Pi`nin həyatı
Yann Martel
Yann Martel, 1963-cü ildə İspaniyanın Salamanka şəhərində kanadalı diplomat ailəsində dünyaya gəlib. Valideynləri ilə birlikdə Avropanı, Mərkəzi və Şimali Amerikanı dolaşıb, Alyaskada, Kosta-Rikada yaşayıb. Yaşa dolduqdan sonra Türkiyəyə və Hindistana səyahət edib. Kanadanın Trent Universitetində fəlsəfə öyrənib, yoqa ilə məşğul olub. Y.Martelin ikinci romanı olan “Pinin həyatı” yazıçıya böyük uğur qazandırıb, bu əsərə görə 2002-ci ildə Booker mükafatına layiq görülüb. Əsərdə 15 yaşlı yeniyetmə Pinin başına gələn inanılmaz hadisələr, onun Sakit Okeanda kiçik bir qayıqda amansız təbiətə və onunla birlikdə sağ qalmış vəhşi pələngə qarşı müqaviməti, yaşamaq uğrunda mübarizəsi öz əksini tapıb. Roman əsasında çəkilmiş eyni adlı film keçən ilin sentyabr ayının 28-də Nyu-York kinofestivalında nümayiş etdirilib, bu kitab çapa hazırlandığı günlərdə 11 nominasiya üzrə Oskar mükafatına təqdim olunub. Hal-hazırda Yann Martel Kanadanın Saskaut şəhərində yaşayır.
Yann Martel
Pi`nin həyatı
À mes parents et à mon frère –
Valideynlərimə və qardaşlarıma
MÜƏLLİFİN ÖN SÖZÜ
Bu kitab ac qaldığım zamanlarda yaranıb. İndi izah edərəm. 1996-cı ildə Kanadada mənim ikinci romanım işıq üzü gördü. Kitab çox da uğurlu alınmadı. Tənqidçilər onu ya soyuq qarşıladılar, ya da elə təriflədilər ki, tərifləməsələr ondan yaxşıydı. Beləliklə əsərim oxucuların diqqətindən yayındı. Nə qədər dəridən-qabıqdan çıxdım, özümü gah təlxək, gah hava gimnastı halına saldım, xeyri olmadı, oxucular onu görməzdən gəldilər. Bir sözlə tam məğlubiyyətə düçar oldum. Başqa kitablar mağazanın rəflərində sıra ilə düzülüb, oyundan əvvəlki beysbolçuları, futbolçuları xatırladarkən, mənim kitabım heç kimin komandaya götürmək istəmədiyi uğursuz oyunçular kimi bir küncdə qalmışdı. Beləliklə kitab yoxluğa doğru addımlamağa başladı. Səssiz və tez.
Buna elə də yanmadım. Artıq başqa mövzu, 1939-cu ilin Portuqaliyası haqqında yazmağa başlayırdım. Məndə çatışmayan yeganə şey isə rahatlıq idi. Əvəzində hardansa əlimə pullar gəlirdi.
Beləliklə mən Bombeyə uçdum. Amma bu Hindistana getmək, heç olmasa qısa müddətlik orda yaşamaq, sakitləşmək elə də pis fikir deyildi, hətta boş ciblə də orada yaşamaq, ürəyin necə istəyir vaxt keçirmək mümkündür. Həm də ki, 1939-cu ilin Portuqaliyası haqqında olan roman elə həmin dövr Portuqaliyası ilə əlaqədar olmaya da bilərdi.
Hindistanda əvvəllər də olmuşam, şimal bölgələrində beş ay yaşamışam. İlk dəfə Hindistanda olanda tamamilə hazırlıqsız getmişdim.Əslində tək hazırlığım Hindistanı ovcunun içi kimi tanıyan bir dostumla söhbətim olmuşdum. O demişdi ki, “Hindistanda çox gülməli bir ingiliscə ləhcəsində danışırlar, “atmaq” kimi kəlmələrdən xoşları gəlir”. Mindiyim təyyarə Dehliyə enərkən, dostumun sözlərini xatırladım, yəni “atmaq” sözünü. Bu Hindistanın, rəngli, gurultulu, çılğın dünyasına yeganə hazırlığım idi. Bu sözü fürsət olduqca istifadə etdim və çox da köməyimə gəldi. Dəmir yolu stansiyasında bir məmura -“Biletin belə baha olduğunu bilməzdəm, mənə atmırsınız ki?” – dedim. O da gülümsəyib: “Xeyr cənab! Bizdə atmaq olmur, Sizə ən doğru qiyməti deyirəm” – dedi.
Bu dəfə, Hindistana ikinci gedişimdə məni nələrin gözlədiyini və nə istədiyimi yaxşı bilirdim. Bir dağ evinə gedib romanımı yazacaqdım.Özümü bir kənd evinin artırmasında, bir stolun arxasında, havaya qalxan çay buxarının və ətrafa dağılmış vərəqlərin arasında təsəvvür edirdim. Şehli yaşıl təpələr ayaqlarımın altına səriləcək, şıltaq meymunların çığırtıları qulaqlarıma dolacaqdı. Hava soyuyan zamanlarda, səhər və axşamın ayazında əynimdə yüngül bir gödəkcə, gün boyunca isə qısa qollu paltarlar geyəcəkdim. Beləliklə qələmim əlimdə oturub Portuqaliya ilə bağlı fantaziyalarımı həqiqət şəklində ortaya çıxaracaqdım. Əsər yazmağın məqsədi də bu deyilmi, öz həqiqətini yaratmaq? Gerçəkliyi təqdim etmək üçün çalışmaq? Portuqaliyaya getməyə nə gərək vardı ki?
Qaldığım mehmanxananı işlədən xanım, ingilisləri qovmaq üçün apardıqları mübarizədən danışacaqdı. Sabahısı günə nələr bişirəcəyi ilə bağlı ona istəklərimi bildirəcəkdim. Gündəlik yazı işimi bitirdikdən sonra çay əkilmiş dərə-təpəli ərazilərdə gəzintiyə çıxacaqdım.
Təəssüf ki, birdən-birə roman öskürməyə başladı, titrədi və öldü. Bu hadisə Bombeyin yaxınlığında meymunların az yaşadığı və heç çay tarlası olmayan Materan adlı bir yerdə baş verdi. Bu adətən yazıçılığa həssas yanaşanların başlarına gələn bir fəlakətdir. Təsəvvür edin ki, sizin mövzunuz yaxşıdır, cümlələrimiz də həmçinin. Qəhramanlarımız elə gerçəkdirlər ki, şəxsiyyət vəsiqəsinə ehtiyac duyurlar. Onlar üçün bütün detalları ilə planlaşdırdığınız mövzu sadə və diqqət çəkicidir. Təhkiyə daha da inandırıcı olsun deyə araşdırmalar aparılmış, tarixi, ictimai, iqlimlə, yemək hazırlamaqla bağlı faktlar gətirilmiş, dialoqlar axıcı qurulmuş, əsərin həyəcanı yerindədir. Təfərrüatlar, ziddiyyətlər, düyün nöqtələri hamısı yerli yerindədir. Həqiqətən də bu həyat hekayətinin qüsursuz olmaqdan başqa bir şansı yoxdur. Amma hamısını bir yerə toplayanda böyük bir heçlik alınır. Vəd edilən aydın və parlaq sözlərin əvəzində, elə an gəlir ki, beyninizin bir tərəfində daim pıçıldayan bir səs sizə çılpaq və qorxunc bir həqiqətdən danışır: heç nəyin xeyri yoxdur, çox yerli-yataqlı bəhs etsən də, tarix və yeməkləri əlavə etsən də yenə də xeyri yoxdur. Əsərin duyğusal baxımdan ölüdür, bütün problem buradadır. Bunu kəşf etmək insanı məhv edir, inanın mənə. İnsan əzab dolu bir boşluğa, bir aclığa sürüklənir.
Uğursuz romanımın qaralamasını Materandan poçtla yolladım.Onu Sibirdə olan xəyali bir ünvana, geri qaytarılmaq üçün isə Bolivyadakı başqa bir xəyali ünvana göndərdim. Poçt işçisi zərfi möhürləyib çeşidləmə qutusuna atdıqdan sonra, üzümü turşudub oturdum, tamam həvəsdən düşdüm. “Bundan belə nə yazacam, Tosltoymu olacam? Bundan sonrakı həyatın içində nə kimi parlaq düşüncə var?” – deyə özümdən soruşdum.
Hələ bir az da pulum qalmışdı və özümü narahat hiss edirdim. Ayağa qalxıb Hindistanın cənubunu kəşf etmək üçün poçtdan çıxdım.
Peşəmi soruşanlara “həkiməm” demək istərdim, çünki həkimlər gündəlik sehr və möcüzə törədənlər kimi tanınır. Amma bu bəxt ki, məndə var, tezliklə bir avtobus qəzasına düşüb, bütün baxışların mənə dikildiyini görüb, onlara “mən hüquq elmləri doktoruyam” deyərək vəziyyətdən çıxmalı olacağam. Bunun ardınca onlar başlarına gələn bu bədbəxt hadisəyə görə məndən hökümətə qarşı iddia qaldırmağımı istəyəcəklərinə əminəm və mən bu halda “fəlsəfə elmləri doktoruyam” deyib vəziyyətdən çıxmalı olacağam. Bu dəfə də ah-nalə içərisində, qanlı bir faciənin içinə düşmüş insanlar mənə üz tutanda Kyerkeqorla elə də çox maraqlanmadığımı etiraf etmək məcburiyyətində qalacağam. Beləliklə səmimiliklə, alçaldıcı həqiqətə sadiq qaldım.
Yol boyu, tez-tez insanlardan bu cümlələri eşidirdim: “Yazıçımı? Doğrudanmı? Sizə gərəkli olacaq bir hekayəm var,” cavabını alırdım. Əksər hekayətlər lətifəyə oxşayırdı, qısaca danışılan, qısa ömürlü hekayələr idi.
Beləliklə mən Mədrəsin cənubundakı muxtar vilayət olan Tamil Nadu (başqa adı Tamiland olan bu ərazi Hindistanın cənubunda bir şatatdır – tərc.) sahillərində yerləşən Podşineriyə gəlib çıxdım. Buranı əhalinin sayı və ərazisinə görə Hindistandan uzaqdakı bir yerlə müqayisə etsək, Kanadanın içərilərində böyük bir torpaq parçası olan Şahzadə Edvard adası ilə müqayisə etmək olar, amma tarix onu gözdən salmışdı. Çünki bir zamanlar Podşineri istismarçı fransızların yaratdığı Fransız Hindistanının paytaxtı idi. Vaxtilə fransızlar ingilislərlə rəqabətə girmək istəyiblər amma edə bildikləri tək şey, bir neçə liman şəhərini ələ keçirmək olub. Təqribən üç yüz il boyunca bu şəhərlərə bağlı qalıblar. 1954-cü ildə fransızlar bir-birindən gözəl ağ rəngli binaları, bir-biriylə kəsişən geniş küçələri, rue de la Marine və Saint-Louis kimi küçə adları və polislərin geyindiyi papaqları ilə birlikdə Podşinerini tərk etməli olublar.
Bir dəfə Neru küçəsindəki “Hind Qəhvəxansı”nda oturmuşdum. Qəhvəxana yaşıl divarları və hündür tavanı olan bir otaq idi. İsti və nəmli havanı hərəkətə gətirmək üçün yuxarıya pərlər asılmışdı. Zal bir-birləri ilə paralel qoyulmuş dördbucaqlı masalar və onları tamamlayan dörd stulla ağzına kimi dolu idi. Harda boş yer tapsan oturub başqaları ilə eyni stolu bölüşürsən. Qəhvə ləzzətliydi və onun yanında fransız şirniyyatları da verirdilər. Söhbət mövzusu tapmaq çox asan idi. Hətta, ağappaq saçları olan, çevik, müdrik baxışlı bir qoca mənimlə danışmağa çoxdan başlamışdı artıq. Ona Kanadanın necə soyuq olduğundan, fransızcanın əslində ölkənin bir neçə bölgəsində istifadə edildiyindən və Hindistanı sevdiyimdən, və s. danışdım. Bu, dostcanlı, hər şeyə maraq göstərən hindlilərlə belində çantası ilə gəzən əcnəbi arasında keçən tipik söhbətlərdən oldu. O, gördüyüm işlərlə bağlı danışdıqlarımı gözlərini geniş açaraq və başını aşağı sallayaraq dinlədi. Artıq getmək vaxtıydı. Əlimi qaldırıb hesabı istəmək üçün ofisianta işarə etdim.
Elə o məqamda qoca dilləndi:
-Sizi tanrıya inandıracaq bir əhvalat danışa bilərəm.
Əlim eləcə havada asılı qaldı. Lakin, içimdə şübhələr oyandı. Bəlkə qarşımdakı bir İyeqova Şahidi idi?
-Əhvalatınız bundan iki min il əvvəl, Roma İmperyasının ucqar bir yerindəmi baş verib? – deyə soruşdum.
-Xeyr.
Bəlkə bu qoca, müsəlmanlığı yayan imamlardan biri idi?
-On yeddinci əsr Ərəbistanındamı baş verir hadisələr? – soruşdum
-Yox əşşi. Bundan bir neçə il əvvəl burda, Pondişeridə başlayıb və xoşbəxt sonluqla sizin gəldiyiniz ölkədə başa çatır.
-Bununla da mən tanrıya inanacağam eləmi?
-Bəli.
-Bu çox iddialı söhbətdir.
-Elə də iddialı deyil.
Ofisiant gəldi. Bir anlıq tərəddüd etdim, amma sonra iki qəhvə sifariş verdm. Bayaqdan söhbət etdiyimiz adamla tanış olduq. Adı, Fransis Adirubasami idi.
-Lütfən əhvalatınızı danışın, – dedim.
-Onda diqqətlə məni dinləməlisən.
-Dinləyəcəyəm, – deyib qələmlə qeyd dəftərçəmi çıxartdım.
-De görüm, burdakı botanika bağına gedibsən? – deyə soruşdum.
-Dünən getmişəm.
-Bəs uşaqlar üçün olan qatarın xəttlərinə fikir verdin?
-Bəli, fikir verdim.
-Hələ də bazar günləri ordan uşaqları əyləndirmək üçün qatar keçir. Amma vaxt var idi hər gün yarım saatdan bir keçirdi. Stansiyaların adlarını qeyd etdinmi.
-Birinin adı “Rozvil” idi, gül bağının düz yanında idi.
-Düzdür bəs o birisi?
-Yadımda deyil.
-İndi onun adını göstərən lövhə sökülüb. Bir zamanlar digər stansiyanın adı “Zoopark” idi. Uşaq qatarının iki stansiyası var idi. “Rozvil” və “Zoopark”. Bir vaxtlar Pondişeri botanika bağının içində bir zoopark var idi.
Qoca əhvalatını danışmağa davam etdi, mənsə qeydlərimi apardım.
-Onunla danışmalısınız, – o əhvalatının baş qəhramanı haqqında dedi. – Onu lap yaxşı tanıyırdım. İndi artıq o böyüyüb. Onun ağzını arayın, bəlkə o daha yaxşı xatırlayır.
Daha sonra, Torontoda onun qəhrəmanını telefon kitabçaların-dan doqquz sütun boyu ard-arda düzülmüş Patel soyadlarına görə axtardım və tapdım. Telefon nömrəsinə zəng edəndə ürəyim sürətlə döyünməyə başladı. Cavab verən səsin, aydın amma Hindlilərə xas vurğularını, açıq havaya yayılmış tüstü kimi dərhal tutdum. “Hə, bu lap çoxdan baş verib” – dedi. Amma yenə də görüşməyə razılıq verdi. Biz bir neçə dəfə görüşdük. Mənə həmin hadisələr vaxtı tutduğu gündəliyini göstərdi. Qısa müddətlik də olsa onu tanıtdırıb məhşurlaşdırmış, saralmış qəzet səhifələrini göstərdi. Başına gələnləri danışdı. O danışarkən, mən qeydlərimi götürdüm. Təqribən bir il sonra, böyük çətinliklərdən sonra Yaponya Nəqliyyat Nazirliyindən bir kaset və arxiv sənədləri aldım. Bu kasetə qulaq asdıqca haqqında bəhs olunan əhvalatın məni Tanrıya inandıracağı iddiası ilə bağlı cənab Adirubasamiyə inanmağa qərar verdim.
Düşündüm ki, cənab Patelin başına gələn bu əhvalatı, birinci şəxsin adı ilə təqdim etmək daha təbii olacaq, öz səsi və gözlərilə baxaraq. Digər tərəfdən yol verilə biləcək bütün səhvlər mənim üzərimdədir.
Təşəkkür etmək istədiyim bir neçə adam var. Əlbəttə ən çox cənab Patelə minnətdaram. Ona olan minnətdarlığım, Sakit Okean qədər sonsuzdur və ümid edirəm, həyat hekayətini danışmağım onu məyus etməz. Belə bir əhvalatın varlığından məni xəbərdar edən cənab Adiubasamiyə də təşəkkür borcluyam. Həmin əhvalatı tamam qələmə almağa kömək göstərən üç nümunəvi, peşakar məmura da minnətdaram: Ottavadakı Yaponya Səfirliyində çalışan cənab Kazuhiko Odaya, Oika dənizçilik şirkətindən cənab Hiroşi Vatanabeyə və xüsusi olaraq hal-hazırda pensiyaya çıxmış Yaponya Nəqliyyat Nazirliyindən, cənab Tomohiro Okamotoya təşəkkürlərimi bildirirəm. Həmçinin məndə yaşayıb-yaratmağa həvəs yaradan cənab Moasir Sklyara da təşəkkürlərimi bildirirəm. Son olaraq mükəmməl təşkilat olan Kanada İncəsənət Şurasına ən dərin minnətdalığımı bildirirəm, onların ianələri olmasaydı, yəqin ki, “Portuqaliya 1939-cu il”-lə heç bir bağlılığı olmayan romanımı bir yerə toplayıb, çap etdirə bilməyəcəkdim. Əgər biz vətəndaşlar sənətkarlarımızı dəstəkləməsək, təsəvvür gücümüzü, kobud gerçəkliyin ayaqları altında qurban vermiş olarıq və ən sonunda heç nəyə inanmamağa, dəyərsiz yuxular görməyə, kabus dolu ümidlərlə yaşamağa başlayardıq.
BİRİNCİ HİSSƏ
Toronto və Pondişeri
Bölüm 1
Mən sıxılırdım, sanki içimi pişik cırmaqlayırdı. Amma universitet məşğələləri və müntəzəm, ciddi dini fəaliyyət məni tədricən həyata qaytardı. Dini görüşlərimə sadiq qalmağım, bəzilərinə qəribə görünürdü. Orta məktəbin son ilini də başa vurub, Toronto universitetinin iki fakültəsinə birdən daxil oldum. Birincisi ilahiyyat, ikincisi isə zoologiya idi. İlahiyyat fakültəsində təhsilimin dördüncü ilində kurs işim Segeddən olan, XVI əsrin görkəmli kabbalisti İsaak Lurinin kosmoqonik nəzəriyyəsindən bəhs edirdi. Zoologiyadan kurs işim isə üçbarmaqlı ərincəkdə qalxanvarı vəzinin funksional analizinə həsr edilmişdi. Mən ərincəyi ona görə seçmişdim ki, onun sakit, sülhsevər, öz dünyasıyla barışıq xarakteri mənim narahat daxili dünyam üçün əsl dərman kimi gəlirdi.
