Читать онлайн книгу «Нигина ва Мирмалик» автора Додохони Эгамзод

Нигина ва Мирмалик
Додохони Эгамзод
Романи таърихии "Нигина ва Мирмалик" р?йдод?ои с? соли аввали ?арни сензда?уми милодиро аз ?улуси Хоразмшо?и сон? то ?у?уми Чингизхон дарбар мегирад. ?оким ва сипа?солори диловари Ху?анд Мирмалик ибни Мирра?мат, ки бо ла?аби "Темурмалик" маш?ур аст ва ра??осаи дарбори Султон Му?аммади Хоразмшо? Нигина бинти Абдул Сайид, ки "каб?тари ?арам" ла?аб дошту "ситораи тобони осмони Мовароунна?р" пазируфта шуда буд, ?а?рамон?ои асосии асар буда, ибтидою инти?ои иш?и поки он?о ?усни о?озу ан?оми ин чакома аст. Шайх?ои номдори он айёми пурихтилоф Масли?атдин Бадеуддини Нур?, Бур?ониддини Вал?, шоирон Саъдии Шероз?, Сайфуддини Исфаранг? ва ша?зода ?алолиддин силсила?унбон?ои ин достони оши?она ва орифона мебошанд.

Додохони Эгамзод
Нигина ва Мирмалик

КАБУТАРИ БИ?ИШТ?

Пешгуфтори китоби якум. Саргузашти зани фарзандгадо, ки суратан афсона асту афсун, лек сиратан достонест ростмазмун
Абдулсайид як дуредгари од? буд. Вале ворухиён вайро Устои гулдаст меномиданд. Зеро дару тиреза?ои зебо, санду?у га?вора?ои таъриф?, хонаю айвон?ои бар?аво месохт. Гову г?сфанд, бузу хар, аспу мур?и бисёр дошт. Аммо фарзанд надошт. ?ар замон аз ма?зи ?игар о?и пурдард кашида, «манам орзуманди якто за?ора» мегуфту пайваста дуову ибодат ва хайрот мекард, сада?а медод, муроди мискин?оро мебаровард, дарвешонро менавохт ва аз Офаридгори олам илти?о мекард, ки мушкилтарин мушкили ?ро осон гардонаду барояш калу к?р бошад ?ам, нохуне ато кунад.
?оли ?амсараш Бимастура аз вай бадтар буд. Дар тан?о? гиря мекарду нолаву зора, аз корафтода?о масли?ат мепурсиду аз доно?о тадбир ме?уст. Ошкору пин?он с?хтаю пухта, обу адо мешуд. Аз он ?айрон буд, ки Парвардгор якеро фарзанди бисёр нохоста меди?ад, аммо хо?ишу нолиши чорсолаи ?ро намешунавад: дар талаби фарзанд пеши сад табиб рафту саду як хел алафу гиё? х?рд, назру ниёз бурду лобаву зор? карду хун гирист, лек бефойида – ?амоно зунг асту гунг – бу?уз[1 - Бу?уз – равшан? ва тул?и мо?у офтоб] не…
Боре як ?амсоя ба Бимастура масли?ат дод, ки пеши холаи Муясарбону равад. Ин кампираки ?ину паридор ва аз се?ру ?оду барх?рдор фол мекушод, мушкилкушо мекарду хобгузор?, ?ам табиб?. Одамонро ба якдигар гарму хунук карда, бо афсун пеши кор мебасту бо се?р садди ро? мекушод, ба фарзандталаб?о хоку оби шифо, ба бемор?о ?изою давои худсохта медод, захми чашмро бо к?рдуд рафъ карда, пулу чизи гумшударо бо мадади ойина аён месохт. Дар канораи де?а, сари баландие тани тан?о, бе ягон ?амсоя зиндаг? мекард. На шав?ар дошту на фарзанд. Калбузе дошту як ?уфт мур? ва сагеву пишаке, ки хеле бамуросо р?з гузаронда, ?ама фармоиши кампирро бекаму кост и?ро мекарданд.
Кулбаи кампираки дудафкан ?амаг? се ток дошт. Дар яке к?заи лабшикастаи сафол? меистоду дар мобайн – китоби ?адима ва хеле фарсудаи «?уръон» ва дар токчаи канор? – ?айкалчаи аз га? сохташуда. Кампираки се?ргар ин му?ассамаи занонаро бути Ворух мегуфту ?азорсола ме?исобид ва ?ар дафъа пеш аз амалкард аввал сари онро сила намуда, баъд китоби му?аддасро меб?сиду ба дидагонаш мемолид.
Муясарбону аввал як тангаи ну?ра р?ёнду ба к?зачаи лаби ток андохта, баъд аз Бимастура ?ол пурсид. Даррав ?инчаро? гиронду ойиначаи лабшикастаро аз дуди ?ализи рав?ани за?ир сиё? карда, ба ?авонзан фармуд, то онро ба пешониаш совида, пок гардонад. Дар ин асно кампирак зери лаб чанд ?умлаю ибораи нофа?мо ба забон оварду бо ниго?и а?иб ба ойина нигарист ва ?о?-?о? хандида гуфт:
– Чорсола ро?и рафтаю кори кардаат ?амааш бефойида будааст! Об-бо…
?амон замон ашк аз чашмони Бимастура шаш?атор рехту кампир саросема шуд:
– Даррав зи? нашав, балом. Дар пешунии ту як духтар ?аст. Лекин пойин фуромаданаш душвору кай ба дунё умаданаш номаълум. Гап тамум, балом, ман ба ту дигар ёрдам кардан наметунам.
– К? метунад?
– Инашро имр?з гуфтан наметунам. Паго? биё…
Р?зи дигар Бимастура чоштго?он ба ?авлии Муясарбону расиду вайро бемадор ва бемор дарёфт.
– Барва?ттар умадан натунист??! – бе?ол ?ур-?ур кард кампир. –Борат ?удо ?ам вазнин будас, мана аз по ?алтунд. Агар андаки дигар дер меумад?, пари?о мекуштанд мана…
Бимастура гуна?корона табассум карда, но?унбон рост меистод. Боз ?аши кампир омад:
– Чува сутун барин рост истод?? Танга овард??
– ?о. Ана гиред.
– Аз ?ой ?унбидан наметунам, балом. Пештар биёру ба чашмам нишун тею ба куза андоз…
?арангоси ну?раро шунидан ?амон мур?он ?уд-?уд карданду саг н?ла кашиду буз баос карду пишак мияв гуфт ва кампир аз ?ой хест. Бимастура бошад, аз ?айрат саргаранг шуда, мисли кул?хи бачашм карахт гашт. Кампир ба вай эътиборе надода, зуд ?аламу ?о?аз гирифт. Саросема хаткашак кард, яъне чанд сатри чаппаю роста навишт ва нимовоз дуое хонда, се бор куфу суф намуд. Баъд ко?азро пора-пора дарронда, ба дасти Бимастура дод ва гуфт:
– Ин ко?аза дар об ?ушунда, хурданат даркор, то ки торикистуни дарунат рушан шавад, балом. Ана ин обдастая гиру аз чашма об биёр. ?ади ро? хасу хошоку ?езуме, ки дид?, ?ундошта биё!
Муясарбону ко?азпора?оро ?амро?и як каф алафмайда мисли чойи хушк ба даруни обдаста андохту дар оташи баланд ??шонд. Сипас як пиёлаи лаболабро гармогарм ба ?авонзани фарзандталаб н?шонд. ?арчанд н?шидани ко?азоби бемаза ногувор ва басо душвор буд, Бимастура ба нияти шифо ва сафо боз ним пиёлаи дигар н?шиду ла?зае но?унбон нишаст. ?ис кард, ки оби ??ш ?атра-?атра аз фар?и сар то нохуни пой ба тамоми ву?удаш шорида, сиё?ии дилро ба сафед? бадал намуд.
Аз чунин та?йироти фара?бахш хотири парешон ва дили ран?ураш андаке таскин ёфту бо арзи сипосу ме?рубон? хост аз ?ой хезад. Натавонист. Дурмадароз ?амёза кашида, бо чашми имдод со?ибхонаро нигарист. Вай худро ба нодон? андохта, обдастаро гирифту аз дар берун баромад. Акнун ?авонзан беист ?амёза мекашиду чашмонаш худ аз худ нимп?ш шуданд. Тамоми ?увваташро ?амъ оварда, бо азобе нимхез шуд, вале лашкари гаронбори хоб бо шасти дучанд ?амла карду р?йи палоси чиркин якпа?л? афтид ва дарзамон хобаш бурд. Баъди ла?зае р?йболо гашту сар болои даст ни?ода, г?иё болои да? ?абат к?рпаю болини мулойим хобида бошад, бо лаби ин? ширин-ширин табассум мекард.
Бимастура хоб медид. Хобе дилписанду гуворо ва ?ам н?шину малакут?: худро пиро?ани сафед дар бар ва сарбанди нилгун бар сар со?или р?ди ш?хоб нишаста дид маш?ули на?шд?з?. Нога?он аз он тарафи дарё, ки к??и начандон баланд ва бедолу дарахти Душоха ?омат афрохта буд, кабутаре сап-сафеди о?ар? сабук болу пар афшонда, па?л?яш омаду болои суфасанги со?ил нишаст. Ла?зае ором истода, курр-курр овоз бароварду сару тан афшонд ва чангу ?убор дур афканд. Баъд с?йи ?авонзан булъа?аб ниго?е карду ?ро ба гап даровард: «Хуш омад?, эй паррандаи латифу зебо! Ба диёри булбулон ва макони кабки дар? аз кадом дашту дара ме?мон омад??»
?авобан ба пурсиши бесадо кафтарак сабук ?а?ида, ба китфи бонуи гулд?з нишасту бо шеваи кабутар? ?авобе гуфт. Маънии ?авобияро, албатта, Бимастура нафа?мид, вале нуктафа?мии ин ?онвари безабон шав?у ме?рашро зиёда гардонду хост онро ба даст гирифта, бо му?аббат навозиш кунад. Кабутар ?ам магар маътали ин амал буд, ки зуд р?йи кафи бонуи хубсурат баромада, бо ви?ору таманно ба тори к?? нигарист. Нигаристу ноором гашта, ?анотак зад. Бимастура дар шигифт монда, беихтиёр ба осмон дида д?хт: паррандаи азим?уссае бол?ои па?ну зардашро васеъ кушода, тори сараш давр мезад!
?авонзан а?ли шикор набуд ва тахмин зад, ки мур?и да?шатфикан шояд каргас асту ?асди ?они кабутар дорад. Хост ба?ри на?от тадбире андешад ва бо умед ба атроф чашм давонд. Вале дар гирду пеш ?айри дарё, суфасанг ва алафу дарахтон дигар чизе набуд, ки воситаи му?офизат шавад. Парандаи ва?мафкан бошад, торафт поён мехамид ва Бимастура дигар ило?е наёфта, тиб?и фармудаи волидон бо забони бурро «Бисмилло?и ра?мони ра?им. Аъузу билло?и мин аш-шайтони ра?им. Оманту билло?и ва расули?и» гуфту нидо кард: «Ё Пирон, бузургворон! Мадад кунед!»
Ва?те маротибаи сеюм калима гардонд, м?ъ?иза ба амал омад: м?йсафеде хуш?адубаст ва нурон?, ки дар бар абрап?стини о?ар?, дар сар саллаи ?афтпечи ну?рафом дошту якта?и сафеду дарози урф? ва пойафзоли ?амранги он п?шида буд, р?йи суфасанг намудор гардид ва бо овози ширадори форам садо кард:
– Осуда бош, мастураам! Кабутари туро зиёне намерасад. Парандае, ки дар осмон мебин?, шарафманд аст – фа?ат дону гиё?и пок х?рад ва ?онваре наёзорад…
Ором шав, мастураам.
Дил ?ав? дор, ки ?ар го? масли?ате зарур шавад, туро мададгорем…
Бимастура аз шод? як ?ад парида, бедор шуд. Вале, ?ай?от: на кабутари сапед буду на Пири ?омасафед… Аз ?айрату надомат пушти даст газида, ш?ру валвалаи дилро андаке паст нишонд ва са?л ба худ омада, о?иста гирду атрофро нигарист – нашавад, ки чашми бегонае рафторашро назора кунаду ба ?ама г?шрас намуда, масхара созад. Хайрият, хона беодам буду кампирак дар берун ба мур?у сагу пишаку буз обу ?изо медод. Вай безобита шудани «ме?мон»-ро дида, дар?ол наздаш омаду бо лабханди нозебо гуфт:
– Дилу ниятат холис будаст, балом, ки даррав хуфтию тез бедор шуд?. Чанд ва?т пеш як занак тамуми руз ба хоби ?афлат рафту бо азобе бедор карда будам. Гап зан балом, ягун хоби хуш дид??
Бимастура хобашро м? ба м? ?исса карду Муясарбону боди??ат шунид.
– Хобат муборак аст, балом, аммо ?удо ?ам банду басташ бисёр. Ин хоби од? не, хоби табъ?…
– Ин гапа маънияш ч??
– Як маънояш ?амин ки о?ибаташ нек асту ба муроду ма?садат мерас?.
– Да?анатунба шакар, хола?ун!
– Дидани кабутар дар хоб далели ун аст, ки модари духтар меш?, балом!
– Забунатунба асал, хола?ун!
– Лекин…
– Ч??!
– Хоби куто?и туя номуайяни?ош бисёр балом. Он ?адаре, ки тунистам, тадбир кардаму дигар наметунам. Хобат ун ?адар нуронию раббон?, ки фа?ат аз китоб?ои ну?ум? рушан мешад. Ин хоби калуна фа?ат ягун муаббир таъвил кардан метунад, балом.
– Соддатар фа?мунед, хола?ун. Ну?уму муаббиру таъвил ч? маън? дорад?
– Дигар хел фа?мунда наметунам, балом. Боз як бори дигар мегум, ки хобат бисмил не, яъне ?авлноку торик не, балки чорпа?лу, яъне тин?у осудаю о?ибаташ нек, балом. Иловатан ?амин ?адар мегум, ки кабутари ту, яъне духтари туя кадум як бузургвор ба шафоат гирифтаг?, лекин к? буданаша намедунам. Аз таъбири мур?и осмун ?ам о?из? мекашам, балом. – Муясарбону узромез табассум карда, аз дарбача ба ?онварони дастом?хташ нигаристу че?рааш андаке кушода шуд. – Ёфтам, балом: гире?и муаммо дар гуши буз банд будаст! Боди??ат гуш кун, балом: аз паго? сар карда, ба ?афт мазори табарруку му?аддаси Ворух банавбат назру ниёз мебарию ма?бараи ?ар кадум бузургвора бо нуки остину бари думан руфта, покиза мекун?. Агар бо дили софу тани пок зиёрату ибодат кун?, парастори кудак аз худаш дарак метияд…
– Ба ?амаи ин мазор?о назру ниёз бурда, гап?ои шумо гуфтагия и?ро кардаг? ман. Ба мазори Хо?аи Бобоал? чор бор, ба Хо?аи Мастону Чорсангу Балогардон се бор?, бо Хо?аи Имому Шибир?онбобо ва Рахнаи оташон ду бор? рафтаам. Ягун мурод ки ?осил нашуд, пеши шумо умадам, хола?ун…
– Ба мазори дигар бузургворо ?ам рафтаг??
– Дар Чоркую Исфараю Канд, Мар?инону Масчо мазори нарафтагиям намонд…
– Ба Ху?анд ч??
– Рафтагим не…
– Исто, балом. Охирин гапи бузургворе, ки дар хоб дид?, ч? буд?
– Гуфтанд, ки… «?ар го? масли?ате зарур шавад, туро мададгорем…»
– Шуд! Ана акнун ?амааш фа?мо: мададгори ту бузургтарин бузургвори замун Шайх Масли?атдини Ху?анд?!! Фа?ат ?амин Подшо?марди Вал? кабутари бисёр дар ихтиёр дорад. Хез балом, ба хунаат раву тушаю тал?уната гирифта, ба ша?ри Ху?анд давун шав! Пири бузургвора ёв!!
– Он каса ч? хел меёвам?!
– Аз амакат пурс, ки Ху?анда хуб медунад, балом. Агар надунад, пеши ман биёяд, ?ама гапу кора мефа?мунам. Зуд бош, ки танур хунук нашавад. Агар суст? кунем, балом, на ту нун бастан метунию на ман! Ро?и сафед, балом…

* * *

Амаки Бимастура-савдогари чорбозоргард А?мадсайид к? будани шайхи муаззами Ху?андро медонистаасту сад?о ворухиёни китобхон ва донишманд муриди ин Пири комил будаанд.
– Мардуми Ху?анд Шайх Масли?атдинро аз падару модари худ зиёдтар ?урмат мекунанду хоки пояшро чун тутиё ба чашм мемоланд, – гуфт бо о?анги боварибахш А?мадсайид. – Зеро бовар доранд, ки ин Бузургвор ?а?и?атан ?ам писархонди Пай?амбари гиромии мо Му?аммад Мустафо саллало?и алай?и ва оли?и вассалам мебошаду кафи М?со ва дами Исо дорад…
– Ч? хел писархонд? – бо ?айрат нидо баровард Бимастура. – Оъ… Пай?амбари гиром? ким-кай?о, чандсад сол пеш аз дунё гузаштаг?…
– Шак набиёр, ?они амак. Бе?тараш, ривояти таърихиро шунав, ки аз китоб?о хондаву аз одамони м?ътабар шунидаам, – А?мадсайид сари ?иянашро сила карда, бо забони содаю фа?мо на?лашро давом дод. – ?амаи мо медонем, ки дар шаби меъро? Пай?амбари гиромии мо савори аспи Буро? ?афт ?абати осмонро гузашта, боло баромада, ба дидор ва с??бати Парвардгори олам мушарраф шудаг?. Пас аз гуфтушунуфт дар ?аннат р??и зебоеро дидаг?, ки байни кунгура?ои арш ва гулзори бо?истони ?аннат аз шох ба шохе мепарид.
Пай?амбари гиром? пурсид: «Ин р??и кист? Мард аст ё зан?» ?авоб омад, ки р??и мард аст. Пай?амбари гиром? андешаманд шуд ва гуфт: «Дар ин дунё фарзанди писар надорам. И?озат ?аст, агар ?ро писар хонам? Парвардгори олам роз? шуд ва гуфт: «Вай пас аз пан?сад соли ре?лати ту ба дунё падид меояд дар ша?ри Ху?анд, ки Тироз-ул-оламин аст. Падар ?ро Шамсуддин меномаду чун арму?онат ба вай расад, Бадеъуддини Нур? шавад ва аламбардори дини мубини ислом гардад».
– Арму?онаш ч??
– Саросема нашав, ?они амак. ?ама р?йдодро ботартиб мег?ям, ту боди??ат шунав. Хуш ки бошад, баъди фуруд омадан аз осмон ?азрати олима?ом ба са?оба?о чиз?ои дар меъро? дидаю шунидаашро на?л карду он р??и дилписандро ёдовар шуда, афс?с х?рд, ки писархондашро дида наметавонад. Товуси ?арамайн ном са?обаи ?авон, ки хидматгузори ду мас?иди бузурги Маккаю Мадина буд, дар?ол аз ?ой хест ва бо сид?у тавоз?ъ гуфт:
– Агар и?озат шавад, ман тайёрам, ки сабр пеша гирам, то р?йи мубораки писархонди азиз бубинам ва пайку паёми Шумо ба вай расонам.
Азми ?азми ёри вафодор ?азрати олима?омро хушнуд гардонд ва даст ба дуо бардошта, аз Парвардгори олам барои Товуси ?арамайн умри пурбаракат талабид. Дуо муста?об гашт ва са?обаи гиром? мисли Хо?аи Хизр умри дароз дида, пайку арму?они Пай?амбари оламро ба дасти писархондаш дар синни ?афтсолагии ? супорид.
– Вай чи?о супорид?
– ?ар кас ?ар ч? мег?яд, ?они амак. Аз хурмо сар карда, то тиру камону китобу тасбе? чиз?ои бисёреро ном мебаранд. Лекин шахсият?ои ?олдон ин р?йдоди раббониро як гуна тафсир додаанду агар маро? дошта бош?, ихтисоран на?л мекунам.
– Муфассал г?ед, амак, ?иссаи дароз ро?и дарозро к?то? мекунад.
Аз тасвири муфассали амак Бимастура баръало дид, ки Шамсиддини ?афтсола ?амро?и падараш дар суфакати таги бо?и ангур нишаста, саба? меом?хтанд. ?афлатан тири камоне фуруд омада, бар замин парчам шуд. Падар безобита гашта, бо овози ларзон гуфт:
– Ё наузанбилло?! Боварам намеояд, ки нохалафе с?йи мо тир кушода бошад. Шояд тири марди шикор? хато х?рдааст?
Писари ?афтсола ором нишаста, бо табассуми бе?аш ба р?йи падар нигарист ва бо лафзи к?дакона хитоб кард:
– На ину на он, дадо! Касе, ки тир паррондааст, ма?буби Худо ва д?сти бе?тарини мост!
– Чи?о мег?й?, ?они дадо: д?ст ба с?йи д?ст ?аргиз тир накушояд! – шайх Нуриддин саволомез, ?атто бо андак изтиробу тавалло ба чашмони ш?ълапоши фарзанд нигарист. – Ё… ин кори ягон ??раи камонбози туст?!
– Неъ. Чунин гуфтан нашояд, падари гиром?.
– Пас, ч? бояд гуфтан, писарам?
– Касе, ки тир паррондааст, ба суро?и ман омадааст. Моро пеши худ мехонад… Г?ш кунед, дадо?он, андар дили шаб Пири шук??манде ба хоб дидам, ки бо тавоз?ъ пеш омаду аввал дасти сила бар сарам ни?од ва сипас хурмои тиллоранге ба кафам ни?оду гуфт: «Ассалому алайкум, эй писархонди Пай?амбари Худо! Ин меваи би?ишт? бих?ру ором бихоб ва р?зи дигар чун тири камон наздат афтад, зуд бархезу ?амро?и падар ?ониби мо биё ва дигар амонат?ои пай?амбар? аз мо биситон». Каломи хайрбод ба забон наоварда, нопадид гардид…
Даме, ки тири камон пешамон афтид, фа?мидам башорате аз ?а? Таъоло? нозил гаштааст.
Эй дадо?он, биёед, зудтар биравем, ки бузургворе чашм дар ро?и мост…
Хотири парешони падар то андозае ?амъ гардид, вале изтиробу ?алаёни дил торафт боло мешуд. Зери лаб «писари ман…писархонди пай?амбар… Худо?он, ч? хушбахт?!» г?ён аз тарзи афтидани тир муайян кард, ки камонвар дар самти ?ибла мав?еъ дорад. Зуд ба ро? баромада, дар назди мас?иди ма?аллаи Арабон марде дар либоси ?адима диданд к?то??омату сиё??урда бо м?йи сафеде чун кофур.
Шутури сафед, ки наздаш чукка зада буд, баробари дидани падару писар да?он аз кафша боздошта, ?аракати хестан кард. Шамсиддин дар зини шутур камони миср? овезон дид ва донист, ки тири дар даст овардааш аз он паридааст. Бо нишони э?тиром сари таъзим фуруд оварда, хост пеши пирамард дузону шинад. Вале пиру ?ам уштур бо ча??онии ?аёратовар ба по рост шуданд. ?айвони безабон Шамсиддинро б?йиду сар хам карда, ором истод. М?йсафед бошад, ду ?адам пеш гузашта, Шамсиддинро гарм ба о??ш кашид:
– Ассалому алайкум, эй м??тарамзода ва м??ташамни?од Шамсиддин ибни Нуриддин. Шукри бе?ад ва сипоси ол? Парвардгори оламро ва дуруди фаровон ?азрати ?умоюн? Мустафои Акрамро, ки ба дидани че?раи мубораки писархонди хотами пай?амбарони олам мушарраф шудам ва амонат бехиёнат ба со?ибаш мерасонам! – са?обаи ?урли?о аз ?айб ангуштари яман? бароварда, б?сиду ба чашмонаш молид ва сухан бо о?анги дигар идома бахшид. – ?абл аз супоридани ангуштарини му?аддаси Расули кирдугор ба фарзандхондашон маро дастур шудааст, ки р?йдоди шабу р?зи меъро? ва пайомади онро ба шумо ?исса кунам.
?ар се давра нишастанду са?обаи масъул ?ама сухан?ои гарон?адри пай?амбари гиромиро айнан г?шрас карда, р?йдод?ои хотирмони сафари худро то ша?ри Ху?анд батафсил тасвир кард ва ангуштарини Пай?амбари гиром? бо ду дасти адаб ба кафи писархонд ни?од.
Шамсиддини нав?унча аз шодию фара? вара?-вара? шукуфта, аввал ангуштарини ?умоюн? б?сиду ба ?ар ду дида молид ва сипас ба ангушти ишоратии дасти рост андохт. Дарзамон ?ис кард, ки аз ?ониби руди Сай?ун насими фораму р??афзо вазиду ?ро чун парниён сабук боло бардошта, то осмони баланд расонд. Ба?ру бару дашту к??сор – кулли оламу одам чун дар кафи даст пеши назараш ба ?илва омад. Дар ву?уди хеш ?удрати азим, з?ру тавоно? ва нер?и бузург э?сос намуд.
Айнан дар ?амин ла?за Товуси ?арамайн ва Эшони Нуриддин диданд, ки аз че?раи к?даки ?афтсола нуре падид омад ба сони ш?ълаи хуршед ва чашмони ? дурахше пайдо карданд мисли ситораи бомдод. ?ар ду ба?оят хуш?ол гашта, бо шукру шод? даст ба гиребон бурданд.
Са?обаи м??тарам даст ба китфи Эшони Нуриддин гузошта, лаб ширин кард:
– Эй падари хуштолеъ, шод бошу дер з?! Аз ин ла?за эътиборан шо?писари ту Нуриддин писархонди Пай?амбари гиромии мост, ки бо лисони мубораки хеш ?ро Бадеуддини Нур? ном кардааст! Фарзанди гиром? бо лутфи Худованди ме?рубон ва?те со?иби ангуштари пай?амбар? гардид, мартабаи ол? ёфт, ?омили ган?инаи Ило?? шуд. Вай акнун во?ифи ахбори маон? ва кошифи асрори ни?он? аст. Бо шарофати нури абад ?омати расояш талъати мавзун гирифт ва дар дили покаш ?ав?ари ил?ом ба ислом дурахшон гашт. Акнун аз партави идроки ? шамъи Худо ва ?утби ?а?он равшан шуда, дилу дидаи хал? аз ?амоли ин машъалафр?зи ро?и ?а? пурзиё мегардад ва ?ама м??то?и масли?ати ? мешаванд.
Ва?те каломи са?оба ба нуктаи инти?о расид, падар Худои оламиёнро сипоси бе?ад хонд, ки ба нури чашми ? чунин давлати бузург муносиб дидааст ва ба тари?и наси?ат афзуд:
– Бовар дорам, ки фарзанди мо сол ба сол бе?тар аз пештар ?улфкушои муроди хал? мешавад ва кори ка?и а?ли хаторо рост намуда, ?ар дари сарбаста ба р?йи мардуми дилхаста мекушояд.
Са?оба падарро офарин хонд ва тиру камонро аз зини уштур ба даст гирифт:
– Ин камони миср?, ки изи дасти Пай?амбари гиром? ва ёрони ?ро дар худ ни?он дорад, мисли ангуштари му?аддас ?удрати бемунта?о надорад, аммо му?офизи ?исму ?они ширини писархондаи азиз хо?ад шуд. Дастур ин аст, ки ?амеша дар ?ойи дастрас ва назарнамо истад ва фа?ат ба ра?ми душманони дини мубини ислом истифода шавад.
Баъди супурдани камону тирдон Товуси ?арамайн абрап?стини сафед аз тан кашиду ба дасти Шайх Нуриддин дод. Боисрор таъкид кард, ки ва?те Бадеуддини Нур? ба синни камолот расад, онро бип?шад ва ?ар р?зе ?афт карат Оятулкурс? ?ироат кунад, ки дар домани ?ома бо шир навишта шудааст.
Баъди супурдани ?абои му?аддас Товуси ?арамайн расани шутур ба дасти Бадууддини Нур? дод ва гуфт:
– Ин уштури сафед т??фаи хоксоронаи ман ба писархонди гиромист. Ал?амдулилло?, ки супориши му?аддас мукаммал и?ро шуд. Хайр, азизонам, пано?атон ба Худо! Акнун маро як порча хок?ой арзон? доред…
Падару писар фурсати лабкушо? наёфта, дасти а?ал ба домани умри Пири муваккал чанг андохт. Са?обаи вафодор бо хотири осуда ?он ба ?онофарин таслим кард…
Бимастура, ки ?икояти амакро бо иштиё?и том мешунид, фурсате хом?шона ба дури?ои дур нигаристу гиряолуд пурсид:
– Мурдаи ин бузургвора ба Арабистон бурданд?
– Не, ?они амак. Са?онаи са?обаи муаззам дар дили Ху?анд, па?л?и мас?иди марказ? ?ойго?и сазовор дорад. ?азрати Шайх Бадеуддини Нур? р?зу шаб посдори р??и соди?тарин ёри Пай?амбари Худоянд…
– Яъне ки мо аввал ба зиёрати са?онаи са?оба меравем?
– Бале, ?они амак…
А?мадсайид пешопешу Бимастура аз дунбол бо ишораи шайхи мазор о?иста ?адам ни?ода, ба са?онаи м??ташаме расиданд, ки аз сангу хишти пухта бунёд гашта, болояш бо ка?гили зард андова шуда буд. Баъди пурра ба ?о овардани рукн?ои зиёрат ва ниёиш Бимастура фармоиши Муясараи фолбинро ба ёд оварда, девори са?онаро бо остину домони ?омаи наваш пок намуд. Сипас атроф-ро аз дуди ?азориспанди бо худ овардааш муаттар гардонда, бо дили пурумед ба мур?у кабутар?ои гирди сада каф-каф дон пошид ва назрашро ба нига?бони оромго? бахшид.
Шайхи к?то??омат фарзандталаб будани ?авонзани баланд?имматро дониста, тахтасанги сап-сафеди назди дарвозаро нишон доду бо овози паст гуфт:
– Санги ?а?дор ана ?амин. Дар китоб?о набиштаанд, ки ин хел санг ба ?афт ранг ?афт адад бошад дар ?афт и?лими олам. Ин шахпораи од? не, санги осмон? ва ра?монист пас аз санги сиё?и му?аддас дар хонаи Каъба! Санги бахткушо аст барои духтарони дилхаста ва санги ?о?атбарорест барои бонувони фарзандталаб. Р? ба ?ибла истода, бо дасти рост сангро дошта, «Дасти ман не, дасти Пирам Подшо?марди Вал?, ?а? ба ?а?дор расон» гуфта ва бо пешон? сангро суфта, сид?ан калима гардонда, талабу ният кардан даркор…
Бимастура нишондоди ра?наморо м? ба м? риоя карду ?ини са?даи ?афтум поёни нофаш мисли лахчаи ?езуми зардолу гармакак шуд басо фораму р??навоз. Умед кард, ки шояд ниёиш ?абул шудаву ?а? ба ?а?дор расида бошад. Дар чунин ла?заи ?ассос шайхи мазор шитобон омаду ?ада?а кард:
– Кори заруре баромаду Пирам Подшо?марди Вал? рафтанашон даркор. Таъхир халал меорад, суст? ба дуруст? намерасонад. Кафшро кашида, шиппас ба хона?о? даромадан даркор…
Хонаго? тозаву озода ва хушб?й буд, аммо ?айр аз як палоси сафеди туркман?, ду к?рпачаи ба шакли мусов? густурда ва сандалии урён, ки болояш давоту ?о?аз ва чанд китоби гуногун?а?м меистод, дигар бисоте ё ?и?озе надошт. Ба девори яклухт ва бетоки тарафи рост мехи ч?бине к?фта, ?ойнамоз овехта буданд. ?азрати Бадеуддини Нур?, ки дар кун?и боло р?йи п?стак нишаставу ?ар замон ба китоби сари зонуяш нигариста, тасбе? мегардонд, Бимастураро бо ишораи абр? и?озати нишастан дод. Аммо вай ма?оли ?унбидан надошт, моту маб?ут ва саропо карахт шуда буд. Зеро р? ба р?яш ?амон м?йсафеди нурон? ва сафедп?ше менишаст, ки дар хоб дида буд!! ?амон саллаи ?афтпечу ришу м?йлаби ну?рафом ва абрувони пайвасту чашмони пурме?р, ?амон якта?и васеъ ва дарози урф?…
Бимастураро ?аё пахш кард. ?арчанд к?шид, сухан?ои ?аблан тайёркардаашро ба забон оварда натавонист. Вай гуфтан мехост, ки аз хонадоршавиаш чор сол гузашта бошад ?ам, ?ан?з бефарзанд аст. ?амсол?ояш аллакай дуто? ва ?атто се к?дак доранду ?ар го?е он?оро бинад, чашмаш чашмаи пуроб мешавад. Шав?араш низ ?оли табо? дорад, ?игаркабобу синагирён ва дилбирён асту ??ла ба танг омада… Ва ?айраю ?оказо гуфта, маддаи дил кафондан мехост. Вале натавонист. Зеро ?ис кард, ки ?азрати Бузургвор ?амаи ин гап?оро, ?атто бештар аз инро хуб медонаду аёнро ?о?ати баён нест.
Бо чунин андеша му?аддимаи дарднокро нагуфта, рост ба сари ма?сад омад:
– Як хоби а?оиб дидам… Хобкушои де?а дар таъбираш о?из монд… Пеши Шумо гусел кард…
– Хуш омад?, Мастураи ворух?. Ба Ху?анд, ки омад?, лаби ?унча ба табассум кушо ва дар ша?ри хубони олам гарду ?убор аз дилу че?ра дур афкан. Зеро ба ту дуруст фа?мондаанд, ки агар зани чашминтизор кабутар ба хоб бинад, модари духтар шавад. Аммо ту татайюр накун! Яъне аз парвози мур? дар хоб фоли бад нагир. Ту ба шодию нишоти бештар ?а? дор?. Зеро кабутари сафеди дар хоб дидаат парандаи би?иштист ва аз кафтархонаи ?асти Биб? Марям (ра?иматулло?) ирсол гардида, чунин маъно дорад: аз батни ту шо?духтаре падид меояд он ?адар гулче?ра ва гуландом, ки аз машри? то ма?риб сурате ба хубию хуш? тимсоли ? нест ва гузаш- тагон мисли ? нозанин надидаанду ояндагон нахо?анд дид!
Акнун сухане бишнав дар бораи он парандаи осмон?, ки тори сари ту ва кабутари ба?алат тоб мех?рд: он мур?и ?умой аст ва бо амри ?а? Таъоло? агар сояаш бар сари касе афтад, ?умоюнбахт мешавад. Яъне, кафтараки ту ?ойгузин хо?ад шудан зери болу пари бузургворе, ки он… на манам! Замоне туву амакат дар ро? будед, «Китобу-т-таф?им»-и Беруниро назар кардам. Гардиши фалак, ?аракати ситора?о ва навишта?ои дафтари ну?умият аз он ша?одат меди?ад, ки р?зи дар дунё ба парвоз омадани кабутари ту дар машри?замин шо?и бузургманиш ба тахт мешинад ва кафтари ту дар сояи давлати ? болу пар меафшонад.
?оло сабаби дар хоби табъ? намудор шудани маро бишнав, Мастураам. Чоштго?и р?зи ?умъа дар ин хона?о? ду ракъат намоз аз ба?ри Ягона адо карда, дар муро?иба будам, ки нидое аз ?айб ба г?ш расид: «Дар де?аи дурдасти сарга?и Сай?ун мастурае, ки решаи ма?нунбед ва садаи зиёратго??о бо ашки чашм шодоб кардааст, м??то?и масли?ати туст. Фарзандгадои дарбадарро навозиш намо.»
Бо амри Парвардигори олам дар?ол ба имдод расида, дасти иноят с?ят дароз кардам, эй Мастураам, то ?ама кори ту нек? шавад.
Ву?уди ?авонзан ларзид, дар баданаш рашъа дамид ва ба обу ара? ??тид. Зеро «мастураам» гуфтани ин Пир ва он Пире, ки дар хоб дида буд, комилан ?амсадову ?амо?анг буд ва дар дилаш ягон зарра шуб?а намонд. Худро пеши пойи ?азрати Бузургвор пар- тофт ва дасту домони вайро беист б?сида, ашки шод? мисли дурдона мерехт.
?азрати Бадеуддини Нур? пас аз андаке тааммул бо н?ги ангуштони муборак сари о?изаро аз замин боло бардоштаву сила намуда, дар бедор? низ дасти шафоат ба китфаш гузошт:
– Дуо?оят, гиряву нола?оят шунида ва пазируфта шуд, Мастураам.
Назру ниёз?оят, сада?а ва бахшиш?ои бешуморат ?абул гардид, Маъсумаам.
Ва?те назди санги ?а?дор нолиш ва ниёиш мекард?, барои таъвил китоби муборак кушодам ва иборае табаррук пеши назар омад: та?милу?у – малоикату[2 - ?уръон, сураи 28, ояи 31]. Ин башорат аз он аст, ки ?исми поки тифли некро малоика?о аз нур хо?анд сиришт ва дар зиндаг? фаришта магасрони он баландахтар мешавад!
Ин каломи муборакро р?йи ко?аз овардаю дам андохта, бароят т?мор сохтам. Ё Мастура, а?бил ва ло тахаф! Пеш ой ва матарс! Туро масли?ат ин аст, ки ?амеша онро бо худ дошта бош? ва мисли гав?араки чашм ?ифз кун?. Зеро агар тумори нига?дошт гум шавад, фаришта бигурезад…
Бимастура тумори ча?оркун?аро бо тавоз?ъ аз дасти Шайх Бадеуддини Нур? гирифта, ба дида?ояш молид ва барои шунидани давоми сухан боз дузону нишаст. ?азрати Бузургвор ояте аз каломи Ма?ид ?ироат карду бо дуои нек таъвил, таъбир ва тадбирро ?усни хотима бахшид:
– Эй духтари чашминтизори бобо! Ва?ти хайрбод ?ам фаро расид. Дигар масли?ат ин аст, ки хезу лаби ?авзи мас?ид рав, ки обаш файзи оби Замзам дорад. Се каф н?шида, насибаи худ дарёфта, ва?ти хори? шудан зан?ири Дари мурод-баромадго?ро б?сида, бо касе ягон ?арфи зиёдат? маг? ва худро ба Ворух расон. Давоми нек ро?атро, пешонаатро Худо кушояд.
Ором ва омода бош, Макнунаам…
Ба шав?арат аз номи мо дуруд биг?. Зеро пурто?ат? ва та?аммулпазир?, ки писанди Худост, ме?вари маз?аби мост. Калиди бахту саодат, ?улфкушои дил?о ва ?ама мушкил?о сабр аст.
Сабур? пеша кун, гар ком хо??,
Бикун тамкин, гар ором хо??.
Бимастура бори дигар одоби пойб?с? ба ?о оварда, бардам аз ?ой хесту «Ра?мати Худо ба саратон борад, Пири Бузургворам! Умри пурбаракат бинеду ?азорсола шавед, Пирам Подшо?марди Вал?!» г?ён ?афонок? аз дар баромада, базуд? худро ба ?авзи мусаффо расонд.
Аввал дасту р?й шусту ба нияти сафо шур?ъ кард обн?широ. Чун маротибаи сеюм ба каф оби зулол бардошт, кабутари сап-сафеде аз шохи сиё?бед ба лаби ?авз нишаст, ки дар мин?ор ?ал?аи зард дошт. ?авонзан об дар каф ла?зае интизор истод, то ба парандаи беозор халал нарасонад. Вале кабутар ба вай ниго?е накарда, ?ал?аро лаби ?авз гузошту н?л ба об андохт. Бо чанд ?атраи пок ташнаг? бишкасту болу пар афшонда, сабук боло парид. Аммо ?ал?а ба мин?ор нагирифт: ё фаром?ш кард, ё барои Бимастура ?адя гузошт.
О?изаи ?айратзада оби дар каф доштаашро, ки аллакай нисф кам шуда буд, саросема н?шиду бо кун?ковии хоси занона ?ал?а аз замин бардошт. Дид, ки ангуштарест бенигин. Хост бозгашт ба ?ояш ни?ад. Вале дудила шуд. Барои сан?иш ?ал?а ба ангушт андохт. Зав?аш омад – ончунон чену чамма, ки г?ё махсус барояш сохтаанд!
«Насибаи худ дарёб» гуфтани Пири Бузургвор ёдаш омад. Аз та?ти дил «Асло р?зи камия набинед, Пири ?амабин ва ?амадонам!» г?ён бо чашми пуршарар го? ба чаллаи ангушту го? ба кафтари чаллабиёр нигариста, баъди б?сидани зан?ири Дари мурод ?ониби ароба бардам-бардам ?адам ни?од. Кабутар ла?зае дар болои ?авз бол афшонда, интизор истоду сипас аз ?афои ароба парида, ва?те аз дарвозаи Ху?анд берун шуданд, ба боми гардуна нишаст. Аз он ?о ба китфи кадбону гузашт…

* * *

Бимастура аз дарвозаи ?авлияш даромадан замон кабутарро ра?о кард. Паррандаи хастагашта муддате ?анотак зада, пешу ?афо ро? гашту фирр? парида, ба ша?токи айвон баромад. Бо?аловат нишаста, «курр-курр» садо баровард. Кадбону сармаст аз суруди кабутар каф-каф бирин?у арзан ба пешаш пошид ва бозав? хур?шид:
– Хуш умад?, кафтари бахтоварам! Акнун хунаи ман – лунаи ту. Кошунаи ман – ошюнаи ту. Майли хотир боли парвоз кушо!
Кабутари умедро кадхудои хонадон Абдулсайид ?ам хуш пазируфт. Устои гулдаст ?ама корашро як тараф монда, дар кун?и бом барои ин паррандаи би?ишт? кафтархона сохту дар са?ни ?авл? патвоз – ду шохи сафедор ба замин к?фта, навдаи аз нарангушт ?афстари бедро болоч?б намуд, то нишеманго?и кафтар шавад. ?ам дар боло ва ?ам дар поён обу дони бе?таринро фаровон фаро?ам овард.
?афтае нагузашта, кадбону ва кабутар ба ?ам унс гирифтанд. Паррандаи са?ро? тадри?ан хонаг? ва дастом?з шуд. Бетарсу ?арос ба хона медаромад, болои сандал? мебаромад, сари китфу р?йи зону менишаст. Андактар кор ба ?ое расид, ки кадбону ва кабутар як?оя – аз як таба? ?изо тановул мекарданд. Ва р?зе, ки кадбонуро нишони фарзанд падид омад ва ?ро узри занон баста шуд, ?ариб буд ба ма?фили он?о боз як парранда ?амро? шавад.
Ла?заи офтоббаро Бимастура дар шохи дарахти мирсан?ал?, ки ширинтарин зардолуи Ворух ба ?исоб мерафт, мур?аке дид зарринболу зебопайкар, хурд?усса, аммо бови?ор. Беист аз як шиппа ба дигараш ?а?ида, мисли булбул ча?-ча? мезад фораму г?шнавоз. Кадбону ба шав? омада, дасти рост са?ле боло бардошт, ба умеде, ки паррандачаи зебо р?йи кафаш биёяд. Вале мур?ак рост ба кафтархона париду ла?зае гирди кабутар парвона шуд. Аз обу донаш насиба гирифту босуръат ?ониби к??и Душоха парвоз кард.
Овози шав?ар зани ?айратзадаро ба худ овард:
– Р?зат бахайр, бонуи дилам! Чаро дар мобайни ?авл? сутун гашта??
– Дар шохи мирсан?ил? ?ин?арча дидаму…
– ?ин?арча не, бонуи дилам, шахиш вай. Номи дигараш шахпарак. Ман ?ам дидам – аз суб?дамодам пештарак омада буд. Ба патвоз нишасту хеле суруд хонд. Ин фоли нек, бонуи дилам.
– Ч? хел?
– Ин мур?аки нодир, ки фа?ат аз зираю кокут? ?изо мегирад, фа?ат пайки шод? меорад.
– Наход?
– Бовар кун, бонуи дилам. Дар «Китоб-ут-тайр» ?осиди ?умо тавсиф шудааст.
– ?осиди мур?и ?умой?!
– Оре, бонуи дилам. Доноён навиштаанд, ки ?ар касе шахишро бинад, коми дил ба даст меорад. Агар шоирона г?ем, аз дарахти орзуи дерин меваи ширин ба бор меояд.
– Хеле а?оиб!!
– Ягон а?оибот намебинам, бонуи дилам.
– А?оибот он аст, ки намедонистам бо кадом забон, ч? хел ба шумо пайки шод? расонам. ?осиди мур?и ?умо аз ман пешдаст? кард. Шод? кунед, додо мешавед…
– Асал ба да?онат, бонуи дилам! – Абдулсайид аз муждаи деринтизор ончунон ба ва?д омад, ки шарму ?аёро фаром?ш ва урфу одатро сарфи назар карда, дастони ме?натияшро чун ша?боли у?об васеъ кушода, ?амсарашро гарм ба о??ш кашиду аз рухсораю пешонааш паёпай б?сид ва шаддаи марвориди яман? ба гардани зебои вай овехта, бо овози аз шодию ?ая?он ларзон хитоб кард: – Имр?з че?раи ту хубтар аст аз ?ама р?з?ои дигар! Офарини олам туро, эй бону?они дилам, ки мани пиёда ва сархамро шо?савори сарбаланд кард?! Дили яхбаста ва санггаштаи маро бо як сухан гарму нарм сохт?!
Шав?ари шодгашта дар?ол намози шукру сипос гузорид. Ба мазори са?обаи гиром? г?сфанди чорсолаи бахта назр намуду ба Муясарбону шоли заррин ва куртаю ?омаи нав аз шо?ивори бе?тарин ?адя овард ва ёру д?стонро ба зиёфат хонд…

* * *

Дар яке аз р?з?ои сеюмин мо?и ?омиладор? Бимастура ?ис кард, ки сараш чарх мезанаду дилаш бе?узур гашта ва чашмонаш тира мешаванд. Дар?ол момодояро ?озир карданд. Набзи беморро сан?иду тапиши дилашро г?ш андохт, кому забонашро муойина кард ва фа?монд, ки ин ?олат барои зан?ои ?омила му?аррарист ва Бимастура чун дигарон сарторик шудааст.
– Аксар зан?ои ду?он ба турш? дилкашол мешаванду табъи баъзе?о ширин? ме??яд. Як ?амсояи мо дар чиллаи зимистон ба ??ра сарторик шуда буду дигар занак – ба шири хар! Дили ту ч? мехо?ад?
– Г?шти кафтар…
Ин гап аз да?они Бимастура баромадан ?амон кабутари хонаг? ноором шуда, ?ониби кадбону ниго?и а?ибе афканду аз равзана фарр? парида, ба айвон баромад. Бори дигар бо чашми ?аросон со?ибхонаро нигаристу бо тамоми ?увват бол зада, ?ониби офтоббаро парид. Бимастура, ки амали кабутарро бо чашми нимторику дили пур?аш тамошо мекард, о?и сарде кашида, гиряолуд, аммо бесадо гуфт: «?амааш айби худам. Аввал ман хиёнат карда, ба г?шти кафтар дандон тез кардам. Маро бубахш, кабутари сафедам, кафтараки умедам… Аз гуно?ам гузар…»
Момодоя, албатта, ?арфи бесадои кадбонуро нашунид. Аммо ба ?ушёрию ча??онии кабутари рамида ?ойил шуда, базав? хандид:
–?а?и?атан ?ам ?он чизи ширин будааст! Паррандаи безабон ч? хел фа?мид, ки кадбону г?шти вайро ?айла кардан мехо?ад?!
– Г?шти ин кабутар не! – гиряолуд овоз баровард Бимастура. –Ягун кафтари дигар ёбед.
Абдулсайид пичингомез гуфт:
– Оббо, ?онвари доное! Оъ… агар натарсида, ором дар ?оят меистод? ?ам, ман ба ту кордор намешудам… ?ай-?ай!, – гуфт пичингомез Абдулсайид ва бо таассуф сар ?унбонда, саночу камон гирифту ба шикори кабутар рафт. Аммо дастхол? баргашт – то ва?ти говгум кофту кофт, ягон кафтар наёфт.
Суб?и дигар ба он тарафи к??и Душоха гузашт, ки макони беодам буд. Ин ?о гулу гиё?у дарахтони ёбо? беадад мерустанд ва парандаю чарандаи хелмахел бехалал мезистанд. Лекин, ?арчанд ?усту?? кард, лоа?ал як пари кафтар надид…
Шалпару ниммурда ба хона баргашту чор мур?и тазарв ва кабки ?илол болои хон ни?од яке аз дигаре фарбе?у ботароват ва ишти?оовар. Вале Бимастура, ки то ?ол намаке ба да?он набурда буд, бе?олона «кафтар» гуфту аз ?уш рафт.
Ва?те ба худ омад, овози шав?арашро шунид, ки бо алам мегуфт:
– Агар ин а?вола медонистам, ун кафтари гурезпоя бо ресмон баста мемондам… Уфф… Агар ?озир ?амун кафтарак мебуд…
– Ч? кор мекардед? – бо имои чашм пурсид Бимастура.
– Даррав п?сту пора карда, ба дег меандохтам.
– Неъ! – Бимастура тамоми ?увваташро ?амъ оварда, пурс?з нидо баровард. – Гушти ун кафтара хурдан мумкин не!! Вай… кабутари бахтовар…
– Бахтовар буд, марговар шуд! – с?зи дил пин?он дошта натавонист дуредгар. – Туро аниси бе?тарин буд, лекин… дар ла?заи заруртарин гурехт. Туро тан?о партофта, бенишон ?айб зад. Хиёнат кард ба ту!
Аз таъна?ои шав?ар ма?рои фикри Бимастура тарафи дигар тоб х?рд ва гиряолуд гуфт:
– Рост мегуед, хиёнат кард! Ва?те донист, ки гушти кафтар мисли нушдору ба ман зарур аст, ?ам худаш гурехту ?ам?инс?ояшам гурезонд, ба тухми кабутар ?ирон овард! Шумоя сарсон, мана бесомон кард. Агар ин кафтари нобакор ба дастам афтад…
Абдулсайид бо таа??уби ошкоро ?амсарашро нигарист, ки ранги р?яш аз ?ояти ?азаб кабуди сия?фом гашту дандон?ояшро ?ачарос занонда, бо мадади кадом як ?увваи ни?он? аз ?ой нимхез шуд ва бехудона фарёд кашид:
– Агар ун кафтари бевафо ёфт шавад, бо дасти худам пора-пора карда, хомохом мехурам! Хунашро об барин дармекашам! Хезед мардак, ёбед вай кафтара…
Бимастура тамоман бе?олу бемадор гашту р?йи ?ойга? пару афтид. Момодоя бесаран?ом шуда, шав?ари саргарангро ба по хезонд:
– А?воли занак чато?! Агар то бего? обу ?изо нах?рад, к?дак талаф мешавад. Хезед, аз таги замин бошад ?ам, ягон кафтарбача ёфта бед.
– Боз ба ку?о равам? Дар Ворух кафтархона ё кафтарбозор набошад…
– Кафтархона гуфтед? – якбора ба ?они момодоя ?он даромад. – Назар ба шунидам болотар аз Санги калон к??е ?аст номаш Кафтархона. Зуд бошед, аз шикорчи?о пурседу тозед!
Шикорчии мумтоз Акбар-па?лавон узр пеш овард, ки кори заруре дораду ?амро? рафта наметавонад ва фа?ат ро? нишон меди?ад.
– Шикорчи?о Санги калона дарвозаи Ке? мег?янд. Як фарсанг болотараш к??и Га?вораи заррин ?аст. Аз бараш як дарёчаи ш?х мегузарад, ки пули ларзон дорад. Аз к?прук гузашта, сесад ?адам тарафи чап барой?, ба Кафтархона мерас?. Валекин ба?оят э?тиёт шав, ки пайро?а ла?жонаку хатарнок асту таги ?ар санг як мори калон хона дорад.
– Ин мор?о кафтарбон? мекунанд?
– Не, Га?вораи заррина посбон? мекунанд.
– Аз к??
– Аз деву дад. Мег?янд, ки га?вораи заррини дар мобайни к?? будаг? моли шо?и париён асту дар га?вора фа?ат паризода?о ?а?и хоб доранд.
– Ба га?вора коре надорам, ба ман кафтар даркор.
– Ин хел бошад, натарс. Харсавор мерав? ё пиёда?
– Аспак?.
– ?удо на?з. Бишитоб. Ро?и сафеду барори шикор…
Аспи бодпо со?ибашро зуд ба даромадго?и Кафтархона расонд. Аммо, ?асди кор, к?прукро об бурда буду Абдулсайид ?арчанд к?шид, на пиёдаю на савора ба со?или дигар гузашта натавонист. Аз ?а?ру алам ба оби лойолуд туф карда, бечора?ол ба замин нишаст ва имдодталабона ба гирду атроф нигарист. Дар ин моваро те?и ниго?аш ба Га?вораи заррин барх?рд ва… мисли моргазида аз ?ой ?а?ида хест: бо чашми сар баръало дид, ки дар он ?орчаи га?ворамонанди мобайни к?? кабутаре бови?ор нишастааст.
Усто кабутари сафедро дар?ол шинохт. То?? аз сар гирифтаю дастонашро ба ду тараф алвон? дода, аз бехи гул? овоз кашид:
– Эй-й кабутари уме-ед!! Поё-онн фаро-ооо!! Кадбонуят интизо-ооор!!!
Кафтар ?ам со?иби овозро шинохт. Балки ?ро интизор? мекашид магар, ки бол афшонда, тирвор поён парид ва ба зини асп нишаст. Са?ле нафас рост карду ба китфи рости Абдулсайид гузашт ва зайли пешина «Курр-курр» овоз баровард. Ё «салом» гуфт, ё «рафтем». Ё ?ар ду…
Назди Санги калон он?оро… А?мадсайид интизор буд.
– Ба ?азрати Бузургвор як сабад себу ноки яккачини Ворух ?адя бурда будам. Аввал аз ?оли Бимастураю кабутар пурсиданду андешанок гуфтанд, ки «кафтари то?а дар тан?о? дер напояд» ва ду ?уфт кабутар ба сабад андохтанд. Ба ту дуруди фаровон гуфта, хатчае навиштанду фармуданд, то о?илан дастрас намоям. Аз ?амин сабаб шитобон ба ?усту??ят омадам.
Нома ?амаг? аз як ?умла иборат буд: «Масли?ат ин аст, ки агар зани ?омиларо х?рдани лу?маи шуб?анок зарур бошад – раво бошад». Абдулсайид мо?ияти масли?ати сарива?тиро фа?миду сари кабутари мушкилкушоро сила карда, бо тамоми ?увват аспро ма?мез зад. Мехост ?ар чи зудтар кабутар бо ду дасти адаб ба кадбону супорад. Вале паррандаи зирак пешдаст? кард ва ба ?авл? расидан ?амон бо чусту чолокии ?айратангез аз ба?али аспсавор берун парид ва болои сандал? ором нишаст.
– Омад?? – пурсид Бимастура бо чашмони хунполо.
– Кур-р! – садо баровард кафтар ва ?ониби Абдулсайид нигарист.
– Ист, бонуи дилам! – саросема, аммо омирона нидо кард кадхудо. –Амакат аз Ху?анд чор кабутар овардаг?. ?озир мебиёрад.
– Не! Ба ман кабутари дигар даркор не. Ин бевафоя ?азо метиям! Д?сте, ки вафо накард, душмани мост!
– Сабр кун, бону?он…
Момодоя наздиктари кадхудо омада, аз орин?аш дошт:
– Бо зани сарторик гапгузарон? накунед, со?иб. Сар торик шавад, а?л тира мегардад. Сарторик аз девона пурхатар аст, вайро ба ?олаш монед…
Бимастураи ?алиму ме?рубон, ки то ба ин ла?за ?атто пашшаро озор намедод, ?олиё дилра?м набуд. Лабони парсингбаста бо пушти даст пок намуда, дандон ба ?ам совиду ?ароиб хандида, мисли гурбаи ва?ш? кабутари таслимшуда ва ором истодаро дудаста ба чанг гирифту саросема сар аз танаш ?удо кард. Ниму нимкора пар канду ?арисона хунаш даркашид. Баъд лабу дандони карахт бо н?ги забон лесида, почаи кафтар ба да?он андохт. Лу?маро нимхойида фур? бурду линги дигар ба даст гирифт. Баъд дилу ?игар р?йи каф гузошта, муддате ?унбонду мисли тал?он ба ком партофт ва нимхойида фур? бурд. Ва?те навбати ?и?илдон расид, шояд аллакай сер шуда буд, ки ла?зае тава??уф карда, болою поён ва чапу рости онро бо кун?ковии бачагона аз назар гузаронд ва бо н?ги нохун пардаи ?и?илдонро дарронд.
Момодоя низ гардан ёзонда, даруни халтадонро нигарист: чанд дона арзану гандум, ду-се ?исми кирмшабе?, андаке баргу сабзаи гиё? ва сангпорае аз мош калонтар дид.
Бимастура ?и?илдон ва ?ама лашу луши онро болои сандал? партофту фа?ат сангчаро ниго? дошт. Онро аввал бо н?ги ангуштон ламсида, баъд бо остин пок кард. Сангча дурахше бароварда, дар партави чаро? ?ило дод. ?илои рангоранг…
Аз ?илои санг а?ли тирагаштаи зани сарторик равшан гардид. Аз таги болишт ангуштари бенигинро бароварда, санги рахшонро шитобон ба чашми холии он ни?од. А?аб нигине шуд созу мувофи?! Аз шод? мисли гули ба?ор? шукуфт ва «Нигин ёфт шуд!» гуфта, зангуладор хандид. Баъд кабутар ба ёдаш омад магар, ки гули хандон хазону че?раи шукуфон ?азин гардид. «Во кабутарам!» г?ён, р?йи чойга? афтид ва баланду бардавом гирист.
Момодоя, ки сирри кабутар ва нигинро намедонист, аз гирдгашт?ои нога?он? дилтангу асабон? шудаю сар?исоби корро гум карда, то ором шудани Бимастура лоубол истод. Андактар бо ?адя- ?ои шо?она ба ?авлияш рафту расо баъди чор мо?у чор р?з боз омад. Са?е?тараш, вайро бо илтимосу илти?ои зиёд, аз ?ойго?и хобаш хезонда, нисфишаб? ба сари болини Бимастура оварданд, ки аз шиддати дард печутоб мех?рд.
Дили тарсх?рдаи момодоя меларзид. Вале… таваллуди тифли ?афтмо?а беозор ва осон шуд…
Садои г?шнавози ме?мони нав момодояи хоболудро ?ушёр кард. Вазифаи худ ба ёд оварда, ?ада?а тифлро р?йи даст бардошт ва аз шодии нога?он? «Вай ман мурам! Ин духтарчая бинед, кафтарча барин. Майдаяк… Хушр?як. Сап-сафедак» гуфту баъди ба худ омадан паёми табрик? ба парокандаг? из?ор кард:
– Ме?мони нав муборак бошад, духтарам! Ило?о хушпою ?адам ва танси?ату хушбахт шавад. Чашмат ба дидори мо?и нав р?шан бод!
Бимастура чашм кушода, дар дасти момодоя тифлаке дид мисли шир сафеду чун мо?и тобон дурахшон. Фа?мид, ки равшании чашмаш аз талъати ин гулдухтар аст. Шод гашту бо лаби пурханда гуфт:
– Шукри бе?ад, ки Со?иби олам бо шарофати Пири Бузургворам ба ангуштарин нигин доду ба модари мискин Нигина! Шукри Худо, ки со?иби сарам со?иби фарзанд шуданд!
Ва?те ин суханро Абдулсайид шунид, сабзу хуррам гашт. Гаштаю баргашта Офаридгорро сипосу сано хонд, ки ?ро ба мурод расонд, со?иби за?ораи тилло? гардонд. Сипас шукри неъмат гузорид ва ме?монхонаи гулкориро оростаю пероста гардонда, фаровон асбоби нишот фаро?ам овард. А?ли ма?алларо зиёфат доду ?амро?и ёру д?стон ба дилхуш? пайваст.
Дар ав?и зиёфат шав?ари момодоя, ки шоиртабъ буду бо тахаллуси Абдулма?иди Ворух? шеър менавишт, пой бар замин к?фта, шоирона бонг зад:
– Эй мардум, маро г?ш ди?ед!
Аз доямомо таърифи духтари Абдулсайидро бисёр шунидам. Гуфт, ки р?и тифли нав чун мо?и нав тобон асту мисли пар? зебо! Дар?ол як байти Фирдавс? ёдам омад:
?удо гашт аз ? к?даке чун пар?,
Ба че?ра ба сони бути озар?!
– Ин хел наг?, шоир! – ?ада?а эрод гирифт Зарифи мударрис. –Бути зебое, ки падари Ибро?ими пай?амбар Озар тарошидааст дар Ворух ?ой намегирад!
– Ин хел бошад, париче?раи нав бути Ворух аст!
– Дар хонаи Муяссари ?оду як бути безеб ?аст, ?амон кофист!
– Он га?пора асту ин гулбадан! – паст наомад шоир. – Дилам гуво?? меди?ад, ки Нигина бути Ворух мешавад. Яъне, аз бути Фархор зеботар, аз бути Я?мо раънотар, аз бути Чигил барнотар хо?ад шудан! Бузургтарин родмарди замон ба Нигина оши?и шайдо хо?ад шудан!!
Аз ин каломи хуб хуш?ол? дучанд гардид ва аксарият «Рост мег?яд шоир, Нигина бадри Ворух, мо?и тобони Ворух, мо?и мунаввари шаби ча?орда?ум дар осмони Ворух мешавад» г?ён дасти ?иммат баланд бардошта, ба сари шоир борони дирам рехтанд.
Абдулма?ид шод гашту нидо дардод:
– Шо?и олам бандаи бути Ворух мешавад!
Чанд марди сармаст гапи шоирро ло? пиндошта, «Бас! Дигар жож махой!!» гуфтанд.
Он?о аз бехабар? чунин гуфтанд. Азеро ?арфу ?и?ои ин марди оташсухан ?азён набуд. Вай мисли дигар шоирон ш?ху далеру нотарс ва шартакиг? буд, аммо ?арзаг? не: насибае аз ?айб дошту ?ини мавлудаш дар машри?и осмон бур?и Савр ?ойгузин ва бинобар ин ?ар ч? пешг?? мекард – хо? ба ?азлу ш?х? ва хо? ба о?анги ?идд? – рост мебаромад ё ба ?а?и?ат наздик меомад.
Ин карат ?ам фоли шоир мутла?о дуруст баромад: дар ша?ри Гурган? намояндаи шашуми сулолаи Хоразмшо?иёни кабир ?утбиддин Му?аммади Сон? ма?з дар р?зи мавлуди Нигина-явми ча?оршанбеи бистуми мо?и шаввол, соли 596 ?и?рии ?амар? мутоби? ба сеюми августи соли 1200 мелод? ба тахти подшо?? нишаст…

Равзанаи якум. Тафсири нахустин парвози андалеби Исфара ба Ворухи андалебнавоз
Аз мавлуди Нигина ?азор р?з гузашт ва амакбобояш А?мадсайид ибни Ма?мадсайид ба ин муносибат зиёфате м??ташам орост бо номи «?азора». Барои ?азор нафар дастархон кушода, онро бо ?азору як хел ну?лу наво оро дод. Чанд гову г?сфанд заб? шуду дег?ои ?атор аз таом?ои гуногун лабрез гашт.
Мардуми доирахабар шоду мамнун буданду дар ?авлии калони то?ири бузург давра-давра менишастанд – занон дар айвон?ои дарозр?яи га?кор?, мардон зери дарахтони серсоя. Лекин тахтакати па?ни соябондори мобайни ?авл? пуродам набуд – ?амаг? чор марди хушлибос болои к?рпача?ои шо?ию бахмал ба л?лаболишт?ои пари ?у такя задаву ме?мони ифтихор? будани худро намоиш дода, бо кибру ?урур ба атрофиён менигаристанд. Он?о кам мех?рданду бештар гап мезаданд ва ?ар замон беибо ?о?-?о? механдиданд.
Садри ин ма?фил амлокдори бозори Исфара А?мадбеки хушм?йлаб дулун?а г?шт мехойид ва аз шарики ти?орат? буданаш бо со?ибмаърака меболид. Кадхудои Ворух Ибро?имхо?а, ки ?айриихтиёри худ вазифаи чойрезиро бар ??да дошт, ?ар гапи вайро тамаллу?корона тасди? карда, гаштаю баргашта «Бойбобо, мар?амат кунед!» г?ён, г?штпора?ои рав?анин ва мева?оти бе?тарин наздаш мегузошту го?-го?е бо чашми илтифот ба ду ме?мони р? ба р? низ менигарист, ки аз ?ониби падари Нигина даъват шуда буданд. Чанд сол му?аддам як гур?? усто?ои ворух? дар сохтмони мас?иди ?омеи Исфара чил р?з тари?и ?ашар кор карданду тиб?и та?симот Абдулсайид шаб?о дар манзили Насриддини усто мехобид, ки ?ории мураттаби «?уръон» буду ?ама бо э?тиром Усто Мулло мегуфтанд. Ситораи ?ар ду ба ?ам рост омаду д?стони ?он? шуданд ва рафтуомади тарафайнро ба ро? монданд. Устои сангтарош даъвати устои дуредгарро бо хуш?ол? пазируфта, додарзодааш А?мадро ?амро? оварда буд, ки кай?о боз тамошои манзара?ои афсонавии ин де?аи би?иштиро орзу мекард.
А?мади шоиртабъ ба с??бати бузургсолон ?амро? нашудаю ?ар замон ма?зе ё мавизе ба да?он партофта, бо зав?и зиёд ?аракат?ои мавзуни ра??осаи тахмин 14-15 соларо тамошо мекард, ки Бойбобо кафи саховатро калон кушода, ?ро ?амро?и дастаи мутрибони номдори исфаранг? ?адя оварда буд.
Ва?те таронаи ш?х ан?ом ёфту му?ани?о аз ла?ни сигонаи Борбад тараннуми сурудеро андар ситоиши волидон о?оз карданд, ба ра??оса имконият фаро?ам омад, то ла?зае нафас рост карда, обу ?изо х?рад. Хиромон ро? гашта, худро ба ?ал?аи зан?о расонду мур?и хаёли А?мад ба парвоз омад. Зеро ба назараш чунин намуд, ки ин духтаракро пештар дар ку?ое дидааст. Хеле фикру хаёл карду о?ибат дарёфт: соли охирини та?сил дар мадрасаи Мар?инон ?амро?и ?амсаба?они шоирпешааш ба дарбори подшо?? рафта, бо сарпарастии вазири фозил ва фар?ангпарвар Ба?оуддин, ки со?ибдевон буд, базми сухан ва ?унар оростанд. Ана дар ?амон ма?фили бошук?? ин ра??оса низ иштирок дошту мавриди тава????и умум ?арор гирифт. Бай?ушо?, ки ?ам ?уввати фазл дошту ?ам фазли ?увват вайро «товуси навхиром» номида, диноре чанд пеши пояш партофта буд…
Ма?оми т?лон? ан?ом ёфтан ?амон о?анги сабук баланд шуд ва «товуси навхиром» бо нер?и тоза бол кушода, ба ра?сго? парид. Дар тан парниёни сабук са?наро давр зада, ла?зае дар мобайн ?арор истод, то ав?и ра?сро шур?ъ намояд. ?амин асно аз байни зан?о Нигиначаи гулгунлибос бо че?раи шукуфон дартоз баромаду айнан мисли ра??оса са?наро давр гашта, дар па?л?яш ором гирифт. ?ама да?он калон кушода, аммо нафас дарун кашида, интизор истоданд, ки идомаи кор ч? мешавад.
Мутоби? ба зарби доира ра??оса китф ?унбонду Нигина ?ам китф ?унбонд. Ра??оса даст бардошту духтарча ?ам даст бардошт. Пой ?унбонад – пой ме?унбонд, сар афшонад – сар меафшонд.
Доду ?иреви мардум ба осмон печид. ?ама баробар каф к?фта, офарин мегуфтанду нидои шод? мебароварданд. Бойбобо мисли аспи ?авмаст ши?а кашида, як каф тангаи ну?ра аз сари Нигина пошид. Часорати нога?он? ва та?лидкорию ?аракат?ои ширини к?даке, ки ?ан?з аз да?онаш б?и шир меомаду имр?з ба ?ама гуна нозу нуз ва эркагию густох? ?а? дошт, аксариятро ба по хезонд. А?мад ?ам ончунон ба ва?д омад, ки бехудона аз кат фуромада, «духтарчаи хушр?ча»-ро озод аз замин бардошту дар ?аво давр занонда, о?иста поён фаровард ва навозишкорона аз пешониаш б?сид. Сипас бо овози ?арангос? гуфт:
– Мебинам, ки дастафшонию пойк?бии ин кафтараки навбол ?амаро ш?р ангехт. Ман ?ам сахт шодмона шудам. Бадо?атан як рубо? э?од шуд, ки ба Нигина мебахшам:
Гулбоди ба?ор атрфишон аз ра?сат,
Хуш?ол шуда пиру ?авон аз ра?сат.
Ма?рум мабод то ?иёмат ?аргиз
Чашми ?ама мардуми ?а?он аз ра?сат!
Шеъри шоирро кадхудои де?а ба дуо гардонду ?ама баробар омин гуфта, бо шав?и тоза хуш?олиро идома бахшиданд. Абдулма?иди Ворух? – ?амон шоири ?айбдон, ки Нигинаро ?ангоми к?даки бачилла буданаш «Бадри Ворух» унвон дода буд, ширакайфу че?рагулгун лаби тахтакат омаду одоби саломро нопурра ба?о оварда, бетакаллуф па?л?и А?мад нишаст ва ба тахтапушташ тап-тап зада, мастона гуфт:
– Ман ?ам усулу бозии Нигинаро дида, як шеъри з?р бофтан? будам. Офарин ба ту, ки пешдаст? кард?. Биё, ?амин шеъри туро хушр? навишта, ба падараш т??фа мекунем. Усто хурсанд мешад.
Хо?иш дарзамон и?ро гашту Абдулма?ид аз ко?азпора рубоиро бо овози баланд хонда, ба Абдулсайид бахшид ва шодиёна гирифт. Сипас бори дигар бо кафи даст китфи А?мадро тап-тап «навозиш» карда, дар лаби дарёча ?ро ба с??бат кашид:
– Бахудо, ки шеъри на?з э?од кард?! Ту чанд сол боз шеър менавис??
– Се сол боз… Аз чорда?солаг? маш?и шеър мекунам.
– Устодат к??
– Бародарам Ша?обиддин.
– Ша?обиддини Булбул? Писари ?озии Тамохуш?!
– Бале.
– Вайро на?з мешиносам. Чандин бор ?амро?и Усто Мулло ба Ворух омадаг?. Мо як?оя бисёр к??у дараю ?о?ои зеборо тамошо кардаг?. Лекин туро якум бор мебинам.
– Шаш сол дар Мар?инон будам, му?ассили мадраса…
– Ша?обиддин чаро наомад?
– Вай ?озир дар Самар?анд. Аз Ворух баргардем, наздаш меравам.
– Барои тамошо?
– Не. Та?силро давом додан мехо?ам. Боз… дар он ша?р шоирони з?р бисёр…
– Рост мег?й?. Афс?с, ки ?амро?ат рафтан наметонам.
Шоирам ман, шоирам ман,
Шеъри ман дар ?уллаи к?.
Аз сари сангу сари ??
Мезанад р?, меди?ад б?.
Агар хо??, ?амро? Ворухро чарх мезанем. ?ой?ои Ша?обиддин дидагиро мебин?, ил?омат ояд, шеър менавис?.
– Саломат бошед, ако, ки табъи дилам сухан гуфтед. Ман барои зиёфатх?р? не, барои тамошо омадаг?. Бародарам гаштаю баргашта мегуфт, ки «то Ворухро бо чашми дил набин?, шоири асил намешав?!»
– Гапи Ша?обиддин ?а? асту рост. Ворух манзара?ои зебо бисёр дораду таърихаш ?адимаю бою рангин. Дар ба?али ?ар санги Ворух як ?исса асту ?ар ?ор пури асрор ва ?ар ?уллае со?иби як ?икмате…
– Муболи?аро ба ?адди ?улувв расондед, акои Абдулма?ид! –бе?аш хандид ме?мон. – Масалан, ?уллае, ки тори сари мост, ч? ?икмат дорад?
– ?икмати ин ?улла – як номаш Тешазадаг? – басо талх асту ма?заш аз иш?и ?игарс?з бармеояд. Номи дигари ин к?? Душоха асту ба иш?и Фар?од пайванд:
Оши?ам ман, оши?ам ман
Дарду до?ам бод бурда.
Банди дил ?амчун Душоха
Тешаи Фар?од хурда.
Мег?янд, ки замон?ои ?адим дар Ворух як гулдухтари нозанине маш?ури олам буд бо номи Парихон. ?адаш сарви равон, лабаш гули хандон ва рухаш мо?и тобон будаасту Ширини мо??абин дар хирмани ?усни вай х?шачин. Бисёр ?авон?о аз дуру наздик оши?и ин парипайкар шуда, хостгор аз пайи хостгор мефиристоданд. Вале ?ама ?авоби рад мешуниданд. Зеро ин духтар Фар?од ном де??онписари дилхур?ш ва орзупарварро д?ст медошту ?ар ду оши?и ?ош буданд ва савганди садо?ат ба забон оварда, ки агар ба висоли якдигар нарасанд, тарки дунё мег?янд. Падари духтар аз ин иш?и ифрот? ого?? дошт. Аммо на духтар ба Фар?од додан мехосту на духтар аз даст додан. Р?зу шабон фикр карда-фикр карда, тадбире ёфт ва ба ?ама хостгорон чунин шарт гузошт:
– ?авлии ман сояр? – соле ёзда? мо? ?авояш хунуку р?шноияш тунук, фа?ат як мо?и чилаи тобистон р?йи офтоб баръало намоён мешавад. Чунки ?уллаи сабили р? ба р? пеши офтоба гирифтагиаш гирифтаг?. ?ар касе ин ?уллаи бахила паст карда, манзили мана офтобр?я кунад, Парихон ?а??и ?алолаш шавад!
Ин шартро шунидан ?амон ?амаи хостгор?о бо алам ба ?уллаи баланд нигаристаю «з?ри бе?уда миён шиканад» гуфта, ноило? дасту дил шустанд. Фа?ат Фар?оди ориятманд путку теша ва обу т?ша гирифта, чун ?авоншери маст худро ба тори к?? расонд, то ?уллаи баландро паст гардонад ва коми дил ба даст орад. ?афтае чанд обу ара? резонда, пайваста путку теша зада, аз ду тарафи ?улла камар кофт, то к?чонидани ?улла осон гардад.
Мардуми де?а аз ?арбу зарби де??онписари шердил бо к??и бахил ба та?рик омада, хайрхо?она даст ба дуо бардоштанд. Зеро аз поён баръало медиданд, ки агар Фар?од боз андаке за?мат кашад, рахна васеътар гашта, к?чидани ?улла осонтар мешавад. Аз дуову санои мардум р?? гирифта, оши?писар солор аз ?ой хесту бо тамоми ?увват, Рустамвор, путки гарон ба сари санги калон к?фт. Он чорпора гашту ба ?ар тараф пош х?рд. Тамошогарон о?и сабук кашиданду Фар?од шодмона ончунон наъра зад, ки аз акси садояш к?? ларзид. Сипас пешонабанд аз сар кушода, ара?и гардану р?й пок карду латтапора мисли Дирафши Ковиён? алвон? дода, ба чашминтизорон ва дар навбати аввал ба Парихон нахустин пайки зафар расонд. Ш?ру ?иреви оши?навозон ба фалак печид ва дастафшону пойк?бон паёпай «Офарин!» мегуфтанд. Парихон низ дар болои бом болу пари шод? кушода, р?ймоли ?арир аз сар ба даст гирифту чун ливои оши?он ба ?илва овард.
?ама суруру тантана доштанд, ?айр аз Хусрави бойбача. Вай ?ам талабгори ашадии Парихон буду аз он ки ра?иби сарсахташ Фар?од ба фат?и ?улла ?ариб омадааст, чун м?йи с?хта ба худ мепечид.
Падари сарватманди Хусрав аз ?оли зори фарзанди нолон ?игарбирён шуда, дартоз пеши падари Парихон омад ва ?ада?а гуфт:
– ?авлии калони сари баландиро, ки чор хонаи бар?авою равшан дорад, бо ?ама фаршу колояш ва бо?у гулзораш пурра ба ту бахшидам. Ин макони дилкушо ва офтобр?яро мегир??
Аз ?адяи нога?он? падари Парихон пакар гашту пеши пойи падари Хусрав дузону нишаста, замини хидмат б?сид ва шоду хандон гуфт:
– Бо чону дил мегирам ва аз ма?зи дилу ?он роз? мешавам, ки фарзандони мо а?ди нико? баста, ба муроду ма?сад расанд!
Ин номард? бар?вор ба гирду атроф па?н гашту хурду калон дилсиё? гашта, анд??нок ба хок бознишастанд. Та?йир ёфтани ?олати мардум Фар?одро ба та?лука андохт. Хавотиромез ?ониби ?авлии ма?бубаи хеш нигарист. Дид, ки Парихони навакак че?рахандон болои бом пар? хобида, дастк?бон зор-зор гиря дорад. Дилаш та? кашид. Зеро медонист, ки нав?аи номуборак нишонаи мусибат асту гиряи маъшу?а мотами оши? мешавад.
?азор афс?с, ки чунин шуд: Парихон гирён-гирён рост хесту ба ?уллаи к?? нигарист ва бо аломати видоъ даст афшонда, аз боми баланд худро каллапо ба замини сахт партофт. Фар?од, ки ин фо?иаро аз боло бо чашми хунполо медид, «мардона мурдан дар ро?и иш? кори мардони мард аст!» г?ён, бо ангушт Парихонро ишорат карду аз ?уллаи тешазадааш худро сарозер поён афканд.
К??камари бо зарби теша кандаи Фар?од ба ?абри оши?и номурод табдил ёфт…
А?мад ?иссаи афсонавиро бо маро?и том шуниду зери лаб ?урунгид:
– Ин ?ам, ки аз Хусрав ба д?стдорон расид, аз чашму дили газоф- кори падарон расид. Р?заш ва р?яш сия? бод нохалафро!
Рости гап, дар бораи иш?и номуроди Фар?оду Ширин ва Лайлию Ма?нун ?исса?о бисёр шунида будам, вале саргузашти Фар?оду Парихон басо шигифтовару дилхарош аст. Сад афс?с, ки тешаи Фар?од дили сангро шикофт, аммо ба дили сангин асар накард. ?азор афс?с, ки номард? теша бар решаи иш?варз? зад… Худо агар хо?ад, ва?ту соаташ ояд, перомуни ин ?исса достоне пурш?р хо?ам набишт!
Эй набзшиноси оши?он ангуштат,
Олуда ба хун аз раги ?он ангуштат!
В-эй чанги Парихони сабукдилшударо
?ар дам чу пар? дода забон ангуштат!
Р?зи дуюми саё?ат шоирон ба тамошои дараи Патар рафтанд. Дар себаргазори хушнак?ати лаби ??йбори Лор, ки оби ширину зулолаш аз чор чашмаи к??сор ?атра-?атра ?амъ мешуд, муддате бофаро?ат нишаста, к?фти ро?ро бароварданд. А?мад аз тамошои манзара?ои яке аз дигар? зебо ва хониши мур?они хушил?они к??истон шайдочашму шефтадил гашта, пиёлаи пудиначой то ?атраи охирин н?шид ва бо шеваи ?айратомез пурсид:
– Ин мавзеъро чаро Патар мег?ед?
– Ман аз ку?о донам? – бо ангушти ишорат буни г?ш хорид Абдулма?ид. – ?атто намедонам, ки Патар ч? маъно дорад?
– Патар калимаест, ки тилисму таъвизу т?морро дар як?ояг? фаро мегирад, – шар? дод шоири Исфаранг?. – Тилисм чизест, ки ё бахту саодат меорад ё бадбахтию фалокат. Таъвиз дуои дафъи балост. Т?мор низ балогардон асту хаташ ончунон дар?аму бар?ам, ки агар сад сол ?он ко?он?, ?арфе хонда натавон?. Яъне, «патар» вожаи нохуб аст, аммо ?айронам: макони би?ишт? чаро Патар ном дорад?
Абдулма?ид чашми имдод ба ?амро?он д?хт. Де??они солх?рдае риши к?то?ашро бо ангушт шона зада, барои ?авоб к?шид:
– Замоне ин ?о сайрго?и навар?сон ва гулдухтарон буд. ?ар р?зи чоршанбе т?да-т?да барои чархзан? меомаданд. Бо худ дегу коса, нону ?анд, бирин?у рав?ан ва доира оварда, то ош пухтан ва баъди таом х?рдан ра?су шодию обпош? мекарданд. Он р?зи нишаст чоршанбеи муродбахш ном дошту ?узури мардон ва ?атто писарбача?о ?атъиян манъ буд. Зан?ои калонсол, махсусан кампир?о низ аз маърака берун буданд, ки ин ?ашу ?азаби он?оро ?унбонду ??шонд ва сар шуд т?морборон, тилисмбанд? ва се?ру ?оду. Дар нати?а сайрго? ба ?анг?ой табдил ёфт: духтарон ба ?ойи ра?су шод? аз барои дупула гап арбадаю муно?иша мекардаг? шуданд, ?ини рафтуомад дасти яке мешикасту пойи дигаре ланг мешуд. Ар?саке тифли ношуд мезойиду дигараш аз бефарзанд? пушти даст мехойид. Баъде, ки дар паси харсанге як ?авонро бо духтаре ?амо??ш ёфтанд, корд ба ма?зи устухони волидон расид ва он?о «Патар хатар дорад!» г?ён духтарони худро и?озат надоданд, ки дигарбора ба сайрго? раванд ва ро?и он?оро ба мавзеи Беди ка? гардонданд…
– Патар ?ойи хатар бошад, хезед, ки рафтем! – ш?хиомез нидо кард кадоме. ?ама бо ниго?и савол ме?монро нигаристанд. Вай аз оби мусаффои ??йбор чашм наканда, хаёломез аз Абдулма?ид пурсид:
– ?о?он? ном шоирро медонед, ако?
– ?а. ?асида?ои хуб дорад…
– Вай ба Ворух омада бошад ё не?
– Инашро намедонам. Ч? буд к??
– Як байти шоир ёдам омад дар бораи Патар. Г?ш кунед:
Чашми бад, к-аз патари о?ан? таъвиз нагашт,
Банди таъвиз бибурреду Патар бозди?ед!
Шумо ?ам аз чашми баду т?мору таъвизи кампир?о на?ароседу банди тилисм бибурред ва ро?и Патар фарох бикушоед, ки а?аб нишастанго?и оли?аноб асту аз Ка?бед бе?тар! Макони дилкушо набояд ?айф шавад. Сид?ан бик?шед ва сайрго? ба со?ибдилон бозди?ед.
Де??оне, ки таърихи Патарро ?икоят карда буд, бо чашми пуршарар аз ?ой хест ва даст болои дил ни?од:
– Барои ворух? сухани шоир баробари фармони амир ?адру ?имат дорад! Ин дафъа биёед, Худо хо?ад, болои шо?кат мешинед, сайрго?ро пуродам мебинед ва да?чанд лаззат мегиред.
?ама баробар дасти омин бардошта, бо дили шод ро?и сафар идома бахшиданд.
Р?зи сеюми саё?ат аз тамошои Рахнаи Оташон о?оз ёфт, ки дар ?ониби шимолу шар?ии де?а во?еъ буд. Вазифаи ро?баладиро мударриси мадраса Зарифи Доно бар ??да дошт. Ин марди таърихдон ва олими забардаст ?амро?онашро ла?зае аз ро?гард? боздошту бо ангушти ишорат тарафи офтобшинамро нишон дода, гапро аз дури?ои дур о?оз бахшид:
– ?у, ана он к??и сарсафедро мебинед? Дар бари доманаш г?ри му? ?ой гирифтааст. Шояд бипурсед, ки чаро г?ристон ё ?абристон не? Барои он ки пайравони дини зардушт? баробари оташу офтоб заминро низ му?аддас дониста, майит дар хок намег?ронданду фа?ат устухон?ои аз г?шт ?удошударо ба новус андохта, дар дахма мегузоштанд. Дар ин к??камар бошад, маъбади оташпарастон ?ойгузин буду агар ба ?исоб гирем, ки дар Ворух салтанат беш аз ча?ор ?азор сол пеш ба габрону му?он тааллу? дошт, пас ба хулосае метавон расид, ки ин дайр хеле ?адимист.
– Оре, оташкадаи Ворух маъруф ва маш?ур буд, – ба с??бат ?амро? шуд А?мад. – Дар китоб?ои ?адима сабт шуда, ки ба ин дайри му?он аз Бухорову Самар?анду Истаравшан низ мубадону ко?инон ва ?атто мубади мубадон ташриф оварда, манзума?ои «Авесто» месуруданду тафсири «Занд» мехонданд.
Мударрис бо ишораи сар шар?и шоирро тасди? намуд ва бо шав?и аввала афзуд:
– Боз як чизи дигар: ?ама ?ашну маросим?ои хурсанд?, ма?филу тантана?ои му?он дар ин оташкада баргузор мешуд…
– ?атто базми ар?с?? – пурсид ?авоне.
– Бале. Дар ин ма?фили муборак зардуштиён аз оташи ?амеша фур?зони дайр гулхани бузурге афр?хта, шо?у мо?, яъне ар?су домодро гирди он давр занонда, занону мардон баробар мера?сиданду суруд мехонданду шодком? мекарданд. Ав?и аланга, яъне спаниш ла?заи висол буд.
– Ин одат ?оло ?ам дар Ворух давом дорад, – лу?ма партофт Абдулма?ид. – Фар?аш ?амин, ки имр?за домод саллаю то?? дораду ар?с фаран??.
– Магар пешина ар?с?о фаран?? надоштанд? – боз пурсид он ?авони ?аднавча.
– Ту ар?с?ои пешинаро да??о маротиба дида?, ?осим. Лекин маълум мешавад, ки эътибор надода?.
– Ман дидаг??! Кай? Дар ку?о??
– Камтар сабр кун?, боз мебин?. Рафтем…
?ама ба умеди дидани ар?си замони оташпарастон аз дунболи ра?намо равон шуданд. Баъди соате дар канори к?чаи аробагузар санги дарозу борике падид омад монанди дастаи ?увоз, аммо ?азор карат бузургтар. Он санги к?? набуду ба хорою рухом ?ам шабо?ат надошт. Мисли санги дарё суфтаю ?амвору ла?жон ва чун санги шиша андаке шаффофу ?илодор метофт ва дар дашти васеъ яккаву тан?о меистод. Ба назар чунин мерасид, ки пайкарасозе онро махсус дар чунин ?олат гузоштааст, то бути сангин тарошад. Вале фурсат наёфта, ё натавониста, аз ?айкалтарош? даст кашидаасту нияти вайро боду борон бе?унарона и?ро намуда, бо харошу тарош дар ?исмати болои санг с?рохи?ое монанд ба чашму да?он ва бар?астаги?ое шабе?и бинию г?ш ба ву?уд овардаанд.
Дар атрофи санг хори бисёре р?йида, онро дастнорас карда буд. Аз ?амин сабаб ро?балад ?афт-?ашт ?адам дуртар тава??уф намуда, хитобан ба ?осими ?аднавча гуфт:
– Росташро г?й, ки ин сангро пештар ягон бор дида буд? ё не?
– Чанд бор?о дидаам.
– Лекин андаке пештар гуфт?, ки ар?си замони ?адимро ?е? ва?т надида?…
– Бори дигар мег?ям, ки сангро бисёр дидаам, лекин ар?сро не!
– Фа?мо! – сухан мухтасар кард Зарифи Доно. – Аз суханрониат фа?мидам, ки таърихи ин санг ва ?атто номашро намедон?. Акнун боди??ат шунав: ин санги од? не, Санги Ар?с аст ва та?рибан пан?садсола таърих дорад. Он ва?т дар Мовароунна?р дини ислом аллакай нуфузи зиёд дошт, вале ?ама ворухиён оташ мепарастиданд. Зеро ба ин диёри к??истон пойи араб нарасида буд.
Аввалин ворухие, ки ба ислом гаравид, Накисо ном савдогар аст, ки чун мусулмон шуд, Нурму?аммад ном гирифт. Вай духтаре дошт ба?оят са?иб?амолу хушманд, ки аз р?зи аласт бо ме?ру му?аббати саршор ба Парвардгори ягона ва бахшояндаву ме?рубон камол меёфт. Дар шар?и ?уръони шариф сухан?ои оммафа?м, лекин таъсирбахш мегуфту чун ба синни камолот расид, обида ва зо?идаи асил шуд, шогирду пайравони зиёде пайдо кард ва бо исми Сайида отун маш?ур гашт.
Писари мубади мубадон, яъне му??окими Ворух шефтаи ?усну ?амоли духтар шуда, сабру ?арор аз даст дод ва тиб?и расму одати онзамона худ ба хостгор? омад. Сайида ?ро хуш пазируфт, аммо шарт гузошт, ки агар Нурзан? дини исломро ?абул кунаду номашро гардонад ва ба нико?и мусулмон? роз? шавад, он го? издиво? ба амал меояд.
?окимписар шартро пазируфт. Вале дар р?зи а?ди нико? а?ду паймон бишкаст ва бо мадади ёру бародаронаш духтарро з?ран ба дайри Рахнаи Оташон бурдан? шуданд. Сайида чун модашер му?обилат кард, бо нохун р?й канду бо дандон дасту по газид, лек з?раш нарасид. Лоа?ал касе аз хешовандон ба имдод наомад. Дар ?оле, ки дилаш дар сина чу даф метапид, ло?арам ба Худованди ?одиру тавоно тавалло кард, ки ?ро аз шармандаг? ниго? дошта, ба санг табдил кунад, то уммати мусулмон зери бори гарони таъна ва масхараи оташпарастон намонад.
Илти?ои м?ъмина ва муслимаи пок муста?об гашт ва бо амри Парвардгори олам коре, ки банда?ои хок? аз и?рои он о?изанд – м?ъ?иза ба амал омаду дар ?ои исташ ар?с санг шуд.
Аз мушо?идаи ин ?олат айши хуши габракон ба мусибат мубаддал гашту доду фи?онашон бар фалак печид. Ба ?удрати Худои яккаву ягонаи мусулмон?о тан доданду пеши Санги Ар?с ба зону нишаста, саросар ба ислом гаравиданд. Тарзи дигар г?ем, бо ба?ои ?они Сайида Бону – нахустин муслимаи де?а Ворух мусулмонобод шуд…
?икояти ро?балад ба ?амагон таъсири ами? бахшиду ла?зае сукут варзида, ин оли?аро ба нек? ёд карданд.
– Шоире Санги Ар?сро гав?ари шабафр?з номидааст, – хаёломез лаб ба гуфтор кушод Абдулма?ид. – Вай менависад, ки чор фасли сол ?ар дили шаб аз дили ин санг нолае ?онгудоз мебарояд дар вазни «Дод аз дасти сангдилон, ки сангам карданд…»
– Он шоир худат нест??
– Не. Вале ман ?ам дар ?авон? як шеъри мотам навишта будам. Чанд байташ дар ёдам ?аст:
Дар фиро?ат, эй Сайида, зору ?айрон мондаем,
Дар хуморат, эй Сайида, синабирён мондаем.
Б? накарда нак?ати гул, ту шуд? Санги Ар?с
Дар азоят, эй Сайида, дидагирён мондаем.
?авобан ба ниго?и саволомези муаллиф ме?мони латифтабъ ма?бур шуд, ки таассуроти худро фошофош г?яд:
– Марсияи таъсирбахш навиштед, ако. Лекин ташбе?у сухан?ои он шоире, ки ?аблан ишора кардед, нисбатан ширадору андешапарвар аст. К? будани ?ро са?е? гуфта метавонед?
– Он шоир бародаратон Ша?обиддин буду баробари дидани Санги Ар?с бадо?атан ?азали ?онгудоз гуфт. Афс?с ки ба пурраг? навиштаю ?ифз карда натавонистам.
– Ша?обиддин дар баде?аг?й? устухон надорад. Агар ил?омаш ояд, дар як нишастан фар-фар чор-пан? ?азал э?од мекунад!
– Шумо ч??
– Ман ку?ою шоир? ку?о?! Агар ?афтае як рубо? ё ?азале э?од шавад, худро хушбахт ме?исобам.
– Бародаратон баробари дидани Санги Ар?с фар-фар шеър бофтааст. Шумо ?ам як к?шиш намекунед? – бозори гапро тез кард ро?балад ва андалеби Исфара аз о?анги савол пай бурд, ки ?амсафарон ?удрати шоирии ?ро сан?идан мехо?анд. Дар ?олати но?ин?ор монд – агар сатре наг?яд, бе?унар ме?исобанду агар шеъри хароб пешни?од кунад, эъти?од ва э?тиромашон меко?ад. Яъне вай ма?бур аст, лоа?ал як байти хотирмон бадо?атан э?до кунад.
Бо чунин андеша?о гирди ?айкалсанги нотарошидаро о?иста-о?иста давр гашту дар ?ар да? ?адам лангида, чор мисраъ тавлид намуд:
Эй иш?, туро шамъи фалак парвона,
Санги Ар?с Сайидарост кошона.
Хуш бош, зи афсуни ?аводис имр?з
Шуд ?иссаи ?оли душманон афсона.
Рубо? аз ?ониби ?амагон бо мамнуният пазируфта шуд, аммо шодии Абдулма?ид аз дигарон бештар буд:
– Маълум мешавад, ки фар-фар шеър гуфтан барои ду бародар хислати модарзод? будааст. Ин ?унарро, эй А?мади Исфаранг?, то метавон?, сай?ал де?!
Масли?ат бо арзи миннатдор? ?абул гардид. Вале он ла?за ?ар ду ?ам намедонистанд, ки муддати мадиде нагузашта, бо усули фар-фар боз як рубо? э?од мешавад. Ва аз ?ама а?ибаш, ба я?мо рафтани т?шаи сафар ба?онае барои э?одкор? мегардад.
Тасодуфи ногувор чунин ба ву??ъ пайваст: ?амсафарон аз Санги Ар?с тарафи офтоббаро ?аракатро идома дода, ?ариби?ои нисфир?з? ба шаршараи Шаввот? расиданд. Азбаски ?аво гарм буд, ?ама куртаю шалвор бадар карда, худро ба об заданд. А?мад низ ?амранги ?амоат буд, вале аз оббоз? дида, бештар тамошо мекард. Чунки ин гуна шаршараи нестандар?а?онро дар умраш бори аввал медид: оби нилгун аз ро?и мобайни ду тахтасанги бузург чакра-чакра за?ида, ришта-ришта чун бирешими ?афтранг поён мешорид ва дар замин бо сабзаи тару зираю пудина ?амо??ш гашта, ба тану бадан кайфияте мебахшид нотакрор!
Оббозию дилхуш? аз меъёр бештар т?л кашиду ва?те ?ама хаставу шалпар ва ташнаву гурусна аз оби ширгарми шаршара?авз худро берун кашиданд, дуд аз димо?ашон баромад: ша?оли баднафсе пойго?ро хилват ёфта, ?ама нону г?шти дар к?лбор бударо тамоман х?рдаю бурда буд…
– Омад ба сарам он ч? метарсидам! – даст ба пешон? зад ро?балад. – Мо, ворухи?о, то?ат мекунем, лекин… ме?мони мо…
?ама узромез А?мадро нигаристанду Абдулма?ид к?шид, то вазъияти ногуворро шоирона бартараф созад:
– Аз беэ?тиёт? т?шаи ро?ро аз даст додем… Бе баргу наво дигар ба ?ое рафта наметавонем. Маро бубахш, эй ме?мони азиз, ки ма?бурем бо шиками гурусна ро?и дарози душворгузарро тай карда, ба Ворух баргардем.
?амсафарон гуна?корона чашм ба замин д?хта, аз ме?мон ?авоби сард, ?атто пичингу кинояи талхро интизор? мекашиданд. Вале ? бо шеъри фарфар ?авоб мухтасар кард:
Дар бо? суи тараб ?авое дорем,
Эй д?ст, биё, ки нек рое дорем.
М-андеш зи нестию бебаргии ро?,
К-аз булбулу гул баргу навое дорем!
Шеъри равон ба дили шикастаи д?стон мар?ам гашту бо хотири осуда поён хамида, ва?ти говгум ба де?а расиданд. Дар хонаи Зарифи Доно шикамсер? х?рок х?рда, сипас манзил ба манзил пароканда шуданд, то табъи дил дам гирифта, барои саё?ати фардо омода шаванд.

* * *

Р?зи дигар Абдулма?ид паго?ии барва?т ба б?стонсаройи амакбузурги Нигина омад, то аз ?оли ме?мон хабар гирифта, самти хатсайрро муайян созад. А?мадро болои тахтакати са?ни ?авл? маш?ули мутолиа дарёфт ва бо як назора фа?мид, ки шоир ягон зарра осори хастаг? надорад.
– Имр?з ба ду ?ои тамошобоб рафтан?, – гуфт баъди саломуалейк ва ?олпурсии урф?. – Якумаш Га?вораи заррин дар мавзеи Ке?, дуюмаш Сия?к?л дар мавзеи Пули Офтобр?й. Ин дара?о дар ду самти му?обил доман па?н карда, яке аз дигаре зеботаранд.
Абдулма?ид ла?зае тава??уф намуда, бо ма?сади фа?мидани таъсири сухан?ояш синчакорона ба че?раи ме?мон нигарист. Дид, ки чаро?аки чашмони ? ба ?адри дилхо? ш?ълавар нашудааст, таърифу тавсиф як парда баландтар бардошт:
– Рости гап, дили ман кашоли Сиё?к?л, ки ?а?и?атан ?ам як г?шаи би?иштро мемонад. Агар ?озир аспсавор ба ро? бароем, то ?уруби офтоб ба со?или к?л мерасем, ки дар мобайни арча?ои сабзу хуррам ?ойгир асту обаш аз оби бе?тарин чашма ду карат ширину ?авояш аз ?авои тозаи Ворух ду баробар поктар аст…
А?мад китобро п?шида, ба кун?и кат гузошту риши навдамидаи мана?ашро бо н?ги ангушт ламскунон гуфт:
– Бовар кунед, ако, дили ман ?ам кашоли тамошои Сия?к?л. Лекин афс?с, ки рафта наметавонам…
– Чаро?! Дина ?ис кардам, ки поят андаке мелангад…
– Амакам Усто Мулло азми бозгашт ба Исфара доранд. Мег?янд, ки ме?мон то се р?з азизу мукаррам аст.
– Мо мег?ем, ки ме?монро омадан ба иродат асту рафтан ба и?озат…
– Дар ?ама ?о чунин мег?янд, ако. Лекин, бовар кунед, ман бе изни Амакмуллои худ ?атто нафас намекашам!
– Офарин, шоир! Гапе, ки гуфт?, басо пур?увват асту му?окима напазирад. Бо ву?уди ин, агар хо??, худи ?озир аз Усто Мулло рухсат мепурсам, ки се р?з ме?мони ман бош?…
– Ташаккур, акои Абдулма?ид. Лекин рафтан зарур. Гуфта будам-ку: дар Самар?анд маро Ша?обиддин интизор. Ва падарони мо мег?янд, ки «интизор? бадтар аз ?онкан?…»
– Ин гапатро низ беба?с ?абул мекунам. Фа?ат, илтимос, бегила раву боз биё.
?ар го?е меой?, хуш меой?! Со?ибдилони Ворух ?амеша андалеби Исфараро бо дили гарм ва рухи во интизоранд…
– Албатта меоям, ако! Бовар кунед, аз тамошои ра?си ширини кафтараки навболи Ворух мот гаштаму аз тамошои к??у дараи андалебнавози Ворух маб?ут шудам. Ин де?аи баланд дар баландии дилу дидаи ман маъвои абад ёфт. Зеро суб?и Ворух бо ?усну таровати нотакрораш ме?р болои ме?р меангезаду шаб?ои ма?тоб? ва осмони пурситора ин гулшанкадаро ?онафр?з мегардонад. Се р?зе, ки дар ин ?аннатмакон будам, гули дили ман ?амчу дили гули бехазони Ворух тозаю озода ва муаттару ар?увон? шуд. Акнун бо шав?у ил?оми дучанд ра?скунон ба сай?али ?а?он меравам ва ?ар ?о бошам, Ворухро ба сад забон та?син мег?ям. Бовар кунед, то ?он дар бадан дорам, бо иш?и Ворух мезиям:
Пайваста дилам ба ?усту??и Ворух,
Дар гулшани ?он ба?ори к?и Ворух,
Чун ваъдаи васлу а?ди нек?ном?
Дар дафтари иш? гуфтуг?и Ворух.

Равзанаи дуюм. Та?вили ?адя?ои та?дирсоз аз ша?ри азим ба к??и баланд
Нигина, ки ?афтмо?а таваллуд шуда буд, дар пан?солаг? ба хондан шоиста гашт. Р?зи ча?оршанбеи аввали мо?и шаъбон Бимастура дасти духтар гирифта ва дафтару давот бардошта, нозукни?оли хеш ба пеши Биб? За?ро бурд ва салому ?олпурс? карду афзуд:
– Эй бибии муътабар, фарзанди азиз ба парвариш ва тарбияи шумо овардам.
Биб? За?ро дасти Нигина аз дасти модар ба дасти худ гирифту сарашро сила карда, бо ла?ни навозиш гуфт:
– Кори хуб кард?, духтарам. Аз ?амин ла?за Нигина маро ?амчу фарзанд шуд. Аз чашмаш маълум, ки зираку ?ушёр аст. Агар ?обилу гапдаро шавад, ба осон? хондану навиштанро ёд мегирад.
Нигина дасташро о?иста ра?о карда, ?адаме ?афо гузошту бо сари хам ва гардани ка? ?урунгид:
– Гапдаро намешам ман…
Модар лаб газиду муаллимаро зав?аш омад ва хам шуда, пешонаи к?дакро б?сид:
– Офарин, ?они биб?, ки хатои маро исло? кард?! Майлаш, гапдаро нашав, аммо панду наси?ати маро боди??ат г?ш кун. Хуб?
– Хуб шудааст, биби?ун! – нидо кард бо чашмони шарарбор Нигина ва с?йи модар пан?аи падруд афшонда, аз ?афои муаллима ба мактабхона даромад.
Аз байн як мо? гузашт. Боре Бимастура барои куртад?зон? ба д?кони чевар ра?сипор шуду назди дарвозаи бозор якчанд духтарчаро маш?ули сангчабоз? дид. Бачагияш ёд омаду ла?зае истода, хаёломез он с? нигарист ва… Нигинаро шинохт, ки тамоми ?ушу ёдаш ба боз? банд буду ?афт сангчаро ба пушти даст ни?ода ва чолокона боло ?аво дода, мо?ирона бо кафи даст дошта мегирифту имкон намедод, ки ягонтоаш ба замин афтад.
Куртаю чевар фаром?ш гашту ба пеши духтаракон омад. Вале Нигина бехабар аз модар санги чилто?а мебозид. Сурфаи ошноро шунида, як ?ад париду бар?вор аз ?ой ?а?ид ва гуна?корона сар хам карда, барои шунидани маломат рост истод.
– Эй ?уни модар, чува аз дарсхуна гурехта, бо духтарча?ои бегуна боз? мекун??
– Аз дарс гурехтаг? не ман. Маълима ?авоб додаг?.
– Чува ?авоб дод?
– Дар таги коса ягон нимкоса ?ай. Кан? пеш даро, ба мактабхуна равем.
Аз на?ли бибиотун маълум шуд, ки як ?афта боз рафтори Нигина дигаргуна шудааст.
– Духтаратон саба? ом?хтан намехо?ад, – лаб ба шикоят кушод ом?згор. –Дилу бедилон ним соат мешинаду саба?ро нисфу нима ?урува карда, бо ?ар ба?она ?авоб мепурсад. Имр?з гуфт, ки «сахт дард мекунад сарам, ?авоб ди?ед…»
– Эй ?уни модар, чува дур?? гуфт??
– Дуру? нагуфтиям ман. Ба Худо ?асам, ки аз ?арруза «алиф, бе, те, се» гуфтан ба дард дарумад сарам.
– Ин хел бошад, чува пеши ман нарафтию бо кудако маш?ули боз? шуд??
– Боз? кунам агар, дард намекунад сарам. Торафт зиёд мешад шав?у ?авасам…
Модар бо таа??уб ба муаллима нигаристу вай бо та?айюр ба Нигина. Зеро аз тарзи суханронии к?дак пай бурд, ки Худованд вайро на барои илмом?з?, балки барои бозию шод? офаридааст. Ёдаш омад р?йдоди дир?за: дар таъзия ?узур доштанаш зарур шуду чун ?амеша ба ?ар толиба вазифаи мушаххас супорида, хотир?амъ рафт. Баъди соате баргашту хун ба сараш зад – синфхона ба бозор табдил ёфта буд! Чор толиба лав?аи ?арфнависиро мисли таблаку доира «менавохтанд»-у чори дигар кафк?б? мекарданду Нигина ?амро?и духтараке ар?ушт мерафт. Та?пурс? нишон дод, ки ташаббускори «дарси ра?с» Нигина будаасту дигар духтарон ба як пуф маътал…
Биб? За?ро албатта, ?амаро г?шмол доду хост Нигинаи питирросиро сахтакак танбе? ди?ад. Вале ин ма?мадоно бо лутфи ширини к?дакона «го? хондану навиштан-го? бозию ра?сидан табъи дили мо» гуфту деги ?азаби муаллима аз ??ш монд…
Биб? За?ро хост ин р?йдоду гап?ои соядори Нигина ва хулосаи худро р?йирост ба Бимастура ифшо намояд, вале Нигина пешдаст? кард:
– Зи? нашавед, биби?ун. Ра?е, ки маро пеши чашм асту мебинам дар хоб ?ар шаб – дигар аст, аз па?л?и мактабхона мегузарад…
– Вай ч? хел ра? будааст?!
– Агар пурсанд мегуям ба додоям…
Абдулсайид на?ли ?амсарашро боди??ат шунид ва Нигинаро пеши худ хонду бо табассуми мале? пурсид:
– Рост аст, ки ?ар шаб як хоби ?алат? мебин??
– ?амин хел, додо?ун. Як шаб мебинам, ки доира дар дастам, шаби дигар мекунам танбурнавоз?, сеюм шаб мера?саму мечархам…
Модар аз ?айрат чашм калон кушоду бе?ол ба девор такя зад. Вале ?олати падар та?йир наёфт:
– Дар бедор? ч??
– Рубобу а?абрудро бинам агар, гум мезанад дилам…
Падар фа?мид, ки ?аваси ом?хтани соз?ои мутриб? дили к?чаки Нигинаро ба ту?ён овардааст. Азбаски духтари яккаву ягона ва талабида-талабида бо душвор? ёфтаашро аз ?он бештар д?ст медошт, нахост вай дилшикаста шавад.
– Худи ?амин р?з бароят дафча месозам, духтар?он. Ба амакбобоят мег?ям, ки аз Ху?анд танб?ру рубоб биёранд…
– Ч? хел на?з, додо?ун. Навохтан мехо?ад дилам. Гуфтам-ку: ро?е, ки мебинам дар хоб, дигар аст…
– Ро?е, ки аз па?луи мактабхона мегузарад, ба дабистон мебарад, духтар?он. Рост, он ?о сози мутриб? меом?зонанд, лекин фа?ат ба писарбача?о…
– Медунам, ки шумо метунед ило?ашро ёфтан, агар хо?ед, додо?ун…
– Дуруст мег?й?, эй духтари азиз. Бо дилу ?он мехо?ам, ки ту бо ро?и дилхо?ат пеш рав?. Лекин асло аз ёд набарор, ки агар алифборо надон? ва хату савод надошта бош?, ?е? го? созу навои мут- риб? ом?хта наметавон?…
– Ма?зи гапро фа?мидам, додо?ун! – хандид Нигина ва бо шод? аз ?ой хест. – Меравам ман мактабхуна, шумо равед устохуна…
Абдулсайид, ки ?амеша дар миён теша дошт, рост ба лаби ??йи калон рафта, аз сиё?беди бобо? шохаи ?афсиаш банди пой баринро кал карду аз ?исмати поёнаш ч?бдастаи дугаз? ?удо намуд. Сипас ба устохона даромада, бо мадади арраю ранда онро ба тахтапораи ?амвори чоркун?а табдил дод ва таротар даруни дастаки элак ?о кард, то шакли мудаввар гираду барои дафчасоз? кор ояд. «То шакл гирифтану хушк шудани тахта пеши ?амиди о?ангар рафта, барои дафча ?ал?ача сохтан даркор» – худ ба худ ?урунгид усто ва зери лаб суруде замзама намуда, ба к?ча баромад.
?авлии р? ба р? азони акояш А?мадсайиди бозаргон буду дарвозаро нимро? дида, барои ?олпурс? самти ?аракатро та?йир дод. Дар тахтакати соябондор кадхудои ?авл? ва кадхудои де?а с??бати гарм доштанд. Халал расондан нахоста, ?адам ба ?афо гардонд. Вале бародараш бо ишорати даст ?ро пеш хонд:
– Наздиктар биё, додар, ки расо дар ва?таш омад?! Биёю ба па?л?ям шин ва гапи Хо?аро дуг?ша шунав.
Ибро?имхо?а бо усто н?гидаст? салом карду ?умлаи нотамомашро аз нав сар кард:
– Соате ?абл аз дорул?укумати Исфара ?осиди м?йлабдарозе омада буд. Паём расонд, ки паго? аз Ху?анд ме?мон?ои олитабор меоянду яке хотун аст. Аз номи ?оким дастур дод, ки пазиро? ба дара?аи ол? шавад. Ин хабарро шунида, сарчархак шудам: оё иззати ме?мон?оро ба таври шоиста ба?о оварда метавонем?
– Агар хабари омадани ме?мон аз худаш пештар биёяд, худ аз худ маълум, ки басо м?ътабар аст. Лекин, эй Хо?а, ту бисёр ташвиш накаш – як г?сфанди сафеди бахта тани ман! – чун ?амеша ?имат баланд бардошт А?мадсайид. – Ана ин ду ме?монхонаи тозаю озода дар ихтиёри туву ме?мон?оят. Нону фатири рав?ан? барои да? нафар то баромадани офтоб ба ?адри коф?, ?атто зиёдат? тайёр мешавад.
– Офарин бар ?имати баландат, эй бозаргони бузург! Лекин… агар ме?мони бисёр биёяд, ч? кор мекунем?
– Аз да? зиёдаш ме?мони ман! – бо тавоз?ъ даст пеш гирифт Абдулсайид. – Мо ?ам чанд бузу г?сфанди фарбе? дорем. Бо ме?монзанак Бимастура маш?ул мешавад.
– Шуд! Гап пухт! – ?ада?а аз ?ой хест Ибро?имхо?а. – Ман рафтам. То омадани ме?мон?о пано?атон ба Худо…
Чоштго?и р?зи дигар ме?мон?ои ху?анд? бо ро?баладии чопари махсуси де?худо аз дарвозаи А?мадсайид дарун даромаданд. Он?о ?амаг? чор нафар буданд – ду ?авони аспсавору марди солоре лабочап?ш ва аврате фаран?идор дар ароба ором нишаста. Кадхудои де?а, ки ?амро?и имом-хатиб барои пешвозгир? омада буд, ?арчанд синча кард, ?е? кадомеро нашинохту тарбуз аз ба?алаш афтид. Зеро вай ибораи «ме?мон?ои олитабор»-ро ба таври худ фа?мида, ?укуматдорони хушлибос ва салобатноки ху?андиро интизор буд. «Одам?ои од? будаанд, кирои г?сфанд куштан не» аз хаёл гузаронд де?калон ва маънидорона ба бозаргон чашмак заду одоби ме?мондориро риоя намуда, назди ароба шитофт, то м?йсафедро пазиро? кунад. ?аракати ?ро дидан ?амон ?авон?ои савора зуд пиёда шуда, чолу кампирро беозор аз ароба фуроварданд.
Баъди ?олпурс? ва лутфу ме?рубонии ?олаб? Ибро?имхо?а ме?мон?оро барои ла?зае нишаста, нафас рост кардан ба тахтакати соябондор даъват намуд. Аммо м?йсафед роз? нашуд ва тарафи офтобнишинро нишон дода, бо ла?ни хаста гуфт:
– Ё де?худои ме?рубон, мо биступан? фарсанг бештар ро? паймуда, бисёр малолу калол шудаем. Агар и?озат бошад, ба яке аз он ду ме?монхонаи ороста ?амро?и улё?азрат биравем ва ла?зае дам бигирем. Аммо ?иян?ои мо ?амро?и шумо бошанд. Ва дастёр? кунанд.
– Ин?о ?ам раванд, дам гиранд. Шумо ба?узур биосоед. Мо…
– Ман он го? биёсоям, ки дили марди о?ангар аз ?ам ва ран?и писар ра?о ёбад.
– Кадом о?ангар? Ч? хел писар?!
М?йсафеди ширр?й, бодомчашм ва китфвасеъ ?адаме пеш гузошта, даст ба китфи Ибро?имхо?а ни?од ва махра?дор гуфт:
– Кадхудои ме?рубон барои ме?мон?ои ху?анд? як г?сфанди сафед нисор кардан? буданд. Агар аз ?авлашон нагашта бошанд, он го? к? будани о?ангарро мег?ям.
Де?худо, ки чунин забони ростг? ва ?айбдониро тамоман интизор набуд, к?даквор дасту по х?рда, бо лабханди сохта чоплус? кард:
– Як не, да? г?сфанд ?урбони ?ар ?адами шумо, эй бузургвор!
– Ин хел ки бошад, ба хонаи ?амиди о?ангар кас бифиристед, ки к?даки пан?солааш ?афт мо? ин?ониб маризи сахт асту падари бечора дар вартаи ноумедист. Бифармоед, ?ар ч? зудтар писаракашро ин ?о расонад, то мо бингарем ва даво фармоем.
Де?худо ?айбдон? ва гуфтори фасе?и м?йсафедро шунида, аз шигифт хирасар шуд: ва?те чолу кампир рафтанд, аз дунболашон равона шуд, вале да? ?адам намонда, аз раъяш гашту ку?о рафтану ч? кор карданро надониста, ла?зае пушти сар хорида, карахт истод. Хайрият, чашмаш ба А?мадсайид афтоду тозон пеши ? омад ва ?узури ме?мон?ои ?авонро фаром?ш карда, аз изтиробу ?ая?он бо овози ларзон гуфт:
– Ин м?йсафед ?арчанд ба назар хоксору фур?тан менамояд, ба Худо ?асам ки м??тарам асту лойи?и э?тироми м??ташам!
– Гапатон ?а? асту рост, эй де?худои ме?рубон, та?ои ман яке аз озодамардони олитабори Ху?анд!
Ибро?имхо?аи ?айратзада бо чашми ошуфта со?иби овозро нигаристу фа?мид, ки боз хатое содир кардааст. «Хайрият, ки дар ?а??и м?йсафед ягон гапи да?ал нагуфтам» – ин ?умларо бар?вор аз дил гузаронда, ?умлаи дигар ба забон овард:
– Номи мубораки эшон чист?
?авони тануманд ва ?оматбаланди сафедче?ра аз ?айб номаи сарбам??ре бароварда, ба Ибро?имхо?а дароз карду бо о?анги махсус гуфт:
– ?авоби савол ин ?ост. Ба мо дастур шудааст, ки мактубро ба дасти де?худои Ворух супорем.
Ибро?имхо?а бо хотири парешон ва дасти ларзон лифофаро саросема кушоду аввал ба имзо нигарист. Чун фа?мид, ки нома аз Пири бузурги тари?ат, садри уламои Ху?анд Шайх Масли?атдин Бадеуддини Нур? аст, якбора бо?-бо? шукуфта, ба зону нишасту «писархонди пай?амбари олам мактуб навиштаанд» г?ён ному номаи табаррукро б?сидаю ба дида?ояш молида, ?арисона ба ?ироат пардохт ва чанд ?умлаи асосиро бо овози баланд хонд: «?азрати Шайх Бур?ониддини Вал?, ки моро бародари бузург ба шумор мераванд, аз дарго?и Парвардигори олам ?урбати бисёре моликанд. Эшон дар Балху Бухорою Самар?анд ва ?исору Хатлону Ху?анд обр?ю эътибори сутург доранду муридону шогирдони сершумор… Азбаски дар пиронсол? и?лими гарму хушки Ху?анд ба саломатиашон созгор нашуд, баъди та?лил ва ташхис ба чунин масли?ат омадем, ки муддате дар Ворухи хушбоду ?аво ва серсояву сал?ин и?омат кунанд, то аз бемории санах? си?ату саломат халос шаванд… А?ли ?аннатмакони шуморо и?озати шафоат ба ин авлиёи замона додем…»
Ибро?имхо?а ?ироатро тамом карду аз бузургию ша?омату тафарруди ме?мон ба ва?д омада, бо чашми азамат атрофиёнро нигарист. Якбора фармоиши м?йсафеди нурон? ёдаш омад ва ?ассобро сиёсат намуд, ки чаро то ?ол корд аз ?илоф накашидааст ва аввалин марди ба чашмаш намударо о?илан ба хонаи о?ангар давонд. Сипас ба мардуми г?шкушода р?й гардонда, бо о?анги мутантан мужда расонд:
– ?азрати Шайх Бур?ониддини Вал? – бародархонд ва язнаи Пири бузургвори тари?ат Шайх Масли?атдини Ху?анд? ба Ворухи мо ?адам ран?а намудаанд! Ме?рубон бошед!!
Мардум ба пурсиши аввали худ ?авоби сазовор ёфта, та?синомез нидо дардоданд. Аммо пароканда нашуданд. Зеро дуюмин пурсиши умум? ?ан?з бе?авоб буд:
– Ин бузургвор бо ?амиди о?ангар ч? ?аробате дораду маризи бедавои фарзанди ?ро аз ку?о медонад ва оё шифо бахшида метавонад?
– Ман ?ам мисли шумо аз таа??уб бе?арорам, – китф дар?ам кашид де?худои ?амеша ?озир?авоб. –Ана, о?ангар омад. Шояд ба савол?ои мо худаш ?авоби пухта гардонад…
О?ангари саргарангшуда бо шири модараш ?асам х?рд, ки берун аз де?а ягон хешу табор надорад ва ин ме?мони ху?андиро ?атто дар хоби шабаш надидааст!
Аз каломи о?ангар маро?и мардум дучандон гашт ва чашми умед ба ?авон?ои ?амсафар д?хтанд.
– Мусафед табиби зурай! – ба гап даромад яке. – Даму нафасаш худи даму нафаси Исо пай?амбарай. Як куфу суф кунад, у кудак албатта си?ат мешад.
– Ило?о, ?амин хел шавад. К?дак ?ам шифо ёбаду Шайхбобо ?ам. Дарво?еъ, номи касалиашон ч? буд?
– Санах?, – дар?ол ?авоб гардонд ?авони номарасон ва шар? дод. –Бемории ро?и нафасро пешиниён чунин ном мебурданду араб?о зи?-ун-нафас мег?янд, аммо бо ла??аи мардуми Хучанд нафастанг аст.
– Мо ди?инафас мег?ем, – жарф нафас кашида, риштаи с??бат ба даст гирифт А?мадсайид бо мамнуният. Аз он шод буд, ки дар повара?и номаи худ Шайхи Бузургвор ба ваю Бимастура паёми ало?ида навиштаанд. – Агар г?ем, ки дар Ворух ин хел касал тамоман нест, шояд хато нашавад. Чунки дар ?ойи мо бод хуш асту ?аво фораму насим атромез ва оби ширину гуворо ба сад дард даво! Ин гуна бемориро худи табиат бедаре? табобат мекунад. Бародари мо агар дар бари мо як сол манзил гиранду бо мо ?амнафас шаванд, худ аз худ сабукр??, тоза?игар ва дил?авон мешаванд.
Дуруст мег?ям, эй Абдулма?ид?
Шоири ?амеша?озир, ки сухани кадхудоро боди??ат мешунид, нимш?хию ним?идд? гуфт:
– Шумо ?амеша дуруст мег?ед, Бойбобо!
Атрофиён пасту баланд хандиданду Абдулма?ид бо р??и болида суханашро давом дод:
– Ишора?оятонро ?ам фа?мидам, Бойбобо. ?ар ва?те фармоед, Шайхбоборо сари китфу тори сар бардошта, ба Сия?к?л мерасонем. ?авои тоб-тозаи арчазоронро як ?афта нафас кашида, оби шифои афсонак?лро шикамсер? н?шанд, аз ?иянашон ?авонтар мешаванд. Дарво?еъ, ч? ном доред, ?ияни та?о?
– Мирмалик. Номи шарикам Сабзал?.
– Аз лафзашон маълум, ки ин кас ху?анд? не…
– Ман ?ам ранги шумо к??истониюм, ту?ой?. Ай Хуталон… Ва?ту соаташ ояд, созтар шинос мешем.
– Гапи ме?мон ?абул! – овози со?ибхона омирона садо дод. – Абдулма?ид, ба ту гап ?амин, ки бе?тарин шогирд?ои ?авон кат? ?амро?и ме?мон?о як шинаки з?р ташкил мекун?. Бо?и лаби дарё ва нисфи г?сфанд дар ихтиёри ту, эй мири ма?лис. Ман ?амро?и де?худою домуллою м?йсафед?о бо Шайхбобо дар ин ?о с??бат мекунем. Абдулсайид – ма?филорои мо…
– Амака, ман ба та?оям ниго? кадосиям. Шумонкади ?удо шуда, алаку?о намерам!
– Та?ои ту акнун бародари ба ?ону дил баробари ман, эй Мирмалик. То ман ?астам, ту ягон зарра хавотир нашав! ?айр аз ин…
Ними гапи А?мадсайид дар да?онаш ногуфта монду «Хезед, Шайхбобо меоянд!» г?ён аз ?ама пеш ба исти?бол омода шуд.
Шайх Бур?ониддин бо табассуми нурон? дасти рост ба санду?и сина ни?ода, бори дигар одоби саломи ом ба?о оварду бегапу ?аракати зиёдат? назди ?амиди о?ангар омад. Писараки бемор ва озурдаро беозор аз ба?али падар ба о??ши худ гирифт, бе?азар аз рухи зардаш б?сид ва м?шикофона ба ?аъри чашмонаш нигаристу ба падар гуфт:
– Медонем, ки ?амакаса ?афт мо? боз ило?и дард ме??еду табобат мекунед. Азбаски ягон нишонаи бе?буд нест, ?ама гумон доред, ки шояд бемории Неъмати нотавон дармоннопазир бошад. Ин фикри хато асту васвасаи шайтони лайин! Худи ?озир моро маълум шуд, ки ило?и дарди ин к?даки бегуно?ро мабдаъ ва маод, яъне аввалу охир дигар асту бори дили дардпарварашро тарзи дигар метавон сабук кард.
«Табиби аз ?айб расида» ин бигуфту фармуд, ки п?сти г?сфанди навкуштаро биёранд. Худ бо чолокии ?айратомез к?дакро бара?на намуда, п?сти сафедрангро чу парпеч ба танаш печонд.
Сипас муддате дар ?олати хеш муро?абат намуда, ?олати маънавию р??ии худро бо ?оли бемор мутоби? сохт ва пас аз зикри ?амил бо овози нимшунаво дуои махсус хонд: «Бисмилло?ир ра?монир ра?им. Аъузу бикалимот илло?и томмоти кулли?и мин шарри мо хала?а. Бисмилло?и хайраласмон. Бисмилло?и раббил арзи ва самои. Бисмилло?и ло язурру маъа исми?и шайъун фил арзи ва ло фиссамои ва ?ува самъул ъалим».
Баъди ?ироат ба г?шу чашму да?ону бинии бемор се бор шуф карду к?даки «п?стинп?ш» ба дасти падар дод:
– К?дакро пиразоле ?оду кардааст бо ?афт банди тилисм. Мо кушодани банди баста о?оз ни?одем ва бо?? ба оби равон ?авола кардем.
Эй падари ран?ур, дил фарох дор ва ?ад-?ади ??йбор рост ба манзилат рав о?иста-о?иста ва пайваста «Ло ?авла ва ло ?уввата илло билло?ил-азим» биг?. ?ое, ки к?дак атса занад, ?арор исту ба р?яш се каф оби ??й бипош. Агар чашм кушояд ва «нон» г?яд, неъмати ?а?онро бурд?: тилисм кушода ва ?оду шикаста шуд?!
Дартоз ба хона шитобу к?дакро шуста, либоси нав п?шон ва ?изои сабук биде?у хуррам бош – дилбанди ту саломат мешавад! Бо?? «кона-л-ло?у ало кулли шайъин му?тадир». Яъне, Парвардигор ба ?ама кор з?ру тавоно бошад…
О?ангар рафту де?худо ба гап даромад:
– Эй Шайхбобои гиром?, як пурсиши ом асту агар малоли хотири нозук набошад, лутфан биг?ед, ки о?ангар ва фарзанди касали вайро ч? гуна дарёфтед?
– Пешгуфтор андак т?лонист…
– Бифармоед, ?е? кас малоли хотир намешад.
– Чор р?з пеш ?амро?и бародарам Шамсиддин, ки ?ама бо э?тиром Шайх Масли?атдин Бадеуддини Нур? мег?янд, со?или Сай?ун нишаста будем дар сояго?е барои дамгир?. Чун ?амеша аз ?ониби машри? насими фораму сал?ин – боди барин беист вазида, ро?ати бадан дучанд мекард. ?амин асно аз тарафи ма?риб боди гарме бархост нофорам. Бародари азизам, ки аз шеъру шоир? хуб бархурдоранд, бадо?атан байте аз Р?дак? хонданд:
Гет? чунин омад гарданда бад-ин сон,
?ам боди барин омад, ?ам боди фурудин.
Ибораи «боди фурудин»-ро ду бор такрор карданду с?ям борик назар афканда, «ин боди дабур, ки аз ?ониби Сом?ор вазид, ишорае аз болост» гуфтанд ва муддате ба ма?рои дарё нигариста, сукут варзиданд. Сипас ба чунин хулоса омаданд: азбаски боди фурудин ран?и шуши дардмандро бисёр зиёну зарар дорад, пас бе?тарин даво та?йири боду ?авост. Масли?ат доданд, ки муддате дар рустои шумо бошам. Гуфтанд: «Ворух диёри к??истон асту боди дабур ва самум ?аргиз он ?о ро? наёбад. Чил чашма пеши чашм асту меваи нак? бисёру гулу гиё?и фаровон ран?ро дармон. Мардумонаш че?ракушоду ме?моннавоз, аз илму дониш бархурдор ва хушгуфтор. Аз ин р?, о?илон диёри мардуми че?ракушодро Ворух ном кардаанду шоирон ?аннати р?йи замин мег?янду табибон оби Ворухро дору, ?авояшро дармон, насимашро шифо медонанд.
Раво ва ?ойиз ме?исобам, ки дигар тава??уф нашояд, эй бародар! Ба?ри офият ?ар ч? зудтар, алалфавр, озими сафар шаведу дар Ворух ило?и дард ??ед ва ?амзамон дуои раъият г?ед».
Бародари бузургворам дар?ол ба номи шумо, эй хо?аи Ворух, нома навишта, бо лабханд «?ар ч? бар ко?аз набишта шавад, бе?тар аз ко?аз бошад» гуфтанду ин ду барнописарро ро?балад намуда, таъ?илан ба ро? дароварданд. То дарвозаи Фар?она барои гусел омада, дар охирин ла?за нидо карданд: «Ба ман гуфтанд, ки писари пан?солаи ?амиди о?ангар ?афт мо? боз дар Ворух табиби мушкилкушоро интизор аст, то ба дардаш шифо бахшад. Аввал Неъматро дида, баъд аз пайи дигар кор шавед!»
– Пири м?ътабари Ху?анд ?а?и?атан ?ам авлиё! – мад кашид Ибро?имх??а. – ?ар дуятон аз кай боз додари ?иёмат??
– Мо чор бародаронем! Шамсиддини Ху?андию Шамсиддини Узгандию Низомиддини Мар?инониро чил сол боз мешиносам. ?амро? дар Бухорои шариф та?сил кардем, шарикдарсем. ?ар сол як маротиба, бо навбат, дар манзили якдигар ме?мон мешавему ин ?амънишиниро «ма?фили чор дарвеш» мег?ем. Вале муридон муболи?а карда «ма?фили а?ли идрок ва ирфон» мег?янду ма?лиси ас?оби дониш ме?исобанд.
– Ин хел бошад, имсол ?амаро ба Ворух даъват кунед, – сид?ан пешни?од кард де?худо, ки бо табассум пазируфта шуд. Абдулма?иди шоир, ки кай?о боз суоле дар н?ки забон дошт, зуд аз фурсати мувофи? истифода бурд.
– Эй Шайхи бузургвор, мо медонем, ки шуморо Шайх Бур?они ?илич мег?янд, аммо намедонем, ки чаро ла?аб ба турк? мег?янд?
– Ба «?илич» шудани ла?аби ман ана ин ?авони чорпа?л? сабабгор, – Мирмаликро ба ангушт нишон дод Шайх Бур?ониддин. – ?окими ?арохон? дар Ху?анд мусоби?аи г?штингир? ташкил карду онро набарди па?лавон?ои то?ику турк номид. Аз ?ар ду тараф да? нафар? ба майдон бароварда, худаш сардовар шуд. ?ияни па?лавонам Мирмалики шонзда?сола, ки аз хама ?авонтарин буд, ду ?арохониро ба пушт хобонда, т??фаи сазовор гирифт. Дигар ?амро?онаш низ бо чусту чалок? ?оли ?арифонро танг карданд. ?амин хел буд, ?иянам?
– Оре, ?аминхелак буд, та?о?он! – дар?ол ?авоб гардонд Мирмалик аз ?ой нимхез шуда.
– Ба ?оят шину, шери та?о, давомашро худат г?й.
– Ба чашм! – гуфт Мирмалик сари итоат хам карда. – Мо н?? турки фил боина ба замин чалпак када, ба ?алаба пурра бовар доштем. Лекин… аз ?ама охир турке мисли харсанги носуфта ба майдон баромаду ?алабаи мо пасаймиш рафт. ?арчанд маддакои шерафкани мо ба ра?ми ин фил?уссаи бад?айбат ?увват каданд, мурод ?осил нашуд. Ин барзанг? ?ама ёрони маро чалама чат? аз по ?алтонда, аспи маст барин ши?а кашид: «Тожик борм??»
?ис кардам, ?ама маро менигаранд, ки аллакай насибаи худро гирифта, ?атори тамошобин?о ?иму им мешиштам. Барзанг? хар барин наъра заду маро раги орият ?унбид ва аз та?оям и?озат хостам. Даст ба дуо бардошта, гуфтанд: «Бархез, ?иянам, далер бош, димор аз говз?р барор!»
?уссаву ?аду ?омати барзанг? якуним баробари ман буд ва чун наздаш расидам, назарногирона хандиду бо писханд гуфт: «Эй мир?инд?, аз ман наметарс??!» Дар ?авоб гуфтам: «Аз кундаи мунда фа?ат гун?ишк метасад!» ?ама лаб ба та?син кушоданду барзанг? баланд наъра зад: « Эй к?дак, гурез, ки мудд?!»
Аз ?у?уми нахустин фа?мидам, ки ин барзангия бо з?ру талош ма?луб кардан номумкин! Фа?ат ба чобукию ?илат ?олибият метавон ба даст овард. Гирумон ва пайкори беназири Рустами достон пеши назар оварда, камараша сахт тофта, ?ини чап?алат пойи росташа боло бардошта, ба тахтапушт афтондам. Бо тамоми ?увват дасту пой заду аз хашму ?азаб сурху сафеду сиё? шуд ва раги гарданаш чуст бархост. Бори дигар сахт тапондам. Аз новаки бинии ?ароботур хуни сия? ба замин рехту дигар ёз?-ёз? накада, сари таслим фуруд овад…
Чун сухани Мирмалик ба ну?таи таммат расид, шунаванда?о о?и сабук кашида, ?ро офарин хонданду Шайх Бур?ониддин риштаи муколама тарафи худ кашид:
– ?окими ?арохон? ноило? дасти ?иянпа?лавони маро бо нишони ?олибият боло бардошту аз таърифу тавсиф сарашро ба осмон расонд, садрнишин кард ва дар фуроварди суханаш ба турк? гуфт: «Ту дигар Мирмалик нест?. Темирмалик ту, эй о?анбозу!»
Ин гап ба дилам сахт расиду лу?ма партофтам: «Эй ?оким, турктоз? бас аст!». Аз шиддати ?азаб ларзида, пурсид: «Эй Шайх, ч? муддао дор??». Гуфтам: «?ияни маро Темирмалик наг?й, то туркон решапайванди худ на?исобанд» Хандиду гуфт: «Ху?андиён ширинзабон ва шакаргуфторанд, аммо ту чаро арразабон? ва талхгуфтор? мекун??! Ба ?урмати Шайх буданат аз гуно?ат гузаштам, эй ?илич!»
Тамом – вассалом: гапи ?оким гап шуду аз ин р?з эътиборан ман – ?илич, ?иянам Темурмалик!»
– Як саволи ?алат? дорам, – ди??ати ?амаро ба худ ?алб кард ?осими ?аднавча. – Агар и?озат бошад, пурсам…
Де?худо бо ишораи сар рухсат доду ?осим ба ?амсоли худ муро?иат кард:
– Эй Мирмалик, росташро г?й, ки ?ар дуи шумо ?ияну та?ои ?а?и?? ё ?албак??
– Та?ои ме?рубонам акои бува?онам, ?ар дуяшон фарзанди як падару модар!
– Оре, модари Мирмалик, ки Мо?симо ном дорад, ?амшираи ?онии ман аст, – посухи ?иянро мукаммал гардонд та?о. – Ин номи мерос?. Аслан, исми шарифи духтари Шо? Исмоили Сомон? аст, ки вай волидаи модаркалони бобои мо – домоди амири кабир буд!
Он айём амирони бузурги сомон? дар пайравии шо?они сосон? рафтор карда, агар аз хидмати сарвару саркардаю волиёни хеш дар ма?ал?о мамнун бошанд, ?амчун нишони ?адршинос? духтар ё набераи худро ба он ?умоюнбахт номзад мекарданд. ?адди бузурги мо Абдуллопа?лавони Ху?анд? аз тоифаи чунин сарварони некахтар буду солиёни зиёд сипа?буди соди?и лашкари сомониён. О?ибат бахт ба р?яш хандид ва бо лутфи Исмоилшо? бо набераи со?иб?амоли ? хонадор шуд, сипа?солори лашкари Ху?анд таъйин гардид, бо исми Мирабдулло ба сулолаи Амирони Кабир пайваст. Писари ? аллакай амирзода ?исоб меёфт ва бинобар ин номи муборакашро Миро?ил ни?оданд, ки ?адди бузурги Мирра?мат-падари Мирмалик асту хо?ари Миро?ил – Гулсимо момокалони ман…
– Агар шафшаи[3 - Шафша – шохи дарахт ] ша?араи шумо ба сомониён пайваст бошад, мо имр?з хушбахттарин инсонем, ки мизбони чунин ме?монем! – каф ба ?ам зада, де?худо бо нишоти афзун хитоб кард: – Эй мардум, чаро карахт нишастаед?!
– ?ама чашм дар ро?и о?ангаранд, – хулосаи худро бо овози баланд из?ор кард Сабзал?. – Ина, хандон-хандон меояд.
?амиди о?ангар ду лаб пур аз ханда дар остонаи дарвоза ла?зае ?арор истода, фори?дилу шодба?р нидо кард:
– Эй мардум, шодиёна ди?ед! Писаракам си?ат шуд! Нону шир х?рд, бо г?ши худ шунидам, ки «додо» гуфт. Дастатон дардро набинад, Шайхбобо! – марди та?амтан ва ?авибозу тозон пеш омаду мисли к?дак худро пеши пойи Шайх партофт ва аз ма?зи дилу ?он гуфт. – Аз ин баъд ману фарзандам муриди ?ал?абарг?ши шумо, Пирам!
Атрофиён о?ангари ма?буби худро шодишарик гашта, бо о?анги дастб?с? ба Шайхбобои Ху?анд? из?ори сипосу итоат намуданд.
Шайх Бур?ониддин бе ягон халалу озор гул?е пур аз ?авои тозаю форам даркашида, шукри Парвардгор ба ?о оварду о?ангарро сари по хезонд ва лаб ба наси?ат кушод:
– Ба ту мег?ям, эй шогирди Кова, ва бигзор дигарон ?ам бишнаванд: панди Б?ал? Синоро ?амеша дар ёд доред ва ?амеша тадбир аз он кас пурсед, ки дини пок, му?аббати некон ва дониши тамом дошта бошад.
?амиди о?ангар, ки дигар парокандаа?волу ошуфтакор набуд, ба фазилату да?и?назарии Пири м?ъ?изнамо бори дигар ?ойил шуду че?рааш аз нури ихлос боз ?ам равшантар гашт ва бо лафзи содаю самим? гуфт:
– Ба шодиёнаи си?ат шудани Неъмат рафтем ба ?авлии ман! Бо як пиёла чою як бурда нони камба?ал? ва ?ар буду бозёфте, ки дар хона бошад, ?амаро зиёфат мекунам.
– Ба манзили ту албатта меравем, аммо баъди комилан шифо ёфтани Неъмат. ?оло бошад, ба шодиёнаи паёми хуши ту чанд арму?они табаррукро ба со?ибонаш месупорем.
Сабзал? бо ишораи Шайх Бур?ониддин аз к?лбор се тасбе?и ?а?раборанги ч?би сандал бароварду ба дасти Ибро?имхо?а, А?мадсайид ва Абдулсайид якто? дод.
– ?азрати Шайх Масли?атдин ба ?ар кадоми шумо як тасбе?и табаррук бахшиданд ва гуфтанд, ки замоне зикри он Ягона дона-дона ба риштаи тасбе? меоваред, ?амвора аъмоли неку бади хеш холисона ба риштаи та?лил биёваред.
?азрати ?умоюн? ба наберахондаи худ Нигина бинти Абдулсайид низ арму?они ало?ида э?до карданд – девони Ма?аст?! Биг?ед, ки биёяд ва ?адяи гаронба?о худаш бигирад.
Сабзал? то омадани Нигина ба ?озирин маълум намуд, ки Мирмалики хуш?алам бо масли?ати устод ва Пири ра?намои худ шеър?ои Ма?астиро дар ?о?ази соф бо хати равон хаттот? кардааст, то хондану аз бар карданаш осону гуворо шавад.
– Пирам Подшо?марди Вал? гуфтанд, ки ?олиё Нигина кабутари парвара асту барояш ?изои хуби р??? фаро?ам овардан вазифаи ?онии мост – сухан бар сухан афзуд Шайхбур?он. – Мо ??дадорем, ?ар ч? имр?з дилхо?и ?ст, му?айё созем, гирди сараш парвона бошем, то тавонем бе?тар парварему боли паридан биём?зем, то баландпарвозу ?а?оннамо шавад.
Нигина дар тан либоси сап-сафед кафтарвор парида, назди кати соябондор омаду сабук таъзим намуда, бо ла?ни ширин «Ассалом!» гуфт ва чашм аз р?йи падар наканда, ором истод. Шайх Бур?ониддин сухан?ои ?аблан садододаро содаю фа?мо ба духтарчаи гулр? такрор карду баъде ки Мирмалик китобро супорид, наси?атомез гуфт:
– Аввал хату савод меом?з?, эй парвара. Сон? шеър?ои Ма?астиро аз бар мекун?. Шеъри бисёр дон?, духтари доно мешав?. Хуб?
– Хуб шудааст, бобо?ун! Ра?мат ба Шумо, Бобо?уни Ху?анд?!
Оча?уни Ху?анд? ?ам ту?фа карданд дафтару ?алам. Гуфтанд, ки худашун муаддиба мешаванду ?ар руз меом?занд як саба?и нав. Боз гуфтанд, ки ёд меди?анд ба ман – танбур навохтан! Шудам хеле хурсанд. Ваъда додам, ки мешавам шогирди на?з…
– Офарин, ?они бобо! Бовар дорам, ки ба ваъдаат вафо мекун?.
– Албатта, бобо?ун. Шумо ?ам вафо кунед ба ваъдаи худ.
– Кадом ваъда?
– Оча?уни Ху?андиям гуфтанд, ки хаста шудаеду дам гиред, бобо?ун.
– Хуб, ?они бобо. ?озир ?амро?и бузургони Ворух ба гулбо?и лаби дарё меравем.
– Хайр, бобо?ун, э?тиёт кунед худатуна. Аз мо нашавед парешун, худам чойрезаки оча?уни Ху?анд? мешам…

Равзанаи сеюм. Чакомаи навр?зи Ху?анд аз назари ме?мон?ои пири ар?манд
Нигина да?умин навба?ори умри худро дар ша?ри Ху?анд исти?бол гирифт. Ваю амакдухтаронаш Назокату Назорат ва модарашон Бибисоле?аро А?мадсайид барои сайру тамошои иди Навр?з оварда буду дар ?авлии калони Шайх Бур?ониддин мезистанд. Чолу кампир, ки ?ар сол баробари сар шудани хунук? аз к??истони ?а?ратун ба ша?ри офтоб? к?чида, амал?ои мува??атан мав?уфгузоштаашонро идома мебахшиданд, а?ли ?ар ду оиларо боисрор ба ме?мон? хонданд. Мастурабону аз он сабаб омада натавонист, ки к?даки ширхора дар ба?ал дошту та?йири и?лим ва ро?и дурударозро хатарнок ?исобид. Абдулсайид, ки ба шукронаи таваллуди писар намозго?е барои ма?алла месохт, ягон ла?за ва?ти зиёдат? надошт – мехост то фаро расидани иди аз?о ?ама корро ба субут расонад, то Шайх Бур?ониддини Вал? хутбаи идонаро ма?з аз минбари мас?иди нав бихонад. Бар замми ин, вай ба ?е? ва?? модару к?дакро тан?о гузошта наметавонист…
Ме?мон?о чун ба ?авл? даромаданд, а?ли хонадонро дар тараддуд диданд. Ду ?авони ?ам?ад гилем метаконданду духтараке косаву таба? мешуст ва зарф?ои лабпарида ё андак кафидаро ало?ида мегузошт. Кадхудо бо ?ор?би дастадароз шифти болохонаи дарвозаро аз гарду ?убор тоза мекарду очаи Бибинур? дегро болои оташдон чаппа гузошта, бо алови паст онро аз дурдаи сиё? сафед мегардонд. Вай, аз омадани ме?мон?о бехабар, бо овози баланд нидо кард:
– Саросема нашаведу бик?шед, то дар ягон г?шаи хона ё кун?у канори ?авл? заррае ифлос? ё сиё?? намонад! Фа?мидед? – г?ён ба ?авон?о нигаристу ниго?аш ба Нигина барх?рд ва пешгир аз миён кушода, с?йи дарвоза давид. – Э?-?е, Нигина?он омадаст! Хуш омад?, духтари оча! Хуш омадед, ме?мон?ои нури дида!
Нигина боли парвоз кушода, ба о??ши муаддибаи пазмонгаштааш париду ?амдигарро б?саборон карда, ташнагии дидор бишкастанд.
– Ч? ?ол дор?, духтари оча? Медонам, ки ро?и дароз пургарду дард аст, ран?и ароба бисёр…
– На?з ?амааш, оча?ун. Маъ?ул шуд ба ман ро?и пурафсона. Аз хунук? гурехта, ба гарм? расидем.
– Гармиро ту овард?, духтари оча. То дина ?аво ях барин буд, мисли р?зи зимистон…
Баъде ки ?ама давра нишастанду гуфтани?ои ибтидо? гуфта шуд, Шайх Бур?ониддин сухани ?амсарашро та?вият бахшид:
– ?а?и?атан ?ам шумо аз Ворух ба?ор овардед. Сармои ?афтр?заи барди а?уз, яъне охирин нафаси сарди а?узкампир, ки онро мо – ху?андиён «баъди чилла-?илла» мег?ем, дина ба охир расиду имр?з ?аво яку якбора гарм шуд. Ба ибораи шоир, кун?е ки барфи сафед дошт, сабзи суман гирифт, ба мардум ?ушдор дод, ки Навр?з меояд! Ва мо шур?ъ кардем ба тоза кардани манзил, ки нахустин суннати ин иди а?додист.
– Аммо мани сода гумон кардаам, ки ба шарафи омадани ме?мон?о хона?оро тозаю озода мекунед, – гапро ба ш?х? кашид А?мадсайид.
– ?ам ину ?ам он! – бо ханда ?авоб гардонд со?ибхона. – Имр?з мардуми Ху?анд а?лона ба тозакор? маш?уланд. Зеро аксу на?си а?риман? аз ?удрат ва тавоно? ма?рум гашта, бо ?идоят ва масли?ати бародарам Шамсиддин имсол дар Ху?анд ?ашни Навр?з бо шук??мандию ша?омати бузург чун дар а?ди сомониён та?лил мешавад.
– Магар Навр?з?ои пешина бешук?? буд? – мулоим лаб ба гуфтор кушод Бибисоле?а.
– Шик?? дошт, аммо на ба ?адри дилхо?. Дар замони сомониён махсус барои ?ашни Навр?з идго?и бузурге ву?уд дошт ва тантанаи мардум басо хуш?илою нишотафзо мегузашт. Вале чун пойи номубораки ?арохони?о ба Ху?анд расид, идго?и обод хароб гашту ба тавилаи аспу хар табдил ёфт, ?ам аз обу ?ам аз гили Сай?ун дуд баромад!
– Оббо! – аз ма?зи дили А?мадсайид низ о?и с?зон баромад. – Ана акнун сабаби дар Ворух бо ?ам?амаю дамдама ид нашудани Навр?зро фа?мидам. Маълум мешавад, ки бо шикасти давлати сомони?о дарахти навр?зи олам шикаста, ба гулбазми мардум? боди хазон расидааст.
– Ма?зи гапро гуфтед, бародар. ?арохониён, ки аз пасмондаи я?мою чигил ном ?абила?ои бодиянишини турк пайдо шуда буданд, ашаддитарин душмани сомониён ба ?исоб мерафтанду дусад сол пештар аз таваллуди Нигина ша?ру вилояти моро ба тасарруфи худ дароварда, авлоду а?доду расму ойини сомони?оро беамон решакан мекарданд. Бадтарин сиё?амали ин бадкорони сия?дил хати батлон кашидан ба ?ашни гулафшони табиат буду «болои с?хта – намакоб» гуфтаг? барин, ин к?чиёни бедин ба ?ойи Навр?з иди майпарастон – Хазонакро ?ор? намуданд.
– Чува?? – овози чирросии Нигина он ?адар баланду нога?он? садо дод, ки амакдухтарони пинакрафтааш ?ад парида, бо чашмони ошуфта атрофро нигаристанд.
– Он?о ба чанд савдогару одам?ои сарватманд ишора намуданд, ки ангури ?ойдор? барои майкаш? хеле мувофи? асту агар Ху?анд ба маркази майбарор? ва майгусор? табдил ёбад, ба ро?и абрешим пайро?аи нави сердаромад пайваст мешавад. Як ишораи ?оким коф? шуд, ки пулпарастони ?арис ба сар давиданду Навр?зро рад карда, Хазонакро ?онибдор шуданд ва сари майхора?о ба осмон расонданд. Он замон ?ар касе калимаи «Навр?з» ба забон меовард, аз дасти майпарастон ?олаш табо? мешуд…
Шайх Бур?ониддин о?е сард аз дили пурдард кашида, эътирози равшандилони Ху?анд ба ёд овард. Аз р?згори донишманди закитабъ Мулло Умар ибни Собити Ху?анд? ?икояте гуфт, ки дар с??бату маърака?о агар аз Навр?з сухан равад, мисли ?езуми хушк дармегирифт. ?ро ого? карданд, ки э?тиёт бошад ва сухан сан?ида г?яд.
Дар ма?филе аз с? ла?ни Борбад сухан рафту онро ороиши Навр?з номид. Нафаре эрод гирифт:
– Ороиши иди Хазонак биг?!
– ?аргиз чунин наг?ям! Хазонак иди палидон асту Навр?з ?ашни покон!!
Он ла?за касе намедонист, ки арзиши ?умлаи охирин бо хуни Мулло Умар баробарвазн меояд: барои ?окими ?арохон? ма?з ибора?ои «Хазонак иди палидон, Навр?з ?ашни покон» кифоят шуд, ки ?ро ба ?атл ма?кум кард ва фармуд, то хонумонашро бис?занд!
Аз ин шумхабар ого? шуда, бародари калониаш Аб?бакри Му?аммад ибни Собити Ху?анд? бо аёлу а?рабои хеш фил?ол р? ба гурез ни?од, аввал ба Марв рафту сипас ба Исфа?он расид ва он ?о му?им? шуду бо мадади Низомулмулк сулолаи м?ътабари Оли Ху?андро асос гузошт.
Аз байн чил сол бештар гузашт. Биму ?арос фаром?ш шуд. Зиндагии Аб?бакр ва пайвандонаш дар ?ойи нав ма?рои тоза ёфт. Лекин… маълум гардид, ки ?арохони?о ?а?и?атан ?ам уштуркина будаанд: гумоштаи он?о шоир ва олим Абусайиди Ху?анд? – писари Аб?бакрро ва?ти маъвизахон? дар мас?иди ?омеъ бера?мона ба ?атл расонду хунсардона гуфт:
– ?ар ким дар бораи Навр?з амри маъруф кунад, хунаш мео?ад…
Шоира Ма?астии Ху?анд? низ бо хашму ?азаби навдавлатони ?арохон? дучор гардид ва ин ?одиса дар базми яке аз бузургони ша?р рух дод. Он ва?т Ма?аст? нав ба синни бистсолаг? ?адам ни?ода, аммо дар ?усну мало?ат ва шеъру нафосат ягонаи даврон буд. Аз нак?ати гулу сабзаи фасли навба?ор вайро хумори ?ашни ниёгон ба сар омаду бадо?атан як рубо? э?од карда, фарорасии Навр?зи А?амро ба ?амагон табрик гуфт:
Зад лола парер дар Нишопур озар,
Д? бар зад аз оби Марв нилуфар сар.
Навр?з, ки шуд, боди Сай?ун ?онпарвар,
Фардо ?ама хоки Балх гардад анбар.
Д?стон ва наздикон дар ба?ри э?сосот ?ар?а шудани Ма?астиро ?ис карда, «аз бало ?азар» г?ён, ?ро ба э?тиёт даъват карданд. Вале ?урури ?усн ва ?унар боло гирифту ба замзамаи ?азали навруз? аз э?оди Анвар? шур?ъ кард:
Бингар ч? ?авонист заминрову замонро,
Навр?з бадал кард ба дил пиру ?авонро…
Хонуми булбуловоз бо ла?ни форам суруд мехонд, вале… базм ба охир нарасида, ду навкари сиё??урда башаст омаданду айши ?амаро талх гардонданд ва хостанд, Ма?астиро ба ма?камаи волии вилоят кашанд. Аъёну ашроф миён?? шуда, бо лутфу караму ?адяи фаровон дами табарро гардонданд ва Ма?астиро аз дари о?иб гурезонданд. Вай бо табъи хира ба хона омаду дару пан?ара шикаста дид ва модарро зору гирён, ки бо овози хаста аз ?амлаи чокарон ва та?диди он?о хабар дод.
Модару духтар вайронхонаро андаке ба ифо?а оварданду са?л осуда шуданд. Вале р?зи дигар чанд сипо?ии туркнажод бо ро?баладии ху?андие сармаст ба дарвозааш наздик шуданд. Хавфи аз даст рафтани номусро ?ис карда, модарро ба по хезонду ?ар ду ?ада?а аз ?авлии ?амсоя берун гурехтанд ва бо чашму дили гирён фирор? шуданд. Ма?аст? дигар ба ватан барнагашт. «Дилам бигрифт аз ин ?урбат, таманнои Ху?анд дорам» г?ён умри ширин бо ш?рию талх? гузаронд…
– Баъди гурехтан аз хона як рубо? гуфтаг? Ма?аст?, – бето?атона ?унчаи лаб бикшод Нигина. – Азёд кардаг? ман ин рубоиро:
Моро ба дами тир нига? натвон дошт,
Дар хонаи дилгир нига? натвон дошт.
Онро, ки сари зулф чу зан?ир бувад,
Дар хона ба зан?ир нига? натвон дошт.
– Офарин, духтари оча! – шогирдро р??баланд гардонд Бибинур?. – Паго? ба тамошои ша?р мебароем, ба ?авлии Ма?аст? меравем…
– Намеравам ?е? ку?о, то Бобокалуни бузургама зиёрат накунам! – гуфт бо якравии к?дакона Нигина. – Модарам таъкид карданд гаштаю баргашта, ки агар намебуд даму нафаси мубораки Бобокалуни бузург, ба олами равшан намекушодам чашм…
– Ба дурустии сухани модар ягон шакку шуб?а нест, духтари оча. Иловатан мег?ям, ки агар Бобокалони бузург набуд?, навр?зи Ху?анд тамоман несту нобуд шуд?!
– Ба дурустии сухани очаат ?ам ягон шаку шуб?а нест! – бо лутф сухани кадбонуро та?вият бахшид кадхудо. – Баъди кушта шудани шоир Аб?сайид ва хонабадар шудани шоира Ма?аст? ху?андиёни э?тиёткор муддате ?иму им нишастанду пасон бо масли?ати бародарам Шамсуддин гузаштанд ба пин?онкор? ва Навр?зро аз пеши чашми ?оким ба рустои атроф к?чонданд…
– Яъне ки… бо масли?ати бобокалуни Ху?анд? Навр?з шуд де?от??
– Як муддат ?амин хел шуд, духтари оча. Он ва?т?о тую дугона?оят барин духтарча будам. Лекин на?з дар ёд дорам, ки як бего? акоям бо че?раи шукуфон мужда расонданд: «Навр?з э?ё шуд! ?оким ба ?ашнгир? и?озат дод!» Мо чунон шоду хурсанд шудем, ки тасвир карда наметавонам…
– ?амаи ху?андиён аз тифли га?вора то пири бистар? шоду мамнун буданд! – доираи тасвирро васеъ гардонд Шайх Бур?ониддин. – Зеро ин ?алабаи бузурги хирад бар ?а?олат буд. Донишварони асили ху?анд? бо масли?ати олими раббон? ва пешвои муаззами худ суннат?ои навр?з?, таъриху му?аддасот ва хотира?ои ?авмию маз?абиро бо пиндошт?ои ?окимони ?арохон? хирадмандона пайваста, ?ашни миллиро тадри?ан ба асли ?адим баргардонданд.
?окими нави Ху?анд Ма?муд ибни Му?аммади ?арохон? бародарам Шамсуддинро «Пирам» мег?яду дар нома ?ам чунин менависад. Бародарам ?ар ч? г?янд, ?амчунон мешавад. Имсол бо масли?ати эшон, ки и?рояш барои ?амагон ?атмист, дар идго?и навбунёди ша?р Навр?зи Бузург баландболо та?лил мешаваду барои ?амин шуморо боисрор ба ме?мон? хондем. Мисли ?амша?риёни мо чатри гул бар сар кашида, аз файзи Навр?зи нав?ирони Ху?анд ба?ра бардоред…

* * *

Суб?и р?зи дигар Шайх Бур?ониддин ме?мон?оро ба тамошои дарёи Сай?ун даъват кард. Вале он?о азми бозор доштанду Нигина низ ?амро?ашон рафта, аммо аввал рукни зиёратро ба?о овардан мехост.
– Эй духтари оча, хубаш ту ?амро?и Шайхбобоят рав! – вазъиятро ба танзим даровард Бибинур?. – Касеро, ки ?усту?? дор?, са?арго?он аз лаби дарё меёб?.
– Оре, бародарам Шамсиддин он ?о ?ар дуямонро интизор.
– Чува дар он ?о?
– Бародарам Шамсиддин то Сай?унро набинанд, ба саломи кас нараванд, касро назди худ нагузоранд ва бо касе наёмезанд. Аз он ?о ба Ун?? раванд, ки бо?е доранд обод ва то нимар?з? де??он? кунанд. Фа?ат…агар мусулмоне аз ин дунё гузарад, бародарам одати дерин та?йир ди?анд…
Нигина гул-гул шукуфта, к?заи сафол? ба даст гирифту шитобон аз ?афои Бобои Ху?анд? тохт. Тамоми ро? «суруде»-ро зери лаб замзама мекард, ки на матн дошту не мазмун – чанд лутфи к?даконаю о?анге ?амсадои хур?ши дили к?чак бо на?ароти «лай-ла-лалай, лалай-лалай» …
Чун ба со?ил расиданд, мунгаи Нигина яку якбора ?атъ гашту да?онаш аз ?айрат калон кушода шуд – дарёе ба чунин бузург? ва па?новар? бори аввал медид!
– Вой, бобо?ун! – кафи даст бар фар?и сар ни?од духтараки к??истон?. – Оъ… Агар як?оя шавад да? дарёи Ворух, намешад нисфи дарёи Ху?анд!
– Оре, оби Ворух як риштаи Сай?ун аст. Лекин… агар ин гапро дар де?а мегуфтам, шояд бовар намекард?. Бо чашми худат, ки дид?, хулосаи дуруст баровард?. Яъне, «шунидан кай бувад монанди дидан!» Барои он лаби дарё овардамат, ки нахустин суб?и гул?унчаи хандони Ворух дар ша?ри Ху?анд муродбахшу фаром?шнопазир гардад. Акнун ба зиёрати Бобокалони Бузургворат шитоб, ки мо?иён хабари омадани моро аллакай ба эшон расондаанд.
Нигина бо чашмони ?аёратзада ба чапу рост нигаристу садои форами «Ал?амдулилло?» ба г?шаш расид. С?йи овоз шитофт ва Пире дид ма?осинсафеди сурхр?й, суб?аи саддона дар даст канори Сай?ун нишаставу бо ниго?и нурон? ба мав?и дарё назар афканда, хуфя зикри Худо мег?яд. Наздиктар омаду ?исоби кораш гум шуд. Зеро мувофи?и дастури модар амал карда, худро дар?ол пеши пойи Бузургвор партофта наметавонист – оби дарё имкон намедод. Ма?буран интизор истод, ки т?лон? нашуд. Шайх Масли?атдин нимовоз «Алло?у акбар» гуфту даст ба р?й кашид ва бо табассум лаб ба такаллум кушод:
– Пештар биё, ?унчаи Мастураи бобо! Модарат то маро дарёбад, инони а?л ба дасти гумон дода, назди кампираке рафта буд, ки се?ру ?одуро медонист. Акнун, ки навадаи ман шуд?, масли?ат ин аст, ки инони хеш ба дасти мо супор?, то раво-раво инояти азал? дарёб? ва ?ар чиро Худо ба ту додааст, бегумон со?иб шав?.
Нигина дасти адаб р?и дил ни?ода, бо одоби тамом пеши Шайхи бузургвор омад ва сари таъзим фуруд овард:
– Эй Бобокалуни ме?рубон, фидои шумо дилу ?унам!
Шайх Масли?атдин сару китфони Нигинаро навозиш карда, дар нишастанго? мобайни ду бобокалон шинонд ва равзанае ба ни?онхонаи дил кушод:
– Баъди намози бомдод ?ар суб?идам ба со?или Сай?ун мешинам, то аз ?аъри рудбори бузург асрори ?а?он дарёбам. Зеро дарёи пур аз сир аст Сай?ун! Нишастан дар лаби обу ?ар?и дарёи тафаккур шудан ?ар шахси со?ибхирадро суди бисёр дорад, ки камтаринаш мисли садаф та?нишин гаштан аст… Ал?ол масли?ат ин аст, ки ту ?ам ла?зае биншину оби равонро нигар, то вусъати табъу шав?ат бо вусъати Сай?ун мувоз? гардад, ба?ри дилат ба мав? ояд ва дарё??ш шав?…
Нигина ?амчунин кард ва ниго?аш бо ма?рои дарё пеш рафту ?афо баргашт, боло рафту поён омад, ба он со?ил расиду ба дури?ои дур парвоз намуд. Аз тамошои манзара?ои навпайдо ва назаррабо чашмони зебояш дурахши тоза, ?узуру ?аловати гуворо, нуру зиёи нав дарёфт. Фа?мид, ки зуфунун ва дарёдарун будани Бобои Бузургвор аз шарофати оби дарёст!
– Оре, об ?ар ку?ост, зиндаг? он ?ост! – андешаи абераро вусъат бахшид Шайхи ?амадон. – Ин оби мусаффо ва зулол, ки як шохобаш аз барфи пиряхи Ворух ибтидо мегирад, то ба Ху?анд расидан аз санг бар санге зада, пухтаву тозаву гуворо, чун оби Замзам табаррук гашта, ву?уди моро поку мубарро мегардонад, чун оби Хизр равшану соф шуда, моро ба р?шно? мерасонад, осиёби зиндагиро ?амеша гардон медорад, талхию ш?р? аз мазо?и мо дур мебарад ва шодию тарабу ширинком? меорад.
Эй ?унчаи мастураи бобо! Обе, ки имр?з тамошо дор?, боз як хосияти дигар дорад. Ин оби аввали ба?ор асту аз одаму олам гарди сарди фасли сарморо дур афканда, ба оби ра?мат табдил меёбад, ба чашму р?йи мо оби зиё бахшида, имонамонро обутоб меди?ад, ?ама растаниро сабзу гулбасар ва пурсамар мегардонад. Аз ?амин сабаб ниёкони мо, ки обро му?аддастарин му?аддасот медонанд, обпоширо як рукни Навр?з ме?исобанд, дар арафаи иди ба?ор ба умеди ба?о ва сафо дар навбати аввал наздикону ёронро аз оби ра?мат шодоб мегардонанд.
Эй ?унчаи мастураи бобо! Азбаски р?йи ту шабе?и гули навр?зист, масли?ат ин аст, ки расми а?додиро имр?з аз ту о?оз бахшем.
?азрати бузургвор к?зачаи сафолиро пури оби навба?ор карду «умрат мисли об дароз шавад!» г?ён, се каф ба сару китфи духтарак пошид ва к?за ба со?ил ни?оду андак поёнтар хамида, аз болои шохобчаи камбар «?ар дарду бало дорем – об бубар!» г?ён се бор ?а?ид. Сипас бо оби равон дасту р?й шусту асои дасташро ба Нигина дод ва фармуд:
– Анизриб би ъасока-л-ба?ра![4 - ?уръон, ояи 26, сураи 63 ] Асо дар дарё зан!
Бобокалон бо че?раи пуртароват ва тару тозаю ?илодори Нигина бо ме?р назар афканду аз беди со?ил се шохчаи сабз канда, даруни к?зача андохт ва чанд панди обдор ба забон овард:
– Имр?з бо оби Сай?ун лаб аз шири модар шустию худро ба ?адди булу? наздик расонд?. Ин р?зи басо хотирмони ?аёт, ки о?ози нашъунамо ва камолоти туст, муборак шавад, эй гул?унчаи Мастура! Акнун ки асо бар дарё зад?, дигар к?дак на? ва боди??ат г?ш дору ?уш ба паёми обо? кун: ?адри обу нону намак ?амеша пос дор ва дар хаёли давлату савлату сарват обу адо нашав; бик?ш, то оби чашм дар дида ниго? дор?, аммо агар аз ноило?? оби чашм рез? ?ам, оби р? ?ифз намо; ба д?стон ва дугона?ои ?он? об аз ?игар бахшу ба эшон мисли обу оташ ва обу рав?ан мухолиф не, балки монанди обу ?аво созгор бош; асло аз ёд набарор, ки об бо ?ован к?фтан к?шиши бе?уда асту ?е? кадбону обро бо ресмон набандад ва дар сабад наандозад.
Азбаски сиришти ту бо кабутар пайванд аст, охирин масли?ати навр?зиро бо шар?аш шунав: ?амеша кабутари об?[5 - кабутари об? – мо?их?рак, ё?у, чайка. ] бош, на мур?и об?! Яъне мисли он паррандаи мо?ихор фа?ат поктарин навола – мо?иро лу?маи ?алол кун, на кирму обсабзаро монанди мур?об?…
Шайх Масли?атдин андаке тава??уф карда, аз ?айб як каф мо?ичаи тиллою ну?ра баровард, ки тиб?и таомули ?адима дар радифи дигар сокинони су?днажоди Ху?анди бостон? махсус дар ма?аллаи Заргарон созонда буду ?ар кадоме барои овехтан риштаи заррин дошт. Як мо?ичаи тиллоиро худаш ба гардани зебо ва хушнамои Нигина ?амоил карду масли?ат дод, ки сеи дигарро ба Бибисоле?аю духтаронаш ?адяи навр?з? барад.
– Оби к?зача ба бехи ни?оли тути назди дарвоза рез, ки бомдод тиб?и суннати а?дод? шинондам. Ин ни?олро муридон аз Балх овардаанд, ки аз р?згори ориёи?о то замони Хуросони ислом? маркази аслии баргузории ?ашни Навр?з буд. Ин навни?ол аз оби ра?мат нашъунамо ёфта, Тути калони Ху?анд мешавад, ?азорсола мешавад. Ту ?ам сарсабз мешав?…

* * *

Чоштго?и р?зи сешанбе аз бур?и баланди ку?андиз овози мутантани мунод? ба атроф ?ул?ул андохт:
– Нашунидам, наг?ед! Нафа?мидам, наг?ед! Паго? о?ози сари сол – ?уфтбаро-ооро-оон!! ?ар касе молу замин дорад, ба Бо?майдони Ун?? барояд ва урфу одати дадою б?во?о-о ба?о о-о-орад!
Нидои даъватиро шунидан ?амон шогирдони дабиристони духтарона, ки дар шафати мас?ид во?еъ буд, саволомез ба муаддиба нигаристанд. Бибинур? ?ироати китоби олими маъруфи ху?анд? М?со ибни Абдулло? «?иками амсол»-ро ?атъ намуда, пас аз дуо гуфт:
– Тавре ки бонги муаззин даъватест барои намозгузор? бидуни таъхир, нидои мунод? оиди ?уфтбаророн ишоратест аз о?ози ?ашни Навр?з. Мо бояд дар?ол аз ?ама кору ташвиш?ои зиндаг? худро фори? гардонем ва ба хуш?ол? пайвандем. Яъне чун ?амеша аз ?амин ла?за таътили идонаи шумо шур?ъ мешавад!
Нигина, ки барои дидани мактаби ша?р ва ?иёс кардан бо мактабхонаи де?а «ме?мон» омада буд, гумон дошт, шогирдон эълони таътилро шунидан ?амон бо ш?ру шав? аз ?ой мехезанд. Вале дувозда? духтараки гуногунсол, аммо якхелалибос р? ба ом?згор ботавоз?ъ нишаста, ?атто мижа намезаданд. Нигина ба фаросат дарёфт, ки муаддиба нисбати он?о низ сахтгир асту ду ?умлаи маш?урашро ба толиба?ои ша?р? низ зе?ннишин кардааст: аввалан – шогирд пеши устод саропо г?ш шавад ва агар ? сухан г?яд, чун соя хом?ш бошад; сониян – шогирд ?е? го? густох? накунад, бе даъват забон ба гуфтор накушояд, аммо баъди муро?иат сукут наварзаду тамаллу? як с? ни?ода, ма?зи гапро г?яд, жож нахояд.
Бибинур? аз хушодобии шогирдон хурсанд шуда, бо р??и болида гапашро давом дод:
– Таътили мову шумо як ?афта давом мекунад. ?ар як р?зи он як шохаи Навр?з аст, ид аст, замони хушдил? аст. Дар арсаи чаману бо?у гулзор ва идго? бемалол шодию боз? кунед, аммо дар ?ама ?о адабу иффат нига? доред ва ?ама кор бо а?лу фаросат пеш баред. Бовар дорам, ки шумо – шогирдони аълохони дабиристони мо зебу зиннати Навр?зи Бузург мешавед.
?ар р?затон Навр?з бод,
Навр?затон фир?з бод!
Гулдухтарон табрикоти маъмули навр?зиро бо хуш?ол? такрор намуда, аз синфхонаи бистболора берун баромаданду ?ар кадоме ало?ида-ало?ида Нигинаро ба ме?мон? хонданд. Аммо Бибинур? фа?ат ба ду нафар – Гулсимо ва Саодат и?озат дод, ки ?ро ?амро?и худ баранду ша?рро тамошо ди?анд.
Сайри Ху?анд аз манзили Ма?аст? о?оз шуд, ки дарбаста буду калид дар дасти ?амсоя. Вай аз де?аи дурдасти Исфарамарз омадани ме?мони хурдсолро дониста, бо чарбзабон? ?ар серо ба ?авлии тозаву озода дароварду ро?равон шар? дод:
– Баъди ягон мо?и нопадид шудани Ма?астибону турке чигил худро со?иби ин манзил хонд, вале дер напоид – худ ба худ ?инн? шуда, шабона худашро ба дарё партофта кушт. Тирамо?и ?амон сол модари шоираи маш?ур Зебои Ху?анд? дар ин остони шеъру маърифат таълимго?у китобхона кушоду чаро?и дудмонро равшан намуд. ?амаи ин гулу дарахт?ои анор дастран?и ?амон худора?мат?…
?ол? ?авл? бесо?ибу хол?. ?амсоя?о банавбат ниго?бон? мекунем…
– Хола, Ма?аст? зинда ё мурда? – аз пурсиши андаке соддалав?онаи духтараки де?от? дар лабони духтарони ша?р? лабханди исте?зо дамид. Вале ?амсоязанак, ки худро Муаззама номид, бо о?анги ?идд? ?авоб гардонд:
– Мурдаг? М?ниса, лекин шеъраш зинда! Китобаш даст ба даст мегардад.
– Ч? ном дорад китобаш?
– «Чорго?и Ма?аст?».
– Ман ?ам дорам ин хел китоб. Азёд кардаг? чанд шеъру рубо? аз «Чорго?и Ма?аст?».
– Наход?! Оъ… ин китоби камёфт ч? хел ба дасти ту расид?
– Т??фа кардаг? Бобокалуни Ху?анд?.
– К???
– Шуд! ?амаашро фа?мидам, – риштаи муколамаро ?айч? зад Гулсимо. –Бо дастури Пири муаззам Шайх Масли?атдин акои хушнависам ним сол за?мат кашида, аз «Чорго?и Ма?аст?» нусхае бардошта буд. Маълум мешавад, ки он нусхаи арму?он? барои навада будааст!
– Мирмалик акои ту?! – якбора ба шав? омад Нигина.
– ?а. ?амро?и та?оям ба Ворух рафта буданд.
– Дар ку?ост ?озир акоят?
– Ман аз ку?о донам? Наход китобро бозгашт супор??
– Не-е! ?адяи навр?з? фиристодааст модарам барояш. Камарбанди гулд?з?…
– Т??фаро, иншоолло?, р?зи Навр?зи бузург дар идго? месупор?, духтар?он! – риштаи с??батро дубора ба даст гирифт Муаззама. –Агар туро Пирам Подшо?марди Вал? ба ?укми набера хонда бошанд, духтараки одию содаи ?ишло?? нест?! Аз гап заданат маълум…
– Фар? дорад магар гуфтори ман аз гапи дигарон?
– Албатта. Худи одами аз дигар олам омадаг? барин гап мезан?. ?умласозият баръакси мо!
– Бубахшед маро. Наметонам дигар хел…
– ?е? боке не. Шояд о?иста – о?иста ёд мегир?. Ё мисли Ма?аст? шоира мешав?.
– Гап мезанам ман мисли Ма?аст??!
– Мег?янд, ки дар к?дак? гап заданаш замзаманок будааст, на?маи суруд барин. Падараш ра?бату ?аваси духтарашро дида, чанд мутриба ва устоди ра?сро киро кардаасту М?ниса ба зудии ?айратангез 12 боб ва 24 ш?ъбаи муси?иро азбар карда, чангнавози мо?ир, сарояндаи булбуловоз, ра??осаи товусхиром ва шоираи забардаст шуда, Ма?аст? тахаллус гирифтааст. Бо шеъри навиштааш худаш о?анг баста, бо ла?ни дилнавоз сароида, ончунон ар?ушт мерафтааст, ки ?ама мафтун мешудаанд. ?оло бошад… бинед, ин чангу рубоб чангу ?убор гирифта, дар ?асрати Ма?аст? бесадо мегирянд…
Дили духтарон ба ри??ат омаду тирезаро кушода, гарду ?убори хонаву асбоб?ои муси?? ва дафтару китоб?оро пок карданд. Нигина хаёлолуд назди чангу рубоб омаду аз духтарон пурсид, ки оё навохта метавонанд?
– Падарам метавонанд, – ?авоб гардонд Саодат. – Он кас шогирди бисёр доранд.
– Писари ман яке аз он?ост, – гуфт бо о?анги ифтихор Муаззама. – ?ам менавозад, ?ам месарояд. Рафтем, духтар?о, ба хонаи мо! Ме?мони навр?з? бе?тарин атои Худост!
Дугона?о акнун бо назари э?тиром Нигинаро нигаристанд.
– Бонуи бузург шумо, эй очаи ме?рубон! Чунки нига?бун? мекунед мисли хунаи худ кошунаи Ма?астиро! Мо аввал мебинем идго?ро, баъд агар бошад насиб, меоем ба ме?мун?…
Идго? аллакай серодам менамуд. ?алвогарону нишаллочи?о, пазандаю нонвой?о ва фур?шанда?ои мева?оти тару хушк ти?оратро о?оз бахшида, кулолу мисгару косатарошу заргарон ва дигар пешаварон д?кону раста месохтанд ё хайма мекашиданду усто?ои дуредгар дар мобайн Дарахти оламро устувор мекарданд, ки аз ибтидо рамзи асосии Навр?зи Ху?анд, маркази дилхушию тамошо буд.
– Акоям мег?яд, ки ба Искандари Ма?дун? иди Навр?з ?удо ?ам маъ?ул шудааст, – худ аз худ ба гап даромад Гулсимо. – Ба канори Яксарт расидан ?амон фармудааст, ки ана дар ?амин со?или хушманзара идго?и калон созанд барои та?лили Навр?з, то мардум хуш?ол бошанду идго?и искандар? мисли ин ?ашни ?овидона то будани одаму олам ба ёдгор монад.
– Аз ?амун ва?т сар шудаг? ?ашни Навр?зи Ху?анд? – пурсид Нигина ва гардан ёзонда, ба тори Дарахти олам нигарист, ки шабе?и санавбар?ои бузурги к??истони Ворух буд.
– Навр?зи Ху?анд мисли дарёи Сай?ун аз дури?ои дур сарчашма мегирад, – ?авоб гардонд Саодати ба сол аз ?ар ду калонтар. –Модаркалонам мегуфтанд, ки номи якумин р?зи олам Навр?з аст. Ин маъниро аз китоби таф?ими Абурай?они Берун? ёфтам, ки «аввал р?зест аз замона ва бад-? фалак о?озид гаштан» навиштааст. Дар китоби «Осор-ул-бо?ия» о?ози гардиши фалак, яъне ибтидои офариниши оламро аз р?зи ба тахт нишастани аввалин подшо?и р?йи замин Каюмарс ?исобида, ба ин муносибат барпо гардидани ?ашне ба номи Навр?з зикр шудааст.
– Ин ?исса дар «Навр?знома»-и Умари Хайём ёдрас шудаг? – илова намуд Гулсимо. – Дар китоб?ои ?адима таъкид мешавад, ки Каюмарс аввалин одам дар олам буда, корбасти обу гиё?у маъданро ба дигарон ёд додааст.
– Фа?мидам, ки Навр?з будааст аввалин р?зи олам ва Каюмарс аввалин подшо?и олам ва Яксарт будааст номи пешинаи Сай?ун. Ч? дахл дорад ин ?ама ба Навр?зи Ху?анд?
– Дар китоби му?он номи ша?ри мо ба шакли «Хва-канта» будааст ба маънои «ша?ри офтоб». Дар «Наси?ат-ул-мулук»-и аллома Му?аммад ?аззол? омадааст, ки «подшо?ии Каюмарс с? сол буд дар офтобша?ри ?а?он». Аз ин навишта?о метавон хулоса баровард, ки ша?ри мо зодго?и Навр?з аст!
– Наход? Намеояд боварам…
– Бовар кун, Нигина. Агар хо??, дар сари ?абри Каюмарс бо китоб ?асам мех?рам!
– Ку?ост ?абри ??
– Обидаи Каюмарс дар ба?али ша?ри Ху?анд аст. Дидан мехо???
– Албатта!
Зиёрати ма?бараи Каюмарси афсонав? ва обидаи ?амшираи ? Биб? Ху?анда, во?еъ дар гузари Истак, ма?аллаи Пули чу?ур табъи дили дугона?о шуд. Нигина бовар кард, ки Ху?андро «Тироз-ул-о-лам», яъне ар?си ?а?он номидани сайё?он ва Навр?зро ар?си сол ?исобида, дар Истак бо ?усну таровати ол? ?ашн гирифтани ху?андиён ку?анрешаи бузург дорад. Ягона чизе, ки нафа?мид – «ч? маъно доштани калимаи Истак»-ро дар?ол пурсиду чунин ?авоб шунид:
– Истак як навъи бед аст, ки фа?ат дар со?или Сай?ун месабзад. Айёми навр?з? д?шиза?о расан дар шохи неруманди истак баста, бод мераванд, то гарду ?убори дилро бод бубарад.
– Ар?унчак мег?ем мо, яъне аспаки бодрафтор…
– Гапат ?абул, Нигина. Рафтем, ар?унсавор? мекунем.
Духтарон бо навбат ба ар?унчак менишастанду яке барои баланд бод рафтан аз тахтапушти дигаре алвон? медод. Ва ?ар се баробар суруд мехонданд:
?аво, ?аводор – е,
Барги сафедор – е,
Уштуро ?атор – е,
Санду?о пурбор – е.
Биё, навба?оре – е!
Биё, навба?оре – е!

* * *

Нигина ба амакдухтар?ояш дидаву шунида?ояшро сар-сар? на?л карду донист, ки он?о низ дар со?или Испандруд ар?унчаксавор? намуда, бо таассуроти бой баргаштаанд.
– Хо?а Ба?оргон де?аи худамон барин як ?ойи зебо будаасту Испандруд мисли дарёи Ворух шириноб – гуфт Назорат. – Аз паго?? то бего?? фа?ат чизи ширин х?рдем!
– Бахудо, ки рост! – тиб?и одат бе ягон зарурат ?асам ба забон овард Назокат. – Баробари аз остона даромадан кадбону ба ?ону ?оламон намонда, аз хони навр?з? аввал як пораг? шакар?алвои ма?з? ба да?онамон андохт, то ширинком ва ширинумр шавем. Чунон бомазза будааст, ки…
– Дар Хо?а Ба?оргон тамоми чиз хушлаззату гуворо. Медонед чаро? – пурсид Шайхбобо ва дид, ки ?ама хом?шанд, худ ?авоб гардонд: – Оби Испандр?д, ки аслан оби Ху?анд аст, м?ъ?изанок буда, замин?ои гирду атроф бо шарофати он пурбаракат шудаанд. Гандуми ма?ини серрез, бирин?и девзира, зироати ?афтрав?ан ва ??заи нахаш ?ав? аз ин замин?о ба даст меояд. Зардолую сан?иди ?андак, ангури тагобию харбузаи ток?, анори ширину ан?ири об? ва чорма?зу бодоми ко?от? ма?з дар бо?оти ин мавзеъ фаровон мер?яд. Аз ?амин сабаб Ба?оргон яке аз ошён?ои Навр?зи Ху?анд аст.
– Ч? маъно дорад Ба?оргон, эй бобо?ун?
– Номи аввалин идго?и навр?з?. Баракати оби руд аз баракати ин иди бузург сарчашма мегирад. Акнун, эй Нигинаи бобо, барои он ки паго? дар ?уфтбаророни Ун?? бо пурсиши нав дигаронро гаранг накун?, пешак? мег?ям: Ун?? калимаи су?д? асту су?диён замини кун?и дарёро «ун??», замини к??доманро «но??» мегуфтанд, ки номи де?аест дар он тарафи а?ба…
– Падари худора?матиям боре гуфтанд, ки «барои ?алладарав? Ун?? меравам». «Ун?а меравед?» – пурсиданд модарам бо ла?ни хеш. «?а, – гуфтанд бо табассум падар. – «Ун ?а» гуфтани тую «Ун??» гуфтани ман як замин аст, ки Сай?ун аз канори он мисли орин?и ?атшуда ?ор? мешавад.
Сухани лутфомези Бибинур? бо лабханд шунида шуд. Вале саволи Бибисоле?а ?амаро ба ханда овард:
– Паго? ун?а мерем ё ун???
– ?амакаса ба ?уфтбаророн меравем, – андаке асабон? шуд А?мадсайид. – Мебинем, ки он ба говхунуккунони Ворух монанд аст ё не?
– ?ам дар Воруху ?ам дар Ун?? ва ?ам дар Ху?анду ?умла олам Навр?зи де??он якгуна асту бо ро?и дида меояд. ?ар касе пеш аз дамидани сапеда дида бикушояд, пеш аз дигарон ба дидори Навр?з мерасад, хушбахту хушр?з мешавад, – гуфт бо о?анги шаббахайр Шайх Бур?ониддин. – Дар суб?и ?уфтбаророн ?авонон мек?шанд, р?йи банури пиронро бинанду фоти?аи нек гиранд, мо бошем, ба?ри он мек?шем, то рухи тифлонро бингарем ва дуо кунем, ки ?амро?и тифли накуноми табиат сарсабзу гулбасар шаванд…

* * *

Дар Ун?? аввалин шахсе, ки ба назари Нигина намуд, Де??онбобои озодалибос Бадриддин – бародари Шайх Масли?атдин буд, ки ме?мононро бо че?раи нурафшон исти?бол мегирифт. Бибинур? ба ?амро?онаш фа?монд, ки ?укамо вайро и?тоъдор мег?янду уламо молики замин ме?исобанд, аммо барзгарон ва бо?корон бо ме?р де??они одил меноманд. Зеро Бадриддин ?ар кадоме ин раъиятро ном ба ном медонаду аз ра?бату ?унар ва ?усну ?уб?и аксарият комилан ого?? дорад, аз фасод пок асту ?атман ва ?а??ан мардуми хокпошро ?имоят мекунад, ба ?уз молиёти муайян ва хиро?и маълум дигар андозе аз он?о намеситонад, ягон ма?бурияти берун аз одат намени?ад.
– Фа?мидам, ки аз Бадриддин ?ам холи? розию ?ам хал?! – та?синомез нидо кард А?мадсайид ва дар па?л?и де??онон истоду ?амро?онаш ба ?ал?аи занону духтарон пайвастанд. Амакдухтарон муддате р?йи сабзагилеми навруста нишаста, лаклакпаронию г?штингир?, бу?улбозию хур?с?анги к?дакони ш?ху бепарворо сарсар? тамошо карданду ?исси бегонаг? аз байн рафтан ?амон ба Бобаку Момакбоз? шарик шуданд. Лекин овози чиррос? ва г?шхароши к?даке тасфи бозиро хунук гардонд:
– О-омада-а-андд!
Дар идго? ?ама ?аракат даме ?атъ шуд. К?дакон низ баробар карахт гашта, тарафи офтоббаро нигаристанд, ки бо садои карнаю сурнай гур??е аспу аробасавор ва гур??е пиёда бо нидо?ои шодмон? ра?сону ?азалхон меомаданду аз ?афотар подаи барзагов?о ва боз чанд аробаи пурбор ин с? ?аракат дошт.
Бобои Де??он ва Шайх Бур?ониддин савори аробаи сечархаи соябондор ин корвонро сорбон буданд ва чун ба хати сабзи майдони Шод? расиданд, пиёда шуда, ба изди?ом пайвастанд.
Баъде, ки ?ама ?оба?о шуданд, Бадриддини Де??он бо салавоту дуо ба ?амоат р? овард:
– Бо амри Парвардигор аз имр?з биноан давру замон нав мешавад, табиат ?авонию ?амоли тоза мегирад. Имр?з дар ?ама русто кишоварз бо умед бар гов лубод мебандаду ?уфт мебарорад ва бо з?ри сарпан?аи ?азрати де??он замини мурда даму нафаси тоза мекашад.
Рисолати худовандии мо он аст, ки гови варз бар ган? ронем, заминро зинда дорем ва шукри неъмат гузорем. Зеро тухми киштаи мо сирати мост, оби рондаи мо неъмати мост ва замини саховатманд раззо?и мост!
Биёед, даст ба дуо бардорем, то Раззо? ва Халло?и Олам Марди де??он – р?зирасони ва?шу тайрро дар пано?и ?иммату баракати хеш сарбаланд дорад. Омин!
Хурду бузург баробар «Алло?у акбар!» гуфтанд ва сари сурфаи навр?з? нишастанд. Баъди тановули андак гур??е аз барзгарон аз ароба?о молаву ?уфту испор оварданду барзгарони ?авон барзагов?ои азим?уссаи варз ва гардунро боэ?тиёт аз болои дуду оташи ?азориспанд гузаронида, шоху гардан ва суми ?айвоноти кор? бо рав?ани индов чарб карданд. Нахуст ба пур?увваттарин барзгари забардаст ?алими Говз?р и?озат шуд, то ?уфти аввал о?оз кунад.
Ин карат Шайх Бур?ониддин даст ба дуо бардошт:
– Ило?о, омин:
Арво?и Бобои Де??он мадад кунад, аввалу охири сол нек шавад, ?осил фаровон р?яд, файзу барака зиёд гардад.
Кушоиши кор,
Муборакии навр?зи ба?ор,
Як донаи шумо – ?азор,
?азори шумо – бешумор
Алло?у акбар!
Та?амтанде??он як тоба ?уфт карда, гов?оро дам доду аз халтаи пурбор таба?е ?аллаи тухмиро бардошта, чанд мушт ба замини навшудгор афканд ва бо?имондаашро болои барзагов?о пошид. Хонум?о ?ро пайрав? карда, пасопеш болои говон чорма?зу ?улунг мепошиданду к?дакон ва ?ам калонсолон талош мекарданд.
?алма?алро садои форами ?уфтнай паст нишонд ва очаи Бибинур? сабзи суманак аз ни?онпарда берун овард, ки онро то ?ол ба чашми ?айр нишон надода, дар зарфи махсусе аз гандуми ба?ор? сабзонда буд. Саодат таба?и мудавварро боэ?тиёт аз дасти муаддиба гирифта, бо ?илваи хиромон ва мувофи? ба савти найанбон онро ба Бобои Де??он супурд. Вай бо зикри номи Алло? зарфи му?аддас баробари китф бардошту ?ар ду чашмро бонавбат ба гандуми навраста расонда, нек ба он назар афканд, то сабзаи нозанин сардию зард? дур гардонад.
– Соле, ки нак?ст, аз сабзаба?ораш пайдост ва нашъунамои сабзи суманак табъи дили мост! Ин фоли нек аст ва моро аз р?зу р?зии сабзу хуррам башорат меди?ад, пиронро сарсабз медораду ба ?авонон бахти сабз мерасонад.
?ар р?затон Навр?з бод!
Навр?затон фир?з бод!!
Табрики Бобои Де??он ишорае ба о?ози шодмон? шуду аз ?ама пештар ва бештар гулдухтарон ба ?аракат даромаданд. Яке лабчанг менавохту дигаре доира мезад, сеюм? суруд мехонду чорум? мера?сид. Гулсимою Саодат зеби маърака буданд ва Нигинаро ба па?л?и худ кашида, базмро тасфонданд. Ра?си се гул ?амаро ба ва?д оварду ?ини ?амъбаст Бобои Де??он лаб ба офарин кушода, аввал ба ин духтаракон, пасон ба дигар к?дакони ?унарманд – ?олибони ?арби кабку бедона ва хур?с?анг, мусоби?а?ои сагони бонию шикор?, лаклакпаррон? ва г?штингир? муносиби ?олашон ва солашон ?адя?ои хелмахели навр?з? бахшид.
Ба Нигина як куртавор? адрас расид. Вай нахустин ?адяи та?дирро ма?кам ба санду?и синааш пахш карда, ?илвазанон ?ониби амакбобояш тохт ва худро бо шав?у сурур ба о??ши гарми бозаргони ме?рубон андохт…
Ба адраси арму?он? бо ?авас нигаристани духтаронашро дида, А?мадсайид аз бозор ду либосвории дигар хариду дар?ол курта?ои якхела д?зонд. Се хо?ари адрасп?ш дастобадаст ба ?ашни Чилбеди Хистеварз рафтанду болои сабзазори махмал? ар?ушт рафта, чун дигарон «зардии ман моли ту, сабзии ту моли ман» гуфтанду се р?зи дигар шоду ?азалхон дар маърака?ое, ки б?йи занона дошт, давр зада, ар?сбинон карданду салом-салом намуданд, ?ино бастанду ?сма кашиданд ва ба маънои томи сухан гул-гул шукуфтанд.
Шаб?ангом низ фурсати дамгир? надоштанд. ?амро?и ?авонзанону духтарони ма?алла гирди гулхани навр?з? давра гирифта, суруд?ои муборакбод? мехонданду мера?сиданд. Се маротиба аз болои лахча парида, «зардии р?ямро бигир, сурхии р?ятро биде?!» г?ён, гуно? с?зонданду оташдил шуданд…
Чунин хуш?олию оташафр?з? ва сурудхонию худафр?з? дар суманакпаз? идомаи тоза ёфт. Аввали он шаб Нигина кокулча?ои мушкборашро чапу рост афшонда, нармак-нармак ба ?илва омаду андактар, ?ар боре на?ароти «Суманак дар ??ш, мо дафча занем» баланд мешуд, духтарак ба ??ш омада, кафча мезаду давр мегашту мечархиду ончунон бома?орат мера?сид, ки ?амагон ангушти ?айрат ба лаб бурданд.
Пири бузургвори Ху?анд Шайх Масли?атдин, ки бо даъвати хо?араш Бибинур? барои ком ширин кардан аз н?шдоруи равонбахши навр?з? сари ?адам ба сари деги суманак омада буд, Нигинаро назди худ ?е? заду аввал офарин хонд. Сипас сухан ба табассуми мале? идома бахшид:
– Панде, ки дар со?или Сай?ун садо надод, акнун бишнав, эй ?унчаи мастураи бобо: дарёдил бош, лек мисли Сай?ун ором ?ор? шав! Ра?сидану болидани духтарон дар тантана?ои навр?з? суннати дилписанди ойини мардумист ва мутоби? ба ойини мусулмонист. Аммо чархидану зав?идану бехуд шудан пешаи шайтонист. Ал?азар аз ?унуни иблиси маккор!
Ин бигуфту фармуд, ки к?зае к??на биёранду ба дасти Нигина ди?анд.
– Эй ?унчаи мастураи бобо, масли?ат ин аст, ки к?за дар даст болои бом барою то ?адри тавонистан онро болои сарат баланд бардор ва се бор гирд гардонда, бо тамоми ?увват ба замин ?аво де?!
Амри Пири бузургвор бечунучаро и?ро шуд ва зарфи сафол? ба замин барх?рда, пора-пора гашт.
– К?зашикан? яке аз пиндор?ои фаром?шшудаи Навр?зи ниёкон аст, – шар? дод Пири донишманд. – ?араз аз ин амал шикастани тилисм, рафъи бало ва дафъи чашми бад аст. Нигина к?заро шикасту шикасти тилисм о?оз шуд. Аз ин баъд Нигина монанди одамони хок? гап мезанад, на мисли париёни бод?. Агар ?ар сол дар айёми навр?з? як к?заи сафол? бишканад ва адади к?за ба ?афт расонад, аз банду тилисм осоре намонад.
Фа?мид?, эй ?унчаи мастураи бобо?
Якуякбора тарзи гуфтори Нигина та?йир ёфту бо ла?ни шево ?авоб дод:
– Фа?мидам, эй Бобокалони ме?рубон. ?ар ч? фармоед, ?амеша ба ?ону дил и?ро мекунам!
– Ин тавр бошад, бархезу пеши амакдухтаронат рав, ки ?ар?и хоби нозанд. Масли?ат ин аст, ки дигар духтарон ?ам хона ба хона шаванд ва деги суманак ба ихтиёри момо?о гузоранд. Азеро паго? аз ва?ти са?ур – пеш аз дамидани суб? шодию тараби Навр?зи бузург о?оз меёбад.

* * *

?а?и?атан ?ам чашми р?з накафида, холаи Бибисоле?а духтаронро бо тараннуми байти навр?з? аз хоб бедор кард:
Навр?зи Ху?анд ва?ти са?ар умадааст,
Чишмота кушо, пешаки дар умадааст!
?ама саросема дасту р?й шуста, ба к?ча давиданд. Дар чорро?аи Мардони Пан?шанбе да??о аробаи дучархаи соябондори идона зиннатёфта корвон шуда, пешопеши анб??и духтарону бача?ою мардону занони либоси идона дар бар ва хони анво дар сар с?йи идго? ра?сипор буданд. ?ар як кадбону таоми махсус пухтаашро бо худ мебурд, то як г?шаи суфраи навр?зиро ободу ороста гардонад.
Бибисоле?а низ дар сар бастае дошт аз ма?зу сан?ид ва зардолую чорма?зи Ворух, ки махсус оварда буд ва чун корвони шод? ба идго? расид, дастовезашро ба модари Мирмалик – холаи Мо?симо, ки дастордори хон ва парастори нон буд, супорид. Хонсолорони чобукдаст ва ходимони покизакор бо масли?ати ин кадбонуи маъракаоро моида?ои хелмахелу рангоранг – нон?ои ширмолу об?, фатир?ои гирдаю холзада, кулча?ои рав?анину ?аламаи вара?ин, самб?саю чалпаку чаппот?, ма?зу мавизу чорма?зу сан?ид, зардолу?о?и мирсан?алию ?андак, бинигорию хурмо? ва таом?ои маросим? – суманаку коч?, кашку д?лда, з?рми? ва ба?рою гипоро ?оба?о мегузоштанд.
– Суст нашавед, аммо шитоб ?ам накунед! – мегуфт Мо?симо ?ар замон ба хонсолорон. – Бик?шед, то дастархони навр?зии мо аз дигар гузару ма?алла?о бе?тарин бошад, дар радаи ?афт хони маъруфи Ху?анд ?ой гирад.
Баъде ки суфраи калон аз анвои х?рдан? лабрез гашт, парастори хон фармуд, ки ?афт шохча аз ?афт дарахти меваде? биёранд. Дастёрон даррав аз зардолуву бодом, ангуру олу, туту чорма?зу ан?ир ба андозаи як ва?аб? навдаи тар оварданд. Холаи Мо?симо ?афт шохаро ба шакли ?ойгиршавии ситораи ?афтдодарон р?йи хон ни?ода, ба па?л?и ?ар кадом муште аз меваи он гузошту чашмаш ба Нигина афтид, ки ?ар амали ?ро боди??ат назора мекард. Бо ла?ни к?дакона гуфт:
– Ту барин хушр?ча шуд-а!?
Нигина базав? хандид ва пурсид:
– ?афт «шин» оё ?амин ?афт шоха аст?
– Не, хони навр?зиро бо ?афт шохчаи тару ?афт меваи хушк оро додан одати б?вокалон?ои мост. Чунки аз замон?ои ?адим ра?ами 7 барои пешгузашта?ои мо му?аддас ?исоб мешуд. Масалан, ?афт хазина доштан барои подшо?он ойини давлатдор? буду ?ар кадоме ?афт ?асри шо?аншо?? доштанд. Гурзи подшо?? аз филизи ?афт??ш, яъне аз омехтаи тиллою ну?раю ?алъаг? ва мису о?ану сурбу бирин?? гудохта мешуд. Шо?он ба маликаи худ дар иди Навр?з гули ?афтранг ?адя мекарданд.
– Барои ч? ?ашт нею ?афт?
– Барои он ки ба пиндори ниёгони мо замин мисли ?афт ?абати осмон ?афт ?исмат буда, ?ар кадом ба як ситораи ?афтдодарон мансуб аст. Яъне, ?афт шохаю ?афт мева рамзи ?афт и?лими ?а?он аст…
Нигина шар?и душворнамо, вале осонфа?мро бо да?они боз шунида, тамошоро бо шав?и дучанд идома дод. Фа?мид, ки ?афт «син»-себу сан?ид, сиркою сабз?, самб?саю сипанду сир асту ?афт «шин» – ширу шакар, шаробу шарбат, шамъу шонаю шинн?. Ин чиз?оро ба ду тарафи дастархон ало?ида-ало?ида гузошта, Мо?симо бо тавоз?ъ пеши Бибинур? омад:
– Отунбуча, акнун расму таомули худамонро ба?о оред ва ба хони навр?з? ?афтгонаи ху?анд? гузоред.
Дастордор аз дасти ?авонзане косаи ордро гирифта, мобайни дастархон гузошту ба Бибинур? нигарист.
– Дуо кунед, Отунбуча!
– Парвардигоро, ?умла бандагонатро аз ?урму гуно? пок намо ва осиёби зиндагиро бешикаст гардон!
?ама баробар «Омин» гуфта, даст ба р?й кашиданд.
Мо?симо косаи бирин?ро па?л?и орд ни?од.
– Парвардигоро, ?умла бандагонатро р?зу р?зии сершумор насиб гардон!
Сипас косаи асал гузошта шуду чунин дуо садо дод:
– Парвардигоро, ?умла бандагонатро р?згори ша?ду ширин бирасон!
Ва?те як баста х?шаи гандум ни?оданд, Бибинур? дуо кард:
– Парвардигоро, ?умла бандагонатро фарзандони солиму соле? сершумор гардон!
Мо?симо ойина ба хон гузошту Бибинур? ин дуоро хонд:
– Парвардигоро, дили ?умла бандагонатро софу бе?убор гардон!
Дуои тухми мур? чунин шуд:
– Парвардигоро, ?умла бандагонатро со?иби тухми заррин гардон, аз тухми бад? эмин дор!
Аз ?ама охир, бо э?тиёту э?тироми зиёд, Мо?симо ба ?алби суфраи Навр?з? китоби «?уръон» ни?од. Бибинур? бо ла?ни форам ва пуртаъсир хитоб кард:
– Парвардигоро, ?умла бандагонатро ба ислому ба имону ба китоб м??тарам гардон!
?ама баробар «Омин» гуфта, даст ба р?й кашиданду ?ониби Дарахти олам нигаристанд, ки он ?о марде харсавор намудор шуд. Гирди дарахтро тоб х?рда, себу нок, норин?у турин?, кадую харбуза, тарбузу лаблабу, сабзию пиёз ва дигар мева?оти дар шоха?о бо ресмон басташударо бо ?авас нигаристу гул?ои ?о?азиро б?й кашида, яке аз бозича?оро кандан? шуд.
– Вай девоная бинед! – Назорату Нигинаро бо орин? нихта кард Назокат. – Болои хар чаппа шиштас!!
– Вай девона не! – дар?ол ?авоб гардонд Гулсимо. – Вай мири Навр?з!
– Инаш ч? гуфтан? гап?
– Мир амир аст, яъне ?оким, подшо?. Мири Навр?з сарвари базми имр?за аст ва ?окимияташ як шабор?з? давом мекунад. ?ар ч? фармояд, бечунучаро и?ро мешавад.
– «Мур» г?яд, мемурем?!
– Вай асло гапи да?ал намег?яд. Мири Навр?з хушсухан аст, мардумро механдонад ва хуш?ол мегардонад. Аз ?амин сабаб вайро Мири ханда ?ам мег?янд.
– Ана акнун ?амааш фа?мо. Сабаби ба хар чаппа нишастанаш маълум, масхарабоз будааст вай!
– Бале, ба аспи фарбе? нею ба хари ло?ар нишастанаш, ба ?ойи бози подшо?? ба даст калзо? гирифтанаш, ба ?ойи хидматгор худро бо бодбезан бод заданаш, ба ивази либос?ои гаронба?о куртаю шалвори к??на п?шидани мири Навр?з масхараю мазаммати шо?ону амирони ?авобаланд аст. Имр?з бе и?озати Навр?зшо? ?атто ?окими Ху?анд лу?мае ба да?он намебарад!
– Наход?
– Гулсимо дуруст мег?яд. Дар назди Дарахти олам пайдо шудани Мири Навр?з о?ози хуш?олист. ?ама г?ш?о интизоранд, ки ? ч? фармон меди?ад…
Мири Навр?з дасти росташро баланд бардоштан ?амон садои карнаю сурнай ва дафу доира ба фалак печид. Дарвозаи навсохтаи ма?аллаи Сари баланд? калон кушода шуду аввал Пири бузургвори Ху?анд перо?ани сабзрангу ?омаи сафед дар тан ?амро?и ?окими ша?р ба ид?о даромаданду аз пайи он?о ме?монон аз Хоразму Бухорою Самар?анд, Фар?онаю Хатлону Исфараю Истаравшан дастафшон одоби саломи ом ба?о оварда, ба тахти Навр?з? нишастанд.
Мири Навр?з дасти чапашро баланд бардошту баробари овози карнай ?ама хом?ш шуданд. Аммо овози Навр?зшо? мутантан ва хеле баланд садо дод:
– Дар ?ама давру замон?о Навр?зи бузург бо каломи гу?арбори шоири бошараф о?оз мешуд. ?оло ки мо расму одати дадою б?во?ои худро аз нав зинда мекунем, шоири аз ?ама баобр?и Ху?андро ба са?на мехонам. ?ам шеър ва ?ам иззати нафси ин шоир дар баланд? бартар аз к??и Рухак асту шеъри равонаш чу оби Сай?ун файзу таровати хоса дорад.
Мар?або, эй Пири барнодили Ху?анд.
Айём чу мо бастаи уммеди ту бод,
Иди ?ама кас р?йи чу хуршеди ту бод!
Азбаски Навр?зшо? номи шоирро мушаххас нагуфт, мардуми иштиё?манд бо шав?у ?авас ба минбари шафати Дарахти олам дида д?хтанд, ки аз минбари мас?ид па?нтар ва баландтар буд.
?азрати Шайх Масли?атдин, ки бо тахаллуси «Калом?» шеър менавишт, гули сия?г?ш дар даст солор аз ?ой хест:
Навр?з расиду шоду хуррам гаштем,
Аз рафтани барф ?умла бе?ам гаштем.
Дидему чашидем басо шодию ?ам,
Охир ба гули ба?ор ?амдам гаштем.
Айёми Навр?з ассалом!
Фасли дилафр?з ассалом!!
Гули ба?ман, ки дар даст дорем, рамзи ба?ор аст. Имр?з ?ар як гиё? бо як калом аз хок сар мекашад ва гули ба?ор ба чашму дилу кошона?о зеботарин ва поктарин дуруд меорад:
?ар р?затон Навр?з бод!
Навр?затон фир?з бод!!
Мири ханда шо?байти навр?зиро бо ла?ни мутантан такрор карду пеши ме?мони асос? омад:
– Ч? хуш ки ?окими ?умоюнбахт ва карумултахти Ху?анд Ма?муд ибни Ибро?ими ?арохон? бо ?узури мубораки хеш базми моро шук??у ша?омати сутург бахшиданд. ?аноби воло?азрат ва азимушшаън ният доранд, бо шеваи ху?анд? мову шуморо муборакбод г?янд. Мар?або, ?аноби оли?адр!
?окими пурсалобат аз ?ой нимхез шуда, бо ла?ни шикастаи то?ик? гуфт:
– Имр?з ман яке аз шумо?он. Бо де??он?о гирди як хон нишаста, ?алвои суманак мех?рам. Чунки де??он д?сти мову шумост. Шодии де??он шодии мову шумост. То олам бошад, де??он бошад. ?ар р?зи мо ?амин хел Навр?з бошад! Ба?ори нав м?рак шавад!
Мири навр?з? бо че?раи пурханда ?ар ду дасташро аз китф са?ле боло бардошта, мисли бодфиррак давр занонду идго? ба хур?ш омад. Оли?аи Навр?з савори аспи сафед ва ороста бо пиро?ани сап-сафеди о?ар? дар базмго? ба гардиш шур?ъ карду аз ниго?и се?рофаринаш ба чор тараф гул мерехт. Бе?тарин овозхон?о бо навои синахур?ши мутрибони чирадаст булбулхон? мекарданду ра??оса?ои товусхиром бо ?илваи мавзуни ?аду ?омати расо дилу дида?оро мафтун месохтанд. Аз ?ониби Сай?ун боди гуворо вазида, ба варзишгарони вазнбардор ва па?лавон?ои нер?манд мадори тоза мебахшиду лаклаки к?дакони сершав?унро торафт баланд мебардошт. Дорбозон ма?орати ол? нишон медоданду духтарони ?инобадаст ва гулто? дар сар ар?унчак мерафтанд. ?авонмардон аз болои оташи баланди гулхани навр?з? чусту чолок парида, гуно? мес?зонданду наврасон маш?ули хур?счангу тухмбоз? буданд. Шоирон дар ?ар кун?у канор шеър мехонданду Зиёуддини Ху?анд? ахтари рахшони муошираи навр?з? буд:
Бо? шуда ?аннати анбарнасим,
К?? шуда тахти зумураднигор.
Боди ба?ор? зи сиришки са?об
Шуст зи рухсораи бустон ?убор.
Булбули хушб?й зи атрофи бо?,
Гуфта басе та?нияти навба?ор
Мекунад аз р?йи ?аво чашми абр
Дурру гу?ар бар сари олам нисор…
Коргардони асосии маъракаи бузург Навр?зшо? ла?зае ?арору ором надошт. Бо сару р?йи ара?шор аз як раста ба растаи дигар, аз сари хони як ма?алла ба ма?аллаи дигар, аз давраи як мусоби?а ба давраи дигар беист хар медавонду ба ?олибон т??фаи идона месупурд, ма?луб?оро бо сухани ширин дилбардор? мекард. Беинтизом?оро ба тартиб меоварду танбалонро ба ?аракат меандохт. Бо мардум ?азлу ш?х? меорост, савол медоду ?авоб мешунид ва агар посух маъ?ул ояд, аз х?р?ин ?адя мебаровард.
Нигинаву амакдухтаронаш низ сабру ?арор надоштанд. Бо одати дерина – дастобадаст аз як г?шаи идго? ба дигараш рафта, ?ама чизро дидан ва ?ар ч? бештар лаззат бардоштан мехостанд. Дар яке аз гардиш?о Мири Навр?з? он?оро ниго? дошт. Ришу фаши па?ну дароз ва м?йлаби печонашро силаю ?амвор карда, аммо ни?об аз чашм нагирифта, баланд нидо баровард:
– Эй духтар?ои зебо, ба ?ар сеятон як савол дорам. Касе аввалин шуда, дуруст ?авоб гадонад, мукофот мегирад.
Чанд ?ангоматалаб дар?ол он?оро гирд гирифта, имкони гурез надоданд.
– Г?ш кунед, духтарако: паррандае, ки ду пой дораду даст надорад, лекин мисли подшо? то? дорад, ч? ном дорад?
Назокату Назорат ?аросон Нигинаро нигаристанд. Вай заррае худро гум накарда, к?то?у баланд ?авоб гардонд:
– Хур?с…
– Офарин, зебояки бобо! – Навр?зшо? зуд аз х?р?ин се ?анди хур?сак баровард ва ба дасти Нигина дод: – Ин мукофот барои ?озир?авобият. Тавон? ?ар сеяшро худат х?р, натавон? – ?ар сеятон якто? х?ред ва шод? кунед.
Аз Навр?зшо? мукофот гирифтани Нигинаро шунида, Гулсимо мисли дигарон вайро табрик карду о?иста пурсид:
– Камарбанди гулд?зии модарат ?адя фиристода ку?ост?
– Дар халтаам. Ана…
– Ба акоям набахшид??
– Паго?? боз мековам, лекин Мирмаликро намеёбам. Намедонам, дар ку?о бошад…
– Аз дасташ т??фа гирифтию нашинохт??!
– Ту чи?о мег?й?? Кай т??фа гирифтам??
– ?озиракак. Ана, дар дастат…
– Оъ.. ин мукофоти Мири Навр?з…
Гулсимо базав? хандид:
– Офарин, духтари ?озир?авоб! Наход нашинохта бош?, ки акои ман ба ту хур?с?анд бахшид?!
Гунаи Нигина мисли хур?с?анд ар?увон? шуд. Лек худро дар?ол ба даст гирифту т??фаи модар аз халта берун овард ва болу пар бароварда, ба суро?и Мири Навр?зи бузург – Мирмалики Ху?анд? парид…

Равзанаи чорум. Таснифи саё?ати Сия?к?л ва хобу хаёли шо?ини паршикаста
Бо камарбанди навр?зии аз номи Бимастура ?адяшуда миёнро ма?кам баста, Мирмалик ?амро?и Сабзал? ба Ворух омад барои аёдати та?о ва ?ам фоти?агир?. Пас аз ?ол??й? ва дидорбин? гуфт, ки дар аспрези Исфара мусоби?аи чобуксаворон ва камонварон баргузор мешаваду барва?ттар омадаанд, то ба та?йири боду ?аво мутоби? шаванд ва асп?о бемалол к?фти ро? бароранд.
– Расо дар ва?таш омадед, – из?ори хушнуд? кард Шайх Бур?ониддин. – Мо азми сафари Сия?к?л доштем. ?озир Абдулсайиду Абдулма?ид меоянд, шумо болои кат нишаста, як пиёлаг? чой н?шида истед…
– Кадхудову де?худо ку?о?
– А?мадсайид маш?ули ти?орат, ба Мар?инону Намангон рафтаг?. Ибро?имхо?а андаке нотоб, тафташ баланд…
– Вайро ба ?олаш гузошта, Сия?к?л меравем?
– Де?худо нига?бони бисёр дораду ин к?лро ?азор бор дида, ?авсалааш пир шудаг?. Чор нафар будему шаш тан шудем.
– Шашумаш к??
– Неъмат, писари А?мади о?ангар.
– Саломатиш созай? – ба с??бат ?амро? шуд Сабзал?.
– ?авони фарохбол шудааст, алмудом маро ?амхор? ва дастёр? мекунад. ?ол? ?амро?и Нигина ва Очанур? ро?т?ша баста истодаанд.
– Дарво?еъ, Нигинаи ?озир?авоб ч? ?ол дорад? – пурсид Мирмалик.
– Рости гап, се р?з шуд, ки надидаам. Кабутари мастура шудаг? вай, тамоми р?з дар пеши Очанур? мешинад. Саба? меом?зад ва танбур менавозад. Го?-го? суруд ?ам мехонад. Китоби ту овардагиро ?арф ба ?арф азёд кардаг?.
– Барояш боз як китоб овардаму атриёт…
– Ч? хел атриёт?!
– Хушб?йтарин атри олам. «Мушки Ху?анд». Аз бе?тарин гул?ои парвардааш хо?аракам Гулсимо бо масли?ати модар тайёр када, т??фа фиристод. Ваю Саодату Нигина дугонаи ?иёмат? шудаг?. Саодат китоб дод… Лекин… Кабутари мастура гуфтеду ?айрон шудам… Т??фа?оро ч? хел супорам, та?о?
– Падараш ояд, ба ? меди??. Нигина акнун ба ?ар кас че?ра наменамояд.
– Эй бобо, Нигинара мо дигар а? намебинем?!
– Худо медонад. Дар Ворух ?ама та?водор, ба ?оидаю ?онуни духтардор? сахт риоят мекунанд. Ана, падараш меояд, ?ар саволе доред, аз ? пурсед…
?авонон дар?ол аз ?ой хестанду Абдулсайид бо Мирмалик д?стона, аммо бо Сабзал? ?амчу ошно муло?от кард. Абдулма?ид бошад, ?ар дуро ба як чашм нигаристу чун шинос?ои дерин даст ба дасту китф ба китф расонд ва шоирона нидо кард:
Ме?ри ёрони ?адим? дар дили ман алмудом,
Ме?мон аз ба?ри мо бе?тар зи ?он аст – Ассалом!
Дарвозаи ?авлии андарун? ?ичиррас овоз бароварда, кушода шуду Неъмат хур?ини пурбор сари китф дар ?уломгардиш намудор гардид. Ниго?и Мирмалик аз паси ? ба дарвозаи нимро? ла?жид. Он ?о суроби духтаракеро дида, т??фаи дугона?о ёдаш расид ва бо овози баланд аз Абдулсайид пурсид:
– Амак, хо?арам Гулсимою дугонааш Саодат аз Ху?анд барои Нигина китобу алачизе т??фа фиристодаг?. Ба шумо ди?ам ё ба Неъмат?
Мардон ба лабкушо? фурсат наёфта, овози ширини Нигина г?шнавоз садо дод:
– Ако?он, ба амонат хиёнат накарда, ба дасти со?ибаш супоред.
?асорати Нигина на густох?, балки ?озир?авобии навбат? пазируфта шуд ва бо ишораи Шайх Бур?ониддин ?ияни чашминтизораш масофаи байни кату дарвозаро як ?адам карда, т??фа?оро ба кабутари мастура дастрас намуд.
– ?азор ра?мат, ако?он! – нимовоз гуфт духтараки пардап?ш. –Ин дафъа биёед, дугона?оямро ?амро? биёред.
Мирмалик к?то?акак «хуб» гуфту бо че?раи ара?шор ?афо баргашт ва чашм аз ниго?и та?о гурезонда, ба Абдулма?ид нигарист:
– Аспсавор меравем ё пиёда?
– Пиёда сер?за ро?, – ?авобро мухтасар кард Шайх Бур?ониддин. –Асп?оро бароред!
Баъде ки де?истон дар ?афо монду к??истон сар шуд, Абдулма?ид ?уфли хом?широ шикаст.
– Ва?те бори аввал шуморо дидам, дудодарон гумон карда будам. Лекин аз лафзи Сабзал? фа?мидам, ки ху?анд? нею бегона аст…
– Чизе гуфтосед? Сабзал? ?аргиз бегона нест! – хитоб кард Мирмалик. – Вай додархонди ман!
– Рост мег?яд Мирмалик. ? ?ам мара ай додари ?он? бе?тарай!
– Хуб кардед, ки бо ?ам бародар шудед.
Бечора касе, ки бе бародар бошад,
Дар р?йи замин чу мур?и бепар бошад.
Мо, ворухи?о, д?сти ?он?, ?амсояю рафи?и наздики худро «додар» мег?ем. Лекин… ?ар дуи шумо, ки ?аблан ?амсоя набудед, ч? хел ?амдигарро ёфтед ва бародар шудед?
Аз о?анги пурсиши Абдулма?ид додархонд?о фа?миданд, ки вай то ?авоби шоф? нашунавад, ором намегирад. Бо ме?р ба че?ри якдигар нигариста, ба посух пардохтанд. Бо навбат сухан ронда ва гуфтори ?амдигарро пурра гардонда, ?ам ро?рову ?ам р?зро к?то? карданд. Шоири кун?ков ?авоби бародаронро бо ра?бати том шунида, достони ибратом?зро барои ба риштаи назм кашидан фасл ба фасл матра? намуд.
…Мирмалик то понзда?солаг? бештари ва?ти худро дар Кулангир мегузаронд, ки яке аз мавзеъ?ои ободу хуррами беруни ша?ри Ху?анд ба ?исоб рафта, ?ойи тобистоннишин ва бо?у ро?и меросии оли Мирабдулло буд. ?ан?з дар а?ди Исмоили Сомон? ба ивази хизмати соди?она як ?итъа замини об? ба домоди д?стдоштаи амир ?амчун и?тоъ инъом гардида, баъди узви сулола ва амалдор шудан фарох?ри ма?ому мартабааш ?удуди мулки ? да? карат афзуд ва барои ба мерос гузоштан ?у?у?и комил пайдо кард. Аз дудмони а?дод? – ма?аллаи Мирзоён, ки дар маркази ша?ри Ху?анд ?ойгир буд, то мулки мерос? пайро?аи миёнбуре ву?уд дошт дарозиаш ду санг зиёдтар. Агар ин масофаро ба ченаки бор?о сан?идаи Мирмалик гардонем, аз ?авл? то бо? расо биступан? ?азору понсад ?адам, яъне ?абда? ча?рим ро? буду вай ?ар р?з бо ра?бати том ба бо? рафта, бозгашт ба ша?р меомад.
Кулангирро Мирмалик бе?тарин де?аи олам ме?исобид. Зеро ма?з дар ин макони таборак вай бори нахуст ба дидори р?йи гарми падараш Мирра?мат мушарраф гардид. Он ва?т хеле к?чак буду нав ба пан?солаг? ?адам гузошта, аммо то ?ол падари хешро надидаву намешинохт. ?ол он ки ?амро? дар як ?авл? мезистанду модараш ?ар замон либоси нав, ?анду мева ё бозичаеро ба дасташ дода, «дадо?онат оварданд» мегуфт. Ва Мирмалик дар?ол мепурсид, ки «дадо?онам кан??» Модар механдиду «он кас Кулангир рафтаг?» мегуфт ва аз р?яш меб?сид.
Албатта, он ва?т Мирмалик намедонист, ки тиб?и таомули сулолав? писаракро то синни чорсолаг? модар тарбият мекунаду ба падараш нишон намеди?анд. Вай ин урфу одатро намедонист, аммо ташнаю гуруснаи дидори падар го?-го? пин?ону ошкоро мегирист. О?ибати гиря?о ханда шуду р?зе модар як тахт либос?ои навро пешаш гузошта, бо лабханд гуфт:
– Дадо?онат т??фа оварданд.
– Худашон оварданд?
– ?а.
– Кан? дадо?онам?!
– Бего? мебин?, бача?он. Турна?атор ба Кулангир меравем, дадобинон мекунем!
Он бего? ?ама шоду хурсанд буданду нишоти падару писар инти?о надошт. Тамоми шаб Мирмалик аз падар канда нашуд. Фа?ат ?ро менигаристу фа?ат ?ро мешунид…
Ин ?ол то ба имр?з идома меёбад. Чашме, ки чор сол ташнаи дидори падар буд, аз тамошои ? асло сер? надорад. Г?ше, ки чор сол мушто?и сухани падар буд, с??бати ?онфизои ?ро шунидану шунидан ва боз шунидан мехо?ад. Ва баъди падар амаки ме?рубонаш Мирфозилро хеле д?ст медорад, ки нига?бон ва меросдори мулки авлод? дар Кулангир асту де??они доно ва де?худои тавоност. Ма?з бо заковати ? Мирмалик як хатои давраи бачагиашро исло? карду маънои аслии «Кулангир»-ро фа?мид… Ва?ти хондан дар дабистон мактабдор решаи «Кулангир»-ро мур?и куланг, яъне турна бароварда, барои исботи фикри худ чистоне мисол оварда буд:
Шутури куланги бедум,
На ?ав хурад, на гандум.
Об хурад зи дарё,
Кор кунад ба мардум.
К?дакон, албатта ба сухани мулло бовар карданд ва ш?хиомез ба Мирмалик «шутури куланги бедум» ла?аб гузошанд. Зеро нисбати дигарон тануманду газг?шт буду як пояш дар Кулангир ?арор дошт. Ла?аби масхаромезро шунидан ?амон Мирфозил мисли ?езуми хушк даргирифт ва бо итоб ба муллои чаласавод хитоб кард:
– Кулангир ба ?е? ва?? турнахона нест! Ин паррандаи офтобпараст ?ини бозгашт аз сармо ба гармо го?е ба де?аи мо мешинаду го?е не. Марду зан?ои мо кулангдил, яъне тарсончаку буздил наянд ва ?ама ?авон?ои кулангир? шоистаи корзор, гурдапур ва шердиланд. Шутури куланги бедум шумоед, ки як чиз будани «куланд» ва «кулан»-ро намедонед. Аз ин пас ба к?дакон дуруст фа?монед, ки «Кулангир» марди куландгир, яъне де??они асил аст.
Бо ?амин ла?аби масхаромез ба мулло часпиду шаш сол му?аддам ба шарофати Мирфозил – каландгари асил Мирмалик ва Сабзал? ба ?амдигар пайвастанд. На тасодуфан, балки бо хости Худованд: галаи аспу г?сфандони оли Мирабдулло тобистону тирамо? дар чарого??ои фарохдомани Хатлонзамин мечариду ?ар замон Мирфозил ?амро?и дастёрон хабаргир? мерафт. Он сол низ барои ч?пон?о нону намаку рав?ану бирин? бардошта, додарзодаашро низ ?амро? гирифт, то одаму олам бештар дида, тезтар пухта ва суфта шавад.
Мирмалики саргарми тамошо дид, ки аз ?ониби му?обил аввал чангу ?уборе, сипас аспсаворе намудор шуд. Зуд ба амакаш хабар дод.
– Шояд ки чопари хингсавор бошад, – мад кашид Мирфозил. –Аммо ту хавотир нашав, вай душман не.
Маълум шуд, ки асптоз писараки тахмин сензда?-чорда?сола буда, бо ашки шаш?атор барои имдодпурс? омадааст.
– Э ту?ой?, ёр? бтен, ки отам мемира!
Мирмалик гапро дуруст нафа?мид. Вале Мирфозили ?а?ондида ла?оми аспи писаракро дошта, ?ар дуро ором карда, бо ла??аи ба ? фа?мо гуфт:
– Соз бифа?мон, ч? хел касалай?
– Хирс ?и?идша! Сару китфуш пури хунай…
Мирфозил, ки аз сирри табобат ога?? дошт, вазъиятро мухтасар ба ?амро?онаш фа?монду халтаи доруворро гирифта, дар?ол ба асп нишаст ва ба к?мак шитофт…
Р?зи дигар маълум шуд, ки Одинаи бал?увон? аз бо?у хиро? ва зулми бе?ад ба дод омада, баъди аз мулку манзил ма?рум шудан гумоштаи ?арохониро мурданивор зада, гурезаи и?бор? шуда, бо чанд сар бузу г?сфанди ло?ар ва зану ду фарзанд дашт ба дашту к?? ба к?? то ин ма?ал расидааст.
– Дар ?ойи мо матале ?аст, ки «камба?алро аз болои шутур саг мегазад», – гуфт Мирфозил баъди ором ёфтани бемор. – Маълум мешавад, ки дар ин диёр одами бечораро хирс мекандааст.
Одина за?рханде карду бе?олона гуфт:
– Дуруст мег?й?, ака. Камба?ал дар ?ама ?о ?азирай.
Лаънат ба касе, ки ай Ватан канда шавад,
Афтад ба ?арибию ба кас банда шавад!
– Худро ба даст гиред, бародар. Шумо аз Ватани худ канда нашудед ва ?айри Худо ба ?е? кас банда нестед.
– Ватани бобойии мо ай ин макон хеле дурай, ака. Мо ?авми кумай?ем, хок?ойи мо сарга?и Кофарни?онай, ака. Ин ?ода ?ариб будем, ?арибтар шудем. Сия?бургут одами хеле бадай! Нобуд мекнадмон…
– Ягон ?ойи дигар, аз хатар дуртар равед.
– ?айри ?абристон дигар ?ойи мерафтаг? намонд, ака… Хубаш, акаи ?ун, мора ?амра?и худ ба Ху?анд барен. Ай буни дандон хидмат мекнам, ака!
Мирфозил дид, ки Мирмалик аллакай бо писараки асптоз ошно шуда, ?ар ду илти?оомез с?яш ниго? доранд, суханро кашол надод:
– Агар ягона ило? ?амин бошад, мо хилоф нестем…
– Барака ёбед, ака. То умр вафо кардана ба шумо вафо мекнам, ака!
Мирмалик даъват ё ишораи амакро интизор нашуда, па?л?и писараки саргаранг омад, номашро пурсид ва гарм дар о??ш гирифт:
– Акнун ту бародари ман аст?, Сабзал?! Асло туро намеран?онам ва намегузорам, ки касе чалама чат? када, ба ту ран?у озор расонад…
Ва?те Мирмалику Сабзал? ба синни бало?ат расиданд, амаки Мирфозил ?ар дуро наздаш шинонду пурсид:
– А?ди бародар? ягон бор нашикастаед?
– Не, амака! – баробар ?авоб гардонданд додархонд?о.
– Офарин ба ?ар дуятон! Минбаъд низ ба ?е? а?ди худ хилоф накунед. Имр?з, ки ба синни бало?ат расидаед, як ?онуни асосии зиндагиро бароятон таъкид мекунам: а?ди бародар? мисли а?ди нико? му?аддас аст! Ду д?ст ду дасти як инсон аст, ки якдигарро меш?яд, пок медорад, гарм мекунад ва ?ифз менамояд. Фа?мидед?
– Фа?мидем ва итоат мекунем, амака! – боз баробар ?авоб гардонданд додархонд?о.
– Имр?з, ки боли? шудаед ва чун сарв ба осмон сар кашидаед, мояи ифтихори падарони худ бошед. Пешиниён дар р?зи бало?ат миёни писари худро бо камарбанди заррин ма?кам мебастанд. ?ол? ин амал дар хатнасур и?ро мешавад. Вале мо – ху?андиён, ки расму ойини ниёконро чун гав?ари чашм пос медорем, дар р?зи бало?ати писар ?атман ба вай т??фаи хубманзар э?до мекунем. Бо масли?ату ваколати падарон ба ?ар кадоматон имр?з якто? саманди бодпо ?адя мешавад.
Мирфозил додархонд?ои хуш?ол ва дилшодро назди галаи аспони тоз? оварду фармуд:
– Маъ?улашро интихоб кунед!
Мирмалик аз галаи аспони ад?ам? сурхи ?игарияшро маъ?ул карду Сабзал? аз байни хингзеварон хокистарранги холдорро писандид ва дар?ол онро Хинги магас? номида, чуст савор шуд. Мирмалик низ чолок ба са?рии асп нишаст ва сар шуд нахустин саб?ати бародарона, ки ним сол бештар т?л кашид. Вале, як р?зи на?си тирамо?, ?ангоми ?а?идан аз болои ханда? пойи аспи Мирмалик шикасту табъи со?ибаш хира гашт.
?оли Мирмаликро дида, Бобои Одина лаб ба тасалло кушод:
– Зи? нашав, ?они бобо. Бароят аспи нав месозем.
– Ч? хел «месозем?» – шигифтомез пурсид Мирмалик.
– Ай аспи ману амакат. Зи? нашав, ?илаша меёвем.
Мирмалик гапи падари Сабзалиро дилбардор? ?исобид. Вале андактар маълум шуд, ки ин марди пухтакор барои «сохтани асп» ?иддан азм дорад. ?исси кун?ковияш боло гирифту пурсида-пурсида фа?мид, ки замон?ои ?адим дар Давон ва Хатлон бе?тарин асп?ои олам ву?уд доштаанду аспсаворон аз пайванди хинги хатл? ва абла?и давон ар?умак ба ву?уд овардаанд. Су?диён онро мусур мегуфтаанду баъдтар ин аспи бодпар ба саманди тоз? бадал шудааст, ки хушхирому чусту чолоку бе?ад ?ашанг будааст. Аз ?ама а?ибаш барои Мирмалик он буд, ки Хатлон зодго?и Бобои Одина буду Давон зистго?и имр?заи вай…
– ?авои да?ан намекунам, лекин аспи ман ай зоти кумайт бе?тарин хинги Хатлонай! – ба сари ма?сад наздик омад Бобои Одина. –Агар ай байтали тоз? барояш ар?с ёбем, ар?умаки зур пайдо мешавад.
– Ар?умаки Ху?анд! – хитоб кард Мирмалик ва ?ама фа?миданд, ки фикри «аспсоз?» ?ро писанд омадааст…
Сайис?о ва дастёрон чанд муддат за?мат кашида, аспи сурхранги Одина бо байтали хокистар? тав?ид намуданд, ки даври ?амлаш аз ёзда? мо? андаке бештар т?л кашид. Чун фурсат даррасид, тойчае ба дунё омад бо вазни ча?ор пуд бештар ва бемислу монанд – сари хурди аломушкин, гардани дарозу латиф, думи сиё?сафед ва пой?ои устувору ба?увват дошту шабрангу р?йинасум буд, яъне сумаш мисли п?лод сахту сиё?…
Баъди якуним соли бало?ат ба зебосаманди ёлдарозу мушкдуму оташнаъл ва хушрафторе табдил ёфт, ки аз ?ар ?адамаш замин миннатдору Мирмалик сарфароз ва хуш?ол мешуд. Вай бе ?е? дудилаг? ар?умаки Ху?андро Рахшон номиду онро на ба тозиёнаю ма?мез ва та?диду аспангез, балки бо ме?ри дилу се?ри сухан ва навозиши дасту ниго?и гарм ба худ ром кард. Рахши навин ?ам тундию ?а?идану газидан фур? гузошта, ба хубию хушию таковар? Мирмаликро со?иб ?исобид ва бе?тар аз аспи тозию хинги хатл? дар майдон ба хиром омад.
Ча?оршанбеи гузашта амаки Мирфозил ?авон?оро дар саисхона ла?зае ниго? дошт:
– Саманд?ои худро тайёр кунед. Фурсате фаро расида, ки дави Рахшону Хинги магас? ва ма?орати шумо дар арса ба ?иёс бисан?ем. Мусоби?аи асптоз? ва камонварз? дар Исфара ?авлонго?и шумо хо?ад шуд…
Муколамаи шоир ва бародархонд?о ба инти?о омаду ро?и морпечи о?угузар ?ам ба охир расид ва дар пеши чашмон Сия?к?л намоён шуд. Мирмалик, ки худро фарзанди дарё ме?исобид, чунин обанбори бузургро бори аввал медид. Тахмин муайян кард, ки бари к?л нисбати Сай?ун чор-пан? карат па?новар аст, аммо ?арчанд к?шид, охири толобро дида натавонист.
– Мег?янд, ки аввали к?л дар Воруху охираш дар Кош?ар, – шар? дод Абдулма?ид. – Агар кишт? бошаду беист ?аракат кунад, ин масофаро дар як шабу р?з тай мекунад.
– Расо во?има кард?, ака! – ханда бар лаб эрод гирифт Сабзал?. –И?а оби бисёр ай ку?о меёя??
– Аз оби дидаи абр андаку бештар аз гиряи пирях. Дар буни Сия?к?л яхдони бузургест, ки ?ар яхпорааш як к??и азимро мемонад!
– Нахо-од?!
– Абдулма?ид дуруст мег?яд, – ба мубо?иса пайваст Шайх Бур?ониддин. – Аз ин яхчол чор дарёи к??? ба чор самти дунё меравад. Яке р?ди Ворух, ки то Сай?ун мерасад. Р?ди дуюм? аз Раштонзамин с?йи ?ай?ун ?ор? мешаваду сеюмаш як шохоби Норин асту ча?орумаш аз к??истони Масчо ба Зарафшон мерезад. Агар тарзи дигар г?ем, аз яхдони Ворух ба чор тарафи олам гузарго? ву?уд дорад…
– Илтимос, та?о?он, як нафас тава??уф кунед, – нохост ба тавалло даромад Мирмалик. – Дар китоби тарассул хонда будам, ки «ро?и махфии маълумотрасон? байни афшину ихшид?ои су?д? аз Ворух мегузашт». Лекин дар чанд навиштаи сайё?ону ?у?рофидон?о ?умлаи «де?аи Ворух канораи Мовароунна?р» хонда, саргаранг будам, ки ба кадоме бовар кунам. Ана акнун ?а?и?ат то андозае аён гардид.
– Барои он ки шуб?аат пурра бартараф шавад, як р?йдоди таърихиро на?л мекунам, – шоирона гап сар кард Абдулма?ид. – Бобо?ои мо ривоят мекунанд, ки як ?осуси подшо?и Су?д Деваштич маълумоти пур?имат дошт, лекин азбаски Самар?анду Истаравшанро лашкаркаши араб ?утайба иш?ол карда буд, ило?и аз он с? ба Зарафшон гузаштан наёфта, чап?алат ба Ворух омад. Бо ро?баладии ч?поне то яхдон расид. Вале аз сардии ?аво то?аташ то? гашту маълумотномаи махфиро ?амро?и як халтача зар ба дасти ч?пон дод. Яъне, вайро киро карду дар вара?е шар?нома навишт: «Хо?а, ман Фатуфарн, туро паёми сард мерасонам, чунки дар болои пирях ?арор дораму яккаву тан?оям, либоси гарм надорам. Ба рафтан ?уръат намекунам. Чунки аз хунук? сахт метарсам».
– Ч?пон чико кард? – бето?атона пурсид Сабзал?.
– Ро?ро, ки хуб медонист, р?-р?и пирях аз а?баи Масчо гузашту то Пан?акат – ?арорго?и Деваштич расид ва боз як халтаи зар ?адя гирифта, си?ату саломат ба Ворух баргашту бою бадавлат шуд…
– Офарини у чупон, ки бузбала будай! – ?амранги дигарон лаб ба табассум кушод Сабзал?. – Фа?мидум, ки ай Ворух ба ватани ман ро? будай, леки хунуку тунук. Яъне, душворгузар будай. Леки ?е? нафа?мидум, ки ч? ов аст ин! Обе равонай ё мурда? Бади??ат ови к?ла бинед – каб-кабудай, к???ои атроф, талу теппа?о сабзи банурай, ?улла?ои барфп?ш сап-сафедай, дар ягон ?о сиё?? нестай, леки… барои ч? Сия?к?л номуш кардиян?!
– Ман ?ам ?айрон! – китф дар?ам кашид Мирмалик. – Аз тамошои обу осмони нилгун, арчазори сабзу мар?зори хуррам ва кабудизори махмал? дил ба фара? меояд, лекин номи к?л алаким-чихел таассуроти рангина сиё? месозад.
– Айнан ?амин гап?оро ман ?ам гуфтан? будам, – ?авон?ои ?амфикрро ?амфикр шуд Абдулма?ид. – Мо, шоирон, ранги хатнависиро оби сиё? мег?ему табиб?о оби дидаро оби сиё?и чашм пиндошта, «оби сиё? аз дида равад, чашм сафед шавад» мег?янд. Дар ин мавз?ъ бароятон як байти а?иб мехонам:
Оби сия? аз замин баромад,
Марг аз дари о?анин даромад.
Абдулсайид, ки дар гирди дегу оташдон ?унбу??л дошт, чангу ара?и пешон? ба остин пок карда, саволомез ба Шайх Бур?ониддин нигарист ва хом?шии ?ро и?озати суханг?й? дониста, мулоим лаб ба гуфтор кушод:
– Ин толобро барои он Сия?к?л гуфтаанд, ки дар ?аъраш аспи сиё? дорад. Ин аспи об? на тимсо? асту на ажда?о, на мо?? асту на на?анг. Паришамоил асту обпайкар ва безарар, чун бод дар р?йи об мепараду мисли мо?? зери об шино мекунад. Мег?янд, ки ?ар касе ин аспи обиро бинад, аспафкан мешавад, яъне ба?одури диловар! Ва агар бахташ омад кунаду ин аспи обиро савор шавад, шерафкан хо?ад шудан, яъне ?анговари диловар ва ?а?рамон…
Абдулсайид ?езуми нимс?хтаро дарунтари оташдон хаста, бо чашми озмоиш ба сомеъон нигарист. Сабзал? худ аз худ фур?зон шуд:
– Шакар ба да?анат, амака! Ина ?озир фа?мидум, ки Сия?к?л ови мурда нестай, так-таки замин ба чор тараф равонай. Дар ватани мо як дарё ?астай номаш Хингоб.
Шояд ин ?аму дарёи Шайхбово гуфтаг? бошад, ки рафта-рафта аз де?аи Лаби?ар ба ?ай?ун мерезад. Бибикалонам мегуфт, ки хинг аспи сиё?ай, маънои Хингоб аспи обияй…
Абдулсайид аз чунин мувофи?ат р??баланд шуда, бо ил?оми дучанд с??батро тасфонд:
– Навакак кадоме гуфтед, ки аввали ин толоб дар Ворух асту охираш дар ?ош?ар. Акоям А?мадсайид, ки бор?о ба Чин сафар кардаанд, айнан ?амин хел мег?янд. Аз гапи акоям донистам, ки дар ?ош?ар то?ик бисёру Сияк?лро Оби ишрат мег?янд. Зеро бор?о мушо?ида кардаанд, ки ?ар шаб зан?ои зебо аз об баромада, дар со?ил бозию шод? карда, пеш аз дамидани суб? баробари ситора?ои осмон аз чашм ?ойиб мешудаанд. Ин париёни сия?чашму сия?м?й он ?адар нозанину ма??абин будаанд, ки аз че?раи зебояшон шаби тори к??истон мисли р?з равшан мешудааст…
– Офарин, Устои гулдаст, ки дар суханвар? низ мисли дуредгар? устои мо?ир будани худро исбот кардед! – лаб ба та?син кушод Шайх Бур?ониддин. – Пири тари?ати мо, бародарам Шамсиддин, ки дар ?ош?ар хешу табор доранду бор?о он ?о рафтаанд, ?абл аз сафари Ворух гуфта?ои шуморо нозук ишора карда буданд. Эшон оби хушу пурманфиати Сия?к?лро васф карда, хушбод будани ?авояшро таъкид намуда, масли?ат доданд, ки соле камаш ду маротиба дар со?или ин толоб фори? аз кори дунё истиро?ат кунам, ки бе?тарин давои бемории нафас аст. Лекин гаштаю баргашта масли?ат доданд, ки аз оббозию шиновар? дар оби ях барин сарди Сия?к?л худдор? намоям. Гапро ба ш?х? бурда, гуфтанд: «Тарсам аз он аст, ки аспи об? язнаи маро аллонда, ба ?ал?аи париёни ?ош?ар мебараду хо?арам дар Ворух яккаю тан?о мемонад».
Лутфи латифро ?амагон ба хуш?ол? пазируфта, гирди хон давра нишастанд, то бафурсат та?т?ли чоштго?? намоянду сипас аз пайи шикори кабку сайди ширмо?? шаванд. Вале ?ан?з лу?мае дуруст нахойида, ?авоне аз паси харсанг баромаду худро пеши пойи Шайх Бур?ониддин партофт ва ?ой-?ой бигиристу нолон гуфт:
– Эй Шайхи бузургвор! Дарди маро ило? кунед! – ин бигуфту дасту пойи худ ба ?озирин нишон дод, ки озахи бисёр дошт ?ар кадом ба андозаи нах?ди сиё?. – Ин маразак аввал яктояк буд. Табиби ма?алла дору молиду … баъди ?афтае дугона шуд. Табиб боз даво карду озах аз дасти чап ба рост гузашт. Пеши табибу муллои дигар рафтам, ?атто мазори озахи Ху?андро зиёрат кардам. Лекин озах аз даст ба по гузашту ба тану гардан часпид… Занам аз хона баромада рафту ?амсоя?о худро аз ман дур кашиданд. Ло?арам, худро ба к??и беодам задам, то…
– Кифоя! – аз садои нога?он? ва омиронаи Шайх Бур?ониддини ?илич ?ама ?ад парида, даст ба гиребони ?айрат бурданд, ки ин касалманд аз ку?о пайдо шуду чаро Пири хушмуомила нога?он шамшерсухан гардид. Аммо Шайх ба касе эътибор надода, бо ниго?и м?шикофу му?арраб ба озах?ои пушти дасти ?авонмард нигаристу шиддати сухан са?ле паст гардонд. – Агар як ?арфи дигар ба забон ор? ва ?асди худкуш? кун?, ос? мешав?! Ч? ном дор??
– Зариф.
– Дар олам дарде дармоннопазир нест, эй Зариф. Парвардигоре, ки барои банда?ояш дард додааст, шифо ?ам мебахшад. Касалии ту ?ам дафъ мешавад, ?арчанд ин гандамараз фарсуда шуда, ба ма?зи баданат реша давондааст. Ман ба шарте туро табобат мекунам, ки ни?од рост дор?, имон ?ав? ор? ва дигар асло фикри худкуш? накун?! Фа?мид?!
– ?ар ч? фармоед, эй бузургвор, бе чуну чаро ?абул мекунам.
– Худованд мададгори ту бошад, эй Зариф, ки ?озир сухан аз сид?и дил гуфт?. Акнун бархезу ба Ворух баргард. Аз бозор чил мис?ол ?игари гов ва ним ман шал?ами сафед, як тикка карпоси наву ним газ ресмони тоза бихар. Ба тани поку либоси намоз? дар кулбаи тозаву озода маро интизор бош. Иншоолло?, баъди се р?з ба хидматат мерасам.
Аз ва?о?ати Зариф маълум буд, ки муомилаи хуш ва фармоишоти мушаххасро шунида, пурдил гаштааст. Вале аз чашмони гиряолудаву забони парсингбастааш каломи дигар баромад:
– Бо ?уръони шариф ?асам х?рдаам, ки агар си?ат нашавам, ба Ворух барнамегардам. Ду р?з боз лу?мае ба да?он набурдааму назди мазори Чилмур?он шумою Неъматро дида, ?иссаи си?атшавиашро ба ёд оварда, чун соя аз ?афоятон омадам. Шайхбобо, илтимос, ило?е ёфта, ин маризи ис?оту ифлоса аз баданам дур кунед…
К?даквор гиристани ?авонмарди тануманд дили ?амаро обу адо гардонд. Шайх Бур?ониддин хаёломез муддате ба ?улла?ои барф-п?ш нигариста, ба хулосаи ?атъ? омад магар, ки аз Абдулсайид пурсид:
– Дар к?лбори сафар? ?игар ?аст?
– ?аст. Лекин шал?аму ресмону карпос нест…
– Манда ресмон ?астай! – чобук аз ?ой хест Сабзал?. – Дар зини асп кашолай. ?озир меёрам.
– Бобо?он! – бе?уръатона аз домони Шайх Бур?ониддин кашид Неъмати дувозда?сола. – Модарам барои э?тиёт ба ман як куртаи карпос додаг?. Наппа-нав, дина д?хтаг?, ?ан?з п?шидаг? не…
– Агар шал?ам ёбем…
– Андаке поёнтар, дар па?луи нахудзор ду-се хат шал?ам ?аст…
– Худои ме?рубон мададгори туст, эй Зариф! – даст ба ?ам совид Шайх Бур?ониддин. – Раву да?-дувозда? дона шал?ам канда бо оби чашма пок шуста биё.
Баъди омадани Зариф бо дастури Шайхбобо Устои гулдаст лахти ?игарро ба андозаи сан?ид чилпора карду Мирмалик шал?амро п?ст канд, Сабзал? ресмон оварду Абдулма?ид куртаи навро ба карпоспора табдил дод. Неъмат оби ширгарм ?озир намуду дастобрези бобояш шуд, ки ? Зарифро дузону шинонда, бе ?е? му?аддима фармуд:
– Аз Каломулло? ?ар ч? медон?, бихон!
Тиловати бе?уръатона зуд ан?ом ёфт. Шайх бо таассуф сар ?унбонда, «кам асту но?ис» гуфт ва афзуд:
– ?ар як ояту сура?ои ?уръони шариф дардеро дармон мешавад, агар мариз ихлоси том дошта бошаду тану дилу дасту забони пок. Ба ?авли Пай?амбари олам ълай?иссалом «Инналло?и назифун ю?ибал низофата». Яъне, Худованд пок асту поконро д?ст медорад. Фа?мо, эй Зариф?! Хо??, ки шифои комил ёб? ва р?згорат но?ис набошад, Каломи Алло? но?ис махон!
– Фа?мидам, эй Бузургвор, – дар?ол ?авоб гардонд Зариф ва илова кард, ки ин суханро ?аблан аз ягон муллои табиб ва табиби дуохон нашунидааст. – Як муллои исфаранг? мабла?ро пешак? гирифта, ним?урма дуо хонду ?афт бор «Ё ?у ё ман?у ё ман ло ило?а илло?у» г?ён намаки дамандохтаашро ба озах?о пошид. «Албатта шифо меёб?» гуфт. Озах муддате гум шуд, вале баъди як мо? аз нав сабзид. Табиби самар?анд? дар бораи ихлосу халос хеле гапи китоб? гуфту бисту як бор сураи «?ошия?» хонду ба р?йи озах?о шуф кард. Вале ман аз ин захми мункар бо дидаи тар мондам. Дар хона?о?и мазори озахи Ху?анд муллотабиб «Ганда-гунда, канда-кунда, аз дилу ?игару зоную иштолинг ва ма?зу устухони ин банда бишав парканда – пароканда!» г?ён, бо касрат «Ё Алло?!» вирд намуда, салавоту дуои шифо хонд. ?ай?от, иллат бо ягон ?иллат шифо наёфт…
Шайх Бур?ониддин дар ?авоб ?е? нагуфт, зикри хуфя ба ан?ом расонда, беморро нимбара?на гардонд ва бо дидаи нозукбин ?ар кадом озахро мушаххас муойина кард. Сипас бо тиловати сураи «Фоте?а» ?ама озах?о бо карпоспорае пок намуда, аввал як бурда п?сти шал?амро ба озахи канор? молиду онро ба Неъмат дод, то дар болои карпоспораи дигар ?амъ орад. Тиловатро аз нав шур?ъ карда, лахте ?игарро р?йи ?амин озах совиду онро низ ба Неъмат супорид, то дар карпоспораи сеюм гузорад. Дар фуроварди ?ироат ба ресмон як гире? андохту онро сари китфи Сабзал? овехт.
Ла?зае нафас рост карда, тиловати «Ал?амд» аз нав о?оз намуд ва тарзи аввала п?сти шал?аму лахти ?игар р?йи озахи дигар совид ва дуюмин гире? дар ресмон андохт…
Баъде ки охирин озах сила гардид, ми?дори гире?и ресмон ба сию ду расид.
– Агар чилгире? мешуд, кор бенур мешуд! – о?и сабук кашид Шайх Бур?ониддин. – Сию ду озах дарди бахайр аст, осуда бош, эй Зариф. ?озир мо чойн?широ давом меди?ем, ту карпоспораи пур аз п?сти шал?амро бигиру ягонтояшро ба замин нарезонда, болои ягон тахтасанги офтобр?я тунук пошида биё.
Зарифи аз ин гапу кор?о саргаранг бо андаке таъхир баргашту даст пеши бар ?арфе нагуфта мунтазири амри навбат? рост истод.
– Акнун карпоспорае, ки пур аз ?игари озахмол аст, бигиру ба к?? барою ?ое дарёб, ки гузарго?и ?айвонот бошад ва ?ам бодра?а, то б?йи ?игар ба атроф зуд па?н шавад. Худат дар камаре ё шохи дарахте пин?он интизор бош, то гурге, ё р?бо?е, ё ша?оле ?игарро битамом х?рад. Карпоспораро наафшонда биёр.
– Агар ?игарро саг х?рад, бад мешавад?
– Пишак ?ам х?рад, хуб мешавад, фа?ат ?амаашро пок-покиза х?рад. Э?тиёт бош, ки паррандае ягон ?игарпора ба ?аво набарад! Хубаш, ба де?а раву бо хотири ?амъ гурбаи ошолудеро зиёфат карда, паго? биё…
Зариф, ки ба де?а нарафта буд, ?амон бего? – пеш аз намози шом бо че?раи хандон омад ва гуфт, ки «ша?оле ?игарро як лу?ма карду аз шод? дурудароз уллос кашид».
– Аз ту миннатдор шуда, дуо кардааст, ки зудтар си?ат шав?!– гапро ба ш?х? кашид Абдулма?ид. Аммо Шайх Бур?ониддин бо о?анги ?идд? ба табобати ?айриодд? нуктаи таммат гузошт:
– Шод бош, эй Зариф, ки дарди ?аринаи туро ша?оли гурусна пок-покиза х?рдааст – то даме, ки ?игар дар меъдааш ?азм мешавад, гандаг?шти озах?оят ?илм пухта мерасад ва баробари хушк шудани п?сти шал?ам ?ама озах хушк шуда, ?ардуро боди фано мебарад.
Бо як ниго? маро маълум гардид, ки озах ба дасти ту аз модагов гузаштааст, яъне табиати модина дошт. Аммо табибоне, ки номбар кард?, ба озах ?у?ум оварда, решаро надидаанд. Мо ?ам аввал ба озах ?у?ум кардем. П?сти озах бо п?сти шал?ам, г?шти озах бо ?игар тафтид ва ?олиё, дар мар?илаи фаност. Аммо решаи сию ду озах ?ан?з дар бадани туст, ки бо ришта бастаем. Ин риштаи тофтаро аз дасти Сабзал? гиру худат ба оташ андоз, то с?хта, хокистар шавад. Сипас ?ар се карпоспораро оташ дарде?, то аз озахи севол нишоне намонаду баробари дуди матоъ дуди ?игарат берун барояд. Акнун ту озод?, эй Зариф. Хо??, ?амро?и мо бош…
– Андаке поёнтар сарпано?е ?аст. Хубаш, муддате тан?о бошам…
Зариф пас аз ла?зае бо як ба?ал растании с?занбарг баргашт.
– Ташвиш кашида, ?езум овард?? – пурсид бо таа??уб Сабзал?. –Ч? даркор?! Атроф пурай.
– ?езум не ин, растании шифобахш…
– Ч? ном дорад? Ба кадом дард шифоай?
– Номаш за?оса, барои Шайхи аъзам овардам. Дамк?то?ию нафастангия табобат мекунад…
– Ч? хел?
– Бобоям мегуфтанд, ки агар с?занбарги за?осая хушк кардаю к?фтаю бехта, як каф ба зери забон парто?, асло зи??инафас намеш?, – Зариф банди за?осаро ба дасти Мирмалик доду Шайх Бур?ониддинро бо тавоз?ъ нигарист. – Эй Пири муаззам, т??фаи дарвешонаи маро ?абул кунеду аз табиб?о пурсед. Агар гапи ман дуруст бошад, дар Ху?анд истифода баред.
Шайх Бур?ониддин растаниро боди??ат аз назар гузаронда, хаёломез гуфт:
– Ин рустан? барои мо ношинос нест. Зардуштиён онро ??шонда, аз ма?лулаш н?шокии му?аддас – хаома тайёр мекарданд. Маълум мешавад, ки хокааш низ нафърасон аст.
Ташаккур, эй Зариф, ки барои табобати дарди ?аринаи мо к?шиш ба хар? дод?…
– Худованд ба ?ардумон шифо бахшад. Хайр, ман рафтам.

* * *

Чун торик? атрофро фаро гирифт, ?ама дар тараддуди хоб шуданд. Мирмалик тиб?и одат пеши Рахшон рафта, гардану тахтапушташро хорумол карду лунда?анде х?ронда, хотир?амъ болои к?рпачаи дар алафзор густурда дароз кашид. Муддате р?йболо хобидаву аз осмони софи пурситора чашм наканда ва шохчаи за?осаро ?ар замон шамида, гапу р?йдод?ои хелмахели имр?заро бо ?албери хаёлангез покбез? намуд. Аз ?авои серун чу?ур-чу?ур нафас кашида, ?ис кард, ки чашмаш гарм мешавад. О?иста ба па?л?и рост гашту зери лаб «дами суб? бо оби Сия?к?л шинос мешавам» гуфт ва осуда хоб рафт…
…Шиновар? дар хуни Мирмалик ?ор? буду аз бозе, ки худро мешинохт, аз та?силу кор фори? шавад, ба со?или дарё метохт ва худро бо як ?а?он шав?у шод? ба о??ши оби гуворо ва ?аловатбахши Сай?ун меандохт. Р?зе ?аво бени?оят гарм ва дам шуду ?арчанд к?шид, са?ифае хонда натавонист. Ло?арам аз устоди дабиристони ашрофия Абду?аббори Ху?анд? илтимос кард, ки соате истиро?ат фармояд, то шогирдон майна?ои ги?гаштаро бо оби Сай?ун чай?онда, коршоям намоянд. Устод хандиду гуфт:
– Ла?зае ?абл аз хаёл мегузарондам, ки касе ишора ба Сай?ун кунад, дарёнавол аст. Маълум мешавад, ки наволаи ту аз дарёст!
Устод ва шогирдон чун бар лаби дарё расиданд, ?авонон шарму одобро ?амро?и худ ба об афканда, дар тунукоба?о чун ?укча?о дасту по мезаданду шав?ун мекарданд. Мирмалик аммо ба он?о ?амро? нашуду аз устод Абду?аббор и?озат пурсид, ки то ба он со?ил шиновар рафта ояд.
– Дарё па?новару гирдоб хатарнок нест магар?
– Не, устод. Маро аз хурд? одат аст, ки ?ар р?з як маротиба Сай?унро убур када, беист ба ин со?ил баргардам – хо? тобистон бошаду хо? зимистон.
– А?сан ба ту, дарёнавола! Лекин, ба ?ар ?ол, э?тиёт бош. Бо Сай?ун ш?х? кардан хатост!
Шогирд «хуб» гуфту либос бадар кард ва хост аз баланд? худро ба об ?аво ди?ад. Вале… дар пеши чашмаш дарё та?йир ёфту па?ну васеъ гардид, рангаш мисли осмон нилгун шуд. Яъне, Сай?ун ба Сия?к?л табдил ёфт. Азбаски Мирмаликро аз раъйи худ гаштан одат набуд, бедаранг ба об парид.
Аз оби сарду тоза танаш ро?ат карду покию бе?убор? имкон дод, ки нотарсона чашмонашро кушода, ба гирду пеш нигарад. Хуш шино мекарду ла?за ба ла?за шефта мешуд ба оби зулол, ки бо ?илою равшании худодод олами дигаре пеши назараш ба ?илва овард. Аввал гули обие дид, ки на барг дошту на реша, сипас чанд мо?ие ба назараш намуд тиллоранг. Ва боз сангпуште диду садафу гав?ару марвориди бешумору рангоранг. Баъд гули зарде пешор?яш баромад, ки дар оби каб-кабуд а?аб зебою дилписанд метофт.
Мирмалик торафт нафастанг мешуд, лек дандон ба дандон совида, обнавард? ва тамошои олами нафосат идома медод.
Баного? манзара тамоман дигар гашту як села мо?ию мо?ича?о ?аросон аз па?л?яш гузаштанд. Аз думи он?о мо?ии бузурги да?шатафкан шино мекард ва чун наздик расид, Мирмалик баръало дид, ки он на?анг нею аспи сиё?и обист!
Гапи Абдулсайид ёдаш омаду нафаскаширо фаром?ш карда, бо тамоми ?увват дасту по зада, бо азобе ба тахтапушти ла?жонаки саманди афсонав? нишаст, то шерафкан шавад.
Нишастан ?амон аспи обпар тезтар аз тири камони ?одирандоз пеш парид ва дар як мижазан? ша?савори худро ба он тарафи Сия?к?л, ба ?ал?аи париёни об? расонд, ки р?йи сабзаи ма?ини домони к?? ?амо??ш бо лолаву гули наъно нишаста, шабро бо хуш?ол? ?ониби р?з мебурданд. ?ама зулфи ка?у ?омати чун алиф рост доштанду ?усну ?амоли ?айратангез ва яке аз дигаре зеботар менамуд. Аспсавори ?авону хубче?ра ва ?авипайкар мафтуни ?амолу ?алоли хубони хубр?й гашта, муддате лабташнаю дил?астаю ?айрону ночор истод. Ва… чун нек нигарист, Нигинаро дар байни пари?ои паррон дид, ки хиромон мера?сид. ?уш аз сару ранг аз р?яш парид. Саросема аз асп фуромад ва ба со?ил баромад, то Нигинаро аз банди париён халос кунад.
?ро дидан ?амон париён нопадид гаштанду Нигина ?ам ?айб зад.
Мирмалик хост номи духтаракро ба забон оварда, баланд фарёд кунад. Вале аспи об? пештар овоз бароварду мар?уланок ши?а кашид.
Бо шунидани садои г?шнавоз Мирмалик аз хоб бедор шуд…
Аз болин сар бардошта, ?аросон ба чапу рост чашм давонд. Боз ши?аи асп баланд шуд. Ин дафъа Мирмалик садои Рахшонро дар?ол шинохт ва бесаран?ом гашта, ба мар?зор дида д?хт. Дид, ки дар па?л?и Рахшон боз як аспи сиё? истодааст. Бо пушти даст чашмонашро молида, бовар кард, ки он ч? мебинад, давоми хоб нею дар бедорист ва ?амон аспи обии навакак дидааш бо ар?умаки ху?анд? гардан ба гардан молида, хингвор гуфтуг? доранд!
?авони нимхобу нимбедор ла?зае но?унбон нишастаю зери лаб калима гардонда, на?шаи амал кашид. Ба чунин ?арор омад, ки ноаёну бесадо ба сия?саманд?о наздик омада, о?иста ба аспи об? савор мешавад. Бо ин ният аз ?ой хест. Худи ?амон ла?за аспи об? чаро?поя шуду баланд ши?а кашид ва дартоз ба Сия?к?л ?а?ид…
Орзуи ширини Мирмаликро об бурд. Пушти даст бо дандон газида, зи?уннафас ?амро?онро нигарист ва андаке осуда шуд – ?ама ?ар?и хоби ширин буданду р?йдоди афсонавиро надиданд ва ба ?оли ?авони нокомгашта нахандиданд.
Чанд гул? ?авои тоза даркашида, андак ба худ омад ва хост пеши Рахшон раваду дарди дил ба ?онвари рамузфа?м г?яд ва бори вазнин аз д?ш поён фурорад. Аммо аспи доно ишора намуд, ки майли с??бат надорад – дасту пой?ояшро ба таги шикам кашида, чун дигар ?ам?инсонаш фук болои сабза ни?оду хобид…
Мирмалик дар замину мо?и мунир дар осмон бо шаби пурафсун тан?о ба тан?о монданд. Ахтарони сершумори осмоннишин, ки ?амроз ва нига?бони мо?и нокоста ва ?авони навхоста буданд, мисли душиза?ои париваш дар р?йи оби мусафои Сия?к?л аксандозию обсавор? карда, мек?шиданд то шаби пур?аводисро сония ба сония к?то? намуда, ба р?зи равшан расонанд. Мирмалик баръало медид, ки ситора?ои хурду калон аз дуру наздик ?ониби вай чашмак мезаданд, то сухане биг?яд ва бори дил сабук намояд. Зеро он?о медонистанд, ки санг?ои гунгу хом?ши атроф ?удрати суханфа?мию дилбардор? надоранд. ?авони яккаву тан?о миннатдор аз ахтарон буд, аммо беист афс?с мех?рд, ки он?о дастнорасанду вай дастк?то? ва ?ини шабзиндадор? наметавонад ситорае ба каф гирифта, рози дил ифшо намояд. ?арчанд дили бедораш аз хаёлу орзу ва гумону тасаввур пур аст, фа?ат бо шамъи ниго? метавонад шаби тор равшан гардонад, то тарсу ?аросу ва?мро дур афканад…
Оре, ?авони камсухан ва камта?риба, ки ?аблан ба хобу таъбири он эътиборе намедод, имшаб ?олати дигаргуна дошт. Яке сухани падари Сабзал? ёдаш омад, ки боре гуфта буд: «Касе пар? дар хоб бинад, хушбахт гардад, вале агар бо пар? гап занад, девона шавад». Гапи бобои Одинаро бо хоби дидааш ?иёс намуда, ба хулосае расид, ки хушбахт? пешор?яш ?арор дорад. Аммо зи? шуд аз он ки Нигинаро аз ?ал?аи париён озод карда натавонисту вай ?ойиб шуд.
Мирмалик медонист, ки ин хобро таъбир мухтасар ва якгуна нест. Зеро Нигина ?ан?з дар бедор? аз мадди назари ме?рполояш нопадид гашта буд. Вай бо як ?а?он умеду орзу аз Ху?анд арму?они д?ст? овард, аммо ин духтараки содаи Бимастура худро духтари хонаю ?ро ?авони нома?рам ?исобида, лоа?ал як бари р?яшро нишон надод. Ва агар бо лафзи шоир Абдулма?ид г?ем, кабутари хонаг? шо?ини паркушодаро паршикаста кард.
«?оло Нигина дар ку?о бошад?» – худ аз худ пурсид Мирмалик ва гапи падари духтарак дар буни г?шаш садо дод: «Касе аспи обиро бинад, аспафкан мешаваду агар ба он савор шавад, шерафкан хо?ад шудан». Мирмалик ба ёд овард, ки аспи обиро ?ам дар хобу ?ам дар бедор? дид. Лекин дар хоб савор шуду дар бедор? натавонист. «Оё шерафкан мешуда бошам?»
Ба ин пурсиш посух наёфта, муло?оти ду сиё?саманд пеши назараш омад, вале аз таъбири он о?из монду каломи модаркалонашро аз дури?ои дур шунид: «Хоби парешон ба чаро? гуфтан даркор, то бадияш бис?зад!»
Мирмалик дубора зи? шуд: зеро медонист, ки дар к??истон чаро? нест. Вале ба осмон нигаристу гули р?яш шукуфт: мо?и тобон – чаро?и осмон ягона м?нису ?амрозаш буду бе ?е? дудилаг? хоби парешон ба мо?и дурахшон гуфт, то сиё?ию тираги?ояш равшан шавад.
Гапи модаркалон дуруст баромаду рози дил ба мо? гуфтан ?амон хотири парешони Мирмалик ?амъ гардид. Зери лаб хандид. Ба ?арори ?атъ? омад, ки суб? ба чашми хобнок сурма кашад, яъне хоби парешону андеша?ои бар?ам ба дигарон равшан насозад. Сабр кунаду роз нашикофад ва таъбири хоб аз аспрези Исфара дарёбад…

Равзанаи пан?ум. Ишро?е
[6 - ишро? – дурахшидан, баромадани офтоб]
дар Мо?пар? о?озбахши достони нерубахши зиндаг?
Аспрези Исфара – майдони махсуси аспдавон?, ки тарафи рости ро?и Ш?роб, дар дили дашти Мо?пар? во?еъ буд, аз дур ба молбозор шабо?ат дошт. Як тараф тамошочиён аспу уштур ва маркаб?ои савории хешро ба дарахтони лаби ??йи беоб баста буданду тарафи дигар ?авонмардони асптозу камонвар – иштирокчиёни мусоби?аи имр?за саманд?ои хелмахели худро хорумолу пар?амел? мекарданд, яъне ?анду ?ави андак аз кафи даст медоданд. Дар мобайн бошад, да? шутури бухт? ва барраи бахта – г?сфандони се-чорсолаи фарбе? ва ахтанашуда, ки ба ?олибони саб?ат ?адя мешуд, ба назар мерасид.
Абдулсайид кафи дасташро соябон карда, ба дуртар нигарист ва дид, ки тамошобинон аллакай хеле зиёданду дар талу теппа?ои атроф ва ?ой?ои ?амвор намаду бурё ва чодару ?ома?оро бенизом густурда, гур??-гур?х давра нишаста, обу нон бо ма?зу мавиз таматт?ъ мекарданду перомуни имр?за з?розмо? фикру андешаю тахмину фарзия?ои пешакии худро иброз медоштанд ва хунгарм?о бо якдигар шарту байъ мекарданд. Ша?риён дар теппаи баланд маскан гирифта буданду сокинони де?оти атроф поёнтари он?о, аммо мухлисони аз дур омада – ху?андиён, фар?онаги?о, масчо?иён, канди?о, истравшани?о мувофи?и имкон ва муносиби ?оли худ ?ар ?о – ?ар ?о нишаста, нисбатан камгапу кам?аракат буданд.
Дар аспрези бузург ягон зан ё духтар наменамуд. Аз ин ?ол Абдулсайид, ки нозпарвараш Нигина ва ?иян?ояш Назокату Назоратро барои тамошо оварда буд, димо?с?хта шуд. Сархам назди аробаи болоп?шида рафт, то бо масли?ат тадбире ёбад. ?арчанд хуб медонист, ки димо?и с?хтаашро ягон ило? нест ва дар корзори мардони мард зани зайиф ?атто бо зор? ро? намеёбад.
Мо?иятан нозук будани масъаларо фа?мида, духтарон ла?зае хаёломез хом?ш истоданд. Аввалин шуда Назокат таркид:
– Илло-билло, ки то пойгаи аспдавония набинам, ?е? ку?о намеравам! Агар додои худам мебуданд, албатта ягон ило? меёфтанд.
Гапи сахттаъсирро Абдулсайид бе ран?иш шуниду бо табассум Нигинаро нигарист. Вай пардаи шаффофи ?афои аробаро са?л боло бардошта, теппаи мобайниро хол? диду бо хушнуд? нидо кард:
– Ана он теппа бе?тарин ?ойи тамошо! Ба ?е? кас халал намерасонему ?е? кас ба мо халал намерасонад.
– Рост мег?й?, духтар?он, ?ойи хуб аст, вале барои мо дастнорас аст! ?окимону бузургон он ?о мешинанд. Намебин?, ки айвони зебое сохта, бо фаршу ?олин?о оростаанд.
– Барои ?амин хоб-хол? асту ?е? кас ба ин баланд? наздик намешавад, – худро доно тарошид Назорат. – Ниго? кунед, одам?о м?ру малах барин меоянд, лекин ?е? кас ба он теппа майл намекунад.
– Агар ин теппа нашавад, дигараш ?аст-ку! Рафтем ба пеши ворухи?о! ?ойи нишасти он?о боби тамошо!
– Намешавад! – ?атъ? нидо кард Абдулсайид. – Агар он ?о равем, ?ам?ишло?и?о ба ?ойи аспи тоз? шуморо тамошо мекунанд. Хубаш, ?ар сеятонро ?авлии Усто Мулло бараму бехалал дам гиред…
– Мо барои дамгир? ба Исфара наомадаем, амак?ун. Илло-билло, ки…
– Дамата гир, Назок! – андаке барошуфт хо?ари калон?. – Ба умеди тамошо, ки омадаем, ноумед намеравем. Оё намешавад, ки дар ?амин ?о истода, аз ароба нафуромада, мусоби?аро бинем…
– Фикри маъ?ул, – пушти гардан хорид Абдулсайид. – Лекин… оё нафастанг намешавед?
– То?ат мекунем, додо. Дидем, ки нашуд – бе малоли хотир ба ?авлии бобои Усто Мулло меравем.
Дигарон низ ба ин фикр роз? шуданду Абдулсайид аробаро каме болотар ронда, пасу пеши чодири болоп?шро ?авогузар намуд. Аз ку?ое Абдулма?ид пайдо шуду Назокат аз шод? ?анотак зад:
– Хайрият ки омадед, акои Абдума?ид. Се р?з боз калаам гаранг, ки Мо?пар? худаш к??
– Мо?пар? духтари подшо?и Чин. Як доя дорад, а?аб буду бало, ?одугари з?р! Номаш Шарвона. Вай падари Мо?пар?, яъне фахфури Чинро д?ст медораду мехо?ад, ки аз хати кашидааш берун наравад. Агар подшо? хашм гирад, духтар аз пеши чашми ? бубарад ва ба ин дашт биёрад. агар подшо? ме?рубонию музоот кунад, Мо?париро дар як зум бозгашт ба Чин мерасонад.
– Вой падарлаънате! ?озир ин Мо?и паридор ку?о бошад?
– Инашро ?е? кас намедонад. Ба саволат, ки ?авоб гирифт?, нафас ях! Боди??ат ба дашт нигар, шояд Мо?пар? ба назарат намояд! – шоир бо че?раи хандон па?луи Абдулсайид болои шолчаи нимдошт баро?ат нишаста, ба ?ойи ?амъшавии довталабон нигарист, то муайян кунад, ки Мирмалику Сабзал? омадаанд ё не?
Дар лангарго? аллакай да??о ?авонони бахтозмой ?амъ шуда буданд ва, албатта, ба з?ри бозуи хеш ва чусту чолокии оташнаъл?ояшон бовар доштанд. Вале азбаски маъруфу маш?ур набуданд, тамошогарон ба он?о он ?адар ра?бат зо?ир намекарданд ва г?шба?имору чашминтизор меистоданд, ки аз човандоз?ои ном? к? меомада бошад…
Интизор? т?л накашид ва савори аспи сафедмушкин ?авонмарди ?ави?айкале дар и?отаи пан? гурди му?офиз намудор шуд. «Афзали Беварасп омад!» – ин ?умла бар?вор дар а?сои аспрез па?н гардида, то г?ши духтарон расид ва ?ар се аз ?ой нимхез шуда, кун?ковона ?ониби чобуксавор нигаристанд. Човандози ном?, ки чунин исти?болро интизор буд, дастонашро боло бардоштаю дар ?аво алвон? дода ва пан?а?ои ба?одуронаро бо ?ам зан?ир андохта, г?ё бо кулли ?аводоронаш дастфишор? намуд.
– Ин бодичаи беваасп к?? – лабу да?онашро бо аломати та??ир ?унча карда, саволомез ба амакаш чашм д?хт Назокат.
– Беваасп не, Беварасп! – ?ро исло? намуд Абдулсайид. – Номаш Афзал, зодго?аш Хистеварз. Беварасп ла?аби падараш, ки мисли додою бобояш асппарварию хар?аллоб? мекард. ?олдон?о мег?янд, ки да? ?азор зиёдтар асп дошту аз ин боис Беварасп ла?аб гирифт.
– Бевааспи ту солдармиён ?олиби мусоби?аи навр?з? мешавад, – илова намуд Абдулма?ид. – Имсол яке аз довталаб?ои асос? ба ?исоб меравад.
– Минбаъд ин нинакало мукофота дар хоби шабаш мебинад. ?ое, ки Мирмалик ?аст, дигар ?олиб нест!
– Шакар ба забонат, амакдухтар! – Нигина хам шуда, аз рухсораи Назокат б?сид. – Боз ки?о довталаб бошанд?
– Довталаб?ои асос? акнун меоянд, духтар?он. Дигар мухлис?о мисли мо интизоранд. Он?о…
Гапи Абдулсайид нимгуфта монду овози мунод? баланд садо дод:
– Абдуллои Ро?? ва Амини Фал?ар? омаданд!
Мухлисони сершумор аз ?ар канор чобукрикоб?ои зарафшониро, ки зеби ?ар маърака буданду бе фиребу найранг, аммо бо к?шиши а?лона ва ?айрати мардона барои ?олибият то ла?заи охирин мек?шиданд, бо нидои шод? пешвоз гирифтанд. ?асани Ху?анд? ва За?ири Истаравшан? ?ам хуб пазируфта шуданд. Аммо ба аспрез ворид шудани Мирмалику Сабзалиро аксарият нодида гирифтанд ва ?айр аз да?-понзда? тамошобини ху?анд? аз ма?аллаи Мирзоён ва ?афт-?ашт ворух? – муридони Шайх Бур?ониддини Вал? ягон нафари дигар садо набаровард.
Табиист, ки чунин пазиро? ?аши духтаронро оварду Назокати арразабон бо исте?зо гуфт:
– Мухлис нашуда муретун! Ша?савор аз харсавор фар? карда наметунанду ?уштак кашида, бе?уда ?ав?ою ма?ал мекунанд…
Нигина бо аломати тасди? сар ?унбонда, хост ?умлаи обдоре илова кунад, вале мухлисон ба вай имкон надоданд. Баробари пайдо шудани ду ?авони якта?и сафедп?ш, ки дар сар то?ии чоргула ва пешонабанди сабз доштанд, мав?и азиме аз ?ар ?ониб ба хур?ш омаду аз нисф зиёди тамошобин?о сари по хестанд.
– ?амша?ри?ои худамон, – гуфт Абдулма?ид ва давоми ?умларо мунод? ба забон овард: – Дугоник?о ?асан ва ?усайни Исфаранг?!
?ул?ули мардум аз аввала бештар гашту дугоник?ои че?рахандони ?ам?аду баст аз саманд?ои якхелаи ?игарранг баробар ба замин ?а?ида ва даст ба санду?и сина ни?ода, баробар сари таъзим фуруд оварданд. Аз ин амали озодамард?о ?ам э?тироми муштариён ва ?ам тава????и ?амагон дучанд гашт.
Мунод? ба аспрез ворид шудани Н?ъмон ибни Амири Кандиро ботантана эълон карда, илова намуд, ки ?афт пушташ судур асту па?лавон ва Бачашер ла?аб дошта, се карат зафарманди озмуни пештоз? шудааст. Муштариён ?ро бо хуш?олии оммав? пазиро? карданд, аммо Назокат боз бо лаби ка? эрод гирифт:
– Аспаша бинед, аз хари мо хурду аз гурбаи ?амсоя ло?ар!
?а?и?атан ?ам аспи зарди хурд?уссаи чашму сараш майда ва думк?то?и Бачашер назарногир менамуд. Вале кам касон медонистанд, ки гардани тахтаю сермушак, бинии васеъ ва пой?ои чандири саманд нишонаи бе?тарини зоти аспи савор? ва шикор? аст. Абдулма?ид, ки инро медонист, ба духтарон фа?монд:
– Аспи Бачашер шербача аст! ?ар касе бо чунин чоргома ?амсафар бошад, бар сари ? бахту толеъ нуру зиё мепошад.
– Ин хелак не! – якравона хитоб кард Назокат. – Аспи Мирмалик аз ?ама бе?тар! Вай аз ?ама баландахтар!
Духтарон хандиданд ва фа?миданд, ки Назокат бо тамоми ву?уд ?аводори Мирмалик асту ё аз нодон?, ё аз доно? ?иссиёти худро пин?он дошта наметавонад. Дигарон низ тарафдор ва иштиё?манди ?алабаи ин ?авонмарди ситорагарму ме?рубон буданд, вале ?авопараст? накарда, мек?шиданд, ки пеш аз пода чанг набардоранд. Нигина, ки аз дасти кушоди ин ?авони нозанин аллакай се дастовези дилнишин гирифта буд, дар аспрези бузург фа?ат ?ро медиду ?ар ?аракаташро бо дидаи пурме?р менигарист ва дуои неки Шайх Бур?ониддини Валиро ?ангоми гусел аз Ворух зери лаб?ои хом?ш гаштаю баргашта такрор мекард: «Туро, ?иянам, дар аспрези Исфара бахти фир?з дастёр, арво?и ?удс? дасткор, ситораи само пешкор ва Худои ме?рубон мададгор бод!»
Оре, Нигина аз ма?зи дилу ?он ро?иб ва хайрхо?и Мирмалик буду ин паго? баробари ба аспрез даромадани ? ?абини мубинаш дурахшон ва гули р?яш ар?увон гашту аз шодию ?ая?он дасту по гум карда, нафас дар гул?яш печид. Вале дар?ол изтироби дилро фур? нишонда, рози хеш сарбаста дошт. Зеро хуб медонист, ки ?уз ниго?и гарму ихлоси самим? ва дастафшон? ?ро дигар дастовез нест.
Нигинаи саргарм аз андеша беихтиёр хуршедро нигарист, ки аллакай як ?ади найза баланд баромада, саховатмандона нур мепошид ва насими са?ариро ба гармбод табдил медод. Баробари боди дайду нидои мухтасари «Омад!» аз талу теппа?о гузашта, то ароба расид. Духтарон гумон карданд, ки ?окими Исфара бо а?ли рикобаш омад. Вале ба аспрез як савори бадво?има даромад, ки чакману к?ло? аз намади сиё? п?шида буду болои ?ирани гардандарозу шонапа?не бови?ор нишаста, дуздвор ба ?ар тараф менигарист ва беист го? ба чапу го? ба рост оби да?ан туф мекард. ?ро дидан ?амон аз ?ар да?он овозе шабе?и уллоси ша?ол баланд шуд, ки аз нафрату бадбинии умум дарак медод.
– Ин пашминап?ши бад?айбат к?? – пурсид Назокат, ки дар зери забон наштари бисёр дошт.
– Ра?иби асосии Мирмалик ана ?амин зоти касиф! – бо танаффур забон хойид Абдулма?ид. – Ин човандози асхикат?, номаш А?мад, асптози ?асур аст, валекин мардест худраъй ва бадхул?, да?алгуфтор ва бадрафтор. Бо андак ба?она мо?аро мебардорад. Мег?янд, ки ла?абаш Аспил аст.
– Яъне, аспаш фил барин?
– Не, Нигина. Асхикати?о дузди аспу маркабро аспил мег?янд. ?амеша дар ла?заи охирин ба майдон медарояду бо довталаби асос? а?ду паймон мебандад, то бар ивази мабла?и муайян барои ?алабаи ? хирсона хизмат кунад.
– Вай аз ку?о медонад, ки довталаб кист?
– Ман аз ку?о донам?! Шояд дафтари ?исоб дошта бошад…
А?мади Асхикат? пурсупоси духтару падарро шунид магар, ки ба нидо?ои та??иромез эътиборе надода, бепарво аз асп андаромаду онро ба ?оли худаш гузоштаву тозиёна ба паси гардан хаста, рост пеши Афзали Беварасп омад ва барои муло?от даст дароз кард. Вале он?о ба гуфтушунид фурсат наёфта, овози мар?уладори амири мусоби?а омирона садо дод:
– Ба асп?о савор шавед! Дар ду тарафи даромадго? р? ба ?амдигар саф кашед! Ме?мони олиро сазовор исти?бол гиред!
Садои карнай ва на?ора?о баланд шуд. Кулли тамошогарон н?ки по истода, тарафи дарвозаи рамз? нигаристанд ва баробари ворид шудани аробаи ?окими Исфара, ки онро уштури сафеди бо алвон ороёфта пеш мекашид, каф ба ?ам к?фта, бо ла??аю шева?ои гуногун, берабту низом, вале бо ихлосу самимият из?ори шодию хурсанд? мекарданд.
?окими болобаланд ва кушодче?ра ?амоати мушто?онро маътал накарда, пас аз му?аддимаи мухтасари табрикот? зуд ба сари ма?сад омад ва таъкид намуд, ки дар саб?ати имр?за бе?тарин ва чобуктарин асптозон ?а??у ?алол ?а?ду талош карда, бо ?унарманд? ва нер?и ?авонмард? вориси арзандаи Рустами Достон будани худро нишон меди?анд.
– Саб?ати имр?за озмуни му?аррарии урф? не, балки имти?они махсуси ?авонмард? асту ма?з бо масли?ати Пири равшанзамир ва борикназари тари?ати мо ?азрати Шайх Масли?атдини Ху?анд? баргузор мешавад. Бо таъбири эшон д?стон го?и зарурат озмун мекунанд ва з?ри худро дар айёми саломат бо мусоби?аи бародарона месан?анд, то дар р?зи сахтию мусибат фарёдрас ва мададгори ?амдигар бошанд.
Ишораи Пирам ба «р?зи сахтию мусибат» беасос нест. ?амаамон хуб медонем, ки замона нотин? асту аз ?ониби Хоразм ба диёри мо боди мухолиф мевазад ва ба т?фон табдил ёфтани он аз э?тимол дур нест. Агар сухан бепарда г?ем, подшо?и Хоразм Султон Му?аммади сон? баъди дувозда? соли ?укмрон? даъвои ?а?онситон? дорад. Вай ?уриёнро шикаст дода, Хуросонро пурра ба даст оварда, атобакони форсу диловарони Иро?ро мутеъ гардонда, ?ироту ?азнинро ба худ тобеъ намуда, Самар?анду Бухорою ?андро ба коми оташ кашида, акнун ба диёри азизи мо чашми тамаъ д?хтаасту Ху?анду Фар?онаю Исфараю Истаравшану дигар ма?ал?ои Су?дзаминро зери тасарруфи худ даровардан мехо?ад.
Аз ?ониби шимол низ боди сард хабар?ои хунук меорад. Барои ташкил кардани давлати бузург ва ягонаи му?ул камар бастани Темучин ном пача?бин? бо ла?аби Чингизхон хеле ташвишангез аст. Ин марди абедониш ва кофири мутла? лашкаркаши маккору золиму бера?м асту мег?янд, ки бар ра?ми хоразмшо?иён дандон тез кардааст. Агар ин ду подшо? ба ?ам ситезанд, дунё ба харобазор табдил меёбад.
Пири равшанзамири мо, ки о?ибати ин фо?иаро медонанд, таъмини бехатарии марзу бумро му?имтарин масъалаи до?и р?з ме?исобанд. Эшон масли?ат доданд, ки дар саб?ати имр?за ?ар саворе агар хо?ад ва тавонад, беистихора асп тозонад, бехато тир андохтану чустию чолок? ва родмард? ом?зад, то ба дифои зодбум хештанро омода созад.
Бо ?идояти Пири Бузургвор мо барои ?олибон илова бар шутуру г?сфанд?ои парвор? боз ду т??фаи олишон овардаем. Ша?савори чобуктарин ва камонвари бе?тарин – ?олиби мутла?и саб?ати имр?за, ки бо ?уввату муборизаи шерона ?амаро тасхир мекунад, ду анори мумтоз мукофот мегирад. Яке анори Зумуррад, ки аз лаълу фур?заю ло?уварди Лаккони Исфара сохта шуда, ба ?адри хиро?и яксолаи ша?ри мо арзиш дорад. Нори дуюм анори Ёсин аст аз бо?и Ун??, ки ?азрати Бадеуддини Нур? дар давоми чил р?з ба ?ар донаи он ?удрати чил сураи Ёсин аз дили ?уръони шариф ?ойгузин кардаанд ва ?ар касе онро х?рад, умрбод бемор нашавад, захми тиру шамшер бар баданаш таъсир накунад.
?оким ду анори мунаввар болои ду каф ни?ода, барои тамошои мардум баланд бардошт: яке чун хуршеди навтул?ъ дурахшон буду дигаре ба сони офтоби ?урубанда сурхи ар?увон?.
Духтарони аробанишин монанди тамошогарони са?ронишин моту маб?ут гашта, аз ?оиза?ои се?рнок чашм канда наметавонистанд, ки ?окими баруманд дар ?ойи исташ беист давр гашта, ба ?амагон манзури назар мекард.
М?йсафеди нуроние, ки дар сар дастори м??ташам ва дар бар ?абои сабзранг дошт, аз айвони садрнишин ба па?л?и ?оким фуромад ва даст ба дуо бардошт:
– Эй халои?! Ба номи Парвардигори бахшояндаи ме?рубон дуо мекунем, ки ?ар довталаби асилро нусрат надиму бахт рафи?, дил бе?аму раъият ?амдам, фир?з? ёру Худо мададгор бошад.
Омин ё Раббулъоламин!
?ама баробар даст ба р?й кашиданд ва саб?ат расман о?оз ёфт.
Духтарон низ баробари дигарон омин карданду бо як овоз «Ило?о, Мирмалик ?олиб барояд!» гуфтанд. Назорат иловатан пурсид:
– Ин м?йсафеди хушлибос к? бошад?
– ?озикалони Тамохуш Шайх Му?аммад, бародари бародархонди мо Усто Мулло ?амин шахси м?ътабаранд, – бо о?анги тафохур посух гардонд Абдулсайид.
– ?ар ду писари эшон – Ша?обиддину А?мад шоири баркамоланд ва ??ра?ои ?онии мананд! – Абдулма?ид даст ба санду?и сина зада, о?анги гуфтори аввалиро идома бахшид. Вале дар?ол тарзи гуфтор дигар кард: – Гап тамом! Ба майдон нигаред, мусоби?а сар шуд!
Бо нишондоди мири мусоби?а надимон ба ?ой?ои зарур? нишона гузоштанд ва доварон иштирокчиёни даври аввали мусоби?аи аспдавониро ба дувозда? гур??и ?афтнафара та?сим карданд. Чун гур??и нахустин болои ишорахат саф кашид, сардовар бори дигар ?ойида?ои саб?атро хотиррасон кард. Ду?улзан зарба ба на?ора задан ?амон ?афт савора ба аспи худ баробар ма?мез заданд ва саб?ат о?оз карданд.
Баъди соате аз ?ар гур??е якнафар? – ?амъ дувозда? ?олиби дави аввал муайян гардиду ?ар кадоме як г?сфанди бахта мукофот гирифта, барои ширкат дар дави дуюм ?у?у? пайдо намуд. Дигарон тамошобини мува??ат? шуданд. Сабзал? яке аз он?о буд…
Сардовар ?олибонро гирди худ ?амъ овард барои ?уръакаш? ва ташкили шаш гур??и дунафар?. Ба ин ма?сад номи шаш касро ало?ида-ало?ида дар ко?азпорае навишту ?ар кадомеро л?лапеч намуда, ба халтаи ?озиркардаи надим андохт ва ?ро фармуд чун элак битакад. Сипас ба шаш ?олиби дигар гуфт, ки аз халта якто? л?лако?аз гиранд ва ?арифи худро худашон муайян кунанд.
Аввалин шуда, А?мади Аспил ?уръа кашиду Афзали Бевараспро ?ариф интихоб кард. ?асани Исфаранг? бо ?асани Ху?анд? ?уфт афтоданду бояд аз ду яке мемонд. ?усейн бошад, ?арифи За?ири Истаравшан? шуд. Яъне хавфи аз боз? баромадани дугоник?о ба амал омад. Ра?ими Купол ?арифи Мирмалик гардиду Рустами Ашт? бо Амини Фал?ар? ва Абдуллои Ро?? бо Н?ъмони Канд? ?уфти сазовор шуданд.
Мирмалик ?арифашро мешинохт. Чандин бор дар к?чаву бозор вох?рда, ?амс??бат ?ам шуда буданд. Вай марде буд филпайкару ?авитан ва гурзи гароне дошту барои ?амин Купол ла?аб гирифта буд ва дар ма?аллаи Арабон зиндаг? мекард. Яъне ба тоифаи аъробиёни ху?андишуда тааллу? дошт. Аспаш низ мисли со?ибаш зоти араб? буду гардандароз ва монанди Рахшон чобукпо.
Абдулсайид саманд?ои ?ам?аворро му?оиса карда, лутфомез гуфт:
– Дар урфият «?ар касу дави аспаш» мег?янд. Вале ин ду саманди бодпоро ?иёс карда, «?ар касу бахташ» мег?ям.
– Вале ман аспу савораро ба ?илофу шамшер ташбе? меди?ам, – бо шеваи хос гуфт Абдулма?ид. – Агар савора шамшер бошад, ма?луб мешавад, лекин агар савор? шамшер шавад, со?ибашро ?олиб мегардонад. Зеро кор ба майдон шамшер мекунад, на ?илоф!
– Ман ба шамшеру ?илоф кор надорам! – бето?атона ба муколамаи мард?о шарик шуд Назокат. – Дилам пур, ки Мирмалик ?олиб мебарояд!
Каломи ?отеъ ба духтар шодмон? овард: дар майдони набард Ра?ими Купол шамшер шуду аз давра баромад. ?онибдорони Мирмалик шод гашта, мушо?ида карданд, ки шаш ?авонмарди ?олиб пас аз гирифтани инъом боз ?уръа кашиданду се ?уфти довталаб чунин таркиб ёфт: ?асану ?усейн, аммо яке ху?андию дигаре исфаранг?, Афзалу Рустам ва Мирмалику Н?ъмони Канд?…
Аз эшон то даври ни?о? Афзалу Мирмалику ?усейни Исфаранг? расиданд. Аммо дигар ?уръакаш? нашуд. Мири мусоби?а ?ар серо мусов? бо ишорахат саф орост ва фа?монд, ки кадоме пештар ба марра расад, ?олиб ?амон мешавад.
Тамошобин?о Афзалу ?усейнро ва он?о ?амдигарро, ?усну ?уб?и аспони худро медонистанд, вале барои ?ама Мирмалик шахси ноозмуд ва дави аспаш номаълум буд. Бинобар ин, бо назари ташхис ва кун?ков? ?ро менигаристанд. Фа?ат ху?анди?о ва аксари ворухиён ниго?и пурме?р доштанду исфараги?о дуандеш буданд – аз нисф зиёд тарафдори ашадии ?усейн, бо?имонда?о – ?аводори Мирмалик. Андешаи парокандаи он?оро Абдулма?ид дар як ?умла ?амъ овард:
– Афзалу ?усайн ша?ди ?алабаро бор?о чашидаанд, акнун ша?дситон? навбати Мирмалик!
Нигина хулосаи шоирро бо ишораи сар маъ?ул дониста, нохост чашмаш ба Сабзал? афтид, ки тозиёна болои сар алвон? додаю ангушти ишорав? боло бардошта, бо додархондаш хитобе дорад. Саропо г?ш шуду охири ?умларо баръало шунид:
– …ба аспи хуб як тозиёна басай!
Бонги ду?ул баланд шуд. ?арифони шитобзада тозиёна бар са?рии асп?о заданду аз ?а?иши нога?он? чанги сабуке боло хест. Аммо Мирмалик бо ма?мез Рахшони хеш ба пеш хонд. Аксари тамошобинон аз ин ?авони хушасп, аммо камта?риба дар?ол умедашонро канда, ба ду човандози пештоз тава???? оварданд, ки баробар пеш мепариданду фосилаи байни он?о ва савораи сеюм ла?за ба ла?за меафзуд. Ин ?олатро мушо?ида карда, духтарон безобита шуданд. Рухсора?ои мисли себи хубон? суп-сурхи Назокат ширранг гашту баробари суст шудани гардиши хун дили ?ассосаш ?ариб буд, аз тапидан бозмонад. Назорат нисбатан бепарво метофт, аммо Нигина хуни дил мех?рд. Лекин ?ая?они дилро бо азобе фур? нишонда, бо умеду бовар? Мирмаликро менигарист. Вай дилпур буд, ки ин ?авони ?ушманд на?шаи ами? дораду аспаш доно ва тавоност.
Баъде ки нисфи марра тай шуд, пешсафон барои ?олиби мутла? шудан ?он ко?онда, ба са?рии аспон боз тозиёна заданду ?онварони ран?кашида чанг ба осмон бардошта, ?он?авл пеш тохтанд. Фурсате, ки Мирмалик интизор буд, фаро расид ва тозиёна ба кор овард. Рахшони рамузфа?м якбора аз ситора ?ам ав?рафтор шуду дар як мижазан? пешсафонро дарёфт. Афзали аввалма?ом аз та?йири ?олат саросема шуда, хинги худро бо зарби тозиёна ба пеш ?ада?а намуд. ?усейни калопатра ?ам тозиёнаю ?ам ма?мез ба кор андохт. Аммо Мирмалик фа?ат банди ла?ом ?унбонд. Рахшон ма?сади со?ибашро бехато фа?мида, суръати дав биафзуд. Акнун саманди сиё? ончунон метохт, ки Мирмалик намедонист, дар замин аст ё осмон! Ла?зае гумон кард, ки савори аспи обист, вале бонги тамошобин?о вайро зуд аз олами р?ъё ба аспрез баргардонд. Акнун ?ама ба ?унбиш омада буданду чун Рахшон ба мав?еи дуюм гузашт, ними мардум ?аводораш шуданд. Ва?те пешсаф шуд, ?ама мафтун гардида, бехудона «Рахшон! Рахшон!!» мегуфтанд. Амакдухтарон низ аз ароба сар бароварда, бо кафк?б? мардонро ?амсадо шуданд.
Афзал аз ин гардиши нога?он? худашро тамоман гум кард, вале ма?мезу тозиёна дигар ?ро мададгор нашуд. Дод мегуфту аз да?онаш бафч мерехт, лек аспаш торафт суст мешуду аз да?онаш кафк мебехт. Ва дар чунин ?олати ри??атангез аз ?ама о?иб ба марра расид.
Мирмалик бо сари баланду дили пурнишот гирди аспрезро давр зада, чобук ба замин ?а?иду сару гардани Рахшони вафодор ба о??ш гирифт. Аз ?ар сангу бутаи дашти Мо?пар? овозе мешунид, ки «Дуруди Худо бар Мирмалик!» мегуфт. Назокат дастзан? мекарду Нигина кафк?б? ва Назорат ?ар дуро шодишарик буд.
Фав?и шодиро овози мутантани мунод? дучандон вусъат бахшид:
– ?олиби саб?ати аспдавон? Мирмалик ибни Мирра?мати Ху?анд? бо уштури сурхи бухт? сарфароз мешавад! Агар дар озмуни тирандоз? ?ам ?олиб ояд, ду нори му?аддас моли ? хо?ад шуд!!!

* * *

Саб?ати камонварон ихтиёр? буду ?айр аз чор-пан? ?олиби мусоби?аи асптоз? ?амаг? якчанд иштиё?манд ба майдон баромад. Аксар чобуксаворони дамон ва данон, ки ла?зае ?абл мисли мав?у бод тунду тез ва хур?шон буданд, фурсате дарангпеша шуданд. Зеро тиб?и одат то о?ози даври дуюми саб?ат ла?заи дамгир? эълон шуда, аз ?ар канора б?йи таоми лазиз ба димо? мезад, ки бо фармоиши ?олибон аз г?сфанд?ои инъомгирифта барои мухлисон пухта шуда буд. Та?амтан?о ба давраи муштариёни худ пайваста, бо димо?у ишти?ои равшан нону кабоб мех?рданду ?азлу ш?х? мекарданд.
Дар ?ал?аи ху?анди?о Мирмалик ангуштнамои хосу ом буду ворухи?о, аз ?умла духтарони болои ароба низ ба ифтихор с?яш менигаристанд. Аммо дар ?иёфаи фоте?и майдон заррае тафохур ё такаббур падидор набуд, баръакс андешаманд менишаст – ?ушу хаёлаш ба Сабзал? банд буд, ки тиб?и а?ду паймони пешак? вай дар озмуни камонвар? бояд ба мав?еи аввал мебаромад. Зеро ба ?авли худаш «дар к??истон барои асптоз? шароит нест, вале хурду калон дар тирандоз? устухон надоранд». Лекин…
Манти?ан, ?оло довталаби асос? бояд Мирмалик бошад. Инро ?ама медонанд. Вале Сабзал? ч? андеша дорад? Оё вай аз довталаб? даст кашида, ба ?ойи худ Мирмаликро мегузаронад?
Албатта, ро?и осон гуфтушунид аст. Агар Мирмалик шарт гузорад, ки дар сурати ?алаба нори рахшон аз Лаккон ба Сабзал? меди?ад, шояд ? роз? шавад. Балки ? бояд роз? шавад! Аммо… дар ин ?олат а?ди бародар? ч? мешавад?! Оё ин му?аддасотро фур?хтану харидан, бо лаълу ну?ра иваз кардан мумкин аст? Не, ?аргиз не!! Мирмалик барои моли дунё шуда, ?е? ва?т дили бародархонди худро намеран?онад. Вай ?е? ва?т паймони бародар? до?дор намесозад!
Бори гаронеро аз китф дур андохта, Мирмалик ?ониби мунод? нигарист, ки гаштаю баргашта сало мехонд:
– ?ой мардум! Нашунидам наг?ед! Нафа?мидам наг?ед! То?ири ?имматбаланд ва ш??ратманди Исфара А?мадбеки хушм?йлаб ба шодиёнаи тавлид шудани нахустписараш Ма?мадбек озмуни камонвари забардаст эълон мекунад! ?ар касе илми тир медонад ва ?унар дорад, ба майдон барояд, тир аз камон?улла ба нишон расонад ва як киса зари сафедро со?иб шавад!
Шитобед, майдон аз далер аст!!
Шумори довталаб?о тадри?ан аз сад гузашту сар шуд ба?си тиркушо?, ки дар он Мирмалик ширкат наварзид. Ин аз назари Сабзал? пин?он намонд ва худро дар?ол пеши бародархонд расонд.
– Ба ту ч? шуд, барод? Соз?? Ай ба?с худта дур кашида, ч? хапу дам шиштай??
– Осиё ба навбат, бародар! Ману Рахшон ?унари худ нишон додем. Акнун ту…
– Бе ту ман нафас намекашам дар олам, ки инро худут медун?, эй барод! Пеш даро, ки Бойбобо шарти бе?ад вазнин гузоштай, ман у?да карда наметонум…
– Ч? хел шарт?
Аз ?авоби Сабзал? маълум гардид, ки бо пешни?оди амлокдори бозори Исфара болои теппаи аз ?ама баланд тирбол – катаки махсусе гузошта, ба дарунаш хур?си зинда сар додаанду дар шафаташ дори пасти ч?бин сохта, ба он кисаи пур аз ну?раи соф овехтаанд. Шарти А?мадбек ин будааст, ки ?ар касе хур?сро тир занад, халтаи пурну?раро со?иб мешавад.
– Вазни ну?ра бо вазни хурус баробарай, лекин хурус ай ну?ра дуртарай! – гуфт бо алам Сабзал?. – Ба тахмини ман, фосилаи байни камондор ва катаки хурусдор ай як тирпартоб зиёдтарай. Бойбобо ?илаи зур ёфтай, зури ман намерасад…
– Агар з?ри ту нарасад, пас тири ?е? кас ба нишон намерасад!
– Дуруст мег?й?, эй барод! Барои ?амин, пеш даро, халтаи ну?ра моли ?алоли худут!
– Агар ?е? кас со?иби мукофот шуда натавонад, он го? майдондор? тани ман…
– Гапат маъ?ул, эй барод! Ман рафтам…
Тахмини Сабзал? дуруст баромаду найранги то?ир кор дод: ?амаи камонкаш?о хур?сро ба ?адаф гирифтанду тири ?ама ба ?адар рафт! Фа?ат пайкони Сабзал? ба девори катак барх?рд… «Давлати савдогар сахт? кард»-ин маъно аз ?ар да?ане ба шакли ?умлаи ?архела садо дод. Баъзе?о бо писханду ришханд, гур??е бо таассуф ва надомат ин мусоби?аи бенати?аро ?амъбаст карда, саволомез ба теппаи садрнишин нигаристанд, ки А?мадбеки хушм?йлаб низ он ?о буд. Нигина баръало дид, ки ба г?ши мунод? сухане гуфт ва ? дар?ол нидо баланд кард:
– ?ой мардум! Шитоб накунед ва пароканда нашавед! Бозаргони маш?ури диёр А?мадсайиди Ворух?, ки ?озиракак аз Мар?инон омаданд, бародархонди худро шодишарик шуда, ба шодиёнаи ме?мони нав боз як кисаи зар изофа карданд! Оё дар байни шумо тирафкане ?аст, ки ?удрати худро бо анвои озмоиш имти?он кунад?! Оё дар байни Шумо камонваре ?аст, ки бо тири ахтард?з дили хур?с парчин кунад ва мукофоти ол? ба даст орад?! Эй шермарди худо, ба майдон баро!!!
Дашти Мо?пар? ла?зае сукут варзид ва о?иста таркид: аз давраи ме?мон?о марди тануманди якта?и беостин дар тан ва камони садман? дар даст бо та?аввур аз ?ой хест. Ин далерию ?асорати аз ?ад зиёдро нимаи мардум бо та?айюр ва чапакзанию ?уштаккаш? та?ният гуфтанд. Аммо кулли исфаранги?о ва дигар ашхоси ого? довталабро шинохтанд ва пай бурданд, ки А?мади то?ир ган?и шойгон ба бегона додан? нест ва ин на?шаро пешак? тар?рез? карда, навкари кироя Холмати Чочиро зархарид овардааст, ки ?а?и?атан ?ам камонвари чирадаст буда, бегумон шодиёна ба даст меорад.
Абдулма?ид бо танаффур даст афшонда, бо чашми умед Абдулсайидро нигарист:
– Оё гов?игаре бошад, ки ин гови сиё?ро ма?луб гардонад?
– ?аст! – дилпурона садо баровард Назокат. –Ман ?е? ва?т намемунам, ки пули додою амакбобои мана одами бегуна гирад. Илло-билло ки рудаю ишкамбаша нохун кат? чок мекунам!
– Офарин, гурбашери амак! – баланд хандид Абдулсайид. – Хубаш, худат ба майдон баро!
– Ман чува мебурумадиям?! – ?азлро нафа?мида, сахт барошуфт Назокат. – Ба ?ойи ман акои Мирмалик камун?анг мекунад, ин гови сиё?а ба хок яксун мекунад!
Ин ла?за Мирмалик дар сояг?шае ба саманди дилбанди худ машварат дошту ?ис кард, ки ёру д?стон, ?амша?ри?о ва мухлисони ?адиму ?адидаш бо хо?ишу умеду бовар? с?яш менигаранд. Зеро дар дабиристон миёни ?амсаба?он дар тирандоз? ?амто надошту азбаски тираш ?ариб хато намех?рд, ?адарандоз мегуфтандаш. Бозувони Рустамона, ки дошту тири камонаш ба дури?ои дур мепарид, ?одирандоз ме?исобидандаш… Манти?ан, аз ?арифи имр?за пешдасту бартар аст. Вале… оё мур?и ?умо ба китфаш менишаста бошад?
Бо чунин андеша?о гирдогирди аспрезро аз мадди назар гузаронда, ба аробаи назди даромадго? чашмаш афтиду Абдулсайид ва Абдулма?идро шинохт. ?амоно панди та?ояш дар буни г?шаш садо дод, ки ?абл аз дуо гуфта буд: «Таваккал нар асту андеша мода, ?иянам. Дар ла?зае, ки ?авонмард? мебояд, андешаманд? нашояд!»
Табассум дар че?раи Мирмалик гул карду панди падар ёдаш омад: «Афзалият аз ?ариф далели фав?ият аст, яъне нишонаи бартарист. Фав?ият бошад, далели ?олибият аст, писарам!».
Дигар ?о?ати истихора намонд. Мирмалик далеру чобук аз ?ой хест. Камон аз ??ла бароварду тирдон ба китф овехт ва бебок ?адам ни?ода, ба майдон даромад. ?ро дар?ол шинохтанд ва нек исти?бол карданд. Ху?андию ворухи?о яксара ба по хеста, к?ло? ба боло ?аво дода, г?ё ки аллакай ?олиб омада бошад, баробар «Мир-ма-лик! Мир-ма-лик!!» мегуфтанд. Нигинаю амакдухтаронаш низ баробар ?анотак зада, пешу ?афо сар аз болоп?ши ароба берун оварданд.
Аз чунин пазириш Холмати Сиё? ла?зае карахт гашту ?а?ролуд шуд. Вале сир бой надоду аз аспи ?урур поён нафуромада, бо овози димо?? д??у даранг кард:
– Эй ?авон, ту ба зиёрати ман омад? ё ба му?обили ман?
– На инашу на ваяш! Бо даъвати мунод? омадам, то бахт озмоям.
– Тушбераро хом шумурд?, эй ?авон! ?ое, ки ман бошам, бахт ба фармони ман аст!
– Бахт к?р аст, адолат бино…
– Суханбоз? макун, эй ?авон. Бо ман сарбасар шудани ту ?оло барва?т аст. ?ан?з аз да?онат б?йи шир меояд…
– Б?йи шир бе?тар аст аз туршии хамир!
Холмати Сиё? аз ?азаб сиё?тар шуда, як тоб х?рду аз дигар дари сухан даромад:
– Эй ?авон, росташро г?й: маро шинохт??
– Аз тар?и суханат фа?мидосиям, ки хо?а нест?, зердаст?.
– Маро Холмати ?одирдаст мег?янд! Бе?тарин камонсозу камондори Чоч манам!! Тири камони садмании ман рахна дар санги хоро меканад! Тори камони маро ?е? кас кашида наметавонад!
– Маро ба насабу ?асаби ту коре набошад ва аз камони ту ?аму озоре нарасад. Расоям гапбоз? накун, ки гуфтаанд:
Худписанд? далели нодонист,
Охири он фа?ат пушаймонист!
Холмати Сиё? боз ба худ печиду хост, бо мушту лагад уштулум о?оз кунад. Лекин аз ?азаби мардум тарсида, ?азаб ба таъна гардонд:
– Эй ?авон, ту худат кий?, ки ин ?адар ?авои да?ан мекун??! Ту дар пеши ман як пашшай?!!
– Эй рангобзард! Душманат гар пашша бошад, камтар аз филаш мадон!
– Ту дар ду олам фил намешав?, эй ?авон! Фил манам ва ?олиб манам!! Ту навакак дар аспдавон? ?алаба кард?, обр?й ва иззат ёфт?. Барои к?дак ?амин ?адараш басу зиёдат?! Бисёр махо? ва обр?й мако?! Аспсавор? дигару камонвар? дигар аст. Бо ман му?овимат накун ва бе?уда з?р назан, ки миёнат бишканад!
– Ту ?ам ёз?-ёз? бисёр накун, ки гарданат нашиканад. О?ибати ?урур ва пит?-пит? сари пасту нотавонист!
– Гар намедон?, бидон, эй ?авон: Ораши Камонвар ?адди волои ман аст!
– Чалов накун! Ораши забардаст ?адди худпараст нест! Агар тири аз Ому паррондаи вай ба Марв расида бошад, му?ол аст, ки тири ту ба сари теппа барояд…
– ?озир ман ба ту тирпаррониро нишон меди?ам! ?озир ман ба ту исбот мекунам, ки вориси Ораш манам!! ?озир мебинем, к? дар камонвар? сахткаш аст?!
Холмат бо ?урур ва нописандии аввала тир ба камон гузошта, як чашмашро нимп?ш карда, бо ?а?ру ситеза хур?сро ба нишон гирифт. Хаданги чорпари ? башаст парида, ба катак расид, аммо ба шифт барх?рд…
Мирмалик осуда нафас бароварда, болои нишонахат ?арор гирифт. Аввал зе?и камони ?ойдории худро, ки аз п?сти говмеш буд, бо н?ки ангуштон ламс карда, ?ая?они ботин фур? нишонд. Сипас бо ?аракати мавзун тири сурхранги р?йи тиркаш берун овард. Онро аз ч?би заранги к??и Мевагул сохта, дар дунболаи пайкони ф?лодиаш се пари шо?ин баста буданду барои сайди махсус ниго? дошта мешуд ва шо?иншо?пар ном дошт. ?авони пухтакор саросема нашуда, тирро чилла карду байни чиллик?ои ?авиии хеш ?афид ва бо нимовоз гуфт:
– Тир ба чашми хур?с занам, то борикандоз? исбот шавад.
Баъди нафасе ин ?умларо мунод? тари?и зайл бо овози баланд такрор кард:
– Мирмалик ибни Мирра?мат чашми хур?сро ба нишон гирифта буд ва тири ахтард?зи вай бехато ба нишон расид!!
Дар аспрез а?аб ?ангома бархост каснодида ва г?шношунида! Ин карат хурду бузург ва д?сту душман – ?ама баробар – шасти хаданги ?авонмарди баруманди Ху?андро офарин мегуфтанд. Фа?ат Холмат истисно буд – ла?зае гунгу лолу карахт истоду якбора хуни сараш ??шид ва аз шиддати ?азаб зангии занг шуду камони садман? ба замин зада, онро лагадмол карда, бо дили пур?ам ва сари хам аз аспрез р? ба гурез ни?од…
?е? кас, ?атто А?мади Хушм?йлаб, ?ро ниго? надошт. Баръакс, ?ар ду сарпарасти озмун мур?обивор ро? гашта, бо че?раи хандон пеши Мирмалик омаданду бонавбат ба о??ш кашида, аз сид?и дил табрику та?ният гуфтанд. А?мадсайид, ки аз шод? дар п?сташ наме?ун?ид, дар пешор? аробаи худаш ва назди он нури чашмонашро дида, он?оро ба Мирмалик нишон доду о?ил с?яшон шитофт.
Садои г?шнавози ?окими Исфара дар фазои Мо?пар? бори дигар танин андохт:
– Мирмалик ибни Мирра?мати Ху?андиро Худованди ме?рубон мададгор ва бахти баланд ёр гашту бо нер?и ?авонмард? вориси арзандаи Рустами Достон будани худро исбот кард ва ?олиби мутла?и саб?ати Исфара шуд!
Зи?? шо?савори чобуктарин ва камондори бе?тарин!!
А?ли аспрез баробар «Зи??, Мирмалик!!» гуфтанду ин та?нияти шо?аншо?иро дар атрофу акнофи Исфараю Ху?анду Истаравшану Бухорою Самар?анд ?ама шуниданд.
?окими Исфара бо ду дасти адаб ба ша?савори шо?че?ра ду нори му?аддаси оламтоб ва ду киса зари холис ?адя карду овозаи ин т??фаи олишон аз канораи Мовароунна?р баланд хеста, Хуросону Хуталону Арабистону Фарангистон ва Чину Мочину ?индустонро фаро гирифта, то г?ши Му?аммади Хоразмшо? ва Чингизхони му?улнойон расид ва ?ар ду дар орзуи чунин размандаи аспафкан шуданд…
Мирмалик шоду масрур ба Рахшони маш?ур савор шуда, ду кисаи зар ба зини асп овехту ду нори му?аддас ба дили даст гузошта, боло бардошт. ?ама баробар даст баланд карда, беист «Зи??, Мирмалик!» мегуфтанд. Духтарон низ ?амранги ?амоат буданд ва кай?о аз ароба фуромада, ма?буби худро ситоиш мекарданд.
Нигинаи гулпера?ан дар сафи пеш меистод, зеро нисбати дигарон шодию сурури беш дошт. Ду р?яш мисли гули анор шукуфон буду лабони нордонаш дар васфи ?олиби саб?ат дурру гу?ар мерехт.
Ва?те Мирмалик ду анори му?аддасро баланд бардошт, Нигина ?ам дар пайравии дигарон дастонашро боло намуд ва ма?з дар ?амин ла?за он?о ?амдигарро диданду шинохтанд. Дилбараки хубр?и мавзун?омат чашму абр?и Золи зар, м?йлаби навдамидаи шо?писар ва че?раи хандони чобуксавори пур?игар баръало медид, аммо ?авон чунин имконият надошт – че?раи духтар зери ?и?об нонамоён буд.
Ба ?оли Мирмалик ра?ми Мо?пар? омаду о? кашид. Дарзамон аз ?ониби нишеманго?и маликаи дашт шамолаки шадиде вазид ва гире?и корро кушод: парда аз р?и гулпар? париду гес?и шоназада, холи мушкину абрувони пайваста, рухсораи гулнору чашмони олуранг, лаб?ои нордона ва садафдандони дона-дона чашмони равшани ?авони аспафканро шефта гардонд.
Боди мурод перо?ани нафисро ба тани нозукбадан часпонду чашмони шефта дар бари духтари наврасида ду анори навдамида дид ва ба шигифт омад.
Ба шигифт омаду анор?ои му?аддасро тарафи духтар алвон? дода, ш?рангез хандид…
Хандаи дили ?ассос ва шефтаю шайдо чунин маъно дошт: ?олиби Мо?пар? тайёр аст, ду нори даст як?о бо дили зебопараст ба кабутари Мо?пар? супорад, то ду анори дилрабо ба каф орад!
Нигина ?ам ма?ин хандид. Вале аз те?и ниго?и падар тарсид, аз захми чашми амакдухтар ?аросид ва зуд парда ба сар кашид. Дигарбора кабутари ни?обдор ва дастнорас шуд…

Равзанаи шашум. Н?шханде ба печутоби ду гули б?стон дар суро?и андалеби достон
А?аб дилномаи дилафгоре о?оз ни?од даму нафаси маликаи Мо?пар?!
Мирмалики пурдил, ки бо нияти пир?з? ба саб?ати дилхур?шон омада буд, пас аз ?олибият дар даври аввал бо тири ахтард?з чашми хур?с шикофта, диловари дилписанд шуд, дили ахтардухтари к??истонро волаву шефта гардонд ва бо дилхушию дилафр?з? «Дилбараки мухлис бе? аз ган?и Лаккону зари холис!» гуфта, дилшоду дилош?б ба асп нишаст, аммо дилкашол ба Ху?анд баргашт. Зеро бо мадади шамолаки Мо?пар?, ки парда аз сари Нигина боло бардошт, ?амаг? як назар ба дилороми дуог? нигаристу дил бохт ва фа?мид, ки аз ин кафтараки дилкаш дигар ?аргиз дил канда наметавонад…
Дил ба иш? зинда аст дар тани мард,
Мурда бошад диле, ки оши? нест!
Нигинаи покдил, ки бо нияти мухлис? ба аспрези Исфара омада буд, довталаби дилнигаронро дилгармтарин ?аводори дилс?з ва дилд?з шуд, бо дилёбиву дилнавоз? дасту остин барфишонда, барои дастёб шудани ?авони пир?збахт ?он ко?онд ва фир?зр?зро фоли нек, о?ози бахту и?боли дилафр?з пиндошта, дилбаставу дилхеста ба ароба савор шуд, аммо дилхаста с?йи Ворух ро? пеш гирифт. Зеро аз те?и ниго?и падар хи?олат мекашиду аз те?и забони Назокат метарсид. Хавфу ра?о аз он дошт, ки дар пушти к??и баланд якумр дилбанд мемонад. Яъне банди дили бедори кабутари навболро касе кушода наметавонад.
Хушбахтона, мушкилкушо баробари ба Ворух расидан аз худ дарак дод. Бибинур? сухан?ои дилош?б ва дил?ароси Нигинаро дар бораи диловари аспрези Исфара бо дили соф шунида, ма?зи гапро аз п?стпора дар?ол ?удо кард ва табъи дили духтар лаб ба наси?ат кушод:
– Хо??, ки ба муроди дил рас? ва хушбахт шав?, дил ?ав? дор ва асло суст? накун, эй мур?дили оча! Агар бех суст шавад, шоху барг дар як мижазан? пажмурда мегардад. Мебинам, ки туро хун ба ??ш омада, дар унуфони камолот ?арор дор?. Азбаски дар б?стони бало?ат тозабарг?, дар синаи ?албат асло ?амро ни?он надор! Фаром?ш накун, ки дили ра?мгин пайваста ?амгин аст. Зиндаг? шод? асту шод? кардан ?унар!
Аз сухани гарму нарми кампири хушла??аи хирадрутбати ху?анд?, ки аллакай кулли занону духтарони Ворухро бе?араз масли?атгар шуда буд, Нигинаро ойинаи замир андак равшан гардид, аммо аз замин чашм наканда, ним?урма овоз баровард:
– Ба мулки дилам ро?и дуруст кушодед, эй оча?они ху?анд?. Баъди аз Исфара омадан маро он дили пешина бо худ нест… Тарсам аз он аст, ки модар маро барои дили гумшуда сахт сарзаниш мекунад…
– Агар ?олат чунин аст, туро сукут раво набошад, эй духтари оча! Ал?ол масли?ат ин бошад, ки аввал ба падар рози дил кушой, ки устои зирак, марди о?ил ва падари ме?рубон аст…
– Сирри дил аввал ба модар наг?ям?!
– ?ол? не, ?они оча! Агар хо??, ки орзу дар дилат фур? нашиканад, саросема нашав. ?ама медонем, ки дили модар бузург асту моломоли ме?р нисбат ба духтар. Вале на ?ама медонанд, ки ин дили бузург саршор аз тарсу ?арос аст нисбат ба та?дири духтар. Агар модар дил бохтану дил гум кардани духтарашро фа?мад, аз тарси ?а?ру ?азаби падар ?ама кори аз дасташ омадаро мекунад, то сир п?шида монаду духтар ба балои азим гирифтор нашавад. Яъне бо ?азор шеваю усул дили туро меёбаду дар?ол пеши обро мебандад, то домани касе тар нагардад…
Маънии сухан?ои маро фа?мид?, ?они оча?
Нигина дар?ол ?авоб нагардонда, аз равзана хаёломез ба к??и Тешазадаг? нигарист. ?иссаи иш?и Фар?оду Парихон ёдаш омад, ки ма?з аз дасти падар му?аббати думбурида шуд. Дилаш та? кашиду ба лаби нозукаш ларза афтод:
– Агар падар суханро дар?ол ?айч? занаду г?яд, ки «Раву дар хона иму ?им шин, оши?? кори ту нест!» он го? ч? мешавад? Оё об аз сар хушк намешавад?!
Очанур? мулойим хандид:
– Агар бе ?е? му?аддима, бара?наю п?стканда гап зан?, арра?авоби арзанда мешунав?, г?солаи оча! Фар?и духтарак аз писарак ?амин, ки гапи ширин дорад, нозу ароз дорад, лабханду оби чашм дорад…
– Агар ?амро? равем, намешавад?
– Не, духтари оча! Агар ба ?ойи ту ман гап занам, шуб?аю гумон пайдо мешавад, ки кампираки ?афтодусесола духтарчаи сензда?соларо беро?а карданист…
Агар хо??, ки орзую ?авасат ??раи сармозада нею ?алвои ширин гардад, бо лутфу ?арфи ширин ?амс??бати падар шав, ки я?ин, дастафшонию пойк?би?ои туро кай?о дидаасту шояд интизорат бошад. Зеро нозпарвари падар ?астию мек?шад, ки ?аргиз дилат озоре наёбад…
Хез, духтари оча, пеши падар рав! О?илон гуфтаанд, ки «кас нахорад пушти ман, ?уз нохуни ангушти ман!» Ханда дар лаб, бебок рав. Асло фаром?ш накун: ?ар духтаре, ки ба дили падар ро? ёбад ва доманашро ма?кам дорад, Худо ?ро ба ма?сад мерасонад! Зеро модар бо ?ама бузург? назди падар муштипар аст, ?а? надорад, ки сухани ?ро гардонад ва ?ад надорад, ки аз хати кашидааш берун по ни?ад…
Нигинаи дилзада аз сухан?ои талхнамо, вале ширинтаъм чашми ?айрат кушодаю ангушти ?айрат газида, муддате дар лаби ??йи равон нишасту тар?и с??батро ба риштаи хаёл кашид ва дудила с?йи устохона равона шуд.
Усто Абдулсайид, ки бо ?авсалаи том васса метарошид, аз ташрифи нога?онии духтар безобита шуда, хотирпарешон аз ?ой хест.
– Биё духтар?он, ?ама ?о тин???
– Парешон нашавед, додо?ун, ?ама тин?у осуда.
– Ин хел ки бошад, хуш омад?, духтар?он!
– Хушбахт бошед, додо?ун. Ман ?амту… шумоя хабаргир? омадам.
– Хуб кард?, духтар?он, фарзанди на?з ?амеша аз ?оли падар хабар мегирад.
– Ме?ри падарфарзанд? мана пеши шумо овард, додо?ун! Бовар кунед, гап?ои на?зу ширинатона ?удо ?ам ёд кардаг? ман, овозатона шунавам, дилам гум мезанад…
– Наход?
– Ба Худо ?асам, ки рост мег?ям, додо?ун. ?ариб ду сол мешавад, ки бо ман дуруст гап намезанед, ?ушу ёдатон ба додаракам банд, – овози Нигина худ аз худ ларзид ва ?атраи ашк аз чашмаш чакид. – Ман ?ам фарзанди шумо, додо?ун!
Абдулсайид, ки чунин о?оз ёфтани с??батро интизор набуду аз ташрифи нога?онии духтар маънии дигар бардошта буд, гуна?корона табассум намуда, пеши Нигина омад ва сари ?ро бо ме?р ба санду?и сина часпонда, тахтапушташро бо кафи дасти обиланок навозиш карду лаб ба тасалло кушод:
– Гилаат нури дида, духтар?он. Дуруст мег?й?, додаракатро бе?ад д?ст медорам. Лекин… ?ойи ту дар ма?з-ма?зи ?онам! Аз тамоми мав?удоти олам ту барои ман бе?тарини бе?тарин?, духтар?он, ки маро ба хушр?з? расонд?.
– Ме?ри гарми шумоя бисёри бисёр ?ис мекунам, додо?ун, лекин сухани нарми шумоя ва?т?ои охир кам мешунавам… ?атто… як шабу як р?з дар як ароба ?амро? аз Исфара умадему шумо лоа?ал бо ман чор калима гап назадед…
– Тамоми ро? бо Назокат ба?су талошу гапгузарон? кардед. Ба?си шуморо шикастан нахостам…
Нигина чашмонашро аз ниго?и м?шикофи падар дур гурезонда, мубо?исаи болои аробаро ба ёд овард, ки о?озаш аз ?умлаи та?синомези Абдулма?ид буд: «?андаша занад, Мирмалик, як олам бойигариро аз Исфара ба Ху?анд бурд!» Мад?и шоирро Назокат тарзи дигар шар? дод:
– Агар пули амакаму падарама ягон одами бегона мегирифт, лав-лав с?хта, би?? мешудам. Хайрият, ки мукофот ба одами худ? – Мирмалики ба ?ону дил баробарам насиб кард!
– О?истатар! – аз остини хо?ар кашид Назорат. – Са?л худатро нига? дор. Маънои гапат ганда…
– Ганда не, на?з! Мирмалик худаш бачаи на?з, ?аду ?оматаш на?з, чашму абр?яш на?з, хандидану гап заданаш на?з, боз… аспу аспсаворияш, камону тирпарронияш на?з! Ин ?адар на?з ?е? ва?т ганда намешад. ?ар к? ганда г?яд, худаш ганда!
Таънаи Назокат ?аши Назоратро оварду кашмакаши хо?арон то Чорк?? т?л кашид. О?ибат ?ар ду сул? бастанду ба Нигина часпиданд. Сабабгор боз шоир Абдулма?ид гардид. Вай хо?аронро ба ифо?а овардан? шуда, гуфт: «?ар дуятон ?он ко?онда, Мирмаликро ба осмони ?афтум мебардореду лекин вай ба ?е? кадоми шумо лоа?ал ягон гапу ?арфи на?з нагуфтааст. Вале ба Нигина се бор т??фа додаасту вай ба лабаш кул?х молида, ?им шиштааст. Аз Нигина ибрат гиред!»
– ?им нашишта, ч? кор ?ам мекунад? – дар?ол оташ гирифт Назокат. – Он т??фа?о азони Мирмалик не, супориши дигар?оя и?ро кардаг? вай…
– Т??фаи навр?з? ч??
– ?амун се хур?с?анд?! Оъ… ба ?ар сеямон якто? дод-ку…
– Не, т??фаи ?озир?авоб? буд.
– Агар Нигина ма?маддоно? намекард, худам ?авоб мегардондам… Хайр, бало ба паси хур?с?анд! Аз ин баъд Мирмалик бе?тарин т??фа ба ман меди?ад.
– Ч? хел?
– Ба падарам мег?ям, ки аз Ху?анд ?авл? харанд. Бо Мирмалик ?амсоя, ки шудем, т??фа додану гирифтан кори осон…
– Хаёли хуш, вале амри му?ол аст! – хандид Нигина ва оташи ба?с баландтар забона зада, то Ворух хом?ш нашуд…
– Чаро ба?си моро нашикастед, додо?ун?
– Андеша кардам, ки агар ?арфе г?ям, Назокати арбада?? ?ав?о то осмон мебардорад…
– Назокат арбада?? не, додо?ун. Вай бечора?ол… Намедунад, ки сараша ба ку?о занад…
– Бойдухтар бечора?ол намешавад, духтар?он!
– Мешавад, додо?ун. Аз ин ?ам бадтар мешавад. Баъди ба?си ароба а?воли Назоката дида фа?мидам, ки агар духтар оши? шавад, ба балои азим гирифтор мешудааст!
– Аз ?ад зиёд шав-шав накун, духтар?он. Вай ку?ою оши?? ку?о!? Аз да?онаш б?йи шир меояду…
–Ман дур?? намег?ям, додо?ун. Худаш гуфт, ки: «дилам девона шудаг?… Агар Мирмалик пеши назарам ояд, сарам чарх мезанад… Агар номи Мирмалика шунавам, г?шам метафсад».
– Ин хел гап?о гуфта бошад, вай оши? нею девона шудаг?!
– Очакалонам мегуфтанд, ки оши?у девона якест!
– Ман ?ам шунидаам, духтар?он. Лекин… ?амон очакалонат мегуфтанд, ки духтари ?адрас мо?е се р?з девона мешавад. Се р?зе, ки мо ба Исфара рафта омадем, шояд айни ?унуни вай буд, ки гузашту рафт!
– Не, додо?ун, ба гузашта салавот гуфтан барва?т. Чунки Назокат якравона р? ба Ху?анд дораду алангаи дилаш р?з ба р?з баландтар забона мезанад.
– Сайру тамошо рафтан мехо?ад?
– Не, додо?ун. Яковоза мег?яд, ки «Сангу хоку гову хари Ворух ба дилам зад, Ху?анд мераваму халос!» Боз мег?яд, ки «аз де? ша?р бе?…»
– ?амааш фа?мо, духтар?он! Гапи носазои носипосро дигар давом нади??, хубтар… Вай ?ан?з к?дак аст, аз нодон? девонатарош? ва дилхарош? мекунад.
– Девонаи ба кори худаш ?ушёр амакдухтари ман! Ин паго?? савганд ёд кардааст, ки ба Ху?андрав? и?озат нади?анд, ?е? таом намех?рад.
– Наход?! Инаш гапи тамоман дигар! Маълум мешавад, ки азми Назокат сар-сар? нест. ?амааш айби ман… Чаро шуморо ба Исфара бурдам?! Чаро ба?си шуморо нашикастам!? Акнун акоям ч? мег?янд??
– Ба фикри шумо ч? мег?янд?
Абдулсайид аз саволи печида печ х?рда, бо за?рханд ба те?и ранда нигаристу муддате хом?ш истод. Сипас наздиктари Нигина омада, саволбозиро идома дод:
– Ба фикри ту ч? мег?янд?
– Мег?янд, ки ба?ор шавад, боз ба тамошои Навр?з меравем, – дар?ол ?авоб гардонд Нигина ва афзуд. – Акнун навбати посух аз шумо, додо?ун: амакам ч? мег?янду амакаш ч? андеша доранд?
–Амакаш ба ?ама гапу кори амакат роз?, ки инро ту хуб медон?, духтар?он! – аввал ба пурсиши дуюм посух гардонд Абдулсайид. –?авоб ба саволи асос? ин аст, ки агар Назокат пойбаста намебуд, амакат дар?ол вайро ба Ху?анд бурда, ?о ба ?о мекарданд, то дилшикаста нашавад.
– Назокат ч? хел пойбаста?!
– Амакдухтарат ба писаркалони кадхудои де?а номзад шудаг?, соли оянда т?ю тамошо мешавад. Аз ?амин сабаб Назокат сад з?р занад ?ам, ба ?ойе ?унбида наметавонад.
– Савгандаш ч? мешавад?
– Амакат барои харидани куртаю ?ома ва зару зевари ар?с? Назокатро дертар нею барва?ттар ба Ху?анд мебаранду гап тамом – ?асам шикаста мешавад!
Ба чунин осон? ?ал гардидани муаммо ва хори? шудани як мудда? дили Нигинаро ором намуд. Лекин забонаш лол гашт. Зеро медонист, ки гуфтуг?йи асос? – с??бати р?ёр? ва ?алкунанда бо падар акнун шур?ъ мешаваду барои дилрас гардидани ?усни о?оз ва сар?амъ намудани фикр?ои парешон андаке тава??уф мебояд. Аммо падар хом?широ хотимаи с??бат ?исобид ва хурсанд шуд, ки ба ?ама пурсиш?о ?авоби ?аноатбахш гардонд. Бо табассуми фароз аз ?ой хест, то Нигинаро аз дар гуселонад. Вале духтар барои гуфтани сухани хайрбод имкон надод:
– ?амин ?адар с??бат кардему ?айр аз байту ?азали Назокат дигар ягон гапе нагуфтем, додо?ун. Лоа?ал напурсидед, ки «эй духтари ?он, ч? ?ол дор??»
– ?о?ати пурсидан не, духтари ?он! Мебинам, ки си?ату саломат, мисли гул шукуфон ?аст?!
– Шумо ?ам дигар додо?о барин: фа?ат р?йи духтара мебинеду ба дилаш ниго? намекунед…
– Дили духтар назарго?и модар асту вай ?ар он ч? бинад, дар?ол ба падар хабар меди?ад. Осуда бош, эй духтар?он, вай аллакай ба ман гуфтааст, ки баъди аз Исфара омадан ту дили парешон дор?. Имр?з сабабашро фа?мидам, ки ?алби нозукатро Назокат ба изтироб андохтааст…
– Боз гапи Назокат… Дарво?еъ, шумо ишора кардед, ки агар амакдухтарат пойбанд намебуд, шояд ба Ху?анд мерафт. Поям, ки баста нест, додо?ун, оё ман ба ?ойи дилхоста сафар карда метавонам?
– Ба ку?о?
– Фарз кардем, ба Ху?анд…
– Аз к??у санги Ворух ту ?ам дилхунук шуда??
– Не, додо?ун, к??и Ворух боиси сарбаландии ман, санги Ворух бе?тарин нозболини ман асту чангу хокаша ба чашмам т?тиё мекунам! Лекин… баъзан ба назарам чунин менамояд, ки дар Ворух наме?ун?ам…
– Исто, духтар?он, гапатро гум накарда, маро г?ш дор. Ту к?даки ширхора будию ба?рамони гулд?з? дар бар дошт?, ш?ху бе?арор будию ла?зае дар ба?ал ором намеистод? ва боре аз бето?ат? баланд гирист?. Саросема ба лаганди мис ангушт задам, то аз садояш ором гир?. Вале баръакс, беист дасту по ?унбонда, мисли одами калонсол ба ра?с даромад?. Ар?ушти тифлонаи туро дида, беихтиёр ба модарат гуфтам, ки «бо ин дасти чусту пойи чолок духтарамон калон шавад, дар Ворух наме?ун?ад».Маълум мешавад, ки он ла?за фаришта?ои даргузар омин кардаанду он суханро имр?з ту гуфт?!
Аз ёддошти бамаврид Нигина ба ва?д омада, худро беибо ба о??ши падар андохт:
– Мана бисёри бисёр хурсанд кардед, додо?ун! Бори дигар бовар кардам, ки му?аббати падар а?аб ?аловате дораду с??баташ а?аб таровате!
Ман ?амеша мефахраму меболам, ки аз чиллаи чормо?аг? то имр?з чаро?и ме?ру му?аббати шумо дар тори сарам офтоби тобон аст. Бароям дафча сохтану чангу рубоб овардан ?ояти д?сткорию д?стдори?ои шумост, эй падари ме?рубон! То ?а?он бошад, офтоби болои сарам бошед, додо?ун!
– Саломат бош, духтар?он! Акнун равшантар биг?, чаро дар Ворух наме?ун???
– ?ама саба??ои мактабхоная пурраю барзиёд азхуд кардам. ?ама дониши Очанур? дар ма?зи сарам ?о гирифтаг?. Акнун барои давом додани та?сил ба Ху?анд рафтан?. Дар ин ша?ри бузург бар ?ар ?адаме як бибиотун саба? меом?заду китобхонаи калон ?аст…
– Дуруст мег??, духтари ?он, Ху?анд макони илму маърифат аст. Лекин дилам гуво?? меди?ад, ки сабаби аслии ба Ху?анд рафтани ту дигар аст…
– ?азор сухан дар та?и дилам пин?он аст, додо?ун. Бовар кунед, баъди ёддошти шумо дигар м??р бар лаб нишаста наметавонам. Лекин… намедонам, гапа аз ч? сар кунам?
– Аввал ба ман фа?мон, ки чаро дар Ворух наме?ун???
– Аз бозе, ки ба лав?у хат пардохта, сиё? аз сафед фар? кардиям, худама тани тан?о ?ис мекунам, додо?ун. ?амсаба??о, ?амсоядухтар?о ?астанд, лекин дилхо?у дил?арин нестанд. ?атто амакдухтар?оям дар кошонаи ?албам маъво надоранд. Яъне, дугона надорам, додо?ун, яккаву тан?оям… Лекин ду ?афта дар Ху?анд будам ё не, ду хо?архонди ме?рубон ёфтам.
– Ту ч? гуфтан?? Наход духтар?ои Ворух ?ама бад бошанд?!
Дар ?авоби саволи соядори падар Нигина як ла?за сукут лозим шумурду бо овози ?азин гуфт:
– Не, додо?ун, ман ?аргиз чунин нагуфтаам ва намег?ям. ?ама духтар?ои хубанд, айб дар ман аст. Шаб то р?з пар? дар хоб мебинаму фа?ат бо мо?у ситора сухан мег?ям. Агар ин ?ол бардавом мунад, бовар кунед, додо?ун, аз зи?? дилкаф мешавам.
– Худо нига? дорад, духтар?он! Чаро ин гап?оятро барва?ттар ба модар нагуфт??
– Гуфтам, додо! Вале дуруст эътибор надод. «Зи? нашав, – гуфт. –Ту, ки духтари яккаву ягона ?аст?, ба тан?о? одат карда?, бо дигарон унс гирифтанат душвор. Лекин ин ?олат дер давом намекунад, калонтар шав?, ?амааш на?з мешавад».
– Гапи ман мегуфтагиро пештар гуфтааст модарат. Дил фарох дору бо ?амсолонат бо хубию хуш? бештар нишин, духтар?он! Панди Шайхурраис Б?алиро ?е? фаром?ш накун, ки муоширати бадро тангтарин зиндон барои инсон ме?исобад.
Аз таъкиди падар Нигинаи дилозурдаро гули р?яш пажмурда гашту ларзон аз ?ой хест:
– Дар орзуи он ки бо ман дугонаи ?арин шаванд, ?атто бо духтарак?ои да?сола омехтам, додо?ун! Дар ?ар ма?филу маърака фа?ат барои хуш?олию хурсанд? ?он меко?онам. Табъи дили духтар?о суруд мехунаму мера?сам ва ?ама бо шодмон? каф мек?банд. Вале ва?ти зиёфат манзара тамоман дигар мешаваду хурду калон бо ман намешинанду намегуянду намеханданд… Дар Ху?анд бошад, ?ини зиёфат болонишин будаму барои ра?су боз? мукофот ?ам гирифтам.
Дар Ху?анд амакдухтарам Назокат аз барам ?удо намешуд. Лекин дар Ворух мисли бегона?о худаша аз ман дур мекашад. Дина сабаб пурсам, гуфт, ки «?ама дар ?айбат туя бо каро?ат «Парихон» меноманду «паридор аст аз сиришт» мег?янду як?оя таом х?рдана ор медонанд». Оё ин гап рост аст, додо?ун? Ман кистам?! Наход ман Парихони дуюм шавам?!
–Аз он ка?назар хафа нашав, ки ка?ба?су ка?андеш аст! Умуман, аксар духтар?о бахилу нотавонбин мешаванд – аз худашон хушр?ю парир?ю нозанинро чашми дидан надоранд. Аз дунболаи гап нарав ва шишадил нашав, духтар?он, боз андак та?аммул намо…
– Не, додо, дигар та?аммул карда наметунам! Дар чаманистони Ворух бо хору хас дигар як?о буда наметунам. Ва намехо?ам!
– Духтар?он…
– Маро сарзаниш накунед, додо?ун! Азобу кулфати кашидаам бас… Дар ?ар ма?филе хоре ба дили ман мехалад… Ран?у азоб то кай? Дигар то?ат надорам, додо?ун! – Нигина худро дошта натавониста, аз ма?зи ?игар нав?а кашид. Абдулсайид сар?исоби гапу корро гум карда, бо дасти навозиш сари духтарро беист сила менамуд ва барои тасалл? калимаю ибораи таъсирбахш ме?уст.
– Гиря накун, духтар?он. Бас! Худатро ба даст гир. Ило?и корро меёбем… Андаруни дилат ин ?адар дарду до? будаасту ман бехабар…
– Аз ин зиёдтар то?ати дарду до? надорам, додо?ун! Ягона пушту пано?у чорасозам шумо… С?зи дил дигар ба к? мег?ям? Дар авлодамон ?айри шумо дигар табибе нест, ки дили ниммурдаи мана зинда гардунад. Ба додам расед, додо?ун!
– Гуфтам-ку, гиря накун, ило?ашро меёбем.
– Ман ба шумо бовар дорам, додо?ун! – Нигина бо остин ашки чашмонашро пок карду якбора ме?раш ба падари ме?р?? ??шид магар, ки сар ба китфаш гузошта, бо о?анги савганд гуфт: – Шумо ?ам ба ман бовар кунед – ваъда меди?ам, ки ?е? ва?т аз гилеми худ дуртар по дароз намекунам! Фа?ат илти?о дорам, додо, коре кунед, ки аз ин пас дигар ?аргиз р?йи худро бо оби дида наш?ям…
– Дилпур бош, духтар?он! Дилатро обу адо накун ва бархезу ба бе?р?з? умеди дил ?ав? дор! Худо туро аз захми чашм ва бухлу ?асад дар пано?аш нига? дорад, духтар?он! ?ар ?ое, ки бош?, умрат бекарону судат безиён бод! – чаро?и ме?рубониро баландтар фур?зон кард Абдулсайид. – Ба устои гулдаст фурсат де?, то тадбири савоб бо дили хуш андешад. ?асам ба Худо, тадбири корат ончунон созам, ки ба ма?саду таманнои дилат бегазанд рас? ва ?ар ку?ое ?адам ни??, гул шукуфад…
Нигина бар ?авлу ?асами падар мутмайин гардиду бо хотири ?амъ хуррамдил аз устохона берун омад ва ба пеши Очанур? баргашт. Вай акнун аз шод? дар Ворух наме?ун?ид…

* * *

Р?зи сеюми сафар, ва?те ки аз нури офтоб олам мунаввар гашт, аробаи м??ташам ва му?а??ази А?мадсайид ба дарвозаи Ху?анд расид. Дарзамон че?раи Нигина кушода гашту нафаси гарм аз дили пуроташ берун оварда, Назокатро нихта намуд, то аз хоби ?афлат бедор шавад: «Хез, амакдухтар, ба Ху?андша?р расидем!» Ин бигуфту саволомез ба Бибинур? нигарист, ки дона-дона тасбе? гардонда, ?ар замон ба атроф назар меафканд. Вай хитоби духтари бе?ароргаштаро шунидан ?амон «Ал?амдулилло?, ки си?ату саломат ба манзил расидем» г?ён, ан?оми зикри чоштго?иро во?иб донист. Назокат бошад, саросема аз халтаболишти сафар? сар бардошта, бо чашмони нимкоф берунро нигаристу хоболуда пурсид:
– Кан? вай?
– К??
– Мир…
Назокат дигар ?арфе гуфта натавониста, ними калимаро бо душвор? фур? бурду аз хи?олат суп-сурх гашта, узромез ба Бибинур? нигарист ва но??дабароёна риштаи саволро дигар ?ониб кашид:
– Мири ароба кан??
Бибинурию Нигина базав? хандиданду аробакаш низ ба он?о ?амро? шуд:
– Ман дар ?ойи худам. Ч? хизмат?
– Аробая доред! Ман дасту р? меш?ям…
Баъди баргаштани Назокат, ки худро дар ?олати ногувор гузошта буд, Бибинур? хост, вайро аз хи?олат барорад:
– Менамояд, ки ту ?ам мисли ман Мирмаликро пазмон шуда?, эй ?они оча…
– ?а, оча. Нигина ?ам пазмон шудаг?…
Аз лу?маи бад?азми амакдухтар ?аши Нигина омаду хост ?авоби обдор гардонад. Вале Бибинур? имкон надода, Назокатро бо ширинзабон? ба с??бат кашид.
– Гапат ?а? асту рост. ?амаамон Мирмаликро пазмон шудаем. Ин хел ?авони диловару па?лавону ?а?рамон ма?буби ?амагон аст. ?ама вайро иззату ?урмат мекунанд. Росташро г?й, ?они оча, барои Мирмалик аз Ворух ягон т??фа овард? ё дастхол? омад??
– Як гала т??фа овардаг? ман! Чор дастр?ймоли ?аррангаи зе?тиллою ду камарбанди тору пудаш заррин барояш арму?он овардаам, ки бо дасти худам гулд?з? кардаг?. Як ?уфт? то?ии ?аланфургулу ?уроби дастибофи рангинкамон аз пашми бузи к??? овардаг?. Аз бе?тарин зардолуи Ворух – хурмо? чор кулчахурмо сохта овардаму як халта зардолу?о?и яккагини мирсан?ил?. Ду чойхалта ма?збирёну тутмавиз ало?ида-ало?ида. Боз як чойхалтаг? зирку зираю пудинаи к???. Боз…
– Шуд, ?они оча, ?амин ?адараш кифоя. Лекин… Ин т??фа?о кан??! Мабодо-ку дар Ворух фаром?ш накард??
–?амин ?адар с?хтаю пухта т??фа?ои хелмахел тайёр кардаму наход фаром?ш кунам?! ?амааш дар аробаи дигар, оча?он. Падарам ба ??да гирифтанд, ки то Ху?анд березу чош мерасонанд. Т??фа?ои Нигина ?ам дар он ?о.
– Нига?бони т??фаи ман Шайхбобо…
– Ту чи?о т??фа оварда??
– Ман ?ам кулчахурмою мирсан?ил?, зирку зира ва себу би?? овардаам. Лекин… барои Бобокалони Бузург ва Гулсимою Саодат…
– Ба Мирмалик ч??
– ?е? ч?. Бо Назокат масли?ат карда, т??фа?оро ?исса-?исса тайёр намудем.
Ва?ти гуфтани ин сухан?о р?йи чапи Нигина андаке сурх шуд. Зеро дур??и масли?атомезро аз рости фитнаангез авло дониста, бехи гапро пин?он дошт…
?а?и?ати ?ол чунин буд, ки тахмин баъди да? р?зи с??бати р?ёр? падару духтар боз як гуфтуг?и ма?рамона оростанд. Ин дафъа Абдулсайид ташаббускор шуду ба Нигина дарак дод, ки масъалаи Ху?андрав? ?аллу фасл шудааст:
– Охир?ои мо? Шайхбобою очакалони ху?анд? рахти сафар мебанданду тую Назокат ?амро?и он?о меравед. Барои та?сил дар мадрасаи занона…
– Назокат дар Ху?анд мемонад?!
– Не, духтари ?он! Амакбобоят, ки аз ?ама гапу кор бохабар будаанд, ?илаи з?р фикр кардаанд.
– Ч? хел ?ила?
– Бовар кун, духтари ?он, ба ман сир накушоданд. Фа?ат ?амин ?адар гуфтанд, ки «о?ибати кор бахайр мешаваду Нигина шоду хурсанд дар Ху?анд мемонаду Назокат шоду хурсанд ба Ворух бармегардад». ?арчанд зора кардам, дигар лом накафонданду бо табассум «сирри мардон п?шида» г?ён, гаштаю баргашта таъкид намуданд, ки хом?ш? бе?тарин пардадори роз асту ту ?ам ?ушёр бош, духтар?он! Зеро агар ин рози пин?он аз да?онат берун раваду ба г?ши Назокат расад, ояндаи худат торик мешавад…
Баъде ки Нигина сид?ан ?авлу ?асам кард, падар бо ме?р дасти духтар гирифту бо о?анги боварибахш гуфт:
– Акнун туро наси?ате мекунам, духтар?он, ва имонам комил, ки маро бо г?ши дил мешунав?: аз ин пас, дар ша?ри мусофир?, изни ту ба дасти Пирам Шайх Бур?ониддини Вал? аст; эшонро да? баробари падарат иззату ?урмат мекун?, бе и?озаташон коре ва бе рухсаташон рафторе намекун? ва ?амро? бо сари баланд бозгашт ба Ворух меой?!
Нигина боз ?арфи савганд ба забон оварду он го? падар и?озат дод, ки назди амакдухтараш равад ва ?ар он ч? вай г?яд, беран?иш ?абул намояд.
Нигина болу пар кушода, с?йи амакдухтар парид. Вале Назокат ?атто «биё» нагуфту ягон илтифот ё масли?ате накарда, бо такаббур гуфт:
– Барои Мирмалик ман т??фа тайёр мекунам! Барои дигар?о – ту!
…Сурхчатоб шудани гунаи Нигина, албатта, аз назари борикбини Бибинур? пин?он намонд. Вале худро нодида гирифту духтаронро офарин хонд:
– Боракалло?, духтар?ои баа?ли оча. Яъне ки ?е? кас фаром?ш нашудаасту ба ?ама барги сабзе мерасад. Фа?ат… ?айрони онам, ки ин т??фа?оро ч? хел месупоред? Арму?они Нигина, ки андак будааст, кораш осон… Аммо Назокат як ароба т??фаро ч? хел мусупорида бошад?
Ба маънои та?тонии саволи душвор дуруст сарфа?м нарафта, Назокат ?авобро осону мухтасар кард:
– Акои Мирмалик албатта ?амро?и дигарон барои пешвозгир? меоянд. ?ама т??фаро бо ду дасти адаб ба дасти муборакашон месупорам!
Гапи болои ароба, мутаассифона, ба ла?заи исти?бол рост наомад: дар байни пешвозгиранда?о Мирмалик набуду дар ?авл? ?ам нанамуд.
Назокат дилтангона ин с? – он с? нигаристу то?аташ то? шуд:
– Духтар?о, Мирмалик кан??
– Дар ??рган?.
– Ку?о-оо??
– Пойтахти Хоразм. Акоям сарбози Хоразмшо? шудаг?.
– Аз кай?
– Се мо? пештар… Баъде ки дар Исфараи шумо ситораи нав?ирон шуду ба замину осмон шаъшаъа пошид, Хоразмшо?и ?амабин намояндаи махсус фиристода, ба ??рган? бурд.
– Кай меоянд?
– Худо медонаду подшо?…
–Вай ша?ра номаш Урган? буд ё Гурган?… дар ку?о? Аз Ху?анд дур ё наздик?
– Аспи хушрав дар чил р?з мерасад. Бо кишт? ниммо?а ро?и об?…
– Хеле дур будааст ин гурша?р… Рафта наметавонам… Уф-ффф…
Назокат нохост калавиду ба замин нишаст. Рухсораи аноррангаш дар они во?ид мисли пахтаи нимхоми аз ??за кашида сафедчаи кабудфом ва бетароват шуд. Бо душвор? нафас кашидаю чаппаю роста забон гардонда, ?арфу ?и?ои му?ла? мегуфт. ?ама пакар гаштанду Нигина бар?вор пеши амакдухтари нимзиндаю ниммурда омад ва г?ш ба да?онаш наздиктар бурд. Бо душвор? шунид, ки Назокат оби ях барин хунук мехо?ад…
– Духтараки бечора аз ро?и дуру дароз хастаю шалпар шудааст, – оромона садо баровард Бибинур? ва Нигинаро фармуд, ки ?ро ба хонаи канор? бурда, муддате ?амро? нишинад. – Натарс, ин дарди бахайр, тез мегузарад. Ба падараш хабар додан ?о?ат не…
?умлаи охирин тарсу ларзро аз андоми Нигина дур афканд. Фа?мид, ки ?ам барои Бибинур? ва ?ам барои амакбобояш ба садамаи асаб гирифтор шудани Назокат ?одисаи ?айричашмдошт нест! Дар?ол гапи пардап?ши падар ёдаш омад: «Амакбобоят, ки аз ?ама гапу кор бохабар будаанд, ?илаи з?р фикр кардаанд». Ч? будани ?иларо Нигина он р?з намедонист, аммо имр?з сарфа?м рафт. Бори дигар бовар кард, ки амакбобояш ?ам то?ир ва ?ам шо?мотбози мо?ир аст: ба духтари ма?бубаш ягон ?арфи тунду тез нагуфта, ба ?алби ?ассос ва бу?ран?и вай заррае ран?у озор нарасонда, имкон додааст, ки табъи дили савдозада амал кунаду то Ху?анд расад ва худаш бовар кунад, ки мур?и бахти хаёлиаш ?ойи дигар паридааст. Бигзор андаке ба ?ая?он ояд, лек худаш аз савдои хом дилхунук шавад…
Тадбири а?ли ?илагар нати?аи дилхо? доду оши бемасли?ат табъи дили падар пухт. Назокати дунёбехабар, ки амсоли дигар ?амсолони ?ишло?ияш нопухтаву хомрой буд, пас аз ошуфтану с?хтани ла?зав? чун абри сиё?дили тирамо? ашк рехтан о?оз кард. Хеле гиристу дилашро хол? намуд ва а?ли к?даконааш тадри?ан равшан гардид. Фа?мид, ки дидори Мирмалик бо оби дида муяссар намешавад. Масли?ат??ёна Нигинаро нигарист:
– Акнун ч? кор мекунем, амакдухтар?
– Аз Бобокалони Бузург фоти?а гирифта, ба мадраса меравем. Мехонем, то…
– Эй Нигина! Ту дар Ху?анд меист???
– Албатта. Охир, мо ба нияти хондан омадаг?… Ч?, магар аз ?авлат гашт??
Назокат, ки аз Ворух то Ху?анд – тамоми ро? забонаш мисли андалеб дар тараннум буду лабонаш чун гул ?ар?и табассум ва гаштаю баргашта ша?ри со?или Сай?унро таърифу тавсиф мекарду на?ша?ои болохонадор мекашид, ?оло шабе?и мусичаи убол пату пари кашол, чашми ка?хамида дошт, оби да?онашро бо азобе фур? бурда, баз?р курр-курр намуд:
– Ман ба ?е? кас ?авл надодаам… Аз ?е? кас забонк?то? нестам… Бо чашми худат дид?, ки баробари ба Ху?внд расидан а?волам ч? хел табо? шуд… Боду ?авои ин ша?р ба дилам нафорид… Аз ?амин сабаб меравам…
– Ба Ворух мерав? ё ??рган??
– Пичинг назан, амакдухтар, дилам танг шудаг?, парс мекафад… Албатта бозгашт ба Ворух меравам, ки хуштар аз он ?ойе набошад.
– Ихтиёр турост… Лекин… ?адя?оро ч? кор мекун??
– Ман ?ам Бобои Ху?анд? дорам, садри бозори Ху?анд Ма?муди Бозаргон. ?амро?и падарам барои харидани зару зевар равем, зардолую ма?зу ча?з дастовези мо мешавад…
– Камарбанду дастр?ймол?о…
– Фикру хаёли бад накун, амакдухтар, ин т??фа?оро ба со?ибаш месупорам…
– Ч? хел?!
– Баъдтар мебин?… Дарво?еъ, дафъаи гузашта пеш аз ?ашни Навр?з лаби дарёи Сай?ун рафта буд?, а?
– ?а.
– Ро?ро медон??
– Албатта.
– Илтимос, амакдухтар, дарёро ба ман нишон де?…
– Чаро?
– Натарс, амакдухтар, ман ?е? ва?т худро ба об намепартоям. Аз зиндаг? умеди калон дорам. Фа?ат… дарёро тамошо кардан, мисли ту бо оби равон сухан гуфтан мехо?ам…
Амакдухтарон дар со?или Сай?ун муддате сукут варзида, ба тамошои манзара?ои дилфиреб маш?ул шуданд.
?улфи хом?широ Нигина шикаст:
– Аз ?ам хол? шав, эй амакдухтар. Рози дил ба дарё рез…
Назокат ?арфе нагуфта, бастаеро аз зери ба?ал берун оварду бо тамоми ?увват ба мобайни дарё ?аво дод.
– Назок, ч? кор кард??!
– Орзуи дил ба об андохтам.
– Равшантар гап зан, амакдухтар, чиро ба об партофт?!
– Ва?те гуфтанд, ки «аз Ху?анд то Гурган? ниммо?а ро?и об?» ин ният дар сарам пайдо шуда буду онро ту пазонд?, амакдухтар. Худат дидию агар зарур шавад, ша?одат меди??, ки ман камарбанду дастр?ймол?ои арму?ониро ба со?ибаш ро?? кардам, – овози Назокат ларзиду ?ой-?ой гирист. – Даре?у дард, ки дар Ху?анд дари бахту орзу?оям кушода нашуд, амакдухтар. Ба умеди шод? омада, гирён шудам… Дилшод омада, дилшикаста шудам… Сирри дил пурра ба Сай?ун гуфтам ва аз оби равон илти?о кардам, ки дастовези бо ?азор умед овардаи духтараки содаи ?ишло?иро ба со?ибаш расонад…
Алвидоъ, орзу?ои ширини к?дак?…
Акнун ман бе дилкашол? бозпас меравам, эй амакдухтар!
Мирмаликро ба ту ва туро ба Худо месупорам…

* * *

Назокатро чун муродаш дар ша?ри Ху?анд ?осил нашуд ва мур?и дилаш аз парвоз монд, лоа?ал як р?з истодан нахоста, шитобон с?йи зодбуми хеш гом бардошт. Ни?оли и?боли Нигина бошад, фил?ол боло кашид ва аввалин сухане, ки дар фар?оми ?афтаи аввал аз Гулсимо шунид, башорат аз нум? буд:
– Эй хо?ар, модари ман туро салом расонда, мег?яд, ки мабодо дар Ху?анд худро кабутари му?о?ир ?исоб накун?, зеро набераи бародар набераи хо?ар асту дар ?ар ду ?авл? ту ?ойго?и хоса дор?!
Ин паёми ху?астаро Саодат боз ?ам фархунда гардонд:
– Падарам роз? шуданд, ки ?афтае як маротиба моро илми муси?? ом?занд!
– Ин гапро агар Назокат барва?ттар мешунид, шояд ба Ворух барнамегашт, – баъди арзи сипос иловатан гуфт Нигина. – Вай муси?иро аз ман бештар д?ст медорад.
– Менамояд ки вай ?ама чизро аз ту бештар д?ст медорад. Ишти?ояш ?озгир асту нафсаш аз худаш калон! Лекин дуруст нафа?мидам, ки вай алачизеба Ху?анд омаду чува айнамиш када, шамол барин ?афо баргашт?
– Ворухи?о мег?янд, ки барои аловгир? омаду рафт.
– Агар ба ла??аи ху?анд? г?ем, бе?тар мешавад: муда-муда оташгир? омаду муда, хокистар шуд…
– Эй Гул, амакдухтари Нигин ч? гуно? дорад, ки сухан ба масхара мег?й??
– Магар нашунид?, ки баробари омадан акои маро суро? карду вайро наёфта, пуфаки дилаш хоп-хол? шуд.
– Ман ?ам мушо?ида кардам, ки тарбузи умед якуякбора аз ба?алаш афтид ва кафид. Лекин… Наход дар байни амакдухтари Нигин ва акои Гул ягон гап бошад?
– Ним гап ?ам нест! – м?ъ?аз ва мухтасар ?авоб гардонд Нигина. –Буду шуди ?исса ?амин, ки амакдухтари ман Мирмаликро се-чор бор дида, аз ?амоли офтобияш дилкабоб гашту чун рафтани ?ро шунид, ?игари кабобгаштааш об шуда, аз чашмаш рехт, ?албаш сард ва иш?аш гард гашт.
– Маро чунин иш?и сохтаю бофта ба дил гарон меояд! – гуфт бо исте?зо Гулсимо. – Чашми ?ама духтар?ои нозанини ша?ри бузурги мо ба р?йи Мирмалик банд асту аз иш?аш обу адоянд, вале бародари хубрухсори ман с?яшон ?атто нимниго?е намекунад. Амакдухтари ?ишло?ии ту бошад… Ё тавба, чашмаш ростниго? несту ч? хел ?уръат карда, ба акоям дил бастааст?!
– Ба он духтари бечора сахт хашм магир, ки нопадид шуд ва дигар пайдо намешавад. Яъне гапаш адо! – ба мавз?ъ ну?таи таммат гузошт Саодат. – Ба акои ту, ки акои мост, секаса ар?си з?р меёбем.
– Тарсам, ки аз ??даи ин кор намебароем. Басо назарбаланд будани акои ?оматбаланди моро ?ама медонанд. Як шо?байти Низом? г?ё ба акои ман дахл дорад:
?афт кишвар тамом дар а?даш,
Духтари ?афт шо? дар ма?даш!
– Ман ?афт шо?духтарро медонам, ки нозанини нозанин?ои олам эътироф шудаанд.
– Ки?о он?о? – зуд ба шав? омад Нигина ва Саодат ангуштони дасташро ?ат карда, ба лелакшумур даромад:
– Якумаш ?умой, духтари шо? Хусрави Парвиз…
Гулсимо дар?ол эрод гирифт:
– Оъ… вай мурдаг?, ва?ти аз хок хестанаш шудаг?… Зинда?ояшро номбар кун, дугона!
–Я?миноз – духтари ?о?они Чин, Нуран – духтари малики ?инд, Насрин – духтари Са?лобшо?и турк, Дурсити – духтари ?айсари Рум, Озариюн – духтари шо?и Ма?риб ва Нозпар? – духтари Хоразмшо?.
– Акоям номи духтари подшо?и Хоразмро ба забон гирифта, «Нозпар? хушхироме ба сони кабки дар?!» гуфта буд…
– Яъне … дар суро?и ?амин шо?духтар ба Г?рган? рафтааст?
–Инашро намедонам. Лекин боре акоям гуфта буд, ки духтари нозанин ва баиффат ?усту?? дорад.
– «Баиффат» чизе гуфтан? гап?! – бо овози ларзон пурсид Нигина аз нодон? шармида.
– Покдоман? иффат аст! – бо ?урури зебанда ?авоб гардонд Саодат. – Да? равзана дорад – ?аё, лутф, рост?, хайрхо??, ором?, сабр, ви?ор, пар?езкор?, интизом ва озодаг?…
– Агар ин хелак духтарро ёбад, акоям ?онашро фидо мекунад! ?ама медонанд, ки агар ба зулфи нозанине ангушт расонаду он духтар дастнорас бошад, пан?а бар да?ани шеру мор мехалонад!
– Ин хелак духтар ёфтан ?удо ?ам душвор…
– Оре, дугона, барои ?амин то ?ол му?аррад акоям. Бисту?афтсола шуду…
– А?аб коре шуд! – гапро ба ш?х? кашид Саодат. – Ар?с ба пойи худаш омаду мо бошем.
– Э дафъ кун вай хомхаёла! ?унча то гул нашавад, файз намебахшаду ба ?авли шоир:
Маъшу?и хурдсол ба кас р? намеди?ад,
То ?унча нашкуфад, ба касе б? намеди?ад.
?амин хел не, Нигина? Чаро хом?ш??
– Мо, духтар?ои к??истон?, дар ин мавз?ъ гап намезанем.
– Чаро? – баробар пурсиданд дугона?о.
– Шарм медорем…
– Ту дигар ?ишдухтар нест?, Нигин! ?е? ва?т худро аз с??бат бар канор нагир. Агар дар ша?р хушкалом ва суханширин шав?, аз дарди сар халос мешав?, агар шармин ва г?шанишин шав?, аз дарди сар васвос мешав?! Фа?мид??
Нигина бо аломати тасди? сар ?унбонду Гулсимо саволашро тарзи дигар такрор кард:
– Гап зан, Нигина, дар Ворух худат барин гулдухтари абр?яш хубу лабу да?ану зулфу че?рааш хуб ва синну солаш мувофи? ?аст?
– Дар Ворух духтар?ои хушр?ю нозанин лак-лак. Лекин… ба назар нонамоёнанд…
– Яъне ба назари Мирмалик наменамоянд. Оббо…
– Зи? нашав, Гул! Мег?янд, ки духтар?ои хоразм? ?ам чашми бодому р?йи суман доранд ва мисли гул хуштароватанд. Шояд Нозпар? ба мазо?и акои мо хуш ояд…
– Асал ба забонат, Саодат! Э Худо?он, дар ?ар ку?о бошад, дари бахти акоямро кушода гардон!
Нигина ?ис кард, ки дугона?ояш боз чашм бар да?они ? д?хтаанд, ниго?и дилчаспу дилнавози Мирмаликро дар аспрези Исфара ёд оварда, ма?ин овоз баровард:
– Калон?о «дер ояду шер ояд» мег?янд. Ман мег?ям, ки гардиши айём бар муроди чашму дили Мирмалик бошад!
Ин ?умлаи ша?домез ба ?укми дуо ?абул шуд…

Равзанаи ?афтум. Рисолати тозаву тар ва панди покгав?ар бо забони безабон?
Дарси якум дар мадрасаи нав бо фоте?аи Пири муборакнафаси Ху?анд Бадеуддини Нур? о?оз ёфт. Бисту як нафар духтари та?рибан ?амсол, ки аз Ху?анд ва ша?ру наво?ии атрофи он ба умеди донишанд?з? ?амъ омада буданд, чашмони пурме?р аз че?раи нурон? наканда, саропо г?ш шуданд.
– Аввалин мадраса дар ша?ри мо пан?сад сол му?аддам бунёд шуда буд, – гуфт Пири донои Ху?анд пас аз салому паёми табрик?. –Навмусулмон?о аз аввал бо дилгармию шав?у ?айрати хоси ху?анд? ба ом?зиши а?коми дини мубини ислом пардохтанд ва шукри Худо, ки ?олиё пешсафу ра?намоянд. Ху?анди бостон? баъди Бухорои шариф дуввумин маркази ирфону дин асту баъди Самар?анд дуюмин сай?алго?и адабу маърифат! Масли?ат меди?ам, ки шумо бо иродатманд? ба анъанаи мута?адамон идома бахшед, то пешо?анги муслима?ои Мовароунна?р шавед.
Эй покдухтарони бобо! Ба ман гуфтанд, ки ?ар кадоматон дар зодбуми хеш дарси савод ом?хта, дониши коф? анд?хтаед. Акнун ва?ти он фаро расида, ки илми ило?иро муфассал ва мукаммал ом?зеду ?амзамон аз риёзиёту ну?уму тиб ба ?адри коф? ба?раманд шавед.
Дар хабар аст аз Хо?аи олам (салиалло?у алай?и ва оли?и ва саллам), ки фармуда: «Аз га?вора то г?р дониш би??й!» Яъне, аз ибтидои офариниш мардуми ?ушманд гирди дониш гаштаанд ва каломи Алло?ро гиром? доштаанд. ?ама донишнома?о хазинаи пур аз лаълу гав?аранд ва то ?адри имкон бик?шед, дурдонаи бештар ба каф оваред.
Пас аз хатми илму каломи Алло? шогирдони мадраса, тиб?и тартибот, ба ду гур?? «Мушкилот» ва «Масъала» ?удо шуда, фи??у усулро дар амал азбар мекунанд. Вале мо чунин масли?ат кардем, ки шумо ба он гур???о шомил нашуда, дар ало?идаг? илми адаб биём?зед. Азбаски он аз дувозда? ?исмат иборат асту пурра ом?хтанаш басо душвор, сало? медонем, фа?ат илми лу?ату баён, ар?з ва ?офияро биём?зед.
Маш?улият?ои гур??и адаб? на дар мадраса, балки дар кошонаи Биб? Ма?аст? баргузор мешаванд, ки ?олиё Байтулху?анда ном дорад. Агар надонед, пас бидонед, ки «байт» калимаи араб? буда, ба то?ик? ду маъно дорад – хона ва ду мисраи ба ?ам ало?аманди шеър. Яъне, Байтулху?анда хонаи шеър, кошонаи э?од асту имр?з дар ин байтушшариф олимону орифону шоирони замон Бобо Камолу Мавлоно А?мади Ху?анд?, Махдуми Булбулу Фаридаддин Масъуди Ган?шакар, Аб?бакри Су?дию А?абии Ху?анд?, Абумуслими Рубобию Абду?аббори Ху?анд? бо сарпарастии Зиёуддини Ху?анд? ма?фил меангезанду ма?лиси базм ташкил мекунанд ва маро низ ба ме?мон? мехонанд. Акнун ман шуморо ба ин борго?и маърифат ро?андоз? мекунам. Ба ?афт гур??и сенафар? та?сим шаведу ?афтае як р?з ба кошонаи Ма?аст? мар?амат намоед. Яъне тозаву озода ниго? доштани ин манзили ?удс? вазифаи ифтихории шумост, эй покдухтарони бобо!
Дар урфият мег?янд, ки ?ар касе ба осиёб дарояд, хо?ад-нахо?ад, гардолуд мешавад. Шумо, ки минбаъд муназзам ва мунтазам ба осиёби гардони э?од ва ?унар ворид гардида, аз боду ?авои ил?омбахш нафас мекашед, хо?-нохо? дар ба?ри шеъру сухани ноб ба шино медароед. Мо дуо мекунем, ки Парвардигор шуморо мададгор бошад, ба ?ар кадоматон табъи зариф, зав?и латиф ва ил?оми шариф ато намояд, то номбардори арзандаи Ма?астии Ху?анд? шавед!
Адаб ом?зу илм ?осил кун,
То шав? дар ?а?он писандида.
Чун туро ?е? манфиат нади?ад,
Насаби устухони п?сида…

* * *

Р?зи ?умъа, ки ?ама аз кору та?сил фори? буданд, Нигинаю ду ?амсаба?аш с?йи кошонаи Ма?аст? ро? пеш гирифтанд. Духтараки андак сиё??урдаи пешонафарох ва дарозбин?, ки тарзи либосп?шиаш ба ху?андиёни ширрухсор монанд набуд, пешопеш ?адам зада, вазифаи ро?баладиро и?ро мекард. Вай худро Фотима бинти Абдураззо?и Араб муарриф? карда, аз ма?аллаи Арабон буданашро бо ифтихор таъкид намуд ва гуфт, ки волидонаш аз ?абилаи маш?ури ?урайш баромадаанд.
– ?амаи сокинони ма?аллаи мо араб?ои олитаборанд ва бо дигар ху?андиён ало?аи хешу табор? ё рафтуомад надоранд. Мас?ид ва ?абристонамон ?ам ало?ида. Вале мадраса надорем. Аз ?амин сабаб чанд муддат аз Бибиотуни ма?аллаи Испаракон, ки ?амсояи мост, саба? гирифтаю забони то?ик? ом?хта, барои такмили дониш ба мадраса омадам.
Дар Ху?анд ву?уд доштани ма?аллаи ало?идаи исфараги?о барои Нигина гапи нав буд ва дар?ол пурсид, ки он дар ку?ост ва ч? хел пайдо шудааст?
– Аз на?ли падар ?амин ?адар медонам, ки пан? аср му?аддам сипа?солори араб Мухаллаб Ху?андро фат? карда, ?ониби офтоббарои бозори Пан?шанбе, дар па?л?и ма?аллаи Испаракон ?алъаи нав ва хона?ои араб? сохтааст. Аммо дар бораи кай омадани ?амша?риёни ту тасаввуроте надорам. Ягон р?з пеши бибиотуни ман рафта, ?амаашро та?пурс? мекунем…
Дугона?о муддате хом?ш ?адам заданду духтараки сеюм, ки нисбатан ?адпаст, аммо дарозкокул буд, худро ба Нигина ?афс гирифта, о?иста садо баровард:
– Эй Нигина, маро шинохт??
Аз саволи нога?он? Нигина як ?ад парида, бо таа??уби ошкоро ?ро нигарист ва бо аломати инкор сар ?унбонд.
– Навр?зи Ун?? дар ёдат ?аст? Пеш аз ра?су суруд ?амро? момакбоз? карда будем…
Нигина аз ро?гард? истода, сар то пойи духтаракро боди??ат синча карду узромез гуфт:
– Мебахш?, ки нашинохтамат…
– Он р?з секаса ра?сидед… Мукофот гирифтед.
Нигина дар?ол гапро ба ш?х? кашид:
– Агар ту ?ам ра?с мекард?, асло фаром?ш намекардам!
– Дуруст мег??, дугона. Ман ?ам ра?сидан мехостам. Лекин… акоям и?озат надод.
– Яъне ки ту аз Ун???
– Не. Хонаамон дар Кулангир… Лекин ватанамон дар к??истонай.
– Яъне ту ?ам мисли ман му?о?ир?, эй духтар?! – бетакаллуф ба с??бат пайваст Фотима. – Хонаи ман дар ма?аллаи Арабон, лекин ватанам дар Арабистон. Оё номи ту ?ам Фотима нест?
– Номи ман Гулноз. Ватанам Масчо?…
– Ч? хел ба Кулангир омад??
– Падарам ч?пони Бобои Мирра?мат. Акоям нига?бони асп?о…
– Ана акнун фа?мидам, ки чаро акоят туро ра?сидан намондааст! – гапро боз ба ш?х? кашид Нигина. – Вайро танбе? мебояд дод. Паго? ба хонаатон рафта…
– Акоям дар Кулангир нестай…
– Ба к??истон рафтаст?
– Не, ?амро?и ошнояш Сабзал? ба сарбоз? рафтай. Мег?янд, ки акоям Шо?муроди К??истон? дасти чапи Мирмаликай…
Номи азизро шунидан ?амон ву?уди Нигина ларзид. Вале чун ?амеша худро зуд ба даст гирифта, ш?хиро бо о?анги аввала идома бахшид:
– ?оло, ки акоят нест, акнун мера?с??
– Албатта! К??истони мо кони ра?сай. Агар хо??, ба ту ра?си остин ёд меди?ам.
– Ман ра?си араб? ёд меди?ам! – зуд ?офия баст Фотима ва духтар?о баробар хандида, бо че?раи шукуфон ба манзили Биб? М?ниса Ма?астии Ху?анд? даромаданд…
Сохти ?авл? ?амон гуна буд, ки Нигина ?аблан дида буд. Аммо намудаш тамоман дигар гаштаву гулу дарахтон сабзу мунаввар шуда, аз сукути ?авлангез нишоне ба назар нарасид. Дар суфакати нави мобайни гулбо? ?авонмарди хушлибосе маш?ули китобат менишаст ва баробари аз остона даромадани духтарон лаб ба гуфтор кушод:
– Мар?або, эй тозагул?ои чамантироз! Ла?зае ?абл аз ташрифи шумо Пирам Подшо?марди Вал? бо ?узури хеш ин кошона муаттар гардонданду омадани шуморо таъкид карданд. Хайра ма?дам, пештар биёед ва дар болои кат па?л?ям шинед.
Зиёуддини Порс? аввал худро ба духтарон шиносонда, сипас ному насаб, зодго?и ?ар кадомро ало?ида-ало?ида пурсида, дар вара?и тозаи дафтари калоне сабт карду с??бати нотамомро идома бахшид:
– Имр?з, ки дар доруламора шу?ле нест, ба байтуладаб барва?ттар омадам, то барои маш?улияти нахустин фурсат бештар бошад.
Барои та?лил ду байт пешни?од мекунам, ки ?озиракак иншо гардид ва аввалин шунаванда шумоед:
Эй маснади шаръро зи ту фарру ба?о,
В-эй ма?фили илмро зи ту иззу ли?о.
Гар чарх на? ба мансабу ?адр, чаро
Додаст ?ама кас ба ?азои ту ризо?!
Шоир бо ниго?и озмоиш духтаронро нигаристу ду суолро дар як ?умла ?ун?онид:
– Эй тозагул?ои чаманпардоз, лутфан биг?ед, ки ин байт?о кадом навъи шеър аст ва мамд?? кист?
Нигина дид, ки дугона?ояш карахт нишастаанд, о?иста лаби посух во кард:
– Ин рубо? ба Пири Бузургвори Ху?анд Шайх Масли?атдин бахшида шудааст.
– Офарин туро, эй Нигина бинти Абдулсайид, ки тавсифи ?озир?авобии туро ?аблан шунида будам. Акнун навбати Гулноз. Биг?, ки дар бораи Пирам Подшо?марди Вал? ч? медон??
– ?амсоязамини мо мулки а?додии Пирам Подшо?марди Вал?, – о?иста ба гап даромад Гулноз. – Дар мазори шафати Бо?и калони Ун?? ма?бараи Бобохо?аи Авлиё ?астай, ки та?ои ?азрати Бузургворанд. Падарам аз он кас шунидаанд, ки ма?бараи бародарашон дар Я?нобдараи Масчо?. ?ар ду та?о дар тарбияи ?ияни худ бисёр к?шиш кардаанд, чунки ?азрати Бузургвор аз ме?ру навозиши падар барма?ал ма?рум шудаанд…
– Он ч? дар бораи Я?нобдара гуфт?, барои мо нав аст. Аз Пирам пурсида, са?е? мекунем. Эй Фотима, ягон илова дор??
– Дар ма?аллаи мо як шайхи садубистсолаи ?урайш? зиндаг? мекунад, ки донишманд асту со?иби бисёр китоб?ои таърих?. Вай мег?яд, ки ша?араи Шайх Масли?атдин то ?азрати Биб? Фотимаи За?ро – нури чашми пай?амбари гиром? саллало?у ъалай?и оли?и вас-салам мераду писархонди он ?аноб эътироф шудаанд. Аз ин хотир м?йсафед?ои баруманди мо ба Пири бузурги Ху?анд ар? мегузоранд ва тал?ин мекунанд, ки эшон ситораи тобони ?утби ислом ва солики сулуки авлиёулло? мебошанд!
– Аз тарзи гуфторат арабдухт буданат баръало аён аст, эй Фотимаи Ху?анд?, -гуфт бо о?анги та?син Зиёуддини Порс?. – Оре, Пири равшанзамири мо ?утб-ул-а?тоб, яъне суфии ба ?а?расида, олими илми раббон? ва шиновари ба?ри маон?, шоири фасе?баён ва орифи аз вилоят бохабаранд. Шайхи бузургвори мо шук??у ша?омати ша?ри бостонии мо, ?уввати дил ва ра?намои ?ама пиру ?авонанд, бо тахаллус?ои «Нур?» ва «Калом?» шеъру ?азал менависанду дар ма?фил?ои минбаъда бе?тару хубтар шинос мешавед.
Акнун мегузарем ба мавз?и дигар, ки му?аддимаи маш?улият?ои амалии мост. Аз он ну?таи назар, ки ?ар сеятон мисли се кабутар аз се ?ониб ба ша?ри мо боли парвоз кушодаед, лутфан биг?ед, ки дар бораи Ху?анд ч? медонед?
Ин карат аввалин шуда, Гулноз ?авоб гуфт:
– Ху?анд ша?ри хеле ?адимай, Каюмарс пойдевор гузоштаг?. Ша?ри хеле ободу озода ва офтоб?, анору ангуру мева?ои аз асал ширин дорад, лекин ?алла аз Сур?шану Фар?она мебиёранд…
Нигина нисфи сухан?ои Гулнозро айнан такрор карда, ?амаг? се ?умла афзуд:
– Ху?анд ша?ри зебо, аз Канду Исфара калон ва бе?тар асту Тирози ?а?он мег?янд. Одамонаш ме?моннавоз, доно, тавоно. Ху?анд зодго?и Ма?аст?…
– Ман мисли ин духтар?о гапи к?чаг? нею сухани китоб? мег?ям. Зеро дар бораи Ху?анд аз ду рисолаи сайё?они араб чанд ишора хондаам, – гуфт бо ви?ор Фотима. – Ибни Фа?и? дар «Ахбор-ул-булдон» менависад, ки «…ман надидаам ша?реро дар байни ша?р?ои шар?у ?арб тоза ва муна??азтар аз Ху?анд. Ша?ри бой ва хеле зебост, ба таа??уб ва та?айюр меорад бинандаро. Онро ба форс? дилбаранда г?янд…»
Ибни ?авкал дар «Китоб-ул-масолик ва мамолик» менависад, ки «Ху?анд дар тарафи чапи дарёи Чоч во?еъ асту дарозо? аз па?ноияш бештар мебошад… Ша?р ба ?айати Фар?она дохил мешавад, аммо вилояти муста?ил буда, ?ар сол сад ?азор дирами мусайяб? хиро? мегузорад»
Зиёуддини Порс? посухи китобиро бо та?син пазируфт:
– ?авоби Фотима маро муста?сан афтод ва агар шумо низ ба нек? ?абул кунед, ?ар кадоматонро суд дорад. Эй тозагул?ои чамантироз, дониста бошед, ки нодон? нанг асту агар хо?ед, ки аз нанг раста бошед, аз ом?хтану шунидану пурсидан нанг надоред!
Ягона эроди мо ба посухи китоб? ин аст, ки «дарёи Чоч» гуфтан хатост, зеро «оби Чоч» мисли «оби Ху?анд» номи рудест, ки аз байни ша?р гузашта, ба дарёи бузург мерезад. Ин рудро араб?о Сай?ун мег?янду муаррихони юнон? «Яхарте», руми?о «Силис» мегуфтанд, аммо дар «Авасто»-и ?адим «Яксарт», дар «Шо?нома» бошад «Гулзориён» омадааст.
Умуман, оид ба ша?ри бузурги со?или Сай?ун дар сарчашма?ои зиёд сухан бисёр аст. Аз ин хирвор як и?тибос меорам. Сайё? ва ?у?рофидони маш?ури араб Му?аддас? китобе навиштааст бо номи «А?сан-ут-та?осим фи маърифат-ил-а?олим».
Эй Фотима, унвони китобро ба то?ик? гардонда метавон??
– Агар хато накунам, «Та?симоти бе?тарин барои фа?миши и?лим» мешавад.
– Ин китобро хонда??
– Не.
– Дар китобхонаи Байтулху?анда ду нусха ?аст. Якеро бигиру бихон ва ба дугона?оят фа?мон. Махсусан ?умлаи зеринро боди??ат мутолиа намо: «…агар кас хо?ад, ки хушбахт?, нек?а?вол?, серию пур? ва арзониро бинад, бояд аз ин пан? ша?р якеро интихоб кунад: ?айсария, Баина?, Ху?анд, Динавар, Нукон…»
Маънии ?умларо са?е? фа?мидед, эй тозагул?ои чамантироз?
Духтарон бо аломати тасди? сар ?унбонда, хестан? шуданд, то аз пайи р?бучин шаванд. Вале каломи хотимавии муаддиб он?оро ниго? дошт:
– Одоби та?сил та?озо мекунад, ки агар суоле дошта бошед, беистихора бипурсед.
Фотима фил?ол риштаи савол ба даст гирифт:
–Падарам мег?янд, ки Зиёуддини Форс? аз ?айси насаб ба Салмони Форс? – са?обаи ?алил-ул-?адри Пай?амбари гиром? саллало?у алай?и ва оли?и вассалам мепайванданд. Оё ин сухан дуруст аст?
– ?абл аз ту да??о нафар ин суолро матра? кардаанд ва ?ама як ?авоб шунидаанд:
?а?онам Форс? хондасту ?аргиз
Бад-он ?ониб маро кас менахонад.
Са?е? медонам, ки ману падараму падари падарам ва падари падари ? дар ?амин ма?алла чашм ба олами ?аст? кушодаем. Вале агар падари ту ?у??ати дигаре дошта бошад, манзур намояд, то с??батро идома бахшем. Маъ?ул?
– Оре, устод. Боз як саволи дигар – ба Байтулху?анда агар шоирони арабзабон омадан хо?анд, оё и?озат ?аст?
– Дари ин кошона ба р?йи ?ама то?ику турку араб кушода!
– Оё аз дигар ша?ру вилоят?о низ шоирон меоянд?
– Албатта. Мо?е ?абл ду шоири исфаранг? ме?мони мо буданд, ?амша?риёни Нигина.
– Ша?обуддину А?мад?
– Бале. Ин бародаронро мешинос??
– Ша?обуддинро шунидаг?, А?мадро дидаг?…
– Кай?
– Он ва?т сесола будам. Вай дар як маъракаи мо иштирок карда, ба ман чор хат шеър бахшидаг?. Лекин ?аду басту чашму р?яш дар лав?и хотирам бо?? намондаст.

Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/dodohoni-egamzod/nigina-va-mirmalik/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

notes
Примечания

1
Бу?уз – равшан? ва тул?и мо?у офтоб

2
?уръон, сураи 28, ояи 31

3
Шафша – шохи дарахт

4
?уръон, ояи 26, сураи 63

5
кабутари об? – мо?их?рак, ё?у, чайка.

6
ишро? – дурахшидан, баромадани офтоб