Arvadsız kişi
Şəmil Sadiq
Çağdaş ədəbiyyat #26
Çağdaş Azərbaycan nəsrinin nümayəndələrindən biri olan Şəmil Sadiqin “Arvadsız kişi” kitabı hekayələr toplusudur. Kitabda çox maraqlı mövzularla qarşılaşacaq, dünyasını dəyişən, ruhu bədənindən ayrılan və baş verənləri kənardan müşahidə edən bir qadının maraqlı əhvalatından tutmuş (“Mən ölmüşdüm”), vətən yolunda sağlamlığından olmuş bir qazinin əhvalatına (“Qazinin ayağı”) qədər fərqli hadisələrə şahid olacaqsınız. Altmış doqquz yaşında evlənmək istəyən bir qoca ilə (“Arvadsız kişi”), və ingilis dilini bildiyi üçün iş tapan, tapdığı iş isə bir ingilisin itini saxlamaq olan tipik zəmanə adamı ilə də (“İngilis iti”) rastlaşmağınız mümkündür… Kitabda xüsusi bölmədə təqdim edilən “Pıllı əminin sərgüzəştləri” isə sizi təkcə Pıllı əmi kimi maraqlı bir tipajla deyil, həm də onun timsalında Azərbaycanın məşhur bir bölgəsinin kaloritli məişəti və həyat tərzi ilə də tanış edəcək.
ŞƏMİL SADİQ
ARVADSIZ KİŞİ
HEKAYƏLƏR
MƏN ÖLMÜŞDÜM
Səhər yuxudan ayılanda səksən bir yaşlı ərim Əliqulu yastığımın yanında dirsəklənib, sa-kit-sakit ağlayırdı. Qəribəsi bu idi ki, mən onu kənardan görürdüm, amma ağarmış saçlarımı sı-ğallamasını, üzümə düşən göz yaşlarını hiss et-mirdim.
Əvvəl elə bildim ki, yuxu görürəm. Qışqır-dım, səsimi eşitmədim. Yenə qışqırdım, yenə də eyni şey. Təəccüb məni bürümüşdü. Bu nə qəri-bə, nə maraqlı yuxudur?! Həmişə yuxularımı unutduğumdan dua etdim ki, kaş bu yuxunu sə-hər xatırlaya biləydim. Sonra oğlum gözlərini ova-ova gəldi.
Nə olub, ata? dedi.
– Altunsaçımı itirdik, deyə Əliqulu hön-kürdü.
O qədər qocalıb əldən düşmüşdü ki, ağla-mağa heyi də yox idi…
Oğlum da yanımda dizi üstə yerə çökdü. Diqqətlə üzümə baxdı. Sonra əlimi qaldırıb öp-dü. Onun da gözlərindən yaş axırdı....
Əliqulunun göz yaşları payız leysanına, oğ-lumun göz yaşları isə süni yağışa bənzəyirdi. De-mirəm onun ürəyi yanmırdı, ana itirdiyini hiss etmirdi. Amma o, bir gün öləcəyimi gözləyirmiş, sanki. Ölümümün yaxınlaşmağı ilə barışmışdı.
Böyük oğlum idi Qaya. Soyuqqanlı və dö-zümlü olduğunu da yaxşı bilirəm. Amma onun məni itirməsi atasının məni itirməsinə bənzə-mirdi. Sanki o, nəsə qiymətli bir şeyini itirdiyi və bunu bir daha tapa bilməyəcəyi üçün heyifsilə-nirdi. Atası isə, elə bil, gözlərini itirib işıqsız, ayaqlarını itirib hərəkətsiz qalmışdı. Onların mə-ni itirmək hissləri ən az bu qədər bir-birindən fərqlənirdi.
Oğlum yavaş-yavaş ayağa qalxdı. Mən yenə də səssizcə onları kənardan seyr edirdim. Çox maraqlı idi. Həmişə hamı kimi fikirləşirdim ki, bir gün ölsəm, məndən sonra nələr olar, görəsən? Hər şeyin belə olacağını heç təsəvvür eləmirdim.
Qaya bacısına və kiçik qardaşına zəng edib: "Anamızı itirdik, başınız sağ olsun," dedi. Bunu o qədər soyuqqanlılıqla dedi ki…
Bu zaman: "Mən ölməmişəm", deyə yenə də bağırdım. Amma heç kimin vecinə deyildi. Heç kim məni eşitmirdi. Oğlumun mərasimə ha-zırlaşması üçün çölə çıxdığını görüb, tələsik uzandığım yerə yaxınlaşdım. İlk toy gecəsində olduğu kimi, otaqda ərimlə tək idim. Gördüm ki, rəngim ağappaqdı. Əliqulu isə hələ də uşaq kimi ağlayırdı. Gah əlimi tutur, gah üzümdən öpür, gah da başını sinəmə qoyurdu: "Axı mənə de-mişdin ki, səni basdırmasam, ölmərəm. Bəs niyə məni tək qoyub getdin? Qorxmursan ki, yenidən evlənərəm?", deyəndə elə güldüm ki, göz yaş-larım yanağımda rəqs etdi. Çünki gənc yaşları-mızdan aramızda olan zarafata eyham edirdi.
Hərdən zarafat edərək: "Gərək sən ölən kimi bir arvad da alım", deyərdi. Mən də qarşılığın-da: "Səni basdırmasam, ölmərəm", deyərdim. İndi bu qəmgin vaxtında bunu yadına salması məni yaman güldürdü. Kişiyə lap yazığım gəldi. Çünki arzusu gözündə qalmışdı. Səksən bir ya-şında necə evlənə bilərdi ki?!
O bu sözü deyib, yanıma uzandı. Məni möh-kəm-möhkəm qucaqladı. Mən bu qucaqlamanı görsəm də, hiss edə bilmirdim. Əlli altı il idi ki, bir döşəkdə bu cür qucaqlaşıb yatardıq. Onun bu doğma təması mənə həmişə rahatlıq verərdi. Amma indi heç nə hiss etmirdim. Bu vəziyyəti də başa düşə bilmirdim.
Daha bütün bunların yuxu olmadığına inan-mışdım. Amma əgər yuxu deyildisə, o zaman nə idi bu? Bəlkə, elə mən doğrudan da ölmüşdüm, bəlkə, sadəcə bir iksir içib yoxa çıxmışdım?
Onun qara gözlərinə toxundum. Göz yaşla-rını silmək istədim. Amma o heç nə hiss etmədi.
"Mən ölməmişəm", dedim, sonra da onu qucaqladım. Amma nə o, nə də mən bir-birimizə toxuna bilirdik. Acizliyimi görüb bu acını mənə yaşatdığı üçün Allaha qarşı üsyan etdim. Axı ne-cə ola bilərdi, onu görəsən, eşidəsən, amma bu qədər ayrı olduğunu hiss edəsən. Sən demə, əsl ayrılıq bu imiş. Həm də bu, yana-yana ayrılmaq idi.
Mən də qoşuldum can yoldaşıma. Başladıq ağlamağa. O, mənim yoxluğuma, mən də onun varlığına ağlamağa başladım. Hələ ölümü dərk edə bilmirdim. Fəqət ərimin dərdinə şərik ola bil-mədiyim üçün ağlayırdım. Mənim ölümümmü faciə idi, yoxsa onun yalqızlığımı? Bunu bilmir-dim.
Sonra çarəsiz qalıb pəncərənin qırağında oturdum və başladım gedişatı izləməyə. Səhər saatları olduğundan camaat bir az gec gəldi. Qı-zım içəri girən kimi əl atdı saçlarına. Özünü elə döyürdü ki, baxmağa tab gətirə bilmədim. Göz-lərimi yumdum. Birdən onun yanğılı səslə ağısı-nı eşitdim.
Ay anaaa, Allah məni öldürsün… Axı mən doyunca sənə qulluq edə bilmədim.... Dedin "ayaqlarım ağrıyır", qulaqardına vurub ovma-dım, qurban olum sənə, anaaaaa. O ağrıyan ayaqlarına qurban olummmm. Cannnn, anaaa, cannn. Bir düz-əməlli yemək də bişirə bilmədim. İt kimi qışqırırdım üstünə… Allah məni öldür-sün, anaaa, qədrini bilmədim. Gəlinlərdən şika-yətlənirdin ki, dişlərim yox, ağzım ağrıyır, amma onlar mənə görə yemək bişirmirlər. Mən eşşək də bunu başa düşmədim.
Sonra qonşular gəldi. Tez-tələsik molla ça-ğırmaq istədilər. Güllü bacı dedi ki, qadınlar üçün molla Xeyrənsəni çağıraq; yaxındadır, həm də savadlı qadındır.
Bu tərəfdən də məclisi əlinə almış qapı qon-şum Bikə dedi: “Ay qız, onu neynirsən? Nə olsun ki, savadı var? Bir köpüklük ağlatmağı bacarmır. Gülçöhrəni çağıracam. Onun həm yaxşı yanğılı səsi var, həm də ürəkdən ağlayır. Adamın dərd-ləri yadına düşür. Arvadın yasında gərək ürək dolusu ağlayaq”.
Beləcə, qərara gəldilər ki, Gülçöhrəni çağır-sınlar.
Sonra da məni ədəb-ərkanla aparıb dəfn elə-dilər.
Əvvəl kənardan baxırdım. Gördüm ki, məni qoydular qəbrə. Fikirləşdim ki, yəqin çöldəyəm, onlar cismimi qəbrə qoyurlar. Toy günüm yadı-ma düşdü. Onda da iyirmi beş il yaşadığım evi, yurdu başqa bir yerə dəyişmişdim. O zaman ru-hum cismimdən öncə sevgilimin yanına getmiş-di. Sonra cismimi bəzəyib-düzəyib ər evinə gətir-mişdilər. İndi də cismimi yeni yurduna aparırdı-lar, amma ruhum qalmışdı ərimin yanında. Fərq onda idi ki, gəlin gələndə mənə yol göstərən, ne-cə davranacağımı öyrədənlər var idi, amma indi heç kim mənə heç nə öyrətmirdi. Heç adam da yox idi yanımda. Sanki boşluqda idim.
Bura hara idi, görəsən? Cənnətmi, cəhən-nəmmi? Deyəsən, nə cənnət vardı, nə də cəhən-nəm. Boşluqda idim. Bəlkə də, keçiddəydim, o dünya ilə bu dünyanın arasında.
Qəbri qazdılar, oğlanlarım məni qəbrə endi-rəndə kəfənimi külək tərpətdi. Molla tez üzünü gələnlərə tutub dedi: "Ay camaat, üzünüzü o tə-rəfə tutun, mərhuməyə naməhrəmsiniz."
Allah səni vurmuşdu, bura gələnlər nə hayda, sən nə hayda?! Kül başına! deyib, qə-birdə yerimi rahatladım. Qorxdum ki, sonra qa-laram ortalıqda, onsuz da bu dünyada məni heç kim görmür, eşitmir. Mən də pis ruhlar kimi qa-laram sərgərdan.
Necə ki məni tələm-tələsik qüsullayıb dəfnə gətirmişdilər, eləcə də torpaqlamağa başladılar. Torpağı elə tələsik tökürdülər ki, sanki durub qa-çacaqdım. Ərim isə köhnə qəbirlərdən birinin ya-nında yerə çöməlib fikirli-fikirli siqaretini sümü-rürdü. Camaat köməkləşib "əldən qalan əlli il qa-lar" prinsipinə uyğun mənim üstümdə olan sal daşların üstünə torpaq tökdülər. Həm baş, həm də ayaq daşlarımı qoyub uzaqlaşdılar.
“Oğlanlarım el qınağından çəkinib qəbrimin üstündən uzaqlaşmaq istəmirdi”, – desəm, qurd-lu analara bənzərəm, amma inanın, kimlərinsə gəlib onların qoluna girməklərini gözləyirdilər sanki.
Beləcə, onlar da getdilər. Üstümə o qədər torpaq tökmələrinə baxmayaraq, mən yenə onları görür və eşidirdim. Bir az uzandım qəbrimin içində.
Nə baş verəcəyini çox gözlədim. Amma nə gələn oldu, nə də gedən. Xeyli ötən günlərimi fi-kirləşdim. Keçmiş xoş və naxoş günlərimi gözlə-rim önündə canlandırdım, evlənməyimi, uşaqla-rımın doğulmasını, onların evlənməsini, nəvələ-rimi… Hamısını düşündüm. Nə cəhənnəm mə-ləkləri, nə də cənnət mələklərindən bir xəbər var idi. Yaman darıxdım. Sən demə, ölmək belə şey imiş.
Məkansız bir varlıq, zamansız bir varlıq ol-maq nə pis şey imiş, ayAllah! Hər yerə gedə bil-səm də, heç bir yer mənim üçün doğma deyildi. Kimsəsiz və sahibsiz idim. Dözüb-dayana bilmə-dim qəbrimdə. Axı mənim üçün heç bir maneə yox idi. Qəbrimin üstünə çıxdım. Qəbiristanlıqda it ulayırdı. Günün günorta çağı burda təkcə Qır-mızı Əlinin oğlu molla Vəli var idi. “Molla” de-yəndə ki, bir vaxtlar çıxartmadığı hoqqa, sataş-madığı qız qalmayan bu bədbəxt bəndə sonradan tövbə etdiyi üçün keçmişdi mollalığa. Beləcə, qə-biristanlıqda gəzişir, “Yasin” oxuyub çörəkpulu qazanırdı.
Babalı deyənlərin boynuna, amma o gün tən-dirdə qonşular söhbət edirdilər ki, gecələr yenə əvvəlki kimi gizlincə bir “çubuş” aşırırmış. İndi də pirin qabağında oturub müdrik adamlar kimi təsbeh çevirirdi.
Bir az onu seyr etdim. Sonra heç kimin ol-madığını gördükdə evimizə tərəf üz tutdum. Hə-yətimizdə bir vur-çatlasın idi ki, gəl görəsən. Ocaq yandıran kim, heyvanı doğrayan kim, sa-movarı qaynadan kim. Məhəlləmizdəki bütün cavanlar ölü sahibinə kömək üçün yığışmışdılar. Maşallah, heç nədən korluq yox idi. Hər şey qay-dasında gedirdi. Bir anlıq yenə toyum yadıma düşdü. Onda da belə idi. Amma toydakından fərqli olaraq, indi bircə video çəkiliş çatmırdı.
Hamı yenə gülüşür, zarafatlaşır, heç nə ol-mamış kimi öz vəzifələrini yerinə yetirirdi. Ölən-lə ölməyəcəkdilər ki…
Çadırın qapısında oturan Əliqulu isə öz ha-yında idi. Gələnə, gedənə başı ilə: "Sağ olun, ölənlərinizə rəhmət," deyib borcunu yerinə ye-tirirdi. Qızım da sakitləşmişdi bir az. Sanki ağla-maqdan matı-mutu qurumuş, pərişan halda məc-lisə baxırdı.
Kəndin bütün qadınları gəlmişdilər. Gül-çöhrə də, maşallah, elə yanğılı səslə qiyyə çəkib ağlayırdı ki, gəl görəsən. Ömründə bir dəfə də salam-kəlamımız olmayan, amma el adətinə görə yas yerinə gələnlər də elə ağlayırdılar ki, sanki nər igid itirmişdilər. Əlim ağzımda qalmışdı. Bir zamanlar mənim də məclislərdə bu cür hərəkət etdiyim yadıma düşdü.
İlahi, insan nə qədər bədbəxt olur?! Nə qədər ikiüzlü olur?! Qızım Gülçöhrənin səsinə evin o biri başından səs verən qudam Zeynəb məni lap təəccübləndirdi.
Ay Səkinə, vayyyy. Qız, ciyərim yandı. Sən bir gün görmədin ki, qızzzzz. Müharibə illərində yetimçiliklə qapılarda qaldın, quru çörək yemək-dən ovurdların qabar olmuş Səkinəm vayyy. Bəs niyə tez getdin, sənin görəcək günlərin bundan sonra idi axı, bacı..... deyib elə qiyyə çəkirdi ki, elə bildim, indicə özündən gedəcək.
Bu, ikiüzlülüyün lap zirvəsi idi. Bir-birimiz-dən zəndeyi-zəhləmiz gedirdi. Oğlum mənim sö-zümə baxmayıb onun qızını almışdı. Çünki se-virdi. O da bilirdi ki, mən onun qızını almaq istə-mirəm. Oğlumla qızının sevgisinə söykənib özü-nü göylə aparırdı.
Səsimi eşitsəydi, deyərdim:
Tfuuuuu sənin üzünə, baaa. Ay qız, mənim üçün belə ürəyin yanırdısa, qızını gündə niyə doldurub oğlumun üstünə salırdın?
Nə isə… Sonra hamısı sakitləşdi və başladılar söhbətə. Çadraya bükülmüş bu arvadların müza-kirə etmədiyi mövzu qalmadı. Hamının qarşısın-da durub onların bir-birilə etdiyi söhbətə öz yas mərasimində qulaq asmaq adama elə maraqlı gə-lirki…
Deməli, Güllünün Məhəmmədin arvadını gecələr qonşunun oğlu ilə pəyədə gizlin görüş-mələrini görməsindən, Əhlimanın oğlunun Mos-kvada bıçaqlanmasından, bazarda vəziyyətin yaxşı olmadığından, Ərdoğanın gözünün türk-ləri götürməməsindən, Putinin Qarabağı neçə milyonasa Azərbaycana satmasından, Obamanın müsəlmanlığından ermənilərin bizimlə yenidən birləşmək arzularına qədər həm məişət, həm də ictimai müzakirələri dinləyirdim.
Sonra kişilərin çadırına getdim. Oğlumla ba-cım oğlunun söhbətindən bildim ki, məclisimi aparan Molla Zülfüqar təcili harasa gedib. Get-məyinin də səbəbi böyük vəzifədə işləyən Cavi-din anasının can üstə olmasıdır. Zəng ediblər, o da oğlumdan üzr istəyib ki, bağışla, hələlik sizin məclisi məclisdəkilərdən biri aparsın. Mənlik bir iş yoxdur. Gedim onu da tez dəfn edim, gəlim. Sonra başqasını çağırarlar, biabır olarıq.
Buna görə də qardaşımın kürəkəni Məm-mədqulu hirslənib: “Bəs mən sizə deyəndə ki, bu gözü ilə görən qurumsağı çağırmayın, sözümə qulaq asmadınız. O, nazir müavininin anasını qoyub, gəlib usta Şakirin anasının yasını apara-caq? İndi gedin özünüzə molla tapın”.
Hamı dəyib bir-birinə; mollasız məclis olar? Tez-tələsik gediblər bayaq mənim qəbiristanlıq-da qoyub gəldiyim molla Vəlini gətiriblər. O da oturub yuxarı başda, məclisi idarə edə bilmir. İki dəqiqədən bir qışqırır ki, “Allahınız olsun, dini-niz olsun! Bə siz niyə belə edirsiniz! Fatihə!”
Bir az sakitlik yaranır, sonra yenidən ara qa-rışır, hərə öz dərdini, məsələsini yanındakı ilə bölüşür. Bir az keçməmiş Molla Vəli yenə qışqı-rır: “Yekə kişisiz əəə, Fatihə!”
Bunun da səbəbi o idi ki, bizim rayonun baş-çısının qərarına görə yas mərasimlərində molla-lar yalnız "Quran" oxuya bilər, başqa heç bir baş-qa söhbət edə bilməzlər. Çünki bəzi mollalar söh-bətlərində ya gic-gic danışıb aləmi vururlar bir-birinə, ya da müxtəlif təriqətlərin təbliğatını apa-rırlar. Xüsusilə də iranmeyilli mollalar təhlükəli idi. Bu bədbəxt mollalar da, “Quran”da “Yasin”, “Həşr” və “Fatihə”dən başqa nə bilirdilər ki?! Ona görə də danışmağa bir şey tapa bilmirdilər. Camaat da nə olsun ki, yasa gəlib? Ya nəsə da-nışmalı, ya da eşitməlidirlər axı.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=68657474) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.