Ərincəklər iki barmaqlı və üç barmaqlı olur, lakin bunu ancaq onların ön pəncələri üçün demək olar, arxa pəncədə bütün ərincəklərin üç caynaqlı barmağı olur. Yayda bir dəfə bəxtim əməlli başlı gətridi, mən Brazilyada axtarış yerində bir üç barmaqlı ərincəyi öyrənirdim. Bu heyvanlar nadir maraqlı növlərdəndir. Onların bircə vazkeçilməz vərdişləri var o da tənbəllikdir. Onlar gün ərzində orta hesabla iyirmi saata qədər yatıb istirahət edirlər. Bizim qrupumuz beş vəhşi üçbarmaqlı ərincəyin yuxu xüsusiyyətlərini öyrənirdi: yenicə axşam düşəndə onlar yatmağa hazırlaşarkən, onların başına içi su ilə dolu alqırmızı rəngdə plastik qab qoyduq. Növbəti gün səhər açılandan xeyli sonra qabın qoyduğumuz yerdəcə içindəki su ilə birlikdə qaldığını gördük, su ətrafa tökülməmiş, əksinə suyun içinə çoxlu həşəratlar düşmüşdü. Ərincəklər ancaq gün doğanda əsnəyirlər, lakin bu əsnəmək sözü özlüyündə çox-çox şişirdilib. Onlar hərəkət etmək istəyəndə budaqlarla başı aşağı saatda 400 metr sürətlə sürünürlər. Ancaq yerdə bir ağacdan o birinə sürünən saatda ən çoxu 250 metr sürətlə irəliləyə bilirlər, bu isə ancaq onların diqqətini nəsə cəlb etdikdə baş verir, adi halda isə onlar saatda 4-5 metrdən artıq sürünmürlər.
Üçbarmaqlı ərincəyin ətraf mühütlə bağlı təsəvvürü olduqca qıtdır. İkidən ona qədər olan hissiyyat şkalasında Bibinin (Uilyam Bibi amerikan təbiət tədqiqatçısı 1872-1962) 1926- cı il araşdırmasına görə ərincəyin dadbilməsi, toxunuş hissi, görməsi və duyması “iki”ylə, yəni hissiyyatsızlıq dərəcəsi ilə qiymətləndirilir, onun iyibilməsi isə “üç”dür. Elə olur ki, meşədə yatmış ərincəklə qarşılaşırsan və ona toxunub oyadırsan, lakin o oyanıb ətrafa boylanır, sənə heç fikir də vermir. Heç ərincəyin həyatının mənası da məlum deyil, axı onun üçün hər şey kino kimi bulanıq, qeyri-müəyyəndir. Eşitməyə gəldikdə isə ərincək elə də kar deyil, sadəcə ətrafdakı səslər onu çox da maraqlandırmır. Bibi də bu haqda yazır ki, əgər yatmış ya da yeməklə məşğul olan ərincəyin qulağının dibində tüfəngdən atəş açsan o heç gözünü də qırpmayacaq. İyi bilməsinə gəldikdə isə bunu heç qiymətləndirməyə dəyməz. Lakin, ərincəklərin çürüntü qoxusunu bildiyi və üzünü yana tutduğu deyilsə də, Bullok 1968-ci ildə apardığı araşdırmasında deyir ki, ərincəklər “tez-tez” çürüyüb aşınmış ağaca dırmaşarkən ordan yerə yıxılırlar.
Sual olunur? Bütün bunlara baxmayaraq onlar həyatda qalmağı necə bacarırlar?
Məhz öz ləngliyi ilə. Yuxulu olmaqları, hər şeyə laqeydlikləri və ağaclarda yaşamaqları onları hər cür bəladan, yaquarın kəskin gözündən və iybilməsindən, vəhşi pişikdən, qartaladan, anakondadan qoruyur. Bundan əlavə ərincəyin kürkü üzərində mamırlar yetişir, quraqlıq vaxtı onlar quruyurlar, yağış mövsümündə isə yenidən canlanıb, göyərirlər. Bu heyvanı yarpaqlar və budaqlar arasında görünməz edir, daha doğrusu qarışqa yuvasına ya da quş yuvasına bənzədir, bəzənsə elə bilirsən sadəcə bir ağac parçasıdır.
Üçbarmaqlı ərincəklər sakit və sülhsevər şəraitdə, özlərini biləndən bəri yarpaqların arasında yaşayırlar, bütün bunlara əsasən onların ətraf mühütlə harmoniyada olduqlarını demək olar. 1966-cı ildə Terler yazırdı “Onların dodaqlarında dəyişilməz, xoşməramlı bir gülümsəmə olur”. Mən özüm də ərincəyin gülümsəməsini öz gözlərimlə görmüşəm. Heyvanlara insan xarakterlərini köçürmək mənə xoş olmasa da Braziliyada olarkən tez-tez istirahət edən ərincəyin tərsinə çevrilmiş asanalarda yoqa və meditasiya ilə məşğul olan rahiblərə neçə çox oxşadığına heyrət edirdim. Onlar daim mənə başı ibadətə qarışmış zahidləri ya da yalnız xəyalları ilə yaşayan müdrikləri necə də çox andırır.
Elmin iki fərqli sahəsində təhsil aldığım üçün, onlar bəzən bir-birləri ilə zidiyyət yaradırdı. Tələbə yoldaşlarım-dan bəziləri bütün beyni ilə ilahiyyata yüklənmiş, tanrının ağ və qara qullarını müzakirə edərkən, mən üçbarmaq ərincəyi Tanrını yada salan əsl möcüzə hesab edirdim.
Alim əməkdaşlarımla yola getmək asan və sadə idi. Alimlər, tanrını tanımayan, içki kimi ən çoxu pivə içən və boş vaxtlarında ancaq seks, şahmat və beyzbol haqqında düşünən mehriban insanlardı.
Bu haqda danışmaq təvazökarlıqdan uzaq olsa da, mən “əla” qiymətlərlə oxuyurdum. Dörd il ərzində Sent-Maykl kollecinin ən yaxşı tələbəsi olaraq qaldım. Elə buna görə də zoologiya fakültəsində verilən bütün mükafatlara layiq görülmşdüm. İlahiyyat fakültəsində isə heç bir mükafat almamağımın səbəbi bu idi ki, burada yaxşı oxumağa görə ümumiyyətlə heç bir mükafat verilmirdi. Bu gedişlə yəqin ki Toronto univerisitetinin general-qubernator, akademik mükafatını da alacağam, indiyə kimi heç bir oğlan belə rahatlıqla, şən bir əhval-ruhiyyə ilə həmin mükafatı almayıb.
İnciklik hələ də içimi gəmirməyə davam edirdi, doğrudur bu hiss əvvəlki kimi güclü deyildi. Həyat hətta əgər səni yeni bir əzabla mükafatlandırıbsa belə, əvvəllki əzabların olduğu üçün, heç nə insana ağırlıq gətirə bilmir. Mənim həyatım Avropa rəssamlığındakı memento mori obrazına bənzəyir: həmişə bir kəllə obrazı arxamca gəzir. Mənsə kəllələrə gülürəm. Ona baxıb deyirəm: “Ünvanı səhv salmısan! Sən həyata inanmırsan, mənsə ölümə. Uzaqlaş məndən!” Kəllə isə özünü daha da mənə yaxınlaşdırır, lakin bu elə də təəcüblü şey deyil. Ölüm həmişə insana xəstəliklər, səbəblər, bioloji əsaslara görə yox, sadəcə qısqanclığa görə yaxınlaşır. Həyat o qədər gözəldir ki, ölüm ona vurulub, sevgili kimi o vəhşicəsinə qısqanc və islaholunmaz aşiqdir. Məndən başqa universitetdə əlaçı olan tələbəyə, qırmızıyanaq oğlan Rodsa təqaüdü verdilər. Mən onu çox sevirdim və yəqin edirəm ki, indilərdə Oksforda daixl olub. Əlbət bir gün zənginlik ilahəsi Lakşmi mənə də yaxın düşəcək və Oksford mənim ölməzdən əvvəl olmaq istədiyim beş şəhərdən birinə çevriləcək. Digər dörd şəhər isə Varanasi, Məkkə, Yerusəlim və Paris olacaq.
İş həyatım haqqında heç nə danışa bilmərəm, təkcə onu deyim ki, boynuma taxdığım qalstuk, ya da başqa cür desəm qarmaq, bir az ehtiyatsızlıq etsəm, insanı boğa biləcək qədər kip idi.
Mən Kanadanı sevirəm. Müdrik Hindistan, hind mətbəxi, divardakı ev kərtənkələsi, musiqili filmlər, küçələrdə gəzişən inəklər, qarğaların qarıltısı, hətta kriket oyunu üçün darıxıram. Lakin, mən yenə də Kanadanı daha çox sevirəm. Bu böyük ölkə olduqca soyuqdur, hətta təmkinli, xoşməramlı, qəribə saç düzümü olan insanların yaşadığı bir yer olsa da, mənim öz vətənim vardı. Necə olursa olsun, doğma yurdum olan Pondişeridə məni heç kəs gözləmirdi.
Bir zamanla Riçard Parker mənə çox yaxın olub. Onu unutmaq gücündə deyiləm. Onun üçün darıxırammı? Etiraf edim ki, – hə. Darıxıram. O hələ də yuxularıma gəlir. Doğrudur kabuslarda görürəm onu, amma kabus özü də yarı sevgiylə dolmuş yuxulardır. İnsan ruhu belə qərubə şəkildə qurulub. Hələ də anlamıram o məni necə ata bildi? Elə səs-küysüz, heç vidalaşmadan, çevrilib geriyə baxmadan uçub getdi. Ağrı xəncər kimi ürəyimə batdı.
Meksika xəstəxanasının həkim və tibb bacıları mənimlə olduqca xeyirxah davranırdılar. Sanki onların xəstəsiydim. Xərçəng xəstələri və yatalaq xəstələri, hamısı mənim danışdığım hekayətlərə maraqla qulaq asırdılar. Bəziləri çəlikləri ilə arxamca düşür, bəziləri əlil arabası ilə, doğmaları ilə birlikdə mənim ətrafımda gəzirdi, lakin onlar heç biri ingiliscə bir kəlmə də anlamırdı, mənsə ispanca bilmirdim. Onlar üzümə gülümsünürdülər, əl edirdilər, başımı sığallayır, yatağımın üstünə hədiyyələr qoyurdular, hədiyyə deyəndə ki, yemək və paltar verirdilər. Mənsə tamamilə özümdən asılı olmayaraq, qarşılığında onlara gülümsünür, əl edirdim.
Bir neçə gün sonra ayağa qalxıb iki-üç addım yeriməyə başladım. Ürəkbulanması, baş gicəllənməsi və zəiflik olmasına baxmayaraq bunu bacardım. Elə bir xəstəliyim yox idi, sadəcə analiz nəticəsində məndə qan azlığı aşkarlanmış, qanımda natrium artmış, kalium azalmışdı. Bədənimdəki maye bayıra çıxa bilmirdi və ayaqlarım dəhşətli dərəcədə şişib, fil ayaqlarına bənzəyirdi. Sidiyim tünd olurdu, bəzən tünd sarı bəzən də hətta boza çalırdı. Lakin bir həftə sonra mən yeriməyə başladım, adi halda olduğu kimi oldum, çəkmələrimi geyinə bildim, amma iplərini hələ ki bağlaya bilmirdim. Dərim tamam sağalmışdı, amma çiyinlərimdə və kürəyimdə çaplıqlar qalmaqdaydı.
Mən ilk dəfə su kranını açanada şiddətlə axıb gedən suyu görən kimi, keyləşdim, başım fırlandı, ayaqlarım boşaldı və düz tibb bacısının qollarına yıxıldım.
Kanadada ilk dəfə hind restoranında yemək yeyəndə isə özümdən asılı olmayaraq əllə yediyimi aşkarladım. Ofisiant mənə baxıb rişxədlə soruşdu: “Kənddən birbaşa gəlib şəhərə düşmək belə olur?” Rəngim saralıdı. Cəmi bir neçə saniyə əvvəl yeməyin dadına qapılmış barmaqlarım indi sanki o andaca donub qaldı. Sanki cinayətkarı hadisə yerində yaxalamışdılar. Mən heç onları yalaya da bilmədim, salfet götürüb sildim. O balaca uşağa bənzər ofisiant, heç özü də bilmədi ki, məni necə incidib. Onun sözləri qulağımı kəskin iynə kimi dəldi. Bıçaq və çəngəli götürdüm. Amma əvvəllər onlardan heç istifadə etmirdim. Əllərim əsməyə başladı. Sambar (hind yeməyidir – tərc.) bütün dadını itirdi.
Bölüm 2
O Skarboroda yaşayır. Bəstə boylu, cansız bir oğlan idi, boyu 160 sm-dən çox deyildi. Qarasaç, qaragöz, saçlarında ağ tellər vardı. Dərisi yumşaq, qəhvəyi rəngli idi. Bayırda payızdı, amma hava soyuq deyildi, ancaq o papaqlı, xəzli paltar geyinmişdi, biz restorana toplaşırdıq. Onun üzü ifadəliyidi. Əllərini havada yelləyərək, tez-tez danışırdı. Ancaq heç bir boş söz işlətmirdi. Hər şey gələcək haqqında idi.
Bölüm 3
Məni üzgüçülük hovuzunun adı ilə adlandırıblar. Bunun qəribə tərəfi oydu ki, valideynlərim heç üzməyi bilmirdilər. Atamın köhnə ortaqlarından biri də Fransis Adirubasami idi. O ailəmizin mehriban dostlarından biri idi. Mən onu Mamaci adlandırırdım, tamil dilində mama, dayı demək idi, hindcədə ci- şəkilçisi isə hörmət əlaməti olaraq işlədilir. Mamaci mənim doğumumdan çox-çox əvvəllər hələ gənc ikən, bir dəfə Cənubi Hindistan üzrə üzgüçülük yarışında birinci yerə çıxmışdı. Hansısa mənada o ömür boyu ən yaxşı üzgüçü kimi yaşadı. Qardaşım Ravi deyir, kimsə danışırmış ki, Mamaci dünyaya gələndə ağciyərlərindəki suyu heç cür bayıra çıxara bilmirmiş, həkimlər onun həyatını xilas etmək üçün başı aşağı tutaraq tez-tez silkələməli olublar.
–Və bu ona kömək edib! – Ravi əli ilə başına vuraraq əlavə etdi. – O ağciyərindəki suyu nəhayət bayıra çıxarıb, nəfəs almağa başlayıb. Lakin onu xeyli beləcə başı üstə saxlamalı olublar. Elə buna görə onun belə sağlam sinəsi var və ayaqları sanki kibrit çöpləridir.
Mən də inandım. (Ravi hələ də onu ələ salırdı. O ilk dəfə Mamacini “cənab Balıq” adlandıranda, özü də mənim yanımda, çox acıqlandım, onu boğmalayıb yorğanın altına saldım).
Hətta altmış yaşında belə Mamaci bir qədər sınıxmışdı, bədənində uzun illər soyuqlamağın ağır nəticələri hiss olunurdu, o hər səhər üç dəfə Aurobindo məbədindəki hovuzda bu başdan o başa üç dəfə üzsə belə yenə də zəiflədiyi hiss olunurdu.
O bir ara mənim valideynlərimə də üzməyi öyrətmək istəyirdi, amma qumun üstündə məşqlərdən o tərəf gedə bilmədilər. Onlar dizi üstə dayanıb, əllərini yanlara açıb, yellədirdilər, bu isə kənardan çox gülməli görünürdü. Brass-la (üzgüçülük növü) üzəndə sanki meşədə cəngəllikdə ağacdan-ağaca atlanan meymun kimi görünürdülər, sərbəst üzəndə isə dağa dırmaşan və əlləri ilə havanı yaran meymuna bənzəyirdilər. Heç Ravi də onlardan yaxşı üzə bilmdi.
Mamaci mənim növbəmi gözləməli oldu, axır ki, özünə qabiliyyətli bir tələbə tapdı. O gün, (mənim yeddi yaşım tamam olurdu, Mamacinin dediyinə görə üzməyə başlamanın tam vaxtıydı) anamın vay-şivən salmasına baxmayaraq, məni dənizin sahilinə gətirdi, əllərimi yudu və dedi: “Budur, bu da mənim sənə hədiyyəm”.
–Daha sonra o az qalmışdı səni suda batıra, – anam yenə dediyini dedi.
Mən ustadımın ümidlərini doğrultdum. Onun ayıq baxışları altında mən sahildə oturub ayaqlarımı yanlara atır, əllərimlə qumu yarıb irəlliləyir və hər irəli atılışımda başımı sağa və sola çevirib nəfəs alıb-verirdim. Yəqin ki, kənardan suda çabalayan uşaq kimi görünürdüm. Mamaci suda məni əllərinin üzərində suyun səthində saxlayırdı, mən də üzməyə çalşırdım. Bu torpağın üstündə üzməyi məşq etməkdən daha çətin idi. Lakin, Mamacinin səbrinə söz ola bilməzdi, o hər yolla məni dəstəkləyirdi.
O mənim özbaşıma üzə biləcəyimi hiss edəndə, biz dənizin sahil xəttini tərk edib dərinlərə getdik. Bura aşram (indusitlərin dini məbədi – tərc.) məbədinin hovuzuna elə də bənzəmirdi.
Aşrama bütün uşaqlığım boyu, həftədə üç dəfə gedirdim, birinci, üçüncü və beşinci günlər. Ayinlər səhər tezdən başlayırdı, olduqca dəqiq və aralıqsız davam edirdi. Yaxşı yadımdadır, bu qoca düz yanımdaca paltarlarını yavaş-yavaş soyunurdu, axırda onun əynində ancaq xaricdən gətirlimiş dəbdəbəli çimərlik geyimi qalırdı. Qəflətən üzünü çevirib görürdün ki, o tam hazırdır. Onun qəhrəmanlığı və sadəliyi də bundan idi. Üzgüçülük dərslərinin köməyi ilə, mən o həddə çatırdım ki, çoxlu enerji itirirdim amma bunun əvəzində get-gedə daha asanlıqla və mahir, böyük sürətlə üzdüyümü görüb böyük zövq alırdım. Elə anlar olurdu ki, su mənim üçün maye deyil, günəş işığına çevrilidi.
Mən dənizə öz istəyimlə girmişdim, öz sevincimi tapmaq üçün, sahilə vuran qəzəbli dalğalar məni elə cəlb edirdi ki, ayağımın altında kiçik, naxışlı ləpələr dururdu, onlar öz ayaqları ilə gələn məni, balaca hindli oğlanı bir qurban kimi özlərinə dartıb, yanlarına parmaq istəyidilər.
On üç yaşım olanda, Mamaciyə ad günü hədiyyəsi olaraq, üzgüçülük üçün iki “batterflay” hədiyyə etmişdim. Doğrudur, bundan sonra finişə elə halda gəlib çatdım ki, çətinliklə əlimi yelləyə bildim.
Üzməkdən geriyə qalan vaxt ərzində biz yenə də üzgüçülük haqqında danışırdıq. Belə söhbətlər mənim xüsusilə ürəyimcə olurdu. Onun özü üzməkdən bezdikcə artıq başqalarının üzmək haqqında söhbətlərini dinləməyi sevirdi. Üzmək haqqında söhbətlər onun istirahət günlərdinə sevdiyi ən maraqlı mövzu idi, bununla o ancaq işlədiyi zoopark haqqında danışmaqdan az da olsa diqqətini yayındıra bilirdi. Onun üçün begemotsuz su, heyvanın özündən daha maraqlı idi.
Koloniya hakimiyyətinin xeyir-duası və dəstəyi ilə Mamaci bir neçə illiyinə ölkədən kənarda oxumalı oldu. Bu illər onun ən gözəl illəri idi. O dövrlərdə fransızlar Podşineriyə qədər gəlmiş, buranı fransızlaşdırmağa çalışırdılar, Hindistanın yerdə qalan hissəsini isə ingilislər ingilisləşdirirdilər. Heç bilmirdim də Mamaci orada hansı elmi öyrənməyə getmişdi. Deyəsən ticarətin idarə olunmasını oxuyurdu. Ancaq o yaxşı hekayət danışan deyildi, heç düşünməyin ki, o durub bizə elmdən-filan danışdı, xeyr. O nə Eyfel qülləsindən, nə Luvr muzeyindən, nə Yelisey çölündən, nə də dəbdəbəli qədim kafelərdən elə çox söz açmadı, ancaq üzgüçülük haqqında bol-bol üyütdü. O gecə-gündüz hovuzlar və üzgüçülük yarışmaları haqqında düşünürmüş. Misalçün, o bizə “Pisin-Delinin” şəhərindəki ən qədim hovuz haqqında danışdı, bu hovuz 1796-cı ildə, açıq səma altında, Quai d’Orsay sahilinə yaxın tikilmiş və 1900-cu ildə üzgüçülük sahəsində ilk Olimpiada oyunları orada keçilirmişdir. Lakin, Beynəlxalq həvəskar üzgüçülük federasiyası heç bir üzgüçünün hərəkətlərini qiymətləndirməyib, çünki ora lazım olandan beş metr dərin imiş. Oraya suyu Sena çayından, təmizlənməmiş və qızdırılmamış şəkildə vururlarmış. “Su soyuq və kirli idi, – Mamaci xatırlayırdı. – Bütün Parisi dolanan kirli su axırda gəlib bu hovuza tökülürdü. Orda üzən çoxlu insanın hesabına isə su daha da kirli olurdu.
Daha sonra o fransızların öz təmizliyinə heç fikir vermədiyini təsdiqləyən başqa bir fakt tapıb qəflətən mövzunu dəyişdirdi. “Delini”də dəhşətli üfunət vardı. Lakin “Ben-Ruayal”da Senanın başqa bir töküntüsü idi. Ən azından “Delini”də iylənmiş balıqlar üzürdü. Lakin nə deyirsən de, Olimpiya hovuzunun şöhrəti var, biz ordan ölümsüz bir şöhrət qazanırıq. Mamacinin əhvalı birdən dəyişdi, o şənləndi və “Delini” ilə bağlı söhbətini bitirdi.
“Şato-London”, “Ruve”, Vağzalyanı bulvardakı hovuzlar bir az yaxşı idi. Onlar qapalı idi, sərt torpağın üstündə salınmışdı və ilboyu nə vaxt ürəyin istəsə gedə bilərdim. Buralara suyu yaxınlıqdakı fabrikdən vururdular, orda qızdırılmış suyun buxarını motorla borulara vururdular deyə su isti və daha təmiz idi. Amma ora da iyrənc yer idi, daha doğrusu bütün xalqın doluşduğu bir yer idi. “O qədər kirə batmış adam oraya doluşmuşdu ki, sanki meduzaların məkanına düşürdün” – Mamaci bunu deyib güldü. Əvəzində “Eber”, “Ledryu-Rollen” və “Byut-o-Kay” hovuzları inci kimi parıldayırdı, oralarda suyu artezian quyusundan vururdular və ayrı-ayrı bələdiyyələrin öhdəsinə verilmişdi deyə hər yoldan ötən özünü oraya soxa bilməzdi. Həm bunlardan başqa nümunəvi “Turel” hovuzu da vardı ki, bu şəhər olimpiya hovuzu idi, onu 1924-cü ildə ikinci Paris Olimpiya oyunları zamanı açmışdılar. Başqa cürbəcür hovuzlar da vardı. Fəqət, Mamacinin gözündə onların heç birisi “Molitron”la müqayisə edilə bilməzdi. Bu əsl hökmdarlara layiq çarhovuz idi, Parisin həqiqi fəxri, hətta demək olar ki, bütün dünyanın fəxri idi. “Bu hovuzda mübaliğəsiz, tanrılar da girib üzə bilərdilər. “Molitor” un nəzdində Parisin ən yaxşı üzgüçülük klubu fəaliyyət göstərirdi, oradaca yarışlar təşkil olunurdu. Orda iki hovuz vardı, biri qapalı o biri isə açıq, hər ikisi kiçik bir okeanı xatırladırdı. Qapalı hovuzda iki üzgüçülük cığırı vardı, biri uzun məsfələri qət etmək üçün, o birisi qısa məsafələri. Orda su elə təmiz və şəffaf idi ki, doldur səhər özünə kofe qaynat. Hovuzun ətrafında iki təbəqədən ibarət açıq-göy rəngdə paltar soyunmaq yerləri vardı. Yuxarıdan hovuzun içində nəyi istəsən görə bilərdin. Soyunub-geyinmək yerlərinin qapısından cavabdeh kişi, içəri adam keçən kimi qapıya “doludur” yazırdı, o çolaq olsa da, işini yaxşı görürdü, heç kimi acılamırdı. Səs-küy onun bir qulağından girib o birindən çıxırdı. Duşlardan isti və xoş ətirli su axırdı. Hovuzun nəzdində sauna və idman zalı da vardı. Qışda üstüaçıq hovuzu buzda sürüşmə meydançası edirdilər. Onun ətrafında bar da, kafe də, böyük solyari də, hətta bir-iki əsl qumla örtülmüş kiçik çimərlik də yaratmışdılar. Hər bir oturacaq, hər bir stol, hər bir ağac yeni kimi parıldayırdı. Hər şey belə idi, bax beləcə…” Bu Mamacinin susmasından öncə haqqında söz tapıb ağızdolusu danışa bildiyi yeganə hovuz idi: o hovuzu danışıb-danışıb bitirə bilmirdi.
Mamaci yada salıb danışır, atam isə oranın xəyalını qururdu.
Beləliklə mən qardaşım Ravinin doğumundan üç il sonra, ailəmin həqiqətən çatmağa can atdığı sonuncu arzu kimi – Piscine Molitor Patel (Pisccine – fransızca hovuz deməkdir – red.) adlandırıldım.
Bölüm 4
Bizim doğma ölkəmiz artıq yeddi ildir ki, respublika olub, bunun arxasınca daha bir kiçik ərazi də inkişaf etməyə başlayıb. Pondişeri Hind İttifaqına 1 noyabr 1954-cü ildə girib. Ərazi üçün önəmli olan bir hadisə bitməmiş başqası baş verdi. Pondişerinin botanika bağı altındakı torpaqlarının bir hissəsi dərhal Hindistan respublikasının yenicə təşkil etdiyi zooparka verildi, bu biologiya adına atılmış ən müasir və ağıllı bir addım idi.
Zoopark elə böyük idi ki, ərazisi bir neçə hektarla ölçülürdü, belə ki, onun içində gəzmək üçün mütləq qatara minmək lazım idi, lakin mən yaşca böyüdükcə məsafələr mənim üçün kiçilmişdi. İndi mənim üçün o elə kiçikdir ki, başdan-başa yaddaşımda qalıb. İsti, rütubətli bir bucaq təsəvvür edin ki, burada günəş şüaları daim əlvan rənglər yaradır. Orda bütün rənglər canlı və doğma idi. Hara baxırsan bax, orda mühüm ağaclar, kollar, lianlar və müqəddəs fikuslar, hələ meşə bitkisi olan kraliça deloniksi, qırmızı kətan, jakaranda, manqo, çörək ağacı, başqa da adını bilmədiyim amma yanındakı löhvələrdə yazılmış bitkilərlə dolu idi. Hər addımda oturacaqlar qoyulmuşdu. Həmişə skamyalarda kimsə oturur və ya yatırdı, ya da gənc sevgililəri görmək olurdu. Elə bu dəmdə birdən-birə ağacların arasında sənə utancaqlıqla baxan möcüzəvi bir varlıq görürsən – bu zürafədir. Ancaq bu hələ axrıncı sürpriz deyil. Bir an da keçəndə sən meymunların dəlicəsinə bağırtısını eşidə bilərsən. Turniketə yaxınlaşırsan, qəpik-quruş ödəyirsən, irəliləyirsən. Qarşına alçaq bir divar çıxır, görəsən bu alçaq divarın arxasında nə var? Hind kərgədandır. Başını digər yana çevirirsən çətinliklə də olsa böyük bir varlığı sezirsən bu da fildir, əvəzində bataqlığın içində özü üçün sərinləyən begemotu dərhal tanıya bilirsən. Bir sözlə nə qədər uzaqlara baxsan, o qədər canlı görəcəksən. Bu da sənin Zooaləmin!
Podşineriyə gələnə qədər atam Mədrəsdə böyük bir mehmanxananın idarəçisi idi. Lakin, heyvanlara qarşı olan böyük sevgi onu başqa işlə məşğul olmağa, zooparkın direktoru olmağa məcbur etdi. Nə deyəsən, olduqca ağıllı qərar idi, bir də ki, nə fərqi var mehmanxananı idarə edəsən ya zooparkı, oxşar şeylərdir. Sizcə düz demirəm! Bir yandan da, zoopark mehmanxana ilə müqauisədə əməlli-başlı kabusdur. Bir təsəvvür edin, onlara təkcə bir otaq yox, böyük bir pansion verirsən, onların daima qonaqları olur və aralarından çox azı var ki, səs-küylü olmasın. Onların tökdükləri zir-zibili təmizləmək üçün, necə deyəllər özlərinə xas olan eyvanlarına çıxmasını gözləməlisən. Təmizlik isə burada elə də sadə iş deyil, onların əksəriyyəti ürəkləri istədikləri kimi batırırlar. Çoxları heç nəyə baxmayan əyyaşlar kimidilər. Belə ki, onlardan hər biri, ətindən ət kəsirsənmiş kimi qışqırır, böyük ehtirasla, dayanmadan yemək yeyir, daim nədənsə şikayətini ifadə edir, əvəzində xərclik də vermir. Öz aramızdır, onların içində təmiz və səliqəli olanlara da rast gəlmək olur. Belələri də yavaş-yavaş vəhşiliyini göstərir, onlara xidmət edənləri təhqir edir. Siz belə vəhşilərin yaşadığı mehmanxanaya qonaq dəvət etmək istərdiniz? Deməli belə… Podşineri zooparkı Santuşa Patel üçün həm unudulmaz sevinc mənbəyi, həm də daimi baş ağrısına çevrildi. Santuşa Patel bu zooparkın banisi, sahibi, direktoru və əlli nəfərdən ibarət işçinin idarəedicisi, həm də mənim atamdır.
Mənim üçün isə bura yer üzündəki cənnət idi. Mənim ən xoşbəxt xatirələrim bu zooparkla bağılıdır, axı mən burda yaşayıb böyümüşəm. Mən şahzadə kimi yaşamışam. Axı, hansı maxaracinin oğlu belə böyük və möhtəşəm oyun meydançasına sahibdir? Başqa hansı sarayda bu qədər vəhşi heyvan toplanıb. Səhərlər mənim zəngli saatım şirin kükrəməsi idi. Aydındır ki, şirlərin zaman anlayışı isveç saatı kimi deyil, amma hər səhər beşdə, ya da altıda o mütləq kükrəyir, bütün yatanları oyadırdı. Məni səhər yeməyinə bildirçinlər, ağacdələnlər, moluk kakaduları çağırırdı. Səhərlər məni məktəbə təkcə mehriban ana baxışları deyil, həm də su samurları, vahiməli amerikan bizonları və çığır-bağır salan oranqutanlar yola salırdı. Ağacların altı ilə yeriyərkən həmişə başımı əyirdim ki, tovuz quşlarının lələklərinə dəyib onları narahat etməyim. Yarasaların sallandığı ağacların altı həmişə təhlükəsiz olurdu, yeganə təhlükə oydu ki, səhərin alaqaranılığında, qaranlıq budaqların arasında onlar yatmağa çalışırdılar, gərək nə edirsənsə et, səsini çıxartmayasan. Mən yolüstü, adətim üzrə, kiçik suda-quruda yaşan heyvanların yaşadığı hissəyə girirdim, sanki cilalanmış kimi parıldayan qızıl balıqları salamlayırdım, qurbağalara tamaşa edirdim. Onlardan bəzilərinin dərizi zümrüd rəngdə, bəziləri tünd göy rəngli ləkələrlə qarışıq yaşıl rəngdə idi. Bəzən də elə olurdu ki, quşların yanına gedirdim, orada çəhrayı flaminqo, qara durna, əyriburun kazuar ya da gümüşü qumru, alabəzək sığırçın, qırmızıyanaq çığırğan, qarabaş, uzunquyruqlu və yaşıl sinəli tutuquşular olurdu. Fillər, suitilər, böyük pişiklər, ayılar hələ ki gözə dəymir, hələ onların vaxtı deyil, əvəzində əntərlər, makakalar, manqabeylər, hibbonlar, marallar, tapirlər, lamalar, zürafələr və manquslar gün çıxan kimi oyanırdılar. Hər səhər, əsas darvazadan çıxmadan öncə həmişə eyni vaxtda, eyni səhnə ilə qarşılaşırdım, tısbağalardan yaranmış bir pramida, göy qurşağının bütün rənglərini üzündə daşıyan mandrila, müdrük susqunluğu ilə zürafə, əsrarəngiz, sarıya çalan ağzı açıq begemot, ara tutuquşusu, dəvələr və s. məni salamlayırdılar. Bütün bu var-dövlət gözümün qarşısında sayrışırdı, axı mən məktəbə tələsirdim. Ancaq dərsdən sonra, heç bir problemsiz onlarla ilgilənə bilirdim. Fillər mənim cibimdə qoz olub-olmadığını yoxlamaq üçün paltarlarımı qoxlayırdılar, ya da oranqutanlar başımı bitləyirdilər, bir şey tapa bilməyəndə, küsmüş halda çıxıb gedirdilər, mənim başım heç vaxt onların ümidlərini doğrultmurdu.
Məgər, suitilərin sudan çıxmasını və ya havada lələk kimi uçan hörmçəyəbənzər meymunun hərəkətlərini ya da axmaq kimi başını yellədən şirin hərəkətlərinin gözəlliyini təsvir etmək üçün sözlər bəs edərmi. Xeyr, sözlər sadəcə bu gözəllik dənizində batıb, qərq olar. Ən yaxşısı bunu beynində təsvir edəsən, bundan doğrusu yoxdur.
Zooparkda da, təbiətdə olduğu kimi, ən gözəl mənzərələr ya gün batımında, ya da gün çıxanda olur. Bu zamanlarda heyvanların çoxu ayıq olur. Onlar yuxudan oyanıb, yuvalarından çıxıb, özlərini şəlalənin altına vururlar. Bəzəklərini nümayiş etdirirlər. Mahnılar oxuyurlar. Cürbəcür ayinlər göstərirlər. Budur o, saatlarla durub gözləyən tamaşaçının mükafatı. Şəxsən mən, tanrı bilir, nə qədər zamanımı bu tamaşaya sərf etmişəm, bu bizim planetdə ən çətin və çoxtərəfli həyat formasının bir göstərişidir. Bu elə gözəl, elə rəngarəng, elə çox səsli, elə möcüzəvidir ki, sadəcə ağlını itirirsən.
Mən zoopark haqqında, Tanrı haqqında eşitdiyim qədər uydurmalar eşitmişəm. Bəzi heyvanlardan başı çıxmayan xeyirxahlar iddia edirlər ki, heyvanlar ancaq “azad” olduqları yerdə “xoşbəxt” olurlar. Belə insanlar adətən heyvan deyəndə, böyük, vahiməli bir vəhşini təsəvvür edirlər. Bu şir ya da he-part ola bilər (kimin ağlına nə gəlsə). Onlar təsəvvür edirlər ki, vəhşi gözəlçə savannada həyatda qalmaq üçün ov axtarır… daha sonra isə özündən razılıqla tutuduğu ovu mədəsinə ötürür, sonra isə hətta ətrafındakılara da pay saxlayır. Onlar güman edirlər ki, vəhşi qürurlu və nəvazişli baxışlarla öz qanından olanları, öz ailəsini ovuna qonaq edir, daha sonra hamısı birlikdə ağacların budaqları altında yatıb, gün batımının həzzinə qapılırlar. Onlar öz aləmlərində vəhşi heyvanların həyatını, sadəcə gözəl və çox mənalı olaraq düşünürlər. Daha sonra amansız insanlar onları tələyə salır və dar qəfəsdə həbs edirlər. Əlvida tam “xoşbəxtlik”. Bunun üçün də güya bütün vəhşilər ancaq və ancaq “azadlıq” haqqında düşünürlər. Daim azadlığa çıxmaq arzusuyla yanıb tutuşurlar. “Azadlıq”dan məhrum olmuş, uzun müddətlik məhbəs yaşayan heyvanlar sadəcə öz kölgələrinə çevrilirlər, onları ruhu artıq öldürülüb. Bəzi xeyirxahlar bax bunu düşünürlər.
Əslində isə hər şey başqa cürdür.
Təbiətdə heyvanlar məcburiyyətdən hərəkət edirlər, vəhşi çevrədə hər bir canlı dəyişilməz ictimai iyerarxiyaya tabedir, qorxu orda adi şeydir, qidalar isə olduqca qıtdır, gecə və gündüz öz ərazini qorumaq məcburiyyətindəsən və təbii ki, acgöz parazitlər daim sənin bədənində qanını soracaq. Onda belə bir “azadlığın” kimə nə xeyiri var? Ən doğrusu isə budur ki, vəhşi heyvanların nə iradə azadlığı, nə məkan azadlığı, nə zaman azadlığı, nə də bir-birləri ilə münasibətdə azadlıqları var. Nəzəri olaraq, ya da daha sadə bir deyimlə fiziki olaraq, vəhşilər haraya gəldi düşə bilərlər, bunu onların cəmiyyətlərinin qaydaları və növlərinin xassələri tələb edir. Belə şeylər heyvanlarda insanlara nisbətən daha tez-tez olur. İndi hər hansı bir iş adamına denən ki, gəl işini, ailəni, dostlarını, cəmiyyətini at, əlində olan bütün pulu götir, ayağın hara başın da oraya doğru üz tut get! Amma bir məsələ də var ki, insan canlıların ən cəsarətlisi və ağıllısıdır, heyvanlar isə adətən təklikdə özlərini qoruyub, təmin edə bilmirlər, onlar hər şeyi atıb, təkcə yaşaya bilməzlər, buna görə də heyvanları insanlarla müqayisədə daha mühafizəkar hesab etmək olar? Bəli, bəli, elədir ki var: bütün vəhşilər mühavizəkardır, hətta bir az radikaldırlar da. Həyatlar da baş verən azca dəyişikliyə çox ağrılı cavab verirlər. Onlar hər şeyin, günbəgün, aybaay olduğu kimi qalmasını sevirlər. Onlar heç bir gözlənilməzliyi sevmirlər. Məsəlçün götürək onların ərazilərdinə qarşılıqlı münasibətlərini. Hər bir canlının, istər təbiətdə olsun, istərsə zooparkda, öz əraziləri olur ki, bu ərazilərdə bütün münasibətlər şahmat fiqurlarının funksiyaları kimi dəqiq təyin olunub. Eynilə kərtənkələ, ayı və ya maralın ərazisi də şahmat taxtasında filin ərazisi ilə eynidir. Bir sözlə məqsədə çatmaq üçün hər iki modeldə müəyyən qaydalar qoyulub. Təbiətdə vəhşi heyvanlar bir sezondan o birisinə keçərkən həmişə eyni yollarla və eyni səbəblərdən köç edirlər. Zooparkda isə əgər bir heyvan uzun müddət eyni yerdə dayanmırsa deməli burda nə isə problem var. Bu o deməkdir ki, biz hiss etməsək də onun ətrafında nə isə dəyişib və o bundan narahatdır. Ola bilsin qəfəsləri təmizləyən işçi orda su borusunu unudub ya da bir vedrəni ağzıüstə çevirib, heyvan isə bundan çox narahat olur. Ya da onun ərazisində gölməçə yaranıb, bu heyvanı nəyə görəsə qorxudur. Ola bilsin pilləkanın kölgəsi gölməçəyə düşüb. Lakin, bu heyvanlar üçün daha böyük mənaya malikdir, bəzən hətta ən pis halda zooparkın müdirini qorxudan bir xəstəliyə, iştahsızlığa çevirlə bilir. Vetirinar çağırırlar, məlum olur ki, yaxınlıqdakı qəfəsdən leylək köçürüldüyü üçün o biri qəfəsdəki heyvan narahat olub.
Lakin gəlin məsələyə başqa tərəfdən yanaşaq. Tutaq ki, biz başqa adamın evinə soxuluruq, qapını qırırıq, səs-küy salıb qışqırırıq: “Rədd olun burdan! Siz azadsınız! Quş kimi azadsınızı! İtilin burdan! İtilin!” – elə bilirsiniz onlar dərhal dabanlarına tüpürüb, doğma məkanlarını tərk edəcəklər və sevincdən qışqırışacaqlar? Belə bir şey olmayacaq. Quşlar azad deyil. Sizin bayıra atdığınız sakinlər qayıdıb soruşa bilərlər: “Hansı həddlə bizi bayıra atırsan? Bu bizim evimizdir. Şəxsi məkanımızdır. Biz burda birinci ildir yaşamırıq. İndi polis çağıracağıq, axmağın biri axmaq!”
Kim bu məhşur deyimi bilmir: “Qonaqlıqda yaxşıdır, evdə isə lap əladır?” Eyni şeyi vəhşilər də hiss edir. Onlar ərazi canlılarıdır. Onların psixologiyasının mahiyyəti bundan ibarətdir. Ancaq öz sahələrində onlar təbiətdəki əsas funksiyalarını yerinə yetirə bilərlər, bu düşməndən gizlənmək və yeməklə su tapmaqdır. Yaşamaq üçün yararlı olan istənilən məkan, bir zoopark guşəsu, ya da çəpərlənmiş bir yer, bir qəfəs, xəndək, su ilə əhatə olunmuş adacıq, ağıl (cütdırnaqlılar üçün yer), terrarium (ilanlar və başqa sürünənlər üçün yer), volver (quşlara aid yer) və ya akvarium olsun, heyvanların yaşaması üçün mövcud olma yerləridir. Ola bilsin bu yerlər heyvanların təbii yaşayış yerlərinə daha az bənzəyir və insanların öz yaşayışına uyğun qurulub, lakin heyvanlar bir müddət sonra zoopark şəraitinə tamamilə öyrəşirlər. Belə ərazinin onların təbii əraziləri ilə müqayisədə daha kiçik olduğu tamamilə aydındır. Yaşamaq üçün məkan çox böyük olmalıdır, bu heyvanların öz istəklərinə görə deyil, həyati məcburiyyətlərə görədir. Zooparkda isə biz heyvanları özümüz evimizdə məskunlaşdığımız kimi yerləşdiririk. Çalışırıq dar bir məkanda onların böyük məkanda sahib olduqlarının hamısı ilə təmin edək. Halbuki, zamanında bizim də yaşadığımız mağaranın da xeyli uzaqlığından çay axırmış, ov üçün ovun dalınca onlarla kilometr gəzirikmiş, bəzən bir yerdə dayanıb gecələyirikmiş, giləmeyvələr üçün isə daha da uzaqlarla gedirikmiş. Bununla belə, ətraf mühit zəhərli sürünənlər və indikindən daha iri şirlərlə, ilanlarla, qarışqalarla, zəlilərlə dolu imiş. İndi isə “çay” borudan axıb gəlir, bircə krantı burmaqla su əlinin altındadır, elə yatağının yanındaca yuyunmaq, yemək və yaşamaq mümkündür. Belə yaşayış yerini asanlıqla təmizləmək, çəpərə almaq, qorumaq mümkündür. Ev, yığcam məkandır, burda bütün əsas ehtiyaclarımızı ödəyir, həm də bir yerdə rahat və təhlükəsizcə yaşaya bilərik. Zoopark da eynilə insanlarda olduğu kimi, heyvanlar üçün möhkəm, əlverişli yaşayış yeridir, doğrudur orda qızdırıcı soba və hər insanın evində olan başqa bu cür rahatlıqlar yoxdur. Heyvanlar burda onlara lazım olan hər şeyə, gəzinti meydançasına, istirahət üçün tövləyə, yemək və su içmək üçün yerlərə, su deposuna, ayaqyoluna və hər cür başqa rahatlıqlara sahibdir, o bir müddət sonra görür ki, artıq ova çıxmağa ehtiyac yoxdur, axı burda yem öz-özünə başa gəlir, özü də həftədə beş dəfə, bir müddət sonra heyvanlar vəhşi təbiətdə olduqları kimi burada da yaşamağa öyrəşirlər, məsəlçün növlərinin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq yaşadığı yerlərin ətrafını sidikləri ilə nişanlayırlar, qoxusuna öyrəşirlər. Yeni yerə köçən heyvan, özünü təqib olunan mülkədar kimi hiss edir, ancaq heç bir halda o özünü dustaq kimi hiss etmir, tam hüquqlu ev sahibi kimi hiss edir. Qapalı yerlərdə bütün heyvanlar özlərini azadlıqda olduqları kimi aparır, hər zaman öz ərazilərini istənilən çağırılmamış qonaqdan qoruya bilir. Subyektiv yanaşsaq, çəpərlənmiş ərazi, heyvanların təbii yaşayış məkanından nə yaxşı nə də pisdir, istər çəpərli ərazi olsun, istərsə də azad məkan olsun, heyvanlar bir şeyi anlayır ki, əgər yaşayış şəraiti belədirsə deməli beləcə də yaşamaq lazımdır, bu onlar üçün sadə bir məntiqi nəticədir, bəbirin dərisindəki ləkələr kimi bu da təbiidir. Hətta kimsə mübahisə edə bilər ki, zopparkda yaşamaq heyvanlar üçün daha ağıllı bir seçimdir, çünki burada toxluq var və düşmənlərdən, parazitlərdən uzaq xoşbəxt bir həyat var, vəhşi təbiətdə isə onları daimi aclıq, gözlənilmədən qarşıya çıxan düşmənlər və parazitlər gözləyir. Özünüz mühakimə edin, hansı daha yaxşıdır, “Riç” mehmanxanasında havayı yaşamaq, bu azmış kimi pulsuz tibbi yardım almaq, yoxsa küçələrdə hamının zəhləsi gedən avara olmaq? Fəqət vəhşilər müqayisə etməyi bacarmırlar. Onlar düşdükləri hər yeri necə var eləcə qəbul edirlər.
Yaxşı zooparkda hər şeyi incəliklərinə qədər düşünürlər, beləliklə əgər heyvan öz ərazisinin girişlərini sidiyi ilə işarələyib: “Kənarda dayan!” – deyirsə, biz bunu anlayırıq və “Harda oturursan otur!” deyərək, bunun üzərinə hətta onlara etibar etdiyimizi göstərmək üçün ərazilərini dəmir barmaqlıqlarla çevrələyirik. Belə sülh diplomatiyası çərçivəsində həm heyvan incimir, həm də biz sakitcə, heç bir qorxu keçirmədən kənarda dayanaraq, bir-birimizə baxırıq.
Ədəbiyyatda heyvanlar haqqında xeyli sayda hekayətlər var ki, qaçıb azadlığa çıxmaq imkanları olub, amma qaçmayıblar, qaçsalar belə mütləq əksəriyyəti geriyə qayıdıblar. Bax məsəlçün şimpanze haqqında bir hekayətdə deyilir ki, bir dəfə necə olursa onun qəfəsinin qapısını bağlamağı unudurlar və qapı öz-özünə açılır. Şimpanze vəlvələyə düşüb, özünü sağa-sola vurur, hətta bir ara özü də çalışır ki, qapını bağlasın bağlaya bilmir. O vaxtadək səs-küy salır ki, axırda zooparkın ziyarətçilərindən biri bunu görür və xidmətçilərdən birini səsləyir. Xidmətçi gəlib qəfəsin qapısını bağladıqdan sonra şimpanze sakitləşir. Avropa zooparklarından birində də buna bənzər bir hadisə baş verib, yenə də qapısı açıq qalan qəfəsdən çıxmış cüyürlər, ziyarətçiləri qorxudaraq özlərini birbaşa, yaxınlıqdakı meşəyə vururlar. Həmin meşədə hələ də vəhşi halda cüyür sürüsü yaşamasına və burada bütün sürü üçün lazımınca yer olmasına baxmayaraq bir müddət sonra cüyürlər tövlələrinə geri qayıdırlar. Başqa bir zooparkda isə işçilərdən biri səhər tezdən əlindəki kürəklə gedirmiş, birdən dumanın içində bir ayı ilə qarşılaşır, dəhşət içində qaçmağa başlayır. Sonra zooparkın digər işçiləri ilə birlikfə ayını axtarırlar, məlum olur ki, ayı öz qəfəsinə qayıdıb. Sadəcə ayı qəfəsindəki ağacların birinə çıxıbmış, budaqlardan biri qırılıb və qəfəsindən kənara düşüb, sonra isə geri qayıdıb.
Bunları deməklə mən heç nəyi sübut etməyə çalışmıram. Heç zooparkları müdafiə də etmirəm. Tanrı xatirinə onların hamısını qapada da bilərsiniz (ümid edək ki, vəhşi təbiətdə qırılıb qurtaran heyvanlar arasından biri kiçik vəhşi adaların birində sağ qalıb nəsli davam etdirəcək). İnsnaların artıq zooparklara maraq göstərmədiyini bilirəm. Eynilə dinə olduğu kimi. O da, o birisi də inşaların beynindəkı azadlıq hissini oyadıb, onları qıcıqlandırır.
Pondişeri zooparkı artıq yoxdur. Heyvanların məskunlaşdığı çuxurlar doldurulub, qəfəslər dağıdılıb. Bu gün onun izlərinin qaldığı tək yer, mənim yaddaşımdır.
Bölüm 5
Adımla bağlı hekayət bununla bitmir. Əgər sənin adın Bobdursa, “O necə yazılır?” deyə heç kim soruşmur. Amma Piscine Molitor Patel olanda hər şey dəyişir.
Bəziləri mənim sinqx olduğumu düşünür və adımın P. Sinqx kimi qəbul edir və təəccüblə niyə başımda əmmamə ilə gəzmədiyimi soruşurlar.
Mən tələbə olanda bir dəfə dostlarımla Monreala getmişdik. Necəsə axşam pizza sifariş etmək mənim öhdəmə düşdü. Dəhşət içərisində düşünürdüm: bax, indi bir fransız da məni ələ salacaq, xəttin o başındakı adam adımı soruşanda dedim:
“Kimsəm Oyam”. Yarım saat keçdi və “Kim Semoyam” adına iki pizza gətirdilər.
Bu müşahidə etdiyim bir həqiqətdir ki, biz qarşımıza çıxan insanların təsiri ilə dəyişib elə oluruq ki, bir müddət sonra heç özümüzü də tanımırıq, adımızı da unuduruq. Məsəlçün götürək, Simona çevrilən Pyotr adını, Levi kimi oxunan Matfeyi, Varfolomey adlandırılan Nafanaila, əvvəl İskariot, sonra İyuda adlandırılan Faddey, sonradan Pavelə çevrilən Savl və.s
İlk “roma qladiatorumla” bir səhər oxuduğum məktəbin həyətində qarşılaşdım, onda cəmi on iki yaşım var idi. Məktəbə yenicə gəlmişdim. Məni görən kimi, onun qalın qafasında bir işıq parıldadı və əli ilə məni işarə edib qışqırdı: Bu da bizim Pissing Pateldir! (fransıca piscine hovuz və ingiliscə pissing işəmək oxşar səslənir – red.)
Bir anın içində bütün sinif gülüşməyə başladı, gülüşlər ancaq sırayla sinfə keçəndə kəsildi. Üzümdə əzici bir kədərlə sinfə hamıdan axırda daxil olan mən oldum.
Uşaqlar qəddar olurlar, bu heç kimə sirr deyil. Elə mən də o qəddarlığın qurbanı olmuşdum. Yeri gəldi-gəlmədi, otağın o başından da olsa qulağım eşidirdi dediklərini: “İşəmək gəlir, mağıl bu gün hər yan təmiz idi!” Yaxud: “Üzünü divara niyə çevirirsən? Yoxsa işəyirsən?”. Mən bunları eşidərkən qulaqardına vurub işimi görürdüm amma səs kəsiləndən sonra ağrısı içimdə qalırdı, içim çox acıyırdı buna görə.
Müəllimlər də məni elə adlandırmağa başlamışdılar. İsti bir gün idi. Səhər tezdən kiçik bir sahə qədər boş olan coğrafiya dərsi, günortaya yaxın Tar (Hindistanda səhra adı) səhrası qədər genişlənmişdi. Elə tarix dərsi də erkən saatlarda canlı görünür, günortaya getdikcə isə yanmış və tozlanmış hala düşür, riyaziyyat dərsi isə əvvəl qayda-qanuna tabe olur, sonra isə xaosa boğulur. Günortadan sonra insanı basan yorğunluqla, boyunlarını və alınlarını burun dəsmalı ilə silən müəllimlər adımın sərinlik və suyla bağlı olduğunu ağıllarına belə gətirmədən məni ələ salmağa davam edirdilər. Çox çətinliklə olsa da onların səslərində nazikləşməni hiss edə bilirdim. Onların dilləri at qamçılayan çapar kimi yorulmuşdu. Adımın ilk hecası olan Pi-ni səlis desələr də, havanın istiliyindən ağızları kömpüklənir, tər onları basır və çətinliklə də olsa sin– kəlməsini işlədə bilirlər. Bunun əvəzinə sidik – demək onlara daha asan gəlirdi və növbəti dəfə adımı çəkmək üçün o qədər enrji sərf etməli olmurdular. Mən əlimi dərsə cavab vemrək üçün qaldıranda, “Sən cavab ver Sidik” ifadəsi ilə qarşılaşırdım. Çox vaxt müəllimlər məni necə çağırdıqlarının fərqində belə olmurdurlar və bəzən istidən ən az müəllimlər qədər əziyyət çəkən tələbələr də buna fikir vermirdi. Nə bir gülüşmə, nə bir lağ eşitməsəm də, təhqir olunduğumu hər zaman hiss edirdim.
Müqəddəs Cozef məktəbindəki son ilimi, Həzərəti Məhəmmədin Məkkədə çəkdiyi zülümlərə bənzədirəm, allah ona rəhmət eləsin. Eynilə onun Mədinəyə Hicrət etməsi kimi mən də qaçıb canımı burdan qurtarmaq üçün yönümü dəyişməyə qərar vermişdim. Müqəddəs Cozef liseyindən sonra Podşineridə ingiliscə təhsil verən özəl Petit Seminariyasına getdim. Qardaşım Ravi də orda oxuyurdu, hər kiçik qardaş kimi mən də hər kəs tərəfindən sevilən böyük qardaşın izi ilə getmək əziyyətini çəkdim. Ravi Petit Seminairiyasında yaşıdları arasında uğurlu bir idmançı, inanılmaz bir bovlinq oyunçusu, güclü bir topçu, şəhərin ən yaxşı kriket (ağacdan dəyənəklə oynanan top oyunu) komandası olan Kapil Devin kapitanı idi.
Mən balıq kimi üzsəm də, heç kim mənə fikir vermirdi, insan təbiəti belə qurulub, dənizkənarı xalqlar yaxşı üzgüçülərə diqqət vermir, eynilə dağ xalqları alpinistlərə fikir vermədiyi kimi. Mənsə heç kimin kölgəsinə gizlənmək fikrində deyildim və “Pissing”-dən başqa istənilən bir ad üçün hər şeyə hazır idim. Hətta “Ravinin qardaşı” adına da hazır idim. Bir sözlə mənim çox yaxşı bir planım vardı.
Mən məktəbə gəldiyim ilk gündən, elə ilk dərsdəcə həmin planı həyata keçirməyə başladım. Mənimlə Müqəddəs Cozef liseyinin başqa tələbələri də oxuyurdular. Dərs bütün məktəblərdə ilk dərs günü necə başlayırsa, həmin qaydalarla yəni şagirdlərin özlərini təqdim etmələri ilə başladı. Biz oturduğumuz sıralara uyğun olaraq özümüzü təqdim etdik.
–Qapathi Kumar.
–Vipin Nat.
–Şamşol Hudxa.
–Piter Carmarac.
Müəllim, qısa və ciddi hərəkətlərlə başını yelləyir və jurnalda hər bir adın qarşısına quş qoyurdu. Mən sanki iynənin üstündə oturmuşdum.
–Acit Ciatson, – məndən dörd sıra aralıdakı uşaq dedi.
–Sampat Saroja, – məndən üç sıra aralıdakı uşaq dedi.
–Stenli Kumar, – məndən iki sıra aralıdakı uşaq dedi.
–Silvestr Navin – düz qarşımdakı uşaq dedi.
Və budur mənim sıram gəldi. Şeytanın qılçını qırmağın vaxtı çatdı. Mədinə məni gözlə gəlirəm. Mən parta arxasından durub özümü lövhəyə çatdırdım. Müəllim ağzını açmağa macal tapmamış, bir parça təbaşir götürüb yazaraq dedim:
Mənim adım
Piscine Molitor Pateldir
Hamının bildiyi
-Mən adımın ilk iki hərfini iki dəfə vurğuladım-−
Pi Patel
Daha dəqiq olmaq üçün isə, altdan yazdım:
p = 3,14
Bunun ardınca böyük bir çevrə çəkib, eynilə həndəsə dərsindəki kimi onun diametrini işarələdim.
Sinifdə sükut hökm sürürdü. Müəllim lövhəyə baxırdı. Mən nəfəsimi içimə çəkib dayanmışdım.
Nəhayət müəllim dilləndi:
– Əla, Pi. Otur. Gələn dəfə cavab vermək istəyəndə, icazə almağı unutma.
Aydındır, ser.
O adımın qarşısına bir quş qoydu. Növbədə olan uşaqlar özlərini təqdim etməyə davam etdilər.
–Mənsur Əhməd.
Mən xilas olmuşdum.
– Qautam Sivarac.
Rahat nəfəs ala bilirdim.
–Arun Annaci.
Yeni dövr yetişdi!
Bu diqqətçəkən tamaşanı hər müəllim üçün ayrıca oynadım. Təkrar, biliyin anasıdır, bu təkcə heyvanlara deyil, insana da aiddir. İki adi adı olan oğlan uşağının arasından sivişib, lövhəyə çıxmağım artıq vərdiş halını almışdı. Bir-iki dəfədən sonra oğlanlar mənimlə birlikdə adımı tələffüz etməyə başlamışdılar. Hər dəfə yeni adımın altından xətt çəkərkən, yerdəki uşaqlardan onu eşitmək elə həyəcanverici idi ki. Yəqin ki, hər orkestr dirijorunun arzusu bu idi ki, onun əl hərəkəti ilə böyük bir qrup idarə olunsun. Bacardığım qədər sürətlə lövhədə yazarkən, yerdəki oğlanlarlardan “Üç! Nöqtə! Bir! Dörd!” pıçıltılarını eşidirdim və mən konsertimi bitirəndə dairəni elə böyük enerjiylə çəkirdim ki, təbaşir parçaları havada uçuşurdu.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/yann-martel/pi-nin-h-yati-68364175/) на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.