – sevgili, sevilən] mənim,
Vətənimdir, vətənimdir, vətənim.
Məni xəlq eyləmiş əvvəlcə xuda,
Sonra vermiş vətənim nəşvü-nüma[72 - Nüma – göstərən, bildirən].
Vətənim verdi mənə nanü[73 - Nan – çörək] nəmək[74 - Nəmək – duz],
Vətəni, məncə unutmaq nə demək?!
Anadır hər kişiyə öz vətəni,
Bəsləyib sinəsi üstündə onu.
Südüdür kim, dolanıb qanım olub,
O mənim sevgili cananım olub,
Saxlaram gözlərim üstə onu mən.
Ölərəm, əldən əgər getsə vətən.
Vətənin neməti nisyan olmaz,
Naxələflər ona qurban olmaz.
Vətən – əcdadımızın mədfənidir[75 - Mədfən – qəbiristan, məzar].
Vətən – övladımızın məskənidir.
Vətənin sevməyən insan olmaz.
Olsa, ol şəxsdə vicdan olmaz.
EY VƏTƏN!
Ey vətən, getmə ki, əldən gedəriz!
Biləriz fərz sənin xidmətini!
Nəqdi-can eşqinə isar[76 - İsar – qurban etmə, fəda etmə] edəriz,
İstəriz vəzi-fəlah[77 - Fəlah – qurtuluş; səadət, xoşbəxtlik] heyətini!
VƏTƏN
Qafqaz qitəsidir mənim vətənim,
Simürğün sayəsində məskənim.
O məmləkətdə mən vücudə gəldim,
Xalqıma qarşı sücudə[78 - Sücud – səcdə etmə] gəldim.
O yerdə kim, qara quşu, tərlanı –
Adlanmışdır Qaf dağının sultanı.
O yerdə kim, vardır qalın ormanlar,
Dağlarında gəzir vəhşi ceyranlar.
O yerdə kim, göyün üzü şəffafdır,
Çeşmələri qayət sərindir, safdır.
Səfalıdır lətif abü havası,
Ürək açar lacivərdi səması.
Buludlara dəyir uca dağları,
Cənnət guşəsidir gözəl bağları.
Çöllərində bitər əlvan çiçəklər,
Fərəhlənir bütün tutqun ürəklər.
Övladları qeyrətlidir, damarlı,
Şücaətli, hünərli, etibarlı.
Meyvəlidir ormanında ağaclar.
Şaqqıldayır qırqovullar, turaclar.
Cəh-cəh vurar çəməndə bülbülləri,
Meh əsdikcə ətir saçar gülləri.
O yerdə kim, həmişə sərvü şümşad.
Səbzü[79 - Səbz – yaşıl] xürrəm yaşar xəzandan azad.
Hər küncündə bir cür xəzinə yatmış,
Torpağını xaliq qızıl yaratmış,
Camedir hər cürə lətafətləri,
Tamam etmiş həqq[80 - Həqq, Haqq – Allah, Tanrı] onda nemətləri.
Gözəl torpaq, gözəl ölkə, gözəl yer!
Dünya üzrə bimislü bibədəl yer!
Bu cür gözəl məmləkəti kim sevməz?
Bunca firavan neməti kim sevməz?
Mən vətəni canım kimi sevərəm,
Ruhum, ətim, qanım kimi sevərəm.
MƏKTƏB UŞAĞI
İştə bir ayineyi-süni[81 - Sün – iş, əməl] xuda,
İştə, bir dahiyeyi-əqlü zəka.
İşdə bir tifləki-məsumsifat,
İştə, bir kudəki[82 - Kudək – uşaq, tifil]-şirinhərəkat.
Olmuş elmü ədəbə çox mail,
Bir zaman dərsdən olmaz qafil.
Hər sabah uykudan olcaq bidar.
Dərsi-duşinəsin eylər təkrar.
Geyinib məktəbinin formasını,
Zivəri-duş eləyir çantasını.
İstəyir yaxşı bilə elmi-hesab,
Cəhd edir öyrənə tarixi-kitab.
Gecə-gündüz çalışır mərdanə,
İstəyir sibqət[83 - Sibqət – ötüb keçmə, qabaqlama] edə əqranə[84 - Əqran – yaşıdlar, tay-tuşlar].
Bütün əfalı[85 - Əfal – işlər] təalipərvər[86 - Təalipərvər – tərəqqi sevən, yüksəlmək istəyən].
Bütün amalı məaliküstər,
Könlünün arizuyi-yektası
Vətənü millətinin əhyası.
Fikrü zikri bütün əhraranə[87 - Əhraranə – azadcasına, sərbəstcəsinə],
Lövheyi-sinəsi məsumanə.
Zehni ayineyi-rövşən kimi saf,
Çeşmeyi-abi-bəqa tək şəffaf.
A çocuq! Ey şərəfəfzayi-vətən,
Ey güli-gülşəni-rənayi-vətən!
Sən əzizi-vətənü millətsən,
Səməri[88 - Səmər – meyvə, məhsul, fayda]-nəxleyi-ülviyyətsən.
Oxu, ey bülbüli-şeydayi-vətən!
Ta sənə fəxr edə əbnayi[89 - Əbna – oğullar]-vətən.
Nəğəmatında var asari-nicat,
Oxu, ey bülbüli-şirinnəğəmat.
ANA VƏ OĞUL
Hər sabah gün ki saçar aləmə nur,
Danədən ötrü uçar cümlə tüyur[90 - Tüyur – quşlar],
Quşlar ol dadlı civiltilə oxur.
Aç gözün uyğudan, ey tifli-qəyur[91 - Qəyur – qeyrətli, namuslu].
Yatma bu payədə rahət, a çocuq!
Etmə tənbəlliyi adət, a çocuq!
Gün çıxıb dağü daşa nur səpər,
Hamı dünyada çalışmağı sevər,
Hərə bir səmtə gedər əhli-hünər.
Ana övladına şəfqətlə deyər:
– Yatma bu payədə rahət, a çocuq!
Etmə tənbəlliyi adət, a çocuq!
Yanaşar bəstəri[92 - Bəstər – yataq, yorğan-döşək]-ətfala ana,
Uyqudan yavrusu istər oyana,
Əyilər ta üzü-üzə dayana,
Çox yavaşca söyləyər onda ona:
– Yatma bu payədə rahət, a çocuq!
Etmə tənbəlliyi adət, a çocuq!
O gözəl, sevməli, ol nurlu bəbək,
Uyqusundan oyanar əsnəyərək,
Didə məxmur[93 - Məxmur – süzgün baxış], özü misli-mələk,
Madəri[94 - Madər – ana] onda edər böylə dilək:
– Yatma bu payədə rahət, a çocuq!
Etmə tənbəlliyi adət, a çocuq!
Ayıl, oğlum, bu qədər eyləmə xab[95 - Xab – yuxu],
Dur götür qoltuğuna indi kitab.
Məktəbin vaxtı keçir, eylə şitab[96 - Şitab – tələs! Tez ol!],
Cəhd elə, elm oxu həngami-şəbab[97 - Həngami-şəbab – gənclik vaxtı],
Yatma bu payədə rahət, a çocuq!
Etmə tənbəlliyi adət, a çocuq!
CÜCƏLƏR
Cücələrim birər-birər,
Suyu görüb yavuq[98 - Yavuq – yaxın] gələr,
İçər, gedər eşələnər.
Yeyər, içər cücələrim,
Doyub qaçar cücələrim.
Cücələrim lümək-lümək[99 - Lümək – quyruğu olmayan və ya qısa olan],
Qanadları gödək-gödək,
Yem axtarar, tapar yemək,
Yeyər, içər cücələrim,
Doyub qaçar cücələrim.
Gecə dönəndə gündüzə
Cücələrim gəzə-gəzə,
Səhər hindən qaçar düzə.
Yeyər, içər cücələrim,
Doyub qaçar cücələrim.
Cücələrim bəzəklidir,
Bəzəklidir, düzəklidir,
Sarı, çil-çil, hər rənglidir.
Yeyər, içər cücələrim,
Doyub qaçar cücələrim.
QARI VƏ QULLUQÇULARI
Bir qarının bir xoruzu var idi,
Hər gün obaşdandan o banlar idi.
Sübh çox ertə oyanardı qarı,
Durğuzar idi hamı xidmətkarı.
İnciyib axırda o qulluqçular,
O xoruzu öldürübən atdılar,
Ta ki kəsilsin səsi, asudəcə,
Bəlkə, doyunca yatalar hər gecə.
Çünki qarı bildi bu keyfiyyəti,
Özgə sayaq oldu onun niyyəti.
Sonra gecə olmamış ikən yarı,
Onları bir-bir oyadardı qarı.
İT VƏ KÖLGƏSİ
Bir it ağzında bir sümüklə səhər
Su kənarından eyləyirdi güzər.
Suda öz kölgəsin görüb o zaman,
Sandı bir özgə itdir ol heyvan.
Sümüyü atdı tez o, bir yanə,
Suya vurdu özün hərisanə,
O iti ta ki qorxuya salsın,
Bəlkə, ağzındakı əti alsın.
Tapmadı bir şey, oldu çox qəmgin,
Həm itirdi nahaq yerə xörəyin.
Kölgəyə uyma, hirsü qəflətdən –
Ta əlin çıxmasın həqiqətdən.
ATA VƏ OĞUL
Ay dədə, dur get, mənə çox şeylər al!
Bir dənə çanta, bir-iki dəftər al!
Mən dayım oğluyla gəlirdim bayaq,
Gördüm, o məktəbdə oxur çox uşaq.
Durdum ora pəncərədən baxmağa,
Dərslərinə azca qulaq asmağa.
Dərsləri yetdikdə, dədə, axirə,
Oxudular elliyi birdən-birə.
Hamısının yaxşı tuturdu səsi,
Hər kim ola görsə, düşər həvəsi.
Çöldə məni gördü müəllimləri,
Tutdu, apardı özü lap içəri.
Xeyli danışdırdı, məni dinlədi,
Sonra nəvazişlə mənə söylədi:
– De, səni göndərsin atan məktəbə,
Elm oxuyub ta yetəsən mətləbə.
QARANQUŞ BALALARI
A quşcuğazlar, nə yaraşıqlısız,
Can kimi bəslənməyə layiqlisiz.
Nədir o istəkli, o heyran baxış,
Nə dadlı cik-cik, nə gözəl çırpınış!
Birdən ucaldı niyə cik-cikləriz,
Pəh-pəh, açılmış sarı dimdikləriz.
A bəxtəvərlər, ananız gəldimi?
Qondu yuva üstünə, dincəldimi?
Görcək onu səslənməyə başladız,
Civiltilərlə əcəb alqışladız.
Yem gətirib yoxsa sizə verməyə,
Ya ki gəlib bir quru dindirməyə?
YAZ
O gün ki, fəsli-yaz olar,
Gecə, gündüz taraz olar.
Havanın artar istisi,
Daha soyuqluq az olar.
Ərir dağın, çölün qarı,
Axar dərələrə sarı.
Gurultu ilə sel gələr,
Salar sədaya çayları.
Qaranquş ol zaman gələr,
Yenə tikər yuvasını.
Qonar yaşıl ağaclara,
Oxur gözəl havasını.
QUŞLAR
Quşlar, quşlar, a quşlar!
Qaranquşlar, a quşlar!
Cəh-cəh vurun burada,
Gah yerdə, gah yuvada.
Qonun bu tək budağa,
Çox getməyin uzağa.
A quşlarım, getməyin,
Məni qəmgin etməyin.
Quşlar, neçin gedirsiz?
Yoxsa ki, seyr edirsiz?
Quşlar uçdu, əkildi,
Vay, səsləri kəsildi.
Bir səs gəlir uzaqdan,
Mən dinlərəm bayaqdan:
Söylər ki, qış yavuqdur,
Sizin yerlər soyuqdur,
Var isticə ölkələr,
Qışda bizə xoş gələr.
Səbr eylə, qoy yaz olsun,
Bir qar, yağış az olsun,
Sovqat gətirər quşlar,
Sizə gözəl mahnılar.
TƏNBƏL
Çox yatma, dur, a tənbəl,
Yatsan, olar iş əngəl.
Gün dağlara yayıldı,
Hər bir yatan ayıldı.
Yar-yoldaşın səhərlər
Tez məktəbə gedərlər.
Sən çəştədək[100 - Çəşt – günorta] yatırsan,
Pal-paltarın atırsan.
Xeyrü şərin qan, oğlum,
Öz halına yan, oğlum.
Bir azca himmət[101 - Himmət – qeyrət, səy] eylə,
Bir azca qeyrət eylə.
Hər kim dilər, şad olsun,
Getsin, çalışqan olsun.
OT BİÇİNİ
Göy çəmənin ətri tutub hər yeri,
Çulğalayıb dağ, dərəni, çölləri.
Əldə biçinçi darağı səfbəsəf,
Ot darayırlar qarılar hər tərəf.
Ot qurusun burda yığarlar şələ,
Yaş otu bir yanda sərərlər hələ.
Kəndlilər əllərdə təmamən yaba,
Arabaya otu yığarlar qaba.
Arabaya ot qalanar, dağ olar,
Kəndlilərin onda kefi çağ olar.
Arabaya at qoşulub gözləyir,
Sanki qaxılmış yerə, tərpənməyir,
Əymə kimi saxlamış ayaqların,
Sallayıban hər iki qulaqların.
GÜLLƏRİN BƏHSİ
Qızılgül
Mən şahıyam qönçələrin, güllərin,
Ən gözəl istəklisi bülbüllərin.
Mən hamıdan yaxşı yaraşıqlıyam,
Sevməliyəm, ətrə bulaşıqlıyam.
Fəxr edərəm halətimə, həngimə[102 - Həng – qədr-qiymət; güc, qüvvət; ağıl, dərrakə],
Qırmızı yarpaqlarıma, rəngimə.
Bağı tutar ətri-dəhanım mənim,
Eybi nədir, varsa tikanım mənim?!
Ağ zanbaq
Əldə mənim ağ qədəhim vardır,
Ağzınadək ətr ilə sərşardır[103 - Sərşar – ağzına qədər dolu].
Var arıdan ötrü qızıltək tozum,
Boyda, buxunda da qəşəngəm özüm.
Gərçi uzundursa mənim yarpağım,
Yoxdur yenə lovğalığım, azmağım.
Haf[104 - Haf – gecələr çox iti uçan, işığa gələn uzun xortumlu kəpənək], kəpənək, xırda qarışqa yenə,
Gündə gələrlər, sığınarlar mənə.
Şəbbu[105 - Şəbbu – mixəkgülü]
Gər yox isə sevməli rəngim mənim,
Şux deyildirsə də həngim mənim,
Ətrim uzaqdan bürüyür aləmi,
Valehü heyran eləyir adəmi.
Xalq deyər çün hamı şəbbu mənə,
Fəxr üçün, əlbəttə, yetər bu mənə.
Mən üməralar[106 - Üməra – əmirlər, hakimlər, əyanlar] bağının malıyam,
Güllər arasında tamaşalıyam.
KÜÇƏ UŞAĞI
Görsəm, çamırlı bir küçədə oynayır haçaq,
Çılpaq, ayaqyalın, başaçıq bir dəcəl uşaq,
Adət edib söyüşməyi, daim savaşmağı,
İt qovmağı, daş atmağı, xalqa sataşmağı,
Əxlaqı pozuq[107 - Pozuq – pozulmuş], adəti pis, pasibanı[108 - Pasiban – gözətçi, qarovulçu] yox,
Qəlbim yanar ona, deyərəm: “Ay yazıq çocuq,
Sən sevgili vətənciyimin gül fidanısan,
Sən bir gözəlcə qönçəsən, amma yabanısan.
Zənnim budur, dilənçilik eylər anan sənin,
Zindanlar içrə can çürüdür həm atan sənin.
Sən gözləmirmisən yaşamaqdan çox il hələ?
Zülmətli yollar içrə gəzirsən neçün belə?
Yavrum, quzum, bahari-həyatın nə cür olar?
Çapqınçılıq, səfahətü fisqü fücur[109 - Fisqü ficur – əxlaqsızlıq] olar.
Kəsbin[110 - Kəsb – qazanma, əldə etmə] yox, üsrət[111 - Üsrət – çətinlik, zəhmət; sıxıntı, ehtiyac] ilə keçər çox məişətin,
Bilməm ki, fəhləlikdə yetər vəqti-rehlətin[112 - Rehlət – ölüm, vəfat],
Ya xəstəxanə içrə, ya küncündə zindanın,
Yainki dəzgahlar dalısında çıxar canın?
Ox, yavrum, anlasaydı bu gün millətin sənin,
Bilsəydi layiqincə əgər qiymətin sənin,
Cantək basardı bağrına, eylərdi tərbiyət,
Olmazdı razı puç olasan böylə bicəhət.
Əsbabi[113 - Əsbab – səbəblər, vasitələr]-fəxr olmuş ikən sən də millətə,
Min dürlü faidə yetirərdin cəmaətə.
İLK BAHAR
Gəldi martın doqquzu,
Bayram etdik novruzu.
Qar əridi, yox oldu.
Çaylarda su çox oldu.
Dağlar, çöllər dişərdi[114 - Dişərmək – cücərmək, çıxmaq],
Novruzgülü göyərdi.
Gecə-gündüz tənləşir,
Hava hərdən çənləşir.
Dağa qalxır dumanlar,
Tez-tez yağır leysanlar.
Yüngül, sərin meh əsir,
Yağmuru birdən kəsir.
Aralanır buludlar,
Təravətlənir otlar.
Düşür günün ziyası,
Artır yazın səfası.
Göy üzündə bir qəşəng,
Tağ görünür yeddi rəng.
Gözəl qövsi-qüzehlər,
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=69136264) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
notes
1
Xəlaiq – burada: bütün canlılar
2
Şükufə – açılmış gül, çiçək
3
Mayıs – may ayı
4
Təmuz – iyul ayı
5
Ziyad – artıq
6
Şüru – işə başlama
7
Savılmaq – sovulmaq sözünün təhrif olunmuş forması, mənası hansısa bitkinin mövsümünün bitməsi, həmin meyvənin, və ya tərəvəzin qurtarması
8
Qəryə – böyük kənd, kiçik şəhər
9
Güşad – genişlik, açıqlıq
10
Məlul – bezmiş; kədərli, qəmli
11
Nırx – ən zəruri ehtiyacları təmin edən mallara hökumət orqanları tərəfindən qoyulan qiymət
12
Uyku – yuxu
13
Dar – ev, bina; məkan, yer
14
Mədyun – minnətdar
15
Asar – əsərlər; hadisələr
16
Sur – şəhər divarı, qala divarı
17
Mübhəm – qeyri-müəyyən, aydın olmayan
18
Nümüvv – böyümə, yetişmə, inkişaf etmə
19
Lanə – yuva
20
İnhitat – tənəzzül
21
Təcəddüd – yeniləşmə, təzələnmə
22
Bəqa – daimi, əbədi
23
İstihalə – bir haldan başqa hala keçmə, halını dəyişmə
24
İmran – abadanlıq, tərəqqi, rifah
25
Təkahül – tənbəllik; süstlük, qeydsizlik
26
Əvaiq – maneələr, əngəllər
27
Təqaza – tələb, ehtiyac
28
Mühəqqəq – doğru, gerçək
29
Zəval – yox olma, məhv olma
30
Ehsan – yaxşılıq; bəxşiş
31
Müdam – daima, həmişəlik
32
Xəndan – şən, şad
33
Bəkləmək – gözləmək
34
Afaq – üfüqlər, aləm, dünya
35
Kibriya – böyüklük, əzəmət
36
Təngnay (təngna) – darlıq, darısqallıq; sıxıntılı, dar yer
37
Əndəlib – bülbül
38
Müqtədir – bacarıqlı
39
Binəzir – tayı-bərabəri olmayan, misilsiz
40
Məcruh – yaralı
41
Mərarət – acılıq; dilxorluq
42
Bəzmi-süxən – söz məclisi
43
Rəşki-xüld – həsəd aparılan, qibtə edilən cənnət
44
Əbyat – beytlər
45
Bariqə – şimşək
46
Nihan – gizli
47
Mövt – ölüm
48
Müqim – sakin; daimi, həmişəlik,
49
Vəli – amma, lakin
50
Nigəhban – gözətçi, qarovulçu
51
Nisyan – unutma, unudulma
52
İkmal – tamamlama, bitirmə, mükəmməl şəklə salma
53
İltica – sığınma, pənah
54
Şafi – şəfa verən
55
Alam – ələmlər, əzablar, əziyyətlər
56
Giryə – ağlayış
57
Məhzun – dərdli, qəmli kədərli
58
Kəsrət – çoxluq, bolluq
59
Hasid – paxıl
60
Xəffaş – gecə quşu, yarasa
61
Qaib etmək – itirmək
62
Növki-xamə – qələmin ucu
63
Am – il
64
Amadə – hazır
65
Lən (etmək) – qarğış etmək, lənət oxumaq
66
Təxfif – xəfifləşdirmə, yüngüllətmə, azaltma
67
Davər – ədalətli hakim, hökmdar; Allah
68
Nicat – qurtulma, xilas olma, salamat qalma
69
Nəvaqis – nöqsanlar
70
Bidət – din və şəriət əleyhinə iş, söz
71
Məhbub – sevgili, sevilən
72
Nüma – göstərən, bildirən
73
Nan – çörək
74
Nəmək – duz
75
Mədfən – qəbiristan, məzar
76
İsar – qurban etmə, fəda etmə
77
Fəlah – qurtuluş; səadət, xoşbəxtlik
78
Sücud – səcdə etmə
79
Səbz – yaşıl
80
Həqq, Haqq – Allah, Tanrı
81
Sün – iş, əməl
82
Kudək – uşaq, tifil
83
Sibqət – ötüb keçmə, qabaqlama
84
Əqran – yaşıdlar, tay-tuşlar
85
Əfal – işlər
86
Təalipərvər – tərəqqi sevən, yüksəlmək istəyən
87
Əhraranə – azadcasına, sərbəstcəsinə
88
Səmər – meyvə, məhsul, fayda
89
Əbna – oğullar
90
Tüyur – quşlar
91
Qəyur – qeyrətli, namuslu
92
Bəstər – yataq, yorğan-döşək
93
Məxmur – süzgün baxış
94
Madər – ana
95
Xab – yuxu
96
Şitab – tələs! Tez ol!
97
Həngami-şəbab – gənclik vaxtı
98
Yavuq – yaxın
99
Lümək – quyruğu olmayan və ya qısa olan
100
Çəşt – günorta
101
Himmət – qeyrət, səy
102
Həng – qədr-qiymət; güc, qüvvət; ağıl, dərrakə
103
Sərşar – ağzına qədər dolu
104
Haf – gecələr çox iti uçan, işığa gələn uzun xortumlu kəpənək
105
Şəbbu – mixəkgülü
106
Üməra – əmirlər, hakimlər, əyanlar
107
Pozuq – pozulmuş
108
Pasiban – gözətçi, qarovulçu
109
Fisqü ficur – əxlaqsızlıq
110
Kəsb – qazanma, əldə etmə
111
Üsrət – çətinlik, zəhmət; sıxıntı, ehtiyac
112
Rehlət – ölüm, vəfat
113
Əsbab – səbəblər, vasitələr
114
Dişərmək – cücərmək, çıxmaq