Т??керiс. Пьесалар
?айыркелдi Зейнолла?лы
Осы кiтапта о?ырман?а ?р т?рлi жанрда жазыл?ан пьесаларымды ?сынамын: трагедия, драма, комедия, жастар мен балалар?а арнал?ан шы?армалар.
Т??керiс
Пьесалар
?айыркелдi Зейнолла?лы
© ?айыркелдi Зейнолла?лы, 2024
ISBN 978-5-4483-7802-7
Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero
Т??КЕРІС
Трагедия
Кейiпкерлер:
?абдуррахман – шейх.
Ас?ар – имам.
Жамал – Ас?арды? зайыбы.
Г?лн?р – Ас?арды? ?ызы.
Берiк – Ас?арды? ?лы.
Иван – Г?лн?рды? жiгiтi.
Мария – Иванны? шешесi.
Лариса – Иванны? ?арындасы.
Халел – ??К ?ызметкерi.
?ази, оны? хатшысы, сарбаздар, жендеттер, шейхты? к?мекшiлерi ж?не ?ылмыскерлер мен ку?герлер.
?ала т?р?ындары, стадионда?ы т?т?ындар мен к?зетшiлер.
БІРІНШІ К?РІНІС
?ала саяба?ы. А?аштар ?ызыл-сары жапыра?тар?а б?ленген, я?ни к?н к?з. Бiр орынды?ты? жанында, тынышты? таба алмай, Иван ерсiлi-?арсылы ж?рiп ж?р. Ол ?айта-?айта а?аш арасында?ы со?па??а к?з тастап ?ояды. Со жа?тан Лариса келедi.
Иван. (?арындасына ?мтыла) Лариса, Г?лн?р ?айда?
Лариса. (орынды??а отыра кетiп) Ол келмейдi.
Иван. Неге?
Лариса. Неге, неге! Келмеймiн дедi, бiттi.
Иван. Неге келмейдi? ?андай себеппен?
Лариса. ?олым тимейдi дейдi.
Иван. ?олы тимейтiндей не iстеп жатыр?
Лариса. Демалып жатыр.
Иван. Демалып?! О не деген с?з ?зi?!
Лариса. Бiлмейсi? бе?! Демалып жатыр дегенi – дем алып жат?аны!
Иван. (ашулана бастап) ?й, Лариса! ?ылжа?ты ?ойса?. Ж?нi?дi айт – Г?лн?р ?айда?
Лариса. Кiм ?ылжа?атап т?р? Келмеймiн дедi, ?олым тимейдi дедi, дем аламын дедi. Ал са?ан ол…
Иван. Не дедi? (пауза) Айтса?шы ендi! Не дедi ол ма?ан?
Г?лн?р. (а?аш тасасынан шы?а келiп) Ол са?ан да демалсын дедi.
Иван. Г?лн?р! (??ша?тай алып с?йгiсi келедi)
Г?лн?р. (жiгiттi? к?кiрегiне ?олдарын тiреп с?йгiзбейдi) Сабыр, сабыр! (??ша?ынан сытылып босап орынды??а отырады, Иван да соны? жанына жай?асады) ?мытпа, бiз м?нда жал?ыз емеспiз.
Иван. Лариса, ?йге ?айт!
Лариса. Кетпеймiн.
Иван. Бар дедiм ?ой!
Лариса. (одан алыстап отырып, басын шай?айды) Жоо?! Кетпеймiн.
Иван. (орнынан т?ра берiп) ?й! Мен са?ан не дедiм!
Г?лн?р. Тиме, отыра берсiн. Ол бiзге б?гет болмайды.
Иван. (?арындасына бiраз ?арап т?рады, сосын оны? ?оз?алмасына к?зi жеткесiн, орнына отырады да Г?лн?р?а б?рылады) Г?лн?р, менi?ше…
Г?лн?р. Ваня, жанарлары?ды сондай ?ай?ылы ?ылмашы. Б?лай ?арайтындай еш себеп жо?.
Иван. Неге себеп жо??! Менi?ше… менi?ше, екеумiздi? болаша?ымыз… менi?ше, бiздi? болаша?ымыз б?лы??ыр.
Г?лн?р. Неге?
Иван. Сен Ас?ар а?амен с?йлестi? бе?
Г?лн?р. ?кеммен бе? Не ж?нiнде?
Иван. Екеумiз ж?нiнде.
Г?лн?р. (к?лiп жiбередi, о?ан Лариса ?осылады) Сен де ?айда?ыны айтады екенсi?. ?алай мен ?кеммен ондай с?з ?оз?ама?пын?
Иван. Жарайды. Ал Жамал апаймен с?йлестi? бе?
Г?лн?р. Мамам б?рiн бiледi.
Иван. Сонда ол кiсi не дейдi? ?арсы емес пе?
Г?лн?р. ?алай деп айтсам екен… ?зi? бiлесi?, ?кем де, анам да сенi жа?сы к?редi. Алайда, б?л ж?й м?селе емес.
Иван. Неге? Б?л сенi? пiкiрi? бе?
Г?лн?р. Жо?. Б?л мамамны? с?зi. М?селе ?кемнi? имам бол?анында.
Иван. Т?к т?сiнсем б?йырмасын! Имам болса ше?
Г?лн?р. Т?-?! Т?сiнбейтiн не бар! ?зi? ойлашы – имамны? ?ызы м?сылман емес адам?а т?рмыс?а шы?са не бол?аны?!
Иван. И?, не бол?аны?! Г?лн?р, сен Ас?ар а?амен с?йлесуi? керек едi. Мен бiлемiн – ол ?арсы болмайды. (пауза) Жо?! Мен ол кiсiмен ?зiм с?йлесемiн! И?, мен ?зiм с?йлесемiн. (орнынан т?рып, кетуге ы??айланады)
Г?лн?р. (оны? ?олынан тартып орына отыр?ызады) То?тай т?р, Ваня. И?, ?кем ?арсы болмас. Бiра? бiз оны? жа?дайын да ойлаумыз керек.
Иван. Оны? жа?дайын?!
Г?лн?р. И?. Мешiттегi жама?ат не дейдi? Бiз соны да ойлауымыз керек. ?кем жанында?ы а?са?алдарымен санаспай ?оймайды. Ал сол а?са?алдар екеумiздi? ?осылуымыз?а ?алай ?арайды? Мамамны? айтуынша, ?кем мен сол а?са?алдарды? арасында ?лкен м?селе пайда болыпты.
Иван. Нелiктен? Екеумiз бiр-бiрiмiздi ?нат?анымыздан ба?
Г?лн?р. (та?ы да к?ледi, о?ан та?ы Лариса ?осылады) Жо?, ?рине! Олар ?лi екеумiз ж?нiнде еште?е бiлмейдi. Ол проблеманы тудыр?ан мамам. А?са?алдар мамамны? м?сылман ?йелге т?н киiм кимейтiнiн айтып ?кемнi? бетiне басатын к?рiнедi. Ал мамам, мен мектепте п?ренже киiп ж?ре алмаймын, дейдi.
Иван. И?-?, м?селе осыншама ?иындап кетедi деп ойламап едiм. Ж?не Жамал апай д?рыс айт?ан екен – ?алай ?азiргi заманны? ?йелi, м??алима п?ренже киiп ж?рмекшi? Б?л ми?а сыймайтын ж?йт!
Г?лн?р. Жо?, о?ан п?ренже ки деп т?р?ан ешкiм жо?. ?кем, ?зын етек к?йлек киiп, хиджап жамылы?дар, дейдi. Ал мамам, мен ?зын етек пен хиджап?а ?арсы емеспiн. Бiра? соларды ?йел ?з ?алауымен киуге тиiстi. Ерiксiз, д?ре астына алып киiндiрген д?рыс емес, дейдi. Мен де солай ойлаймын. Ал ?кем… ол болса… мен оны кейде аяймын. Менi?ше, ол ?мiр мен дiндi с?йкестiре алмай ж?рген сия?ты. Дiн ?зiнi? ?а?идаларын ?стануды талап етедi, ал ?мiр… ол ?зi бас?а ба?ытпен кетiп бара жат?ан жо? па.
Иван. Жа?сы, солай-а? болсын. Алайда, егер сен ?зын етек к?йлек киiп, хиджап жамылса? мен ?арсы болмас едiм. А?са?алдардiкi де д?рыс шы?ар – ?азiргi ?ыздар мен келiншектер тым жала?аштанып ж?р. Ал егер Ас?ар а?а бiздi? ?осылуымыз?а ?арсы болса… бiз не iстемекпiз?
Г?лн?р. Бiлмеймiн… жо?, ол м?лдем ?арсы болмау?а тиiстi. Бiра?… (жiгiтiне ?арап к?лiмсiрейдi) Ваня, сен осы… ислам дiнiн ?абылдаса? ?айтер едi, ??
Иван. (та?ыр?а?ан кейiпте Г?лн?р?а б?кiл денесiмен б?рылады) Ислам дiнiн?! Мен?!
Г?лн?р. И?. Неге сен та?ыр?айсы?? Мешiт жама?атыны? арасында бiр орыс м?сылман бар екен, онда т?р?ан не бар?!
Иван. Жо-жо?, мен ислам дiнiне еш ?арсылы?ым жо?. Алайда… бiз христиан емеспiз бе… (?арындасына ?арап ?ойып) бiз православие дiнiнi? ?кiлiмiз ?ой.
Г?лн?р. Сонда сен не – сондай дiндар адаммын дейсi? бе? Сен не – шiркеуге барып ж?рмiсi??
Иван. Жо?… бiра?…
Г?лн?р. Ваня, мен са?ан ислам дiнiн ?абылда деген шарт ?ойып т?р?ан жо?пын. ?зi? бiл. Алайда, егер сен м?сылман болса? еш м?селе тумас едi. ?кеме да еш?андай с?з келмеушi едi. Ал ма?ан келсек… ма?ан б?рiбiр, менi? к?йеуiм м?сылман болсын мейлi, христиан болсын мейлi. Тiптi атеист болса да! М?мкiн сен ислам дiнiн ?абылда?асын ата-бабалары?ны? дiнiн сатып кетемiн деп ойларсы?. Ал менi?ше оны? б?рi т?кке т?рмайтын н?рсе. ?арашы ?зi? – ?азiргi жастар т?рлi секталар?а ?тiп жатыр. ?айда?ы жо? ку?герлер мен кришнаиттер де болып жатыр. Ал бiра?, тату-т?ттi ?мiр с?руде. Менi?ше, е? бастысы – бiз бiр-бiрiмiздi шын с?йсек, бiр-бiрiмiздi сыйлап ?тсек бол?аны. Солай емес пе?
Иван. И?-?… (с?л ойланып ?ндемей отырып ?алады)
Г?лн?р. Ж?, ?оялы? б?л ??гiменi, мен ?зi сенi? басы?ды тым ?атырып жiберген сия?тымын.
Иван. Жо?, Г?лн?р. ?атыр?ан жо?сы?. ?йткенi б?л ?те ма?ызды м?селе. Бiзге ?азiр б?кiл м?селелердi? басын ашып ал?ан д?рыс болады. Ал ма?ан келсек, мен, Г?лн?р… ?зi? бiлесi? ?ой – мен сен ?шiн б?рiне дайынмын. Сен ?шiн, сенi? махаббаты? ?шiн, бiздi? болаша?ымыз ?шiн. Керек болса, ислам дiнiн де ?абылдау?а дайынбын. Ол ?шiн не iстеу керек?
Лариса. (т?регелiп ?ол шапала?тайды) Ала?ай! Менi? а?ам м?сылман болады! Оны ендi с?ндетке отыр?ызады! (Г?лн?р к?ледi) С?ндетке отыр?ызады!
Иван. ?ап б?лем, мына ?ызды? ызасы ?ттi! (?арындасына ?мтылады, бiра? ?ыз орынды?ты айнала ?ашып ?статпайды)
Лариса. И?, и?! Сенi с?ндетке отыр?ызады. Сосын сенде мы-ына-адай са?ал болады! Мы-ына-андай сапси?ан са?ал!
Г?лн?р. (к?лкiсiн зор?а тыйып, ?арындасын орынды?ты айнала ?уып ж?рген Иванды то?татады) Ваня! Лариса! ?ойы?дар ендi. М?селе с?ндетке отыр?ызуда емес. Мен ?кемнен с?рап бiлейiн, ислам дiнiн ?абылдау ?шiн не iстеу керек екенiн. М?мкiн сен ?зi? онымен с?йлесерсi??
Иван. (ентiгiн зор?а басады) И?! И?! Д?рыс! Д?рыс, мен Ас?ар а?амен ?зiм с?йлесемiн. (кетуге ы??айланады) Ол ?азiр ?айда екен. Мешiтте ме?
Г?лн?р. То?та, отыр. Ол ?азiр ?алада жо?, жол ж?рiп кеткен. Ерте? келедi. Сонда с?йлесесi?. Тек о?ан, ислам дiнiн сiздi? ?ызы?ыз?а ?йлену ?шiн ?абылдаймын, деп ж?рме. Онда бар шаруаны б?лдiресi?.
Иван. Жо-?а! Менi м?лдем а?ыма? деймiсi?! Мен ?з ы?ыласыммен м?сылман боламын. ?йткенi мен Ас?ар а?аны сыйлаймын. Сонды?тан оны? дiнiн де сыйлау?а тиiстiмiн. Ал мамам… мамам ?арсы болмайды. Ол бiр с?зiнде, егер мен православие дiнiнде тумасам, м?сылман болар едiм, деген.
Г?лн?р. И?, Мария т?те ?арсылы? бiлдiрмесе жа?сы болар едi. Ал ендi кетейiк, ма?ан университетке бару керек.
Иван. Мен сенi жеткiзiп тастайын. (екеуi кетедi)
Лариса. Ой, ?андай ?ызы?! Мен де ислам дiнiн ?абылдасам ?айтер екен? Ма?ан ?зi хиджап жараса ма? Алып к?ру керек. Осы бiздi? ?алада хиджап сата мекен? ?лде п?ренже киiп аламын ба. (п?ренже киген ?йелдi? ж?рiсiн келтiрiп кете барады)
ЕКІНШІ К?РІНІС
Сахнада екi адамнан б?лiнiп, шы?ыс жекпе-жек к?ресiнi? бiр т?рiмен жатты?у ж?ргiзiп жат?ан жiгiттер. Оларды? ?стiнде бiркелкi, с?р т?стi униформа. Барлы?ы м?ртсыз ?аба са?алдылар. Оларды? арасында жатты?тырушы ж?р. Ол бiр ж?птан екiншi ж?п?а жа?ындап келiп, жекпе-жектi то?татып ескерту жасайды. Содан кейiн к?рес та?ы да жал?асады. Жiгiттер емiс-емiс ай?айлап ?ояды. ?абдуррахман шейх келедi. Оны? ?стiнде белбеу-портупеялармен та?ып тастал?ан униформа, басында а? с?лде, ая?тарында м?сi. Шейх кiрiсiмен жатты?тырушы жатты?уды то?татады да жiгiттер ?абдуррахман?а ж?здерiн б?рып т?ра ?алады.
?абдуррахман. Ассаламу ?алайк?м, уа рахматулла?и уа барак?т??!
Жiгiттер. Уа ?алайк?м ассалам, уа рахматулла?и уа барак?т??!
?абдуррахман. М?сылмандар! ?лы халифат орнату ?шiн басталатын жи?ад?а дайын болы?дар. Рухтары?ды да, денелерi?дi де шыны?тырып, пай?амбарымызды? зульфикар семсерiндей шы?далы?дар. ?йткенi бiз жа?ын арада исламны? жасыл туын к?теремiз. Бiздi? туымызды? астына ж?здеген, мы?да?ан м?сылман ?осылады. Сонда бiз б?кiл жаманды? атаулыны, б?кiл к?н??арлар мен ?ылмыскерлердi, б?кiл к?пiрлердi жер бетiнен жойып жiберемiз. Алла?ты? сарбаздары! Сол к?нге дайын болы?дар! Л? ил??а иллалла?, М?хаммад расулулла?!
Жiгiттер. Л? ил??? иллала?, М?хаммад расулулла?!
?абдуррахман. (о? ?олыны? ж?дыры?ын жо?ары к?терiп к?терiнкi дауыспен) Алла?? Акбар!
Жiгiттер. Алла?? Акбар!
Бiр жiгiт Ас?арды ертiп келедi. Имамны? ?стiнде тон, басында б?рiк – осыны? б?рi к?ннi? ?ыс екенiн ай?ындап т?р.
Ас?ар. Ассаламу ?алайк?м, м?хтарам жама?ат!
Жiгiттер. Уа ?алайк?м ассалам!
?абдуррахман. (имамды ?арсы алып, екi ?олын берiп с?лемдеседi) Ассаламу ?алайк?м.
Ас?ар. (шейхты? ?олын алып) Уа ?алайк?м ассалам. Менi? есiмiм Ас?ар. Мен осы ?аланы? мешiтiнi? имамымын. Менi осында ша?ыр?ан сiз бе?
?абдуррахман. (Ас?арды? сырт?ы киiмiн шешiсiп имамды ертiп келген жiгiтке бередi) И?, мен. Асеке, сiзбен таныс?аныма ?уаныштымын. Менi? есiмiм ?абдуррахман. Мен бiздi? ?йымны? шейхiмiн.
Ас?ар. (жан-жа??а к?з тастайды) ?андай ?йымды айтасыз? Мына жiгiттердi? киiмi бiрт?рлi ?ой. Сiздер ?зi ?ай жа?тан келiп едi?iздер?
?абдуррахман. Асеке, жо?арлаты?ыз. Асы?пай ??гiмелесейiк. (екеуi кiлем т?селген жерге жай?асады, жiгiттер де жаттыры?тырушыны? белгiсiмен екi-?ш сап ??рып, мешiтте отыр?андай имам мен шейхтi? ?арсы алдына отырады) Б?л ?йым ж?й ?йым емес. Б?л партия. Мына жiгiттер – бiздi? партиямызды? негiзi, ж?дыры?ы.
Ас?ар. Ол ?ай партия?
?абдуррахман. «?л-хизб» партиясы.
Ас?ар. ?л-хизб?! Ондай партия бар ма едi?
?абдуррахман. Бар. Ендi бар деуге болады. Бiра? б?ны бiзден бас?а ешкiм бiлмейдi. Мiне, к?рдi?iз бе, бiз сiзге е? ма?ызды ??пиямызды ашып отырмыз.
Ас?ар. Сонда не? Партия?ыз тiркеуден ?тпеп пе едi?
?абдуррахман. (мырс етiп) ?андай тiркеудi айтып отырсыз?
Ас?ар. ?андай тiркеу болушы едi! За? бойынша кез-келген партия ?дiлет министрлiгiнде тiркелуге тиiстi. Тiркелмеген партия за?сыз саналады.
?абдуррахман. Бiзге тiркелу ?ажет емес. Ал за?ды-за?сызды?ына келсек… бiздi? мемлекетiмiзде ?азiр б?рi за?сыз. ?йткенi сiздi? за? деп отыр?аны?ыз за? емес. Алла?ты? бiр-а? за?ы бар – ол шари?ат за?ы. Бiз сол за??а ж?гiнемiз, сол за?ды ??птаймыз, сол за?мен ?мiр с?ремiз, ж?не сол за?ды мемлекет за?ы ету ?шiн к?ресемiз.
Ас?ар. М-м… Бiра? бiздi? мемлекет – зайырлы мемлекет, ал шари?ат за?ын ?абылдау ?шiн б?кiл мемлекет ж?йесiн ?згерту керек. Ата за?ымызды ?згерту керек.
?абдуррахман. Мiне, сол мемлекет ж?йесi мен ата за?ды ?згерту ?шiн бiз осы партияны ?йымдастырды?.
Ас?ар. Сонда ?алай мемлекет ж?йесiн ?згертпексiздер?
?абдуррахман. Т?сiлдер к?п. М?селен, мемлекеттiк т??керiс н?тижесiнде билiктi ?ол?а алып мемлекеттiк ж?йенi де, ата за?ды да ?згертуге болады.
Ас?ар. Т??керiс?! Сiз мемлекеттiк т??керiс ?йымдастырайын деп ж?рсiз бе?
?абдуррахман. И?, ол да м?мкiн. Бiра? д?л ?азiр м?ндай ма?сат бiздi? к?н т?ртiбiмiзде т?р?ан жо?. Партия ?лi жас, ?атарымыз ?лi аз. Мемлекет билеу ?шiн мы?да?ан жа?тастарымыз болуы керек. Ал сол жа?тастарымыз шари?ат за?ын бiлуi тиiс. Осында отыр?ан жiгiттердi? ?зi сол за?ды д?рыс бiлмейдi. Ал менi? б?рiне ?олым тимейдi, мен ?йымдастыру ж?мысынан шы?а алмаймын. Сонды?тан бiз сiздi ?зiмiздi? ?атарымыз?а ша?ырып отырмыз, осы жiгiттерге ?стаз болы?ыз деп. Сiздi? дiни бiлiмi?iз жо?ары, сiз М?динада д?рiс алды?ыз, ендi шари?атты сiз бiлмесе?iз кiм бiлмек!
Ас?ар. Жiгiттер, сiздер ?ауiптi жол?а т?сiпсiздер. ?рине, мен бiзде ислами мемлекеттi? ??рыл?анын ?олдаймын. Бiра? шари?ат за?ын т??керiс ар?ылы орнату?а ?арсымын. Мемлекеттiк ж?йенi ?згертудi за? аясында ж?зеге асыру керек. ?азiргi ?о?ам шари?ат за?ымен ?мiр с?руге дайын емес. Ж?не бiздi? мемлекетiмiзде бас?а ?лт ?кiлдерi, бас?а дiн ?кiлдерi бар. Олар?а шари?ат за?ымен ?мiр с?р деу д?рыс па?!
?абдуррахман. Шари?ат за?ын ?абылда?аннан кейiн сол ?лт ?кiлдерi, бас?а дiн м?шелерi ?здерiнi? ата мекенiне, отанына ?айтсын. Бiз ешкiмдi ерiксiз ?стамаймыз. Жал?ыз олар емес – ?аза?ты? iшiнде м?сылман бол?ысы келмейтiн к?пiрлердi де ?стамаймыз. Бiра? ?азiр ?ай ?аза?тан с?рамаса? – м?сылманмын дейдi. Ал сол м?сылман ?алай ?мiр с?рiп жатыр? Сiз ?зi?iз бiлесiз – бiздi? ?о?амымыз ислам дiнiнi? ?а?идаларынан м?лдем алыс жерде ж?р. Бiздi? халы? айдалада адасып ж?р. ?бден азып-тозып, жынойна??а, к?н??а белуарынан батып, не о?ын, не солын бiлмейдi. ?ыз-келiншектерiмiз к?шеде тыр жала?аш ж?р деуге болады, отандастарымыз ?бден жабайы т?рге айналу?а аз-а? ?алды. Б?л мас?араны то?тату керек. Мен, шари?ат за?ын ?абылдап, ?атал болса да ?дiл жазаларды? к?шiмен то?тат?аннан бас?а жол к?рiп т?р?ан жо?пын.
Ас?ар. И?, сiздi? айтып отыр?аны?ыз орынды болар. Алайда, ?андай за?мен ?мiр с?рудi халы? ?зi шешуi тиiс. К?штеуге, зорлау?а болмайды!
?абдуррахман. Неге?! ?ай за? болмасын – ол к?штi?, зорлы?ты? ??жаты. ?ай за? болмасын ?о?амны? бiр тобыны?, немесе бiр тапты?, бас?а топтарына, немесе бас?а таптарына к?рсетiп отыр?ан ?стемдiгi. Ал шари?атты алса?, ол адам за?ы емес, ол Алла?ты? за?ы. Алла?ты? ?стемдiгi, Алла?ты? зорлы?ы!
Ас?ар. Жо?! Алла та?ала зорлы??а ?арсы. М?хаммед пай?амбар да, о?ан Алланы? игiлiгi мен с?лемi болсын, шари?ат за?ын орнатуды? алдында сахабаларыны? ислам дiнiн ж?ректерiмен, сана-сезiмдерiмен ?абылдауын ?амтамасыз еттi.
?абдуррахман. (ашулана бастап) Имам! Бiздi? ??гiмемiз айтыс?а айналып кеткенге ??сайды! Сiз бiздi? жiгiттерге шари?ат за?ы ж?нiнде д?рiс беруге келiсесiз бе, ?лде бас?а ?стаз iздеуге тура келе ме? Сiз соны айты?ыз.
Ас?ар. (бiраз уа?ыт ойланып отырып, а?ыры басын к?терiп) Мен еш?ашан шари?ат ж?нiнде д?рiс беруден бас тарт?ан емеспiн. Сiздердi? бiздi? жама?аттан жiктелiп, о?аша д?рiс ал?андары?ыз д?рыс…
?абдуррахман. (с?зiн б?лiп жiберiп) Жо?! Сiз айты?ыз – бiзге, осында отыр?ан жiгiттерге шари?ат за?ы ж?нiнде д?рiс бересiз бе, жо? па? Осы с?ра??а жауап берi?iз!
Ас?ар. Жа?сы, мен сiздерге д?рiс берейiн.
?абдуррахман. Б?рекелдi! Шынын айтайын – мен сiз ж?нiнде тек ?те жа?сы лебiз естiп ж?рмiн. ?ай м?сылманнан с?рамаса?, сiздi адал адам, на?ыз м?сылман деп сипаттайды. ?азiргi заманда кейбiр имамдар Алла?ты? за?ын ?мытып, а?шаны? со?ына т?сiп кеткенi сiзге м?лiм болар. Ал сiз ?з ж?мысы?ыз?а адал к?рiнесiз. Сонды?тан бiз сiздi ?зiмiздi? ?атарымызда к?ргiмiз келедi. Ж?не бiздi жатыр?ама?ыз – сiз бен бiздi? ма?сатымыз бiр.
Ас?ар. Ма?сат бiр бол?анмен, жолымыз бiр емес. Мен сiздерге д?рiс беруге келiсiм бергенде, бет ал?ан жолдары?ыздан ?айтарып, Алланы? д?рыс, тура жолына т?сiремiн деген ниетпен келiсiм бердiм. Иншалла, осы ниетiм ж?зеге асып сiздер ?лi ?ателiктерi?iздi т?сiнесiздер.
?абдуррахман. Асеке! Кiмнi? ?ателесiп, кiмнi? тура жолда екенiн бiр Алла? ?ана бiледi. Солай емес пе?
Ас?ар. ?рине, солай. Сонды?тан бiз ?рдайым Алладан бiздi тура жол?а сал?анын тiлеп д??а жасауымыз керек.
Ала?андарын жайып д??а жасайды.
Ас?ар. Уа, жаратушы ием! Бiздi? ?ателiктерiмiз бен к?н?мiздi кешiре г?р. Бiздi ?зi? н?с?а?ан тура жол?а бастай г?р. Мемлекетiмiзге тынышты?, бейбiт ?мiр н?сiб ете г?р. Алла?у акбар!
?абдуррахман. Алла?у акбар!
Жiгiттер. Алла?у акбар!
?ШІНШІ К?РІНІС
Ас?арды? п?терiнi? б?лмесi. Балкон есiгi ашы?. Теледидар iстеп т?р, онда Чайковскийдi? «А??улар айдыны» балетi ж?рiп жатыр. Жамал диванда отыр, бiрде?е то?ып отырып анда-санда теледидар?а к?з тастап ?ояды. Ас?ар келедi.
Жамал. (iсiн ?оя салып, пульт ар?ылы теледидарды? дыбысын б?се?детедi, музыка м?лдем ?шпей, ерлi-зайыптыларды? диалогыны? фоны болып т?рады) Ш?й iшесi? бе? (Ас?ар ?ндемейдi) Ас?ар, сенi? т?рi?е не бол?ан? ?зi? ауырып ж?ргеннен саумысы?? ?аба?ы?ды ?ар басып кеткендей ?ой.
Ас?ар. (Жамалды? жанына отыра кетiп ауыр к?рсiнедi) Е-е?… Бiр м?селе мазалап т?р?аны.
Жамал. Ол нендей м?селе? (орнынан т?рып, электр ш?йнектi iске ?осады да б?лменi? ортасында т?р?ан ?стелге дастархан жайып, шай?а ?зiрлеп ж?рiп с?йлеседi)
Ас?ар. Жамал, егер мен бiр за?сыз партияны? м?шесi болдым десем не дер едi??
Жамал. (?олында?ы ыдысты еденге т?сiрiп алады) Астафиралла! ?айда?ыны ?алай айтасы?!
Ас?ар. Жо?, мен ол партияны? ?атарына ?лi ?ткен жо?пын. Мен ойланып ж?рмiн.
Жамал. Ондай партия бiзде бар ма едi?!
Ас?ар. Бар екен. ?л-хизб деген партия. Соны? басшысы менi партияны? м?шелiгiне ?туге ?гiттеп ж?р.
Жамал. Сен не дедi??
Ас?ар. Не деушi едiм? Ойланайын дедiм, сенiмен а?ылдасайын дедiм.
Жамал. Ал ол не дейдi?
Ас?ар. Ойланы?ыз, а?ылдасы?ыз, дедi. Тек ?ана бiздi? ??пиямыз ашылып ?алмасын, дейдi.
Жамал. Мен ?секшiл келiншек емеспiн, к?рген-естiгенiмдi елге жаятын. Ал сонда, ??пия дегенде нендей ??пиясы бар сол партияны?? ?кiметке ?арсы ма?
Ас?ар. И?… солай деуге болады.
Жамал. Алла са?тай г?р! Сонда сен… сен ?кiметке ?арсы шы?па?сы? ба?
Ас?ар. Ж-жо?. Жа?а?ы айтып отыр?ан партияны? ма?саты – бiздi? елде шари?ат за?ын орнатып, ислами мемлекетiн ??ру. Сол партияны? м?шелерi ма?саттарына мемлекеттiк т??керiс н?тижесiнде жетпекшi. Ал мен о?ан ?арсымын. Мен бас?а жолдарды, бас?а т?сiлдердi к?рсетiп отырмын.
Жамал. (орынды??а отыра кетiп, ?олында?ы ыдысын ?стелге ?оя салады) Бас?а жолдарды?! Б?л с?зi?дi ?алай т?сiнуге болады? Сен сонда бiзде шари?ат за?ын орнатпа?пысы??
Ас?ар. ?рине! Мен имам бола т?ра, м?сылман бола т?ра, сол за?ды ?олдама?анда кiм ?олдау?а тиiстi? Шари?ат за?ы – е? ?дiл за?. Ол Алла та?аланы? за?ы. Мен тек сол за?ды зорлы?сыз, ?ант?гiссiз ?абылдауды ?сынып отырмын. Ал «?л-хизб» басшылары…
Жамал. (орнынан т?рып кетiп, ж?ре с?йлейдi) Ал менi?ше, шари?ат за?ын ?азiргi заманда ?олдану?а болмайды. ?зi? ойлашы, ?алай жиырма бiрiншi ?асырды? ?о?амына орта ?асырлы? за?ды ?сынба?сы??! ?азiргi ?о?ам – дамы?ан, демократиялы? ?о?ам.
Ас?ар. Жа?сы. Ал бiздi? за? демократия?а сай келiп т?р ма?
Жамал. ?лбетте! Бiздi? за? – е? гуманды за?. ?лде демократия?а шари?ат за?ы с?йкес келе ме? ?ателеспесем, шари?ат бойынша ?ылмыскерлерге д?ре со?у, таспен ?рып ?лтiру жазалары ?олданылады. ?рыларды? ?олын шауып тастау деген сия?ты.
Ашы? т?р?ан балкон есiгi ар?ылы бiр г?рiл естiледi; ол бiрте-бiрте к?шейе т?седi, бiра? с?зталас?а кiрiсiп кеткен ж?байлар оны ?лi а??ара ?ой?ан жо?. Балет музыкасы мен т?сiнiксiз г?рiл бiр-бiрiмен тайталасып ?атар шы?ып т?рады.
Ас?ар. Жамал, мен б?гiннен бастап шари?ат за?ын е?гiзу керек деп т?р?ан жо?пын. Жо?, е? ?уелi адамдарды дiни т?рбиеден ?ткiзу керек. Мемлекет азаматтары, м?сылмандар, адамдарды? сотынан, жазасынан ?оры?пай, Алланы? сотынан, жазасынан ?ор?у?а тиiстi. Адам сотын алдап кетуге болар, адам ойлап шы?ар?ан за?ды айналып кете аларсы?, ал Алланы алдай алмайсы?, оны айналып кете алмайсы?, ?йтеуiр бiр алдына барасы?. Осыны адамдар т?сiнген к?нi, осы?ан сенген к?нi ?ылмыс та тыйылушы едi. Сонды?тан бiз халы??а дiни т?рбие беруiмiз керек. Мен осыны? б?рiн «?л-хизб» партиясыны? м?шелерiне т?сiндiрiп ж?рмiн. Оларды ал?аш?ы ойларынан, шари?ат за?ын т??керiс ар?ылы орнатамыз деген ниеттерiнен бас тарту?а ша?ырудамын. Менi?ше, оларды? к?бiсi ойлана бастады, к?ннен-к?нге менi? пiкiрiмдi ?олдаушылар саны артып келедi.
Жамал. Е, онда несiне мазасызданасы??
Ас?ар. (ол ?стелдi? жанында т?р?ан орынды??а отырып, терезе жа??а ?арайды, т?сiнiксiз г?рiл оны? санасына жете баста?ан сия?ты) Кеше партия ?йымыны? ке?iтiлген жиналысы ?ттi. Сол жиналыста мен полковник Сма??лды к?рдiм. Полковник – ?скери гарнизонны? ?олбасшысы, генерал Жа?ыпты? орынбасары. Алды??ы к?нi генерал демалыс ?йiне емделуге аттанып, орнына полковник Сма??лды та?айындап кеткен. Ендi бiлiп отырмын, полковник Сма??л партияны? бас?ару ал?асыны? м?шесi екен. Тiптi, ?абдуррахманнан кейiн екiншi адам екен.
Жамал. ?абдуррахманы? кiм ?зi?
Ас?ар. Ол шейх, партияны? басшысы. Полковник Сма??лды? тiркеуден ?тпеген партияны? басшылы?ында ж?ргенi менi жаман састырды. Ол бiздi? за?ымыз бойынша ?ылмыскер болып табылады. Мiне, ?андай м?селе менi? басымды ?атырып т?р?аны.
Жамал. (ол да орынды??а отырып шай ??я баста?ан) Ас?ар, мына айтып отыр?аны?ны? б?рi менi де мазасыздандырып жiбердi. (ашы? т?р?ан балкон есiгiнен т?сiнiксiз г?рiл аны? естiле баста?ан) Менi?ше, бiздi? ?ала?а бiр ?ауiп т?нiп т?р?ан сия?ты. (теледидарды н?с?ап) Мына балет б?гiн мiне ?шiншi рет к?рсетiлуде. Ж?не ?алалы? каналдан бас?а бiр де бiр канал ж?мыс iстемей т?р. Бiздi? ендi жайбыра?ат отыруымыз д?рыс болмайды. Сен б?л жа?дайды ?ауiпсiздiк комитетiне хабарлау?а тиiстiсi?. Онда ?зi? барасы? ба, ?лде телефон шаламыз ба? КНБ-ны? телефон н?мiрi ?андай едi? (Ас?ар ?нсiз басын шай?айды) Н?л-то?ыздан бiлуге болатын шы?ар. (телефонды ?зiнi? жанына ?арай жа?ындатып т?т?асын к?тередi)
Ас?ар. (т?т?аны ?йелiнi? ?олынан алып орнына ?ояды) Жо? Жамал, мен ондай сат?ынды??а бара алмаймын. ?абдуррахман да, «?л-хизб» партиясыны? м?шелерi де, менi адам деп, м?сылман деп ?здерiнi? ??пиясын ма?ан сенiп тапсырды. ?алай мен ендi сол сенiмдi ая? асты ?ылып оларды сатып жiберемiн! Жо?, менде тек бiр ?ана жол ?алды – ?гiт-насихат ар?ылы оларды бет ал?ан ба?ытынан…
Сырттан танк моторыны? ыш?ын?ан г?рiлi, шынжыр табандарыны? ша??р-ш??ыр еткен дыбысы естiледi. Ас?ар терезе жа??а ?арап ?ндемей ?алады. Жамал не болып жат?анын бiлейiн деп т?рып, балкон?а ?арай ?мтыла берегенде, сыртта жарылыс болады да, балконны? сырт?ы есiгi сарт етiп жабылады, ?йнектерi к?л-тал?ан болып ?шып т?седi. Жамал шы??ырып керi ?арай шегiнiп кетедi. Ас?ар оны бассалып кейiн тартып, сосын екеуi диван?а ??лай кетедi. Ас?ар зайыбын денесiмен ?ор?ап астына басады. К?шеден бiреулердi? б?йры? берiп ай?айла?ан ащы даустары, бiреудi? шы??ыр?аны естiледi. Автомат пен пулемет г?рсiлдейдi. Бiраз уа?ыттан кейiн атыс басылып танкты? шынжыр табаныны? шы?ырла?ан дыбысы бас?а жа??а ауып, бас?а бiр жерде та?ы бiр шай?ас бастал?аны белгiлi болады.
Жамал. (басын к?тере берiп) Б?л не?! Не шай?ас б?л?
Ас?ар. Бiлмеймiн.
Жамал. (теледидар?а к?зi т?сiп кетiп) Ас?ар, теледидарды? дыбысын ?осшы.
Ас?ар пультты алып теледидар?а дыбыс ?осады. Телеканалды? жа?алы?тар студиясында ?адуррахман с?йлеп отыр. Оны? ?стiнде «?л-хизб» жаса?тарыны? униформасы, белбеуiнде тапаншаны? сауыты бар.
?абдуррахман. ?ала т?р?ындары! Мен ?абдуррахман шейхпын. «?л-хизб» партиясыны? басшысымын. Бiз жа?а ?ана ?аланы? билiгiн ?ол?а алды?. Осы са?аттан бастап ?алада т?тенше жа?дай жарияланып, комендантты? са?ат енгiзiлдi. Кешкi са?ат то?ыздан та??ы жетiге дейiн к?шеде ж?руге тыйым салынады. Осы уа?ыт аралы?ында к?шеде тек арнайы р??сат ?а?азбен ?ана ж?руге болады. Кiмде-кiм р??сатсыз к?шеге шы?са, бiздi? ?скери патруль ескертусiз аба?ты?а ?амайды, ал ?арсылы? бiлдiргендер сол жерде атып тасталады.
Осы са?аттан бастап ?алада ислами автономия жарияланды. Автономия болаша?та ислами мемлекеттi?, одан ?рi – ?лы халифатты? iргетасын ?алайды. Б?рын?ы за?дар осы к?ннен бастап ?з к?шiн жо?алтты, бiз ендi шари?ат за?ымен ?мiр с?ремiз. Сонды?тан, кiмде-кiм ?зiн м?сылман деп санамаса, м?селен орыс ж?не орыс тiлдес ?лттарды? ?кiлдерi, исламнан бас?а дiн ?кiлдерi, м?селен христиандар, бiздi? ислами автономиямыздан, я?ни бiздi? ?аламыздан алыстатылады. Ол ?шiн осы атал?ан топтар?а жататын т?р?ындар ?здерiнi? зергерлiк б?йымдарын, а?ша мен ??жаттарын алып орталы? стадионда жиналуы тиiс. Олар арнайы к?лiкпен облыс орталы?ына жеткiзiледi.
?ала т?р?ындары! Бiз ешкiмдi ?аладан ?уып т?р?ан жо?пыз! Егер кiмде-кiм ислам дiнiн ?абылдап бiздi? автономиямызды? м?шесi бол?ысы келсе – мархабат! Ондай адамды, ?андай ?лт ?кiлi болмасын, бiз ??ша?ымызды жайып ?атарымыз?а ?абылдаймыз. Ал ?алада ?алып м?сылман боламын деген адам б?гiннен бастап шари?ат за?ымен ?мiр с?ретiн болады. Я?ни, бес мезгiл намаз о?итын болады, ?урет жерлерiн жабатын киiм киетiн болады. М?сылманша киiнуге бiр к?н мерзiм берiледi, содан кейiн кiмде-кiм ?уретiн жаппай к?шеге шы?са, шари?ат сотыны? ?кiмi бойынша жазаланады. Осы к?ннен бастап мешiтте, намазханаларда, ж?не мектептердi? негiзiнде ?йымдастырыл?ан медреселерде намаз ?йрену курстары ашылады. Намаз о?у бiле ме, бiлмей ме – ?аланы? ?р т?р?ыны азан ша?ырылысымен мешiтке намаз?а баруы шарт. Намаз?а барма?ан ер адамдар ?йлерiнен к?штеп шы?арылады.
Б?л ?ыс?а хабарландыру. Толы? ?ндеу ?р ?йдi? кiреберiсiне, к?шедегi хабарландыру тумбаларына, ?алада шы?атын газеттердi? беттерiнде жарияланады. Ал, ?зiрше хош сау болы?ыздар! Алла?? Акбар!
Теледидарды? экранында ислам дiнiне с?йкес сурет пайда болады да ??ран о?ыла бастайды.
Жамал. (пультпен теледидарды с?ндiредi де Ас?ар?а б?рылады) Б?л не?! М?ны ?алай т?сiнуге болады?!
Ас?ар. (теледидардан к?зiн айырмай басын шай?айды) ?-?й, ?абдуррахман, ?абдуррахман! Б?кiл шаруаны б?лдiрдi? ?ой!
Жамал. Ендi не iстемекпiз?
Ас?ар. (есiкке бетейдi) ?абдуррахман?а барамын. Б?л б?лiктi то?тату керек.
Жамал. Ас?ар!
Ас?ар. Не?
Жамал. Барма. Ол сенi ты?дамайды… ол ендi ешкiмдi ты?дамайды. Ол тым ?атты кеттi… к?рмейсi? бе не болып жат?анын! Одан да отыр, а?ылдасайы?. Бiз не iстеймiз, соны аны?тап алайы?.
Ас?ар. Сен ненi айтып отырсы?? Ма?ан ?абдуррахман?а барып б?лiктi то?тату керек.
Жамал. Сен о?ан ендi еште?е iстей алмайсы?. Сен ?лi т?сiнбедi? бе – ол сенi алдап со?ты. Менi? ойымша, бiзге кету керек. Б?гiн кету керек – ерте? кеш ?аламыз.
Ас?ар. Кету керек?! ?айда?
Жамал. Бiлмеймiн. Е? ?уелi, жолдарды жауып тастамай т?р?анда, ?аладан шы?ып кету керек. Ал сосын табармыз ?айда баруды… м?селен, бiздi? ауыл?а барайы?. Бiр-екi апта ?кейдi? ?йiнде бола т?рармыз, м?мкiн, о?ан дейiн б?л б?лiк те басылар. ?кiмет, президент ?арап отырмас.
Ас?ар. Жо?, Жамал, болмайды. Д?л ?азiр мен кете алмаймын. ?алай халы?ты, жама?атты тастап ?ашып кетпекпiн! Мен оларды? имамы емеспiн бе! Ж?не ?ашатындай бiзге ?ауiп т?нiп т?р?ан жо?. Д?л бiздi? отбасымыз?а ?ауiп т?нiп т?р?ан жо?.
Жамал. Оны ?айдан бiлесi??! Мына б?лiкшiлерден не хайыр к?туге болады? Ерте? менi, не ?ызы?ды п?ренже кимедi? деп д?реге жы?са не iстейсi??!
Ас?ар. Ендi киiнi?дер адам сия?ты! Ешкiм п?ренже ки деп т?р?ан жо?, хиджап, кимешек, ?зын етек к?йлек киi?дер! Неше жыл мен са?ан ?а?сап келемiн – сенi? мына киiм кисi?мен менi? к?зiмдi ш??ып бiттi ?ой а?са?алдар! Ана ?ыз да киiнсiн, б?л киiм м?селесi ж?нiнде мен ?абдуррахманды ж?з пайыз ?олдаймын. ?здерi?дi м?сылманмын деп санаса?дар, м?сылман?а т?н киiм киi?дер, намаз?а жы?ылы?дар – ?абдуррахманны? б?л талаптары орынды. Б?л оны? да талабы емес – б?л Алланы? талаптары. Менi? шейхпен келiсе алмайтыным – бас?а ?лттар мен бас?а дiн ?станушылар?а ?аладан кетесi?дер, дегенi. Ж?не бiрт?тас мемлекетiмiздi б?лшектеп автономия ??рамын дегенi. Президент еш?ашан о?ан келiсiм бермейдi.
Телефон шыр етедi. Ас?ар т?т?аны к?тередi.
Ас?ар. Алло, б?л кiм?
?абдуррахман. (оны? дауысы динамик ар?ылы естiлiп т?рады) Ассаламу ?алайк?м! Мен ?ой, ?абдуррахман. Асеке, сiз тезiрек ?кiмшiлiкке келi?iз, менi? ж?мыс орыным б?рын?ы ?кiмнi? кабинетiнде. Шари?ат сотын ?йымдастыру керек. Сол м?селе ж?нiнде а?ылдасайы?.
Ас?ар. ?абдуррахман! Б?л не?! Бiз б?лай келiспеген едiк. (Жамал к?йеуiнi? жанына келiп телефон?а ??ла?ын тосады)
?абдуррахман. Асеке, екеумiздi? арамызда еш?андай келiсiм бол?ан жо?.
Ас?ар. Сiз менi алдап со?ты?ыз! Партияны? минимум жоспарында т??керiс ж?нiнде, автономия ж?нiнде бiрде-бiр с?з жо? едi ?ой. Кеше ?ана ?ткен жиналыста б?л с?ра? к?н т?ртiбiнде…
?абдуррахман. (с?зiн б?лiп жiберiп ?атал ?нмен) Имам! Сiз ?лi бiздi? партиямызды? м?шесi емессiз. Менен жауап талап ететiн ???ы?ы?ыз жо?. Т??керiс – партияны? iшкi iсi.
Ас?ар. ?ателесесiз, шейх! Б?л с?мды?, б?л авантюра – бiздi? ?аламызды? т?р?ындарына, б?кiл республикамызды? хал?ына тiкелей ?атысы бар. Мен сiздi д?л осындай авантюризмге баратын а?ыма? деп санамап едiм.
?абдуррахман. Б?л а?ыма?ты? емес. Авантюризм де емес. Б?л…
Ас?ар. Ендi не?! Президент сiздi? мына за?сыз ?рекеттерi?iзге жайбыра?ат ?арап отырады дейсiз бе?! Менде а?парат жо?, сонда да – м?мкiн д?л ?азiр бiздi? ?ала?а ?арай ?скери б?лiмшелер аттанып жат?ан болар. ?ара да т?ры?ыз – б?гiн-ерте? бiздi? ?ала ?оршау?а алынады. Содан кейiн сiздi? алды?ыз?а президенттi? ультиматумы тарс етiп т?спесе ма?ан келi?iз.
?абдуррахман. (?ар?ылдап к?ледi) То?тай т?ры?ыз, Асеке! Менi а?ыма?тар санатына ?осу?а асы?па?ыз. Президент ма?ан емес, мен ?зiм оны? алдына ультиматумды тарс еткiземiн!
Ас?ар ашуланып телефон т?т?асын тастай бередi.
Ас?ар. (Жамал?а б?рылып) Мен кеттiм. ?нымен к?збе-к?з с?йлесу керек.
Жамал. Ас?ар! Менi?ше б?л есуаспен с?йлесу бекер. Естiген жо?сы? ба – президентке ультиматум ?оямын дейдi.
Ас?ар. И?, оны? есi д?рыс емес. Сонда да оны бiрде?е ?ылып то?тату керек.
Жамал. Ас?ар, сен оны ендi то?тата алмайсы?. М?мкiн, кеше ондай м?мкiндiк бол?ан да шы?ар. Ал б?гiн тым кеш ?алды?. Ендi сен ?зiмiздi? ?амымызды ойла. Машина?да бензин бар ма? Не ?ып т?рсы?? Бар, Берiктi мектептен алып кел, Г?лн?р?а телефон со?амын.
Ас?ар. Жамал! Жамал, ты?дашы, мен ?аладан кетпеймiн! Мен кете алмаймын. Д?л ?азiр, бiздi? ?ала?а ?ауiп т?нiп т?р?анда, кете алмаймын. ?зi? ойлашы, ?алай мен, имам, б?рiн тастап, бас сау?алап ?ашып кетпекпiн?! Жо?, мен олай iстей алмаймын. Сен де кетпейсi?, ешкiм еш?айда кетпейдi. Мен ?азiр Берiктi ?келiп тастаймын. Сосын ?ыз бен ?л?а ие болып ?йде отыра т?р. Менi?ше, ?за? отырмассы?дар. Б?л б?лiк к?пке созыла ?оймас. (шы?ып кетедi)
Жамал. ?й, ?айдам. Ж?регiм бiр жаманды?ты, бiр с?мды?ты сезiп т?р?ан сия?ты. Кетпей, ?алып ?ой?анымыз ?шiн ?лi ?кiнемiз бе, Алла бiледi. ?лгi ?ыз ?айда ж?р? (?ызына ?о?ырау шалады) Г?лн?р! Сен ?айдасы?? ?алай ала?дамайын, ?алай ала?дамайын?! К?рмейсi? бе не болып жат?анын! ?й! ??гiменi до?ар! ?йге ?айт! Кетемiз. К?шеде бай?ап ж?р, абайла.
Ол сыпыр?ыш пен ?ала? алып келiп ?йнек сыны?тарын сыпырып жинайды да балконны? iшкi есiгiн жабады. Берiк пен Мария келедi. Берiктi? басы бинтпен та?улы.
Берiк. (шешесiнi? жанына ж?гiрiп келедi, Жамал оны ??ша?тай алады) Мама! Бiз не к?рдiк – бiлесi? бе?
Жамал. (баласыны? та?улы басын ?олымен ?стап зерттей ?арайды) Не болды, Берiк? ?атты жара?аттанды? ба?
Берiк. (шешесiнi? ?олын басынан алып тастайды) ?! Еште?е емес! Танк г?рiлдеп бiздi? мектептi? жанына келгенде бiз терезеден ?арап т?р?анбыз, сосын зе?бiрегiнен г?рс еткiзiп ат?анда ?йнектердi? быт-шыты шы?ып ?шты да кеттi. Сонда бiр шыныны? сыны?ы ма?дайыма тиiп кеттi.
Мария. (Жамал?а жа?ындап келiп Берiктi? иы?ына ?олын ?ояды) Жарасы тере? емес, с?л ?ана сызып ?ттi. ??дай са?тады.
Берiк. И?, ж?й тек сызып ?ттi. Еште?е емес. Мен басымды та?байын деп едiм, Мария Петровна болмады. (Мария?а ?арайды)
Жамал. Жарайды, еште?е етпес. Берiк, сен бар, жинал. Бiз жол ж?ремiз. Джинсы? мен бiр-екi к?йлек ал, тiс щетка? мен паста?ды рюкза?ы?а сал. (баласын б?лмесiне ?арай итерiп жiбередi де Мария?а б?рылады) Маша, кел, отыр, шай iшiп алайы?. Мына о?и?алар ауыз кептiрдi (екеуi шай?а отырысымен ?она?ына шай ??йып берiсiмен) М?, печеньеден ал.
Мария. (шайдан бiр-екi ?рттап) Рахмет, тама?тан ас ?тпейдi. Не iстерiмдi бiлмей отырмын. Ал сендер не – кететiн болды?дар ма?
Жамал. Мен кеткiм келедi, бiра? Ас?ар к?нбей т?р. Ол кете алмаймын дейдi, жама?атымды тастап ?айда барамын дейдi. М?мкiн о?ан ?арамай, балаларды алып тайып отырам ба. Ал сендерге кету керек.
Мария. И?, мен де соны ойлап отырмын. Бiра?, Ваня… ол… сен еште?е бiлмейсi? бе?
Жамал. Не ж?нiнде?
Мария. Ол ?лгi шейхтi? партиясына кiрiп кетiптi. Мына аласапыран басталысымен о?ан ?о?ырау шалып, ?аладан кетейiк, деп едiм, ол мен еш?айда кетпеймiн, мен партия м?шесiмiн, бiз ислами автономия ??рып шари?ат за?ын орнатамыз, демесiн бе. Сол жерде ??лай жаздадым! Бiз еш?айда кетпеймiз, бiзге еш?андай ?ауiп т?нiп т?р?ан жо?, дейдi. Ендi мiне – не iстерiмдi бiлмей отырмын.
Жамал. ?й ?айдам, д?л осы с?здi жа?а Ас?ар да айтып едi. Ал мен бiр с?мды? боларын сезiп т?рмын. Менi? са?ан беретiн ке?есiм – м?мкiндiк барында ?аладан шы?ып кет. Ерте? ?лгi шейх ислам дiнiн ?абылда десе не iстейсi?? Ларисаны ал да кет. Ал Ваня – ол ендi бала емес, ?зiнi? а?ылымен ?мiр с?ргенi д?рыс болар. Тек ?ана б?лар ?з а?ылымен ж?ргенге ??самайды. ?лгi шейх ?абдуррахманны? ы?палына т?сiп кеткен. ?не, Ас?арды да алдап со?ты. Ас?ар оны? т??керiс дайындап ж?ргенiн бiлiптi. И?, Ваня да оны бiлдi. Бiра? жап-жас жiгiттен не с?райсы??! Ж?не де ол Ас?арды? со?ынан ерiп ж?р. Ол ?зi ислам дiнiн Ас?ар ?шiн ?абылда?ан жо? па.
Мария. Жо?, ол ислам дiнiн Г?лн?р ?шiн ?абылда?ан. Ж?не Ас?ар сол партияны? м?шесi болма?ан к?рiнедi.
Жамал. И?, Ас?ар партия ?атарына кiрген жо?. Бiра? ол жиналыстарына ?атысып ж?рiптi. Ал шейх Ас?арды? м?сылмандар арасында?ы беделiн пайдаланып, жастарды, гарнизонны? офицерлерiн ?зiнi? ы?палына т?сiрiп ал?ан?а ??сайды. Оларды? б?рi Ас?ар мен ?абдуррахманны? iсi бiр деп ж?рген ?ой.
Мария. Сонда оларды? iсi бiр емес пе?
Жамал. И?, Ас?арды? айтуынша, екеуiнi? жоспары бiр. Алайда, Ас?ар сол жоспарды т??керiс ар?ылы ж?зеге асыру?а ?арсы болыпты.
Мария. Ендi Ас?ар не iстемекшi?
Жамал. Не iстесiн?! Ол ендi еште?е iстей алмайды! Шейх ендi о?ан ??ла? та аспайды, ол ?зiнi? дегенiне жеттi. Жо?, кету керек! Жол ашы?та кетiп ?лгеру керек. Ас?ар жама?атын тастай алмаймын дейдi. М?мкiн со?ан ?арамай, балаларды алып тайып отырсам ?айтедi, ??
Мария. Бiлмеймiн. ?рине, балаларды? жа?дайын ойлау керек. Бiра?, сендерге ?ауiп т?нiп т?р?ан жо? т?рiздi.
Жамал. ?й, ?айдам! Кiмге ?андай ?ауiп т?нiп т?р?анын кiм бiледi?!
Г?лн?р мен Иван келедi. Иванны? ?стiнде «?л-хизб» жаса?тарыны? униформасы. Белбеуiнде тапаншаны? сауыты бар.
Г?лн?р. С?леметсiз бе, Мария т?те.
Мария. С?леметсi? бе, Г?лн?р.
Иван. С?леметсiз бе, Жамал т?те.
Жамал. (жiгiтке тесiрейiп ?арап т?рып) С?леметпiз… Ваня. Сенi тану ?иын, ?стi?е не киiп ал?ансы??
Г?лн?р. (жiгiтiнi? абыржы??ырап т?р?анын сезiп ал?а шы?ады) ?алада не бол?анынан хабардарсыздар ма?
Жамал. (?атал ?нмен) Сен ?айда ж?рсi??!
Г?лн?р. Бiз орталы?та болды?. Онда…
Жамал. (с?зiн б?лiп жiберiп) Онда со?ыс болды! Сен ?зi?е ?андай ?ауiп т?нiп т?р?анын бiлдi? бе?!
Г?лн?р. Мен Ваняны? жанында болдым.
Иван. Жамал т?те, сiз ол ?шiн ала?дама?ыз. Бiзге еш?андай ?ауiп т?нген жо?. Бiз…
Жамал. Сен не – путчист болып кеткенбiсi??!
Иван. Жо?, бiз путчист емеспiз.
Жамал. Сонда кiмсi?дер? Сендер емес пе за?ды ?кiмет орындарын ??лат?ан!
Иван. Жамал т?те, олай деме?iз. Бiзде бол?ан ?кiмет за?ды емес едi. Ал бiз ендi на?ыз за?ды ?кiмет ??рамыз.
Мария. (Жамал?а) Б?лар?а ендi бiрде?е деудi? ?зi бекер! Б?лар шейхтi? ауыздарына салып берген с?здерiн ?айталаумен ?лек.
Иван. Олай емес, мама! Мен ?з еркiммен ?л-хизб партиясыны? м?шесi болдым, ?з еркiммен бiздi? за?сыз билiктi ??лату?а шешiм ?абылдадым. Хазiретi шейхтi? басшылы?ымен бiз ?о?амды Алланы? тура жолына жетелеймiз. Бiз…
Жамал. Тоза??а жетелейдi сенi? хазiретi шейхы?! От?а т?сiредi!
Г?лн?р. Мама! Не болды сонша Ваня?а ш?йiлiп!
Жамал. Ендi не iсте дейсi?? ?лтiр, ?рте, ?ыр, жой, дейiн бе?!
Г?лн?р. Кiм ?ырып-жойып жатыр?!
Жамал. ?ырып-жойма?анда не ?алды?! (терезе жа?ты н?с?ап) ?не, ?ара ?зi?, полиция б?лiмшесiнi? не бол?анын. Сонда бiреу тiрi ?алды деймiсi?? Танктi? зе?бiрегiмен тал?андал?ан ?йде кiм тiрi ?алушы едi!
Г?лн?р терезеге беттей бергенде далада та?ы жарылыс болып, ендi балконны? iшкi есiгi тарс ете ашылып, ?йнектерi к?л-тал?аны шы?ып шашылады. ?ыз шы??ырып жiберiп керi шегiнiп кетедi. Иван оны ??ша?тай алып денесiмен ?ор?алайды. Жамал мен Мария б??ып ?алады.
Берiк. (ж?гiрiп келiп терезе ар?ылы к?шеге ?арайды) О! ?ара?дар, Абылайханны? к?л-паршасы шы?ыпты.
Жамал. Берiк! (баланы? жанына жетiп барып оны керi тартып алады) ?ле алмай ж?рмiсi?, сорлы бала?!
Берiк. ?оры?па, бiттi, ендi еште?е болмайды.
Жамал. (баласын ?зiне ?ысып к?шеге к?з тастайды) И?! Ендi Абылайханны? ескерткiшi кiмге б?гет болды екен?
Мария. Басталды! Ендi ?алада?ы б?кiл ескерткiштер ??латылады. Бюсттер мен барельефтер тал?андалады. Мекемелер мен м?ражайда?ы суреттер ?ртеледi.
Жамал. Е-е! Б?л есуастар тек ?ана ескерткiш пен суреттердi ??ртумен шектелсе жарар едi. Сурет пен м?сiндерден кейiн адамдарды? ?здерiн ??рта бастамаса. (Иван?а ?арайды)
Иван. (Г?лн?рды ?олынан тартып есiкке ?арай беттейдi) Ал, бiз кеттiк.
Жамал. Бар, бар! ?ыр, жой, жар, ??лат! ?лтiр! Тек ?ана Г?лн?рда ж?мысы? болмасын. Ол ендi са?ан жо?.
Г?лн?р. (Иванмен кетуге ы??айланып) Мен ?азiр келемiн.
Жамал. (?ызыны? жанына барып оны? ?олын жiгiттi? ?олынан ж?лып алып) Жо?, сен еш?айда бармайсы?! (бас?а б?лменi? есiгiне ?арай итермелеп) Бар, жинал, кетемiз.
Г?лн?р. Кетемiз?! ?айда?
Жамал. ?зiрше бiлмеймiн, ?йтеуiр осы ?аладан шы?ып кетсек бол?аны.
Г?лн?р. Папам да кете ме?
Жамал. Кетпегенде не?! Оны осында, мына есуастарды? арасына ?алдырып кетпекпiсi??
Г?лн?р. Бiлмеймiн. Папам имам емес пе.
Жамал. Имам болса не?!
Иван. Жо?, Ас?ар а?а еш?айда кетпеуге тиiстi.
Жамал. Иван! Отбасымызды? м?селесiн ?зiмiзге шешуге р??сат беретiн шы?арсы??!
Иван. ?, и?… кешiрi?iз. Ал, мен кеттiм… (кетiп бара жатып есiк алдында б?геледi, Г?лн?р да келесi б?лменi? есiгiнi? алдында то?тап, екеуi бiр мезгiл бiр-бiрiне ?нсiз ?арап т?рады да шы?ып кетедi)
Мария. (?лын к?зiмен шы?арып салып Жамал?а б?рылады) И?, б?ларды тез арада то?татпаса, б?лдiредi талай iстi!
Жамал. То?тататын шы?ар. Президент б?л б?лiкке жай ?арап отырады деймiсi?. Тиiстi шара ?олданар.
Мария. И?, ?кiмет ?арап отырмайды. Жарайды, мен кеттiм. ?лгi Лариса ?айда ж?р екен? Соны аламын да кетемiн. Облыста?ы а?ама барып уа?ытша паналармыз. Ал Ваня ?алса – ?алсын. Ол ендi бала емес.
Жамал. (??рбысын шы?арып салып) Аман-сау кездескенше, Маша. Жолдары? болсын.
Мария. Сау бол. Сендерге де о? сапар тiлеймiн. М?мкiн, жа?ын арада ?айтып келiп кездесермiз.
Жамал. М?мкiн… (Марияны? со?ынан есiк жабылысымен) м?мкiн, бiз еш?ашан бiр-бiрiмiздi к?рмеспiз. Алла бiледi, ендi не болатынын.
Т?РТІНШІ К?РІНІС
Сахнаны? ар?ы ?абыр?асында мешiт суреттелген декораия. Декорацияны? бергi жа?ында м?сылманша киiнген жiгiттер мен ?ыз-келiншектер, а?айлар мен же?гейлер, а?са?алдар мен ?жейлер т?р. Сахнаны? ортасында адам?а д?ре со??анда кiсендеп ?оятын ба?ан. Ж?мысшылар а?ашты? дi?iн ?келiп ?ояды. Та?ы бiр ж?мысшы ?асапшыны? балтасын ?келiп дi?ге ?адайды. Дi? мен балтаны к?рген ж?рт шуласып кетедi. (немесе осыны? б?рi сахна к?лемiнде жо?, тек ?ана адамдарды? с?здерiнен аны?тау?а болады)
Бiрiншi адам. Ба?анды не ?шiн орнат?ан?
Екiншi адам. ?ылмыскерлердi д?ре со?арда кiсендеп байлап ?ояды.
Бiрiншi адам. Ал балта мен дi? не ?шiн керек?
Екiншi адам. ?ылмыскерлердi? басын алу ?шiн!
Бiрiншi адам. Кет ?рi!
Екiншi адам. И?! Б?лар сенi ?ке-к?ке демейдi. ?ылмысты болды? ба, к?н??а батты? ба – ?олма ?ол басы?ды алады.
?шiншi адам. ?й! Т?к бiлмесе? ж?ртты бекер д?рлiктiрмей ж?й т?р. Балта мен дi? ?рыларды? ?олын шабу?а керек.
Бiрiншi дауыс. Б?се! Басын алады дегенi…
Сахнаны? бiр жа?ына «?л-хизб» партиясыны? ?арулы жаса?тары келiп сап ??рады. Оларды? белбеулерiнде тапаншаны? сауыты, ?олдарында резе?ке шо?пар. Сахнаны? бергi бетiнде, к?рермендерге ?ырын берi?кiреп ?стел т?р, оны? бiр жа?ында ?ш орынды? т?р. ?ази келiп орта??ы орынды??а жай?асады. Оны? со?ынан, ?олында ?алы? д?птерi бар хатшы келедi де ?азиды? сол ?олында?ы орынды??а отырып, д?птерiн ашып, ?аламын алып бiрде?е жаза бастайды. Оларды? со?ынан, жендеттер мен к?мекшiлерiн ертiп ?абдуррахман келедi. Шейх униформа киген, басында с?лде, ?олында ?амшы, ая?ында етiк.
?абдуррахман. (о? ?олын ?амшысымен бiрге кеудесiне басып) Ассаламу ?ал?йк?м!
Топтан бiр-екi дауыс. Уа ?ал?йк?м ассалам!
?абдуррахман. М?сылмандар! Б?гiнгi к?н тарих?а кiретiн к?н. ?йткенi ?азiр, ?аза? жерiнде бiрiншi рет, шари?ат соты ?тпек. Бiз к?п уа?ыт за?сыз ?мiр с?рдiк. ?йткенi б?рын?ы за?-сыма?тарды адамдар ойлап шы?ар?ан. Ал шари?ат за?ы – ол Алла?ты? за?ы! (?азыны н?с?ап) Мына м?сылманды мен ?зiмнi? ?мiрiмен ?азы етiп та?айындадым. ?азы, б?рын?ы сот-сыма?тар?а ?ара?анда ?те ?дiл, за?ны? б?рмалауына жол бермейдi, пара алмайды, ?йткенi ондай ?ылмыс ?шiн Алла?ты? алдында жауап бередi. ?рине, б?рын?ы сот-сыма?тар да Жарат?анны? алдына барады, бiра? олар оны бiлмедi, олар о?ан сенбедi. Олар ?здерiнi? ?ылмыстарын ж?рт?а бiлдiрмей ба?ты. Алайда, Алла?тан еш н?рсенi жасыра алмайтынын ойламады. Ал, ендi к?п с?зге бармай, Алла?ты? атымен бастайы?. Бисмилл?!
?азы. Бисмилл?!
?абдуррахман. (к?мекшiлерiне) К?не, ?келi?дер ?ылмыскерлердi.
К?мекшiлерi екi ?ызды алып келедi. Бiрiншi ?ызды? б?тында денесiмен бiр болып жабыс?ан, ар?ы жа?ынан б?кiл б?ксесi ай?ын к?рiнiп т?р?ан дамбал т?рiздi бiрде?е. Екiншiсi тым жас, б?тында джинсы, джинсы мен ?стiндегi топик деген ?ыс?а киiмнi? арасы ашы?, ?ызды? кiндiгi к?рiнiп т?р. Толы? ?ыз ашулы, ал жас ?ызды? ж?зi ?рейлi.
?абдуррахман. Б?л не деген батпан ??йры?, ен далада жат?ан ??йры?! (?ызды? арт?ы жа?ынан ?амшымен тартып жiбередi – ?ыз шы??ырып iлгерi жылжып кетедi, бiра? шейхты? екi к?мекшiсi оны орнына ?айтарады)
Бiрiншi ?ыз. А-ай! Неге ?расыз?!
?абдуррахман. ?рма?анда не iстейiн? Сипа деймiсi??
Бiрiншi ?ыз. Жо?, сипамай-а? ?ойы?ыз. Бiра? неге ?расыз, мына ?амшы?ыз жаман тидi ?ой. И-и…
?абдуррахман. Ендеше неге арт жа?ы?ды ашып ж?ресi??
Бiрiншi ?ыз. Ашып ж?рген жо?пын.
?абдуррахман. ?й! Ашпа?анда не ?алды? Арт жа?ы? тырсиып анадайдан менмендеп ай?айлап т?р?ан жо? па! (халы??а ?арап) Б?л баланы? ата-анасы бар ма? Анасы кiм екен ?зi?
Топтан бiр ?йел шы?ып шейхтi? жанына келiп то?тайды.
?ызды? анасы. (к?з жасын с?ртiп) Мен… мен б?л бай??сты? шешесi.
?абдуррахман. ?ызы?ызды ?алай т?рбиелегенсiз? ?алай ?ана мына т?рiмен к?шеге жiбергенсiз?
?ызды? анасы. Е-е… б?лар ?азiр бiздi ты?дай ма! Мода солай дейдi. К?йлек кисе?шi десем, арт жа?ы?ды жапса?шы десем, менi? арт жа?ым ?демi, оны жауып ?айтемiн, дейдi. Б?рi ?зiмнi? байлы?ым – ешкiмнен ?рлап ал?ан жо?пын, дейдi.
?абдуррахман. О Алла?! А?ыр заманы? жа?ын болар. ?ыздарымызда мынадай был?ылда?ан батпан ??йры?тан бас?а байлы? ?алмаса, а?ыр заманны? келмесi не?! А?ыл, инабат, ?ят, – б?рi ?дiрем ?алды. ?аза?ты? ?ызына т?н ажарлы келбет, с?лу дидар, бота к?з, ?алам ?ас, ойма? ерiн, сымбатты бейне – м?ны? б?рiнi? ?ажетi болмай ?алды. Ма?тан т?татын бiр-а? байлы? ?алды – майдан тырсылдап жарылайын деп т?р?ан к?т! (та?ы да ?ызды? арт жа?ынан ?амшымен салып ?алады; ?ыз та?ы да шы??ырып б?л?ынады)
?абдуррахман. (?азыдан) Хазiретi ?азы, мына ?ыз?а ?андай жаза та?айындайсыз?
?азы. Жиырма д?ре берiлсiн.
?абдуррахман. Д?рыс. (?ызды ?стап т?р?ан к?мекшiлерiне) К?неки, апары?дар, берi?дер тиiстi д?ресiн. Айт?ан а?ыл ??ла? ар?ылы ?онбаса – арт жа?ынан ?онатын шы?ар.
Шейхты? к?мекшiлерi ?ызды д?ре со?атын ба?ан?а апарып ?олдарын кiсендейдi. Жендет ?ызды ?амшыны? астына алады. ?ыз ай?ай?а басып ала?ды басына к?тердi, о?ан ?арайтын жендет жо?, д?ренi? санын жария санап т?р. Халы? гу-гу, кейбiреуi к?лiп жатыр, кейбiреулерi ?ызды кекетiп бiрде?е деп жатыр, кейбiреулерi жендетпен бiрге д?ре санап т?р. (немесе осыны? б?рi сахнада к?рсетiлмейдi, к?рермен тиесiлi дыбыстар ар?ылы хабардар болады) Д?ре со?ылып бол?асын жендеттер ?ызды босатады, ол арт жа?ын ?стап, а?са?дап ж?йiне кетедi. Ол жылап барады, топты? iшiнен ?ызды кекетiп-м??атып жатыр, ?ыз олар?а бiрде?е деп жауап ?атып барады.
?абдуррахман. (?азыны? жанына оралып келiп, екiншi ?ыз?а) Кiндiгi? неге ашы?, ??! (?ызды? кiндiк т?сын к?здеп ?амшысын сермейдi, ?ыз шы??ырып ?алып, iшiн екi ?олымен басып, б??ып ?алады, оны? жанында т?р?ан шейхтi? к?мекшiлерi ерiксiз т?р?ызады)
Екiншi ?ыз. А?атай! ?рма?ызшы! Кешiрi?iз, мен ендi кiндiгiмдi ашпаймын. Кешiрi?iз, а?атай, кешiрi?iз, мен ендi д?рыс киiнiп ж?ремiн! (жылап жiбередi)
?абдуррахман. Киiнесi?, ?рине киiнесi?! Ендi жал?ыз сен емес, барлы? ?ыз-келiншек адам сия?ты киiнiп ж?ретiн болады. (?азы?а) Мына ?ыз?а ?андай жаза та?айындайсыз?
?азы. Бала тым жас екен. Сонды?тан бiрiншi ретке кешiрсек ?айтедi?
?абдуррахман. Менен несiн с?райсыз – б?л жерде ?азы сiз емес пе! Шари?ат за?ы бойынша жазасын берi?iз. Та?айында?ан жаза?ыз тым же?iл болса, немесе орынсыз кешiрiм жасаса?ыз Алла?ты? алдында жауап бересiз.
?азы. И?, и?, ?рине. Ал б?л бала?а он д?ре со?ы?дар.
?абдуррахман. (к?мекшiлерiне) Апары?дар ба?ан?а, со?ы?дар он д?ре!
Халы? шуласып кетедi. Аяса?даршы, ?аршадай баланы ?алай сабайсы?дар! М?лдем жас ?лi, ?олдары? сынсын! деп жатыр.
?абдуррахман. Тынышталы?дар! Б?л не шу? Он д?реден ешкiм ?лмейдi. ?айта жа?сы саба? болады. ?зiне де, бас?а ?ыз балалар?а да. Жандары? ашыса б?рын ?айда болды?дар? Неге жала?аш ж?ргiзiп ?ойды?дар балалары?ды?! Осыларды? б?рi сендердi? алдары?да ж?рмеп пе едi! Жала?аштанып, к?н??а белуарынан батып ж?ргенде аямады?дар, ал ендi ?дiл жаза аларында аяп ?алыпсы?дар. (к?мекшiлерiне) Не?ып т?рсы?дар? Апары?дар, байла?дар ба?ан?а.
?ызметшiлер ?ызды ба?ан?а кiсендейдi де, жендет ?ызды? жалынып-жалпай?анына, к?з жасына ?арамастан д?ре со?ады. (немесе б?ны? б?рi сахнадан тыс жерде болып жат?анын к?рермен тиесiлi дыбыстарды? к?мегiмен т?сiнедi) Халы? гу-гу. Сосын б?л ?ыз да босатылып ж?йiне кетедi.
?азы. Ендi кiм бар?
?абдуррахман. Келесi ?ылмыскердi ?келi?дер.
Шейхты? к?мекшiлерi бiр жас жiгiттi алып келедi.
?азы. Б?л жiгiттi? ?ылмысы неде?
?абдуррахман. Б?л ?ры. ?алта ?а?ып тазартатын ?ры, ?олыны? жылбыс?асы бар. Бiр м?сылманны? к?м?жнiгiн ?рлап жат?ан жерiнде ?сталыпты.
?азы. Ку?герлер бар ма?
?абдуррахман. Бар. Ку?герлер, жа?ында?дар. (екi ку?гер келедi)
?азы. Б?л ку?герлер сенiмдi ме?
?абдуррахман. Б?л м?сылмандарды бiздi? хазiретi имам сенiмдi адамдар деп сипатта?ан. Екеуi де б?рыннан намазхан екен.
?азы. Жа?сы. (бiрiншi ку?герге) Мына жiгiттi? ?рлы? жаса?анын ?з к?зi?iзбен к?рдi?iз бе?
?рлан?ан адам. (топты? iшiнен шы?ып ?азыны? жанына келедi) ?рине! Б?л ?рыны? ?олынан мен ?зiм ?стап алдым. Мен б?л жiгiттi ?атал т?рде жазалауы?ызды с?раймын. (шейхке) Мен сiздi ж?з пайыз?а ?олдаймын. Б?л ?рылар мен ?ылмыскерлер ?бден ??тырып алды. Осылай ?атал жаза ?олданып тыймаса болмайды.
?абдуррахман. Тыямыз, бiз ендi б?кiл ?ылмысты тыямыз. Ол ж?нiнде ешкiм к?м?нданбасын. Ал сiз орны?ыз?а бары?ыз, шари?ат сотыны? ж?мысына кедергi жасама?ыз.
?рлан?ан адам. Жа?сы, хазiретi шейх. (кетедi)
?азы. (бiрiншi ку?герге) Мына жiгiттi? ана кiсiнi? к?м?жнiгiн ?рла?аны ж?нiнде ку?лiк етесi? бе?
Бiрiншi ку?гер. И?! Б? жiгiттi? ана кiсiнi? к?м?жнiгiн ?алтасынан алып шы??анын мен ?з к?зiммен к?рдiм.
?азы. К?м?жнiгiн ?рлады ма, ?лде ?алтасынан алып шы?ты ма?
Бiрiншi ку?гер. (та?ыр?ай ?арайды) Сiз ?ызы? екенсiз. Осы екi с?здi? ?андай айырмашылы?ы бар?
?азы. Айырмашылы? бар. Егер б?л жiгiт к?м?жнiктi ?рласа, ?ш??ду – б?л жiгiт жа?а?ы м?сылманны? к?м?жнiгiн ?рлады, деп ку?лiк ет. Ал егер ол к?м?жнiктi ж?й ?алтадан алып шы?са, онда м?селе бас?а.
Бiрiншi ку?гер. (мырс етiп к?ледi, топта?ылар да о?ан ?осылады) ?ры к?м?жнiктi ж?й ала ма?
?абдуррахман. Ку?гер, сiз мыс?ылдамай ?азыны? с?ра?ына д?рыс жауап берi?iз.
Бiрiншi ку?гер. (к?лкi пыша? кескендей тыйылады) Жарайды. ?ш??ду, ку?лiк етемiн – б?л жiгiт жа?а?ы м?сылманны? к?м?жнiгiн ?рлады.
?азы. Жа?сы. (екiншi ку?герге) Ал сiз не дейсiз?
Екiншi ку?гер. И?, ?ш??ду, ку?лiк етемiн – б?л жiгiт жа?а?ы м?сылманны? к?м?жнiгiн ?рлады. Мен базарда сауда жасаймын, ал б?л жiгiт ?рдайым сонда ж?редi, ж?не ж?й ж?рмейдi, сатушыларды да, сатып алушыларды да ?ан ?а?сатып ж?редi. ?олынан шап берiп ?стал?ан к?нде де ??тылып ж?рдi. Б?ны? ?рлы?ы ж?нiнде б?кiл базар бiледi, тек мына екумiзден бас?а ешкiм ку?гер бол?ысы келмедi. Илла?и, осы жiгiт ?ры! Баукеспе ?ры!
?абдуррахман. Мiнеки, бiз ?рыларды ?шкерелеп жазалауды? орнына ?ылмысын жасырып ба?амыз. Содан кейiн, ?ылмыскерлер саны к?ннен к?нге артып бара жатыр деп байбалам саламыз. Жа?сы, сiздер боссыздар. (ку?герлер кетедi)
?азы. (?ры?а) Ал, жiгiтiм, сен не дейсi??
?ры. Кешiрi?iз, мен ендiг?рi еште?е ?рламаймын.
?абдуррахман. Сен ?зi неге ?рлы?пен айналысасы?? ?рламаса? аштан ?атасы? ба?
?ры. Жо?. Аштан ?атпаймын.
?абдуррахман. ?лде ж?мыс iстей алмайтын м?гедекпiсi??
?ры. Жо?, мен ??рылыста ж?мыс iстеймiн.
?абдуррахман. Жала?ы? аз ба? Отбасы?ды асырау?а жетпей ме?
?ры. Жетедi. Отбасым жо?. ?лi ?йленген жо?пын.
?абдуррахман. Онда не керек са?ан?! Не жетпейдi?
?ры. Бiлмеймiн. (о? ?олын к?терiп) Менi? ?рлы?ыма мына ?олым кiн?лi. Осы ?олымнан к?ретiн болдым! К?лiк iшiнде, базарда, ?йтеуiр к?пшiлiк арасына т?ссем болды – дуылдап ?ышиды-ай кеп. Содан бiрде?е жым?ырма?анымша ?ышуы басылмайды! Не iстерiмдi бiлмеймiн!
?абдуррахман. Не iстеуi?дi сен бiлмесе? бiз бiлемiз. (?азы?а) ?андай жаза та?айындайсыз?
?азы. Б?л жiгiттi? ?олын бiлезiктен шауып таста?дар. Содан кейiн ?рлауын ?оймаса екiншi ?олынан да айрылады.
?абдуррахман. Д?рыс! (?ры?а) Ж?р, жазайы? ?олы?ны? ауруын. ?андырайы? ?ышуын.
?ры. А?ай! Шаппа?ызшы ?олымды! Мен ендi еште?е ?рламаймын.
?абдуррахман. И?, и?, мен б?л с?зi?е ?бден сенемiн. Жал?ыз сен емес – ?олы?нан айырыл?аны?ды к?рген кез келген адамны? ендi ?рлы??а баруы екiталай. Сол ?шiн бiз шари?ат сотын енгiзiп отырмыз. (к?мекшiлерiне) Не?ып т?рсы?дар? Орында?дар ?азыны? ?кiмiн.
К?мекшiлерi жiгiттi ойбайлатып апарады да ?олын дi?ге ?ояды. Жендет балтаны к?терiп, ?ай жерден шабатынын к?здеп бiраз т?рады. Жiгiт аппа? ?удай болып ?арап т?р. Жендет балтасын тарс еткiзiп т?сiргенде, демiн iшiне тартып т?р?ан жiгiт ай?айлап орнынан атып т?рады да, шабыл?ан ?олын екiншi ?олымен ?ысып алып зытып бередi. (немесе осыны? б?рi сахнадан тыс жерде болады, к?рермен тиесiлi дыбыстар ар?ылы т?сiнедi. ?ры жiгiт шабыл?ан ?олын екiншi ?олымен ?ысып сахнада т?р?ан халы?ты? алдынан ж?гiрiп ?тедi) Халы? шулап жатыр.
Бiрiншi адам. ?й! То?таты?дар ?лгiнi! ?ансырап ?ледi ?ой! ?уып жетiп ?олын та?у керек! (бiр-екi жiгiт ?рыны? со?ынан кетедi)
Екiншi адам. О?ба?андар! ?анiшерлер!
?шiншi адам. ?анпезерлер! Хайуандар!
?абдуррахман. Ей! Сендер не бiлесi?дер?! Б?л жiгiттi бiз жазалады деймiсi?дер? Жо?! Оны Алла? та?ала жазалады! Ж?не б?л жаза Жарат?анны? ра?ымы. Б?л жiгiт ?олынан айрылды, ал оны? есесiне шайтанны? аз?ыруынан ??тылды. Ол ендi ?рлы? жасамайды, к?н?сiн ?зiнi? ?анымен жуып-шайып адал ?мiр с?руге м?мкiндiк алды. Иншалла, Алла? ендi м?ны? ?ылмыстарын кешiредi. ?йткенi Алла? адамды екi рет жазаламайды. Т?сiндi?дер ме ендi? (к?мекшiлерiне) К?нi, ?келi?дер келесi ?ылмыскердi
?азы. Осымен до?арса? ?айтедi, хазiретi шейх? Б?гiнгiге жетер.
?абдуррахман. О не дегенi?iз! Хал?ымыз ?ылмыс пен к?на?а белуарынан батып ж?р. Жергiлiктi т?рме iстi бол?ан ?ылмыскерлерге лы? толы, ?азiр онда ая? басар жер жо?. Ара? iстеп сататындар мен iшетiндер, есiрткi тарататындар мен наша?орлар, жез?кшелер мен зина?орлар, ??мар ойын ?йымдастырушылар мен ойнаушылар, пара алушылар мен пара берушiлер, а?шаны ?сiмге берушiлер мен а??ау е?бекшiлдердi алдап ж?рген алая?тар, адам ?лтiрушiлер мен зорлаушылар, ?рылар мен адам тонаушылар, еркек пен еркек жынысты ?атынас?а т?сушiлер, ?йел мен ?йел ?осылып отбасын ??рушылар ж?не сол сия?ты т?рлi-т?рлi аз?ындар ?здерiнi? сотын тосып отыр. Осындай ?ылмыскерлер мен аз?ындардан арылмай бiз на?ыз ислами мемлекет ??ра алмаймыз. Сонды?тан ерiнбей, шаршамай, бiлегiмiздi т?рiп алып iске кiрiсейiк.
?азы. Жарайды, ?келi?дер келесi ?ылмыскердi.
Шейхтi? к?мекшiлерi бiр жас келiншектi алып келедi. Осы жерде Ас?ар келедi.
?абдуррахман. (?азыны? жанында?ы бос орынды н?с?ап) Хазiретi имам, келi?iз, мiне сiздi? орны?ыз. (Ас?ар отырады, оны? екi к?зi ?ылмыскерде)
?азы. Б?л келiншектi? ?ылмысы неде?
Ас?ар. Не б?лдiре ?ойды екен б?л бала?
?абдуррахман. Е-е, хазiретi имам! Сiз адамны? сырт?ы пiшiнiне ?арама?ыз. Осындай, т?к бiлмегенсiп, ?лбiреп т?р?андарды? iшiнде ?лген ит жатады. Б?л о?ба?ан жа?а ту?ан н?рестесiн перзенханада тастап кетiптi.
Ас?ар. (не дерiн бiлмей ?алып) М-м… кеткен екен бiр ?ателiк… жас ?ой…
?азы. Ку?герлер бар ма?
?абдуррахман. Бар. Бiр д?рiгер ж?не екi медбике.
Ку?герлер ?азыны? алдына келедi. Д?рiгер ер адам.
?азы. (д?рiгерге) Сiз мына келiншектi? ?з н?рестесiн перзентханада тастап кеткенiн растап ку?лiк етесiз бе?
Д?рiгер. И?, ?ш??ду, ку?лiк етемiн – осы келiншек ?з баласын перзентханада тастап кеттi.
?азы. Жа?сы. (медбикелерге) Ал сiздер ше?
Екi медбике. (бiрлесiп) ?ш??ду, ку?лiк етемiз – осы келiншек бала табысымен одан бас тартты да тастап кеттi.
?азы. Жа?сы, сiздер кете берi?iздер. (келiншекке) Бала?ды неге тастап кеттi?? К?йеуi? ?айда?
Келiншек. К?йеуiм жо?. Менi бiр жiгiт алдап, ?йленемiн дедi де екi?абат болып ?ал?анда тастап кеттi. Сосын, баланы асырай алмайтын бол?асын, оны тастау?а м?жб?р болдым.
?абдуррахман. ?тiрiк! Айнала?а ?арашы – не?! Ж?рт балаларын асырай алмай аштан ?ырылып жатыр ма? Б?л не сандыра?ы??! Неке ?иыспай еркекпен неге т?секке жатты?? (келiншек ?ндемейдi) Ал, жарайды, шайтанны? аз?ыруына ?шыра?ан екенсi?, некесiз бiр аз?ынмен т?сектес бол?ан екенсi?, екi ?абатты болып ?ал?ан екенсi?, бала тап?ан екенсi? – не болмай жатыр ?азiргi заманда?! Неге сен ?зi?нi? с?биi?дi, бейк?н?, титтей н?ресте?дi тастап кеттi?? Содан кейiн ?алай жер бетiн басып ж?ремiн деп ойлады??! (келiншек т?мен ?арап ?ндемейдi, шейх ?азы?а б?рылады) ?андай жаза та?айындайсыз?
?азы. Ж?з д?ре!
Ас?ар. Мен м?ндай жазамен келiспеймiн. Ж?з д?ре дегенi?iз – ол ?лiм жазасымен пара-пар! Елу д?ренi? ?зi жетiп жатыр.
?абдуррахман. Жо?, хазiретi имам! Б?л жерде аяушылы? дегендi ?ою керек. ?ылмыскерлердi аяп бiз ?о?амды д?рыс жол?а бастай алмаймыз.
Ас?ар. ?ылмыскер ?ылмысына сай жаза алу?а тиiстi. Баланы тастап кеткенi ?шiн ?лiм жазасына ?ию?а бола ма?
?абдуррахман. Ал м?ны? некесiз еркекпен т?сектес бол?анын ?айда ?оясыз? Ол ?ылмыс емес пе?! Б?л жазамен бiз бала тастап кететiндерге ?оса зина?орлар?а да саба? бермекпiз. ?лде сiз зина?орлы?ты ?олдайсыз ба?
Ас?ар. Жо?, ?олдамаймын. Б?л ?ызды алда?ан жiгiт ?айда екен? Оны да жауап?а тартып осы ж?з д?ренi екеуiне б?лiп беру керек.
?абдуррахман. Ол сабазы? iсiн тындырып iзiн суытыпты. О?ай ??тылдым деп ж?р ?ой, сiр?. Алланы? жазасынан ??тыла алмасын бiлмейдi ?ой ол сорлы. (к?мекшiлерiне) Сонымен, ?азы ж?з д?ре та?айындады. Апары?дар, берi?дер ?ылмыскердi? тиiстi жазасын!
Халы? та?ы шуласып кетедi.
Бiрiншi адам. Ойбай-ау! Ж?з д?реге б?л бейшара шыдай ма?! ?лiп кетпей ме!
Екiншi адам. И?, ?айдан шыдасын! Б?лар оны ?дейi ?лтiрейiн деп т?р!
?абдуррахман. Тынышталы?дар! Егер ажалы келсе – ?лер. Ал егер сызы?ына жетпесе – тiрi ?алады, ?мiрiн жа?адан бастайтын м?мкiндiк алады. Не болса да б?л бейба??а хайыр – жа?а айт?ан жо?пын ба, Алла та?ала ?ылмыскердi екi рет жазаламайды деп!
Келiншек. (?зiн не тосып т?р?анын жа?а ?ана т?сiнгендей тiзерлеп отыра кетiп) А?атай! К?кетай! Кешiрi?iз! Мен ж?з д?реге шыдай алмаймын. ?лiп кетемiн!
?абдуррахман. ?лсе? – ?рем ?ап! Сенi? жер бетiнде ж?ргенi?нен не пайда?! Егер сен ?з iшi?нен шы??ан бала?ды аямаса? – бiз сенен не ?айыр к?тпекпiз? ?зi? ойлашы – кiмге сенi? ?мiрi? ?ажет?! Бiздi? жа?а ?о?амымызда сендей к?кектерге орын жо?!
Келiншек. (е?iреп жылап жiбередi) Кешiрi?iзшi! Мен баламды ?айтып аламын! Б?гiн барып аламын! ?азiр барамын! Т?сiндiм ?ателiгiмдi, т?сiндiм!
?абдуррахман. ?й, ?ара?ым! Кiм ендi о баланы са?ан бередi?! Бiр рет тастап кеткен ?арабетке баланы сенiп беруге бола ма?! (топ?а б?рылып) Бiздi? ислами автономиямызда балалар ?йi деген, тастанды бала деген болмайды. Балалар ?йiндегi б?кiл балаларды бiз, ?л-хизб партиясыны? м?шелерi, ?зара таратып алды?. Мен ?зiм бiр ер бала мен бiр ?ыз баланы асырап алдым. Бiз сол балаларды на?ыз м?сылман етiп т?рбиелеймiз. (к?мекшiлерiне) ?й, не?ып т?рсы?дар?! Апары?дар, байла?дар ба?ан?а! Берi?дер ?дiл жазасын!
?ызметшiлер келiншектi с?йреп ба?ан?а апарып байлайды. Екi жендет екi жа?тан сабай бастайды. Келiншек жылайды, шы??ырып ай?айлайды, бiраздан со? тек ы??ылдап ы?ырсы?аны ?ана естiледi, ая?тарында т?ра алмай, кiсендерде асылып салбырап ?алады, бiраздан кейiн м?лдем ?нi ?шiп ?оз?алыссыз ?алады. Халы? тол?ып, кейбiреулерi: Жетер! То?таты?дар! Хайуандар! Жауыздар! деп жатыр.
?абдуррахман. Кiм б?л жерде жауыз?! Сендер не бiлесi?дер?! Осы с?здi айт?ан адам кезiнде тастанды бала болды ме екен?! Шырылдап осы д?ниеге келе сала, ту?ан анасы оны т?рк етiп тастап кеттi ме екен?! Сосын, есейiп жiгiт бол?анша, анам келiп менi алып кететiн шы?ар, деген ?мiтпен ?атар, жо?, ол келмейдi! Мен о?ан керек емеспiн, мен б?л ?лемде ешкiмге керек емеспiн, деген ?асыреттi? арасында дел-сал болып ж?рдi ме екен?! ??! (халы? ?ндемейдi) ?ндемейсi?дер, и?! Ал мына алдары?да т?р?ан адам, (?зiн ?амшы ?ста?ан ?олымен н?с?айды) жауыз деп жаз?ыр?ан адам, кезiнде сондай тастанды бала бол?ан! Сол адам есейiп, ?зiн ту?ан анасыны?… анасы емес-ау! ?зiн ту?ан аз?ынны? ендiгi келмейтiнiне, ендiгi алып кетпейтiнiне к?зi жеткенде, о?ан жауыз деген. Сосын сондай жауздарды тудыр?ан, сондай аз?ындар?а жол берiп ?ой?ан ?о?ам?а со?ыс жарияла?ан. ?зiнен ту?ан баласын тастап кететiн жауыздар?а жи?ад жарияла?ан! Мiне, б?гiн сол жи?адты? да уа?ыты келдi.
Осыны айтып ол айналып кетедi. Ж?ртта ?н жо?. ?зiнi? дауысын ретке келтiрiп ?абдуррахман с?зiн жал?астырады.
?абдуррахман. Бiз б?л ?ылмысты жазаламай, тастанды балаларды? саны азаймайды. Сендерге сол керек пе?! ??! Неге ?ндемей ?алды?дар?! Ендеше ?ара?дар – зина жасап бала тауып, бейк?н? с?бидi тастап кеткендерге бiздi? ислами мемлекетiмiзде аяушылы? болмайды!
Халы? ?ндемейдi. Ж?з д?ре берiп жендеттер то?тайды. ?ызметшiлер келiншектi? ?олдарында?ы кiсендi а?ытады – ол сыл? етiп ??лап т?седi. (немесе осыны? б?рi сахнадан тыс жерде болады)
?абдуррахман. Д?рiгердi ша?ыры?дар! (носилка ?ста?ан екi санитар ертiп д?рiгер келедi де ?йелдi? пульсын бай?айды, кеудесiне ??ла?ын тосады да орнынан т?рады) Не?
Д?рiгер. ?тiп кеттi. (ала?андарымен бетiн сипайды)
?абдуррахман. (бетiн сипайды) Алла?у акбар!
Сахнада?ы ж?рт беттерiн сипап, Алла?у акбар дейдi. Топты? iшiнде к?бiр-к?бiр, гу-гу ??гiме басталып кетедi. Санитарлар келiншектi? м?йiтiн носилка?а салып алып кетедi. ?абдуррахман ?стi-басын ?а?ып орнына ?айтып келедi.
Жамал. (топты жарып шы?ып шейхты? алдына келiп то?тайды) ?анпезер! ?анiшер! Тойды? ба ?ан?а, ??з?ын? Осыдан кейiн кiм сенi м?сылман, момын дейдi?!
?абдуррахман. ?шiр ?нi?дi, арсыз ?атын! (?амшыны сермеп ?алады да, лезде есiн жиып, к?терген ?олын т?мен т?сiредi)
Жамал. (шейхке ?мтыла) ?р! ?р! Жы? д?реге! Саба! Неге то?тап ?алды??! ?р, ?ыр, ?лтiр, жендет! ?оры?паймын сенен! (шейх терiс айналып кетедi, Жамал ?зiн сабыр?а ша?ыру ма?сатымен жа?ында?ан Ас?арды итерiп жiбередi) Осы с?мды?ты? б?рi сенi? мойны?да! Сен б?рiне кiн?лiсi?! Сен осыны? б?рiне жол аш?ан. Сенiмен бiр отбасылы? бол?анша м?лдем байсыз ?ткенiм арты?. (?абдуррахман?а) Мен б?л ?аладан кетемiн. Балаларымды да ?алдырмаймын. Б?л ?ала жын-шайтанны? ордасына айналды, б?л жерде есi д?рыс адам?а орын жо?.
?абдуррахман. Жа?сы. ?азiр сiздi стадион?а жеткiземiз, онда ?аладан шы?уды тосып отыр?ан бiраз адамдар бар. Сосын арнайы к?лiкпен ?аланы? сыртына шы?арып тастаймыз. ?рi ?арай ?айда баруы?ызды ?зi?iз бiлi?iз (бiр к?мекшiсiне) Мына кiсiнi балаларымен стадион?а апарып таста.
Ас?ар. Жамал! То?та! ?аладан ?лi бiр де бiр адам шы?арыл?ан жо?. Стадион жарыл?ыш заттармен миналанып тастал?ан. Сонда?ы б?кiл адамдар ?лiмге кесiлген. Оларды? б?рi аманат ретiнде ?сталып отыр. ?ала?а шабуыл жасалса стадион б?кiл т?т?ындармен аспан?а ?шады. Ал шабуыл жасалады, ?ашан екенiн бiлмеймiн, бiра? жасалатыны ха?.
Жамал. Солай ма! (?абдуррахман?а) Ал хазiретi шейх не деп едi? ?аладан кеткiсi келетiндер стадион?а жиналсын, содан арнайы к?лiкпен облыс орталы?ына жеткiземiз, деп едi ?ой. Соны? б?рi ?тiрiк бол?аны ма? М?сылман?а, хазiретi шейхке ?тiрiк айту?а бола ма?
?абдуррахман. М?сылманны? к?пiрге ?тiрiк айт?аны айып емес. Мен м?сылмандар мен к?пiрлердi айырып алу ?шiн солай iстедiм.
Жамал. Сен жа?а ?ана менi де алдады? емес пе?
?абдуррахман. И?, алдадым. ?йткенi сiздi м?сылман деуге болмайды. Иманды, ибалы ?йел м?сылман?а, шейхке тiл тигiзбеуге тиiстi едi.
Жамал. Сен к?пiр дегенмен мен к?пiр бола ?алмаспын. Тiптi, сендей ?анiшермен бiрге м?сылман атан?анша к?пiр атан?аным арты?. (халы? тобына беттей бере) Г?лн?р! Берiк! Ж?рi?дер, кетейiк б?л жерден.
Ас?ар. (со?ынан iлесiп) То?тай т?р, Жамал! ?айда барасы??
Жамал. (Ас?ар?а б?рылып, ?олыны? ишаратымен оны то?татады) Тала?! Тала?! Тала?! Сенi? екi ?олы? ?ан?а малын?ан. Бiз сендей ?анiшермен бiрге т?ра алмаймыз.
Ас?ар а?ырап ?ала бередi. Жамал балаларымен бiрге кетедi. Осы жерде мешiттен азаншыны? дауысы естiледi. Халы? тарай бастайды. ?азы мен хатшы да кетедi. ?абдуррахман жаса?тарын ?олыны? ишаратымен аттандырады да имамны? жанына келiп ?олын оны? иы?ына салады.
Ас?ар. (селк ете т?седi) ??! Не?!
?абдуррахман. Азан, хазiретi имам. Мешiтке барайы?, намаз о?иы?.
Ас?ар. ?, и?, и?… (басы т?мен салбыра?ан к?йде шейхты? со?ынан ерiп кете барады)
БЕСІНШІ К?РІНІС
Сахнаны? ар?ы ?абыр?асында стадионны? орынды?тары суреттелген декорация. Декорацияны? бергi жа?ында жат?ан-отыр?ан т?т?ындар. Динамиктерден ??ран о?ы?ан ?ариды? дауысы естiлiп т?р. Стадион т?т?ындарыны? арасында к?бiр-к?бiр ??гiме, балаларды? жыла?ан, ?ы??ылда?ан ?ндерi, бiреулердi? ы?ырсы?ан, ?ар?ап-сiлеген дауыстары. Сахнаны? бергi жа?ында, Ларисаны? ая?тарына басын жастап Мария с?лап жатыр.
Мария. Су… су… Лариса, су бершi.
Лариса. (жыламсырап) Мама! Суды ?айдан алайын? Шыдашы!
Стадионда?ылар ?оз?алмайды, тек анда-санда бiреулер ж?ре бастаса, прожектор жары?ына шалынып, мегафон ар?ылы ж?рiстi то?татуды талап етiледi.
Бiр уа?ытта аспаннан ?ша?тарды? г?рiлдеген дыбысы естiледi, г?рiл к?шейе т?седi. Прожектор с?улелерi к?кке шаншылып, ауе зе?бiректерi о? жаудырады. Т?т?ындар бас сау?алап жата кетедi. Аспаннан ша?ын парашюттерге iлiнген ?апшы?тарда азы?-т?лiк, пластик б?телкедегi су, ?ызыл крес пен ?ызыл ай бейнеленген ?ораптарда д?рi-д?рмек т?се бастайды. Ж?не к?птеген жапыра? ?а?аздар т?седi. Ларисаны? жанына бiр бума пластик б?телкелер ?онады, ?ыз олар?а ?олын соз?анымен ?олы жетпейдi. Ол шешесiнi? басын жерге ?ойып пластик б?телкелерiн ?стай бергенде, бiр бала ?лгi буманы парашюттi? жiптерiнен ?стап алып с?йрей ж?неледi. Лариса б?телкелерге жармасып айырылмайды.
Лариса. ?й бала! То?тай т?р! Бiр б?телкесiн ма?ан тастап кет – мамам ш?лден ?лейiн деп жатыр.
Бала то?тап бумадан бiр б?телкенi алып берейiн дегенде униформа киген стадион к?зетушiлерi келiп тартып алады. Оларды? белдерiнде тапанша, ?олдарында резе?ке шо?пар.
Лариса. Бiр б?телке! Тым ??ры?анда бiр б?телке берi?iзшi! (бума?а жармасып ба?ады, бiра? к?зетшi ?ызды итерiп жiбередi; Лариса ??лап т?седi, сосын жылап шешесiнi? жанына ?айтып келедi)
К?зетшiлер стадионны? бас?а т?т?ындарыны? ?олында?ы азы?-т?лiк салын?ан ?апшы?тарды, су мен д?рi-д?рмектердi тартып алып жатыр. Стадионны? т?т?ындарынан екi жiгiт олар?а килiгедi.
Бiрiншi т?т?ын. ?й, о?ба?ан болмаса?дар, тым ??ры?анда балалар?а су берсе?дершi!
К?зетшi. Бiз о?ба?ан емеспiз. Ал су беруге р??сат жо?.
Екiншi т?т?ын. Бiз сендерден су с?рап т?р?ан жо?пыз, мына су мен азы?-т?лiк аспаннан т?скен жо? па!
К?зетшi. Айт?ан жо?пын ба – б?йры? жо? деп! (тапаншасын суырып алып) К?не, кетi?дер! Орындары?а бары?дар!
Бiрiншi т?т?ын тапанша?а ?арамастан iлгерi ?мтылады, ал екiншi т?т?ын оны? ?олына жармасып керi тартады.
Екiншi т?т?ын. ?ой, сен о?ан еште?е iстей алмайсы?. Текке о??а ?шасы?.
К?зетшi. Мен де соны айтамын! Ж?й ж?рi?дер. Жо?арыдан б?йры? болса б?рiн беремiз. Су да, азы?-т?лiк те, д?рi-д?рмек те аласы?дар. (к?зетшiлер азы?-т?лiк пен д?рi-д?рмектердi алып кетедi)
Бiрiншi т?т?ын. (со?дарынан ж?дыры?ын т?йедi) О?ба?андар! ?анiшерлер! (не iстерiн бiлмей жан-жа?ына ?арайды, жерде шашылып жат?ан жапыра? ?а?аздарды? бiреуiн к?терiп о?и бастайды) Отандастар! Сiздердi? ?андай ауыр жа?дайда отыр?андары?ызды бiз жа?сы бiлемiз. Мына азы?-т?лiк, д?рi-д?рмекпен ж?рек жал?ай т?ры?ыздар, бiз к?нде осындай к?мек к?рсетiп отырамыз. ?ала бiздi? мы?ты ?оршауымызда, экстремисттердi? бiрi де ?ашып шы?а алмайды. Бiз олар?а к?нде елшi жiберiп сiздердi босатсын деген талап ?оюдамыз, бiра? б?лiкшiлер ?зiрше бiздi? с?зiмiзге ??ла? ас?ан жо?. Бiз б?л б?лiктi ?ант?гiссiз басу?а тырысып ба?удамыз, алайда, к?пке соза да бере алмаймыз. Жа?ын арада бiз ?аланы азат етемiз, ал ?зiрше сабыр мен т?зiмдiлiкке ша?ырамын. Сiздер жал?ыз емессiздер – бiздi? б?кiл хал?ымыз, б?кiл республикамыз сiздермен бiрге. Жалынды с?леммен, Республика Президентi.
К?зетшiлер ?айтып келедi, же?iнде кезекшi деген жазуы бар бiреуi т?т?ынны? ?олында?ы ?а?азды ж?лып алады. К?зетшiлер жерде жат?ан ?а?аздарды жинай бастайды.
Кезекшi. (?а?аз?а к?з ж?гiртедi де) Б?ны? б?рi бос ??гiме! Президент еште?е тындыра алмайды. Тындырса б?лен к?н ?ттi емес пе – не?ып жатыр? Оны? б?л с?зiне сенбесе?дер де болады. (к?зетшiлер ?а?аздарды жинап алып, бiр-бiрiмен дабдырлап с?йлесiп, к?лiсiп кете барады)
Мария. (сандыра?тап) Ваня! ?й, Ваня деймiн! ?айда кете бересi?? Кел м?нда, жа?ында! Неге сен менiмен с?йлескi? келмейдi? ?лде сен бiздi к?пiр деп жоламай ж?рмiсi?? Бiра? мен сенi? ана? емес пе едiм! ?лде б?л с?з сен ?шiн ма?ынасын жо?алт?аны ма?!
Кезекшi ?айтып оралады. Оны? со?ында Жамал, Г?лн?р ж?не Берiк келедi. Жа?адан келген т?т?ындар жан-жа?тарына тiксiне ?арайды.
Кезекшi. (Мария мен Ларисаны? жанына келiп) Новиковтар сендермiсi?дер?
Лариса. И?, бiз. (Жамал мен Г?лн?рдi к?рiп) Жамал т?те! Г?лн?р! (шыдай алмай жылап жiбередi)
Жамал. (оны? жанына отыра кетiп басын сипайды) Жылама Лариса, ж?, жылама. Б?рi де жа?сы болады. (?ызды? к?з жасын с?ртiп) Мама?а не бол?ан?
Лариса. (?ксiгiн баса алмай с?йлеседi) Мiне… ауырып ?алды… ж?регiнi? талмасы ?стады… ендi к?бiне… осылай ес-т?ссiз жатады… сандыра?тай бередi… Ваняны ша?ырумен болады. Су с?райды.
Мария. Лариса! ?ызым! Су ?келiп бершi. Сондай ш?лдеп жат?аным! ?зегiм ?ртенiп барады. ?тiнемiн, су бершi!
Лариса. Мiне, су с?раумен болады… ?айдан аламын мен оны! Кiшкентай балаларды? ?зiне бермейдi.
Жамал. Мария! ?й, Мария! Сен менi естiп т?рсы? ба? Мен Жамалмын ?ой!
Мария. ?-?… Жамал? Сен… сен…
Жамал. И?, менмiн ?ой! Мiне, Г?лн?р да, Берiк те жанымда.
Г?лн?р. Саламатсыз ба, Мария т?те.
Мария. ?-?… Г?лн?р… амансы? ба? Сен Ваняны? ?айда ж?ргенiн бiлмейсi? бе?
Г?лн?р. Ж-жо?… бiлмеймiн. Мен оны осы к?ндерi к?рген жо?пын. Ол… ол… оны? ?олы бос емес… ?олы тимейдi.
Берiк. (ол да жа?ындап келедi) Саламатсыз ба, Мария Петровна.
Мария. ?… Берiкпiсi?? Амансы? ба… (Жамал?а басын б?рады) Б?л ?алай, Жамал?
Жамал. Мiне, ?лгi шейх, е? ?здiк м?сылман, бiздi к?пiр деп осында ?амады.
Мария. Ал… Ас?ар ше?
Жамал. Ас?ар не! Ас?ар ендi барма?ын шайнап ж?р. (Марияны? ма?дайына ала?анын тигiзедi) Сен не – ауырып ?ал?анбысы??
Мария. Жо?… жо?, мен тек жаман шаршадым. И?, мен шаршадым. Кiшкене болса да демалсам деймiн… ?йы?тап, тыны?сам деймiн… бiра? ?йы?тай алмаймын. Ж?регiм ?ысып ?йы?тау?а бермейдi… содан… (та?ы да сандыра?тап кетедi) Ваня келмей ?ойды… ?! ?не! Келдi! Ваня! Ваня деймiн! Берi келсе?шi, жа?ындаса?шы! Мен ?ой, мен, мама?мын ?ой! Не бол?ан са?ан? Сен не – менi танымай т?рмысы?? Неге ?ндемейсi?? ?лде танып т?рып жоламай ж?рсi? бе? ?айда кеттi? та?ы да?! Ваня! Ва-аня!
Лариса к?з жасын с?рте бастайды, Г?лн?р да жылап отыр.
Мария. Су! Су! Лариса, су бершi. ?тiнемiн, су ?кеп бершi!
Жамал. (жан-жа?ына ?арап) Не iстесек ендi?
Лариса. Бiлмеймiн…
Жамал. (орнынан т?ра берiп) Мен аналардан су с?райын.
Лариса. Текке ?уре болма?ыз. Б?рiбiр бермейдi. ?анша адам су с?рап шулайды, балалар?а, бала емiзiп ж?рген ?йелдерге де бермейдi ?ой!
Жамал отыр?ан жерге т?т?ындар жа?ындап жинала бастайды.
Бiр ер адам. (Жамал?а) Сiз жа?а ?ана ?аладан келдi?iз бе?
Жамал. И?.
Ер адам. Онда?ы жа?дай ?алай?
Жамал. Осында?ы жа?дайдан с?л жа?сы, алайда онда да ж?ма? орнай ?ой?ан жо?. Б?гiн шейх ?абдуррахман шари?ат сотын ашып бiр ?йелдi д?реге жы?ып, содан ?лгi бейшара к?тере алмай ?лiп кеттi. Бiр к?м?жнiк ?рла?ан жiгiттi? ?олын шауып тастады, ж?не екi ?аршадай ?ызды, д?рыс киiм кимедi?, деп сабап жiбердi. Шейхтi? айтуынша б?л тек бастама ?ана, сотын тосып отыр?ан ?ылмыскерлер толып жатыр дейдi. Сонды?тан ол ?лi адамдарды? ?анын судай а?ызады. ?алада азы?-т?лiктi? тапшылы?ы бiлiне бастады, сонды?тан негiзгi азы?-т?лiк т?рлерi арнайы к?ртiшкемен норма бойынша сатылады.
Бiр келiншек. (?олында емшектегi н?рестесi бар) Ал бiз ж?нiнде ж?рт не дейдi? ?зi стадионда ж?здеген халы? азап шегiп жат?анын ?ала т?р?ындары бiле ме? ?лде бiздi к?пiр деп, олар?а сол керек, деп ж?р мекен?
Жамал. О не дегенi?iз! Сiздердi к?пiр дейтiн тек шейх пен оны? жаса?тары. М?мкiн бiреулер бiлген де шы?ар, ал ?з басым б?гiн ?ана естiдiм. Айтайын ба – айтпайын ба, бiлмей т?рмын… бiра?, сiздер бiлуге тиiстiсiздер. Ба?ана к?йеуiм айтты, стадион жарыл?ыш заттармен миналан?ан екен. ?аланы ?оршау?а ал?ан ?скер шабуыл жасаса, шейх е? ?уелi стадионды жарып к?лiн аспан?а ?шырамын дептi. Сонды?тан президент ?скердi ?олдана алмай отыр.
Келiншек. Сонда не? Бiз миналарды? ?стiнде отыр?анымыз ба?
Жамал. И?, солай бол?аны ?ой. ?йтеуiр к?йеуiм солай дедi.
Ер адам. Сiздi? к?йеуi?iз кiм едi?
Жамал. (бiр мезет кiдiрiп ?алады) Менi? к?йеуiм имам. ?алалы? мешiттi? имамы Ас?ар. Бiлушi ме едi?iз?
Ер адам. Естiгенiм бар, бiра? таныс емеспiн. Сонда не – сiздi? к?йеуi?iз экстремист пе?
Жамал. Жо?, ол экстремист емес. Бiра? ол т??керiстен б?рын ?л-хизб партиясыны? жиналыстарына ?атысып ж?рiптi. Шейх оны ?зiнi? партиясына ша?ыр?ан екен, ал к?йеуiм келiсiмiн бермептi. Ол экстремисттердi? мына iстерiн ?олда?ан жо?, бiра?, ?кiнiшке орай, олар?а ?арсы т?ра алмады. Ал мен б?гiн, шари?ат сотында, не ойлайтынымды шейхтi? бетiне басып айтып салдым. Сол ?шiн ол менi осында ?амады.
Ер адам. ?-?… к?йеуi?iз де осында ма?
Жамал. Жо?, ол ?алада ?алды.
Ер адам. (?олын б?л?ай салып) ?алада ?ал?ан адамдарды? б?рi экстремисттермен бiрге, соларды ?олдап ж?р.
Жамал. Жо?, олай деуге болмайды. Шейх к?здеген ма?сатына жету ?шiн кез келген адамды пайдалана бiледi. М?селен, менi? к?йеуiмнi? беделiн пайдаланып, гарнизон офицерлерi мен сержанттарын ?зiнi? партиясыны? м?шелiгiне кiргiзiп алды. К?рмейсiздер ме – м?нда?ы жастарды алдап-арбап, сiздерге айдап салып ?ой?анын. Б?лар не iстеп ж?ргендерiн ?здерi бiлмейдi.
Жамалды ?оршап т?р?ан топ ?лкейiп кеткенiн сезген к?зетшiлер прожектор жары?ын шо?ырландырып, мегафон ар?ылы халы?ты? тара?анын талап етедi. Адамдар ?здерiнi? орындарына ?айтып оралады.
Жамал. (орнынан т?рып, жан-жа?ына) Адамдар! Стадион жарыл?ыш заттармен миналан?ан. Бiзге жарылыс ?аупi т?нiп т?р. Ендi ?арап отыру?а болмайды, ?имылдап ?зiмiздi азат етуге ?рекет жасайы?. И?, экстремисттер бiздi ?рып-со?ар, и?, кейбiреуiмiз о??а ?шармыз, алайда ?ора?а ?амал?ан ?ойдай, ?ашан ??рбан?а шалады деп отыра бергенiмiз д?рыс болмас!
Жамалды? жанына кезекшi баста?ан екi-?ш к?зетшi келедi. Оларды? ?олдарында бiр-бiр термос.
Кезекшi. Сiз не – к?терiлiске ?гiттеп жатырсыз ба? Есi?iзде болсын – б?л ?рекетi?iзден еште?е шы?пайды. Т?т?ындарды ?ырып тастаса? та, бiр де бiр адамды сырт?а шы?армаймыз. Стадионны? жо?ары жа?ында б?лен пулемет орнатыл?ан, снайперлер отыр. Кiмде-кiм т?ртiп б?затын болса, сол жерде о??а ?шады. Б?йры? солай. Сонды?тан халы?ты д?рлiктiрмей тыныш отыр?аны?ыз ж?н. Стадион миналаныпты деп жал?ан м?лiмет тарат?аны?ыз ?ят болар. Бiлдей бiр имамны? ж?байы бола т?ра ?тiрiк айтасыз.
Жамал. Б?л жал?ан м?лiмет емес. Б?ны имам, Ас?ар ?зi айтты. ?здерi? де ойланы?дар – шейх стадионды жар?ан кезде сендер де бiзбен бiрге аспан?а ?шасы?дар.
Кезекшi. (к?лiп жiбередi, о?ан жанында?ылары ?осылады) ?ойы?ызшы, же?гей, ж?ртты к?лдiрмей! Хазiретi шейх бiздi жарып тастайды дегенге сенетiн бiз а?ыма? па едiк? ??гiменi до?ары?ыз да тама?танып алы?ыз. (жанында?ы к?зетшi ?стап т?р?ан термосты Жамал?а ?сынады, бас?а к?зетшiлер ?ал?ан екi термосты Г?лн?р мен Берiкке бередi) Мiне, мына термостарды сiздерге хазiретi шейх берiп жiбердi. Б?кiл халы?ты? алдында ?арала?аны?ыз?а ?арамастан, хазiретi шейх сiздi ?з ?ам?орлы?ына алды. Оны? пейiлiнi? ?андай ке? екенiн т?сiнi?iз де халы?ты о?ан ?арсы ?гiттеме?iз.
Жамал. (термосын жерге ?оя салып) Е! Ол не – бiздi осындай арзан ба?амен сатып алма? па?! Егер пейiлi сондай ке? болса, тым ??ры?анда балалар мен бала емiзiп ж?рген ?йелдердi тама?тандырсын. Аурулар?а д?рiгерлiк к?мек к?рсетсiн.
Кезекшi. К?рсетемiз, к?рсетемiз. Уа?ыты келгенде б?рi де болады. Ал тама?таны?ыз, не ?ып т?рсыз? Термостарды алып кету керек.
Берiк ?зiнi? термосын ашып, Лариса?а шай алып бередi.
Берiк. Лариса, м?, шай iшiп ал.
Лариса. (?уелi шайды ?рттап-?рттап жiбередi де, сосын шешесi есiне т?сiп ыдысын оны? аузына тосады) Мама, м?, шай iшшi. Мама! Ояншы, мiне, Берiк шай бердi, iшшi…
Кезекшi ?ызды? ?олында?ы шайды т?ге-м?ге ж?лып алады да Берiкке ?айтарып бередi.
Кезекшi. ?й бала, ?зi? iш! Б?лар?а беруге болмайды.
Жамал. (ол да ?зiнi? термосында?ы шайын Марияны? аузына тосады) Мария! Есi?дi жи! Мiне, шай iш!
Кезекшi. (Жамалды? ?олына жармасып) Айт?ан жо?пын ба – ?здерi? iшi?дер деп! Б?лар?а беруге болмайды.
Жамал. (ыдысы бар ?олын керi алып кетiп) Неге?! – ш?лден ?лейiн деп жат?анын к?рмейсi? бе?
Кезекшi. Болмайды деген жо?пын ба! Б?йры? сондай. Бiз тек б?йры? орындаушымыз. Осында?ыларды бiз тама?тандырмаймыз, мына тама?ты сiзге шейх арнайы б?йры?пен бергiзiп отыр. Тезiрек iшi?iз, бiздi? уа?ытымыз жо?.
Жамал. (шайды кезекшiнi? бетiне шашып жiбередi) Онда осы тама?тары?а ?а?алып ?лi?дер!
Кезекшi. (шегiнiп кетiп, бетiн ала?анымен сипап, ?алтасынан орамалын алып с?ртiп, ?стi-басын ?а?ып-со?ып жатып) Же?гей! М?ны?ыз не?!
Жамал. (орнынан атып т?рып кезекшiге т?недi) Ал сендердiкi не?! ??! Мынау на?ыз концлагерь ?ой! ?лде фашист боп кеттi?дер ме?! (кезекшi мен к?зетшiлер шегiнiп кетедi, не дерiн бiлмей да?дарып ?алады)
Г?лн?р. (?зiнi? ашылма?ан термосын ?оя салып, Берiктi? термосын жинайды да соны? жанына ?ояды) Д?рыс! Бiздi? ?згеден жанымыз б?лек емес. Б?кiл халы? аш отыр?анда тама?ымыздан кесек ?тетiн бiз хайуан деп пе едi?дер?! Шынымен шейх о?ба?ан с?р?ия екен.
Кезекшi. Бикеш, хазiретi шейхке тiл тигiзбе?iз!
Жамал. (о?ан ж?не т?недi) Тигiземiз! Ал, не iстейсi?? ?ылатыны?ды ?ылып ал – ?олы?да ?лейiк!
Кезекшi. Же?гей, ?ойы?ыз, сабыр етi?iз. Сiздердi ?лтiрейiн деп т?р?ан ешкiм жо?.
К?зетшiлер термостарды жинап алып кетедi.
Г?лн?р. (Ларисаны? жанына отыра бере) ?андай с?р?ия едi ?лгi шейх!
Жамал. (ол да Марияны? жанына жай?аса бере) Ол на?ыз м?сылман емес пе! Мейiрiмдi Алланы? атымен ?зi тама?танады да, сол мейiрiмдi Алланы? атымен ?згелердi аштан ?атырып, азаптап ?лтiредi.
І?iр т?нге ауа бастайды, ?ара??ылы? ?оюлана т?седi. Т?т?ындар ?й?ы?а жай?асады. Жамал Марияны ?зiнi? ая?ына ауыстырып, жанына ана-мына киiм т?сеп, Лариса мен Берiктi екi жа?ына жай?астырады. Г?лн?р сол отыр?ан жерiнде, ма?дайын тiзелерiне ?ойып ?алы? ой?а шомып отыр. Бiрте-бiрте дыбыстар басылып, сахна ?ара??ылы??а батады. Тек ??ран о?ы?ан ?ариды? дауысы басылмайды. (пауза)
Сахнаны прожекторды? жары?ы тiлiп ?тiп, ортада?ы топ?а тiрелiп то?тайды. Барлы?ы сол орындарында. Кезекшi келедi, оны? со?ында Иван.
Кезекшi. Новиковтар! Т?ры?дар! Мiне – сендердi алып кетуге келдi.
Иван. Мама! Лариса! (шешесi мен ?арындасына ?мтылады, сосын, Жамал мен Г?лн?рдi танып, та?ыр?ап кiдiрiп ?алады) Г?лн?р?! Жамал т?те?! Сiздер м?нда не ?ып отырсыздар?
Г?лн?р жiгiтпен с?йлеспейтiнiн бiлдiрiп ж?зiн терiс б?рып ?кетедi.
Жамал. Не?ып отымыз деймiсi?? Сенi? ана? мен ?арындасы?мен бiрге миналарды? ?стiнде ажалымызды тосып отырмыз. Сендер, на?ыз м?сылмандар, бiздi, к?пiрлердi, не аштан ?атырып, не жарып ?лтiргендерi?дi тосып отырмыз.
Иван. М-м… (?арындасына) Лариса, мен сендердi? осында отыр?андары?ды б?гiн ?ана бiлдiм. Бiрiншi к?нi ?аладан кеткен шы?ар деп ж?ргем. (шешесiнi? жанына тiзерлей отыра кетедi) Мама! Мама! (Лариса?а) Мамама не бол?ан?
Лариса. (жылап с?йлейдi, дауысында ашу-ыза) Не, к?рмейсi? бе?! ?лейiн деп жат?ан жо? па!
Иван. (одан ?рi сас?ала?тайды) ?алай… ?лейiн деп? Неге?!
С?зi таусыл?ан Лариса ж?зiн а?асынан б?рып ?кетедi де сол?ылдап жылап жiбередi.
Жамал. Сен осындай с?ра? ?ою?а ?ялмайсы?, и?! Неден ?лейiн деп жат?анын бiлмейсi? бе?! К?рмейсi? бе, ж?ртты? ?андай м?шкiл жа?дай?а т?скенiн! Неше к?н болды б?ларды? аш-жала?аш отыр?анына! Не су бермейдi, не тама?тандырмайды, ауру-сыр?аттар?а д?рiгерлiк к?мек к?рсетiлмейдi, емшектегi балалар аналарыны? с?тi тартылып ?ал?анды?ынан ?ырылып жатыр. М?мкiн сен осыны? барлы?ын бiлмедiм дейтiн шы?арсы?, ??!
Иван. (Жамал?а ?арау?а, о?ан жауап ?ату?а даты бармай, ?арындасына) Лариса, мен сендердi алып кетуге келдiм. Шейх ма?ан р??сат бердi. Ж?р, кетейiк. (шешесiн к?термек болады, сол жерде Мария ы?ырсиды да б?кiл денесi мен ая?тарын созып, ?ырылдап ?тiп кетедi, Иван оны орнына жат?ыза ?ояды)
Лариса. (не бол?анын т?сiнiп шешесiнi? ?стiне жата кетiп боздап ?оя бередi) Ма-ма! Мама! ?лмешi, мама! ?лмешi деймiн! Ма-ма!
Жамал. (Марияны? тамырын ?стап, ?айтып кеткенiне к?зi жетiп бетiн сипайды да, Иван?а ?арайды) И?, Иван, шеше? ?айтыс болды. ??тылды б?л д?ниенi? азабынан.
Иван ая?ына т?рып, бас киiмiн шешiп, тер басып кеткен бетiн с?рте бастайды.
Иван. Жо-жо?! М?мкiн емес… мамам ?лген жо?… есiнен танып ?ал?ан шы?ар… (отыра кетiп Марияны? к?кiрегiн ты?да?ысы келгендей ?арындасыны? иы?ынан тартады)
Лариса. (басын к?терiп алып) Мамам ?лiп ?алды! ?лiп ?алды! Сен! Сен оны ?лтiрген! Сен оны ?лтiрдi?! А-а!…
Иван. (шегiншектеп кетiп) Лариса! Олай деме… мен… мен емес… мен тек…
Лариса. И?! Сен оны ?лтiрген! Сен! Сен! Мамамды ?лтiрген сен!
Иван шыдай алмай ая?ына т?рады да не iстерiн бiлмей жан-жа?ына ?арайды. Сосын Г?лн?р?а бiрде?е дейiн деп жа?ындайды.
Иван. Г?лн?р, ендi сен бiрде?е дешi! Менi? не кiн?м бар?
Г?лн?р. (бейне-бiр ??быжы? жа?ындап келе жат?андай шошынып) Жо-жо?! Жа?ындама ма?ан! Жолама! Аула?!
Жамал. (Иван о?ан, не iстейiн дегендей ?арайды) Иван, менi?ше сенi? осы жерден кеткенi? д?рыс болар.
Иван. Жарайды… мен кетейiн… кетейiн. Лариса, кеттiк, кетейiк, маманы… алып кетейiк.
Лариса. Кет! ?зi? кет! Мен сенiмен бармаймын! Мен сенi к?ргiм келмейдi! Мына шайтанны? формасын к?ргiм келмейдi! О-о! Мама! О-о, сорлы мамам-ай!
Иван. (Жамал?а) Ендi не iстейiн мен? Б?ларды осында ?алдырып кете алмаймын ?ой. Шейх ма?ан р??сат бердi.
Жамал. Бар ?айта сол шейхi?е! Ая?ына жы?ыласы? ба, ?лде ке?iрдегiнен аласы? ба, не ?ылса? о ?ыл – тек осында?ылар?а бостанды? берсiн. Тым ??ры?анда балалар мен ?йелдердi босатсын. Бар! Не ?ып т?рсы?!
Иван о?ан ?арайды, Г?лн?р?а ?арайды, ?арындасына ?арайды, оларды? бiреуi де оны? бар екенiн, жандарында т?р?анын сезбегендей терiс ?арап отыр. А?ыры мас адамдай тентiректеп ж?нiне кетедi. Та?ы да ?нсiздiк орнайды, тек ??ран о?ы?ан ?ариды? дауысы естiлiп т?р.
АЛТЫНШЫ К?РІНІС
Ас?арды? ?йiнi? б?лмесi. Т?н, терезе перделерi жабулы. ?стелге екi шынта?ын тiреп ?ойып, ала?андарымен басын ?стап Ас?ар отыр.
Ас?ар. (?зiмен ?зi) Сонымен не болды? Не бiтiрдiк? Не тындырды?? И?, ендi ешкiм зина жасамас, ?рлы??а бармас. ?ыз-келiншектер жала?аш ж?рмес. ?ылмыс тиылар.
Бiра?, шейх к?здеген ма?сатына жеттi ме? Адамдарды ?згерттi ме? Оларды? iшкi д?ниесi жа?арды ма? Жо?! Олар ендi ?атал жазадан ?оры??анынан ?ана ?ылмыс?а бармайды. Егер ерте? шари?ат за?ыны? к?шi жойылса, сол адамдар та?ы да сол ?ылмыстарын iстейдi. Ал адамдарды ?ылмыс пен к?н??а ар-?яты, иманы жiбермеуге тиiс, олар хиджап пен ?зын етек к?йлек кигенде, д?реден, тая? жеуден ?оры??анынан емес, жала?аш ж?ре алмайтынды?ынан, ?ял?анынан киуге тиiс. К?н? мен ?ылмыс?а бару?а болмайды! – деген ?а?ида бiздi? адамдарды? сана-сезiмiне д?рыс т?рбиенi? н?тижесiнде орнау?а тиiс. Алайда… (к?рермендерге б?рылады) алайда, бiздi? т?рбиелеу ж?мысымыз iлгерi басып келе ме? Нелiктен ?о?амымызда ?ылмыстар саны жылдан жыл?а кемiмей келедi? Ж?не де ?ылмысты? небiр сора?ы т?рлерi пайда бол?ан жо? па! Балаларды зорлап ?урелеп ?лтiру деген не с?мды?! Ж?ктi ?йелдi? кiм к?рiнгеннi? астына жат?аны не аз?ынды??! Бейк?н? с?бидi, туа салысымен, шырылдатып, ?о?ыс ж?шiгi мен ?жетхана ш???ырына тастап кету не деген хайуанды??! Хайуанны? ?зi балапанын тастамайды ?ой!
?абдуррахманды да т?сiнуге болады. Ол т?рбие ж?мысыны?, салихалы, салауатты ?мiр с?руге ба?ыттал?ан ?гiт-насихатты? н?тижесiздiгiнен ?атал жаза ?олдану?а м?жб?р болды. И?, ендi ол ма?сатына жеткен сия?ты. Егер оны? орнат?ан т?ртiбi ?за? уа?ыт?а са?талса ?ылмысты? б?кiл т?рi м?лдем тиылады. М?мкiн соныкi д?рыс та шы?ар? М?мкiн адам баласына ??ла?тан ??й?ан с?зден г?рi со??ан д?ре тиiмдi шы?ар? М?мкiн т?лiм-т?рбие тая?сыз, д?ресiз адам бойына сi?бейтiн шы?ар? М?мкiн, аюды намаз?а ?йреткен тая?! деген с?з бекер айтылма?ан болар?! (бiраз уа?ыт ?нсiз ?алады) Ал бiра?… бiз аю емеспiз ?ой. Бiз адам баласымыз. ?лде бiздi? аюдан еш айырмашылы?ымыз болма?аны ма?! Жо?! Олай емес! Адам баласын имандылы??а, м?дениеттiлiкке, т?рбиелiлiкке тек ж?ректен шы??ан а?ылды, жылы, ?ткiр с?з ар?ылы, игi ?лгi ар?ылы, шыдамдылы?ты?, сабырды? ар?асында, т?зiмдi де тынымсыз е?бектi? н?тижесiнде жеткiзуге болады. Одан бас?а жол да жо?. ?йткенi бiз ?лгiлi аю емес, ?лгiлi адам т?рбиелеп ?сiруiмiз керек. Адам баласыны? т?рбиесiн дрессировка?а айналдыр?ан… б?л дегенi?iз адамды адамгершiлiктен хайуанды??а, прогресстi регереске айналдыр?ан деген с?з. Жо?, ?абдуррахман, мен сiзбен еш?ашан келiспеймiн! Сiздi? т?сiлi?iздi, т?рбие ж?йе?iздi мен еш?ашан ?олдамаймын.
Осы т?ста есiк ?о?ырауы шыр ете ?алады. Ас?ар селк етедi, сосын т?рып, есiкке жа?ындап, оны ашады. Халел к?мекшiсiмен кiредi.
Халел мен оны? к?мекшiсi. Ассалам? ?алайк?м.
Ас?ар. Уа?алейк?м ассалам. (келген адамдарды ?йге кiргiзiп, д?лiзге к?з тастап, есiктi жабады) Жо?арлаты?ыздар.
Халел ?й иесi н?с?а?ан орынды?та жай?асады, к?мекшiсi есiк т?сында ?алып ты? ты?дайды, ара-т?ра терезеге жа?ындап келiп шымылды? арасынан дала?а к?з тастап ?ояды.
Ас?ар. (?зiнi? орнына отыра бере) Танымадым ?ой… сiз кiм боласыз?
Халел. Менi? есiмiм Халел. Мен ?лтты? ?ауiпсiздiк комитетiнi? ?ызметкерiмiн, б?лiкшiлерге ?арсы к?рес ?йымдастыру ?шiн жiберiлген арнайы б?лiмшенi? басшысымын. Бiз ?аланы? естияр азаматтарымен б?лiкке ?арсы iс-?имыл жасайтын ?йым ??рды?, гарнизонны? есi д?рыс офицерлерi мен сержанттарыны? арасында ?гiт-насихат ж?ргiзiп жатырмыз. ?л хизб партиясыны? м?шелерiмен де с?йлесiп а?ыл?а ша?ырып жатырмыз.
Ас?ар. Т?сiнiктi. Ал ма?ан ?алай ?оры?пай келiп т?рсыз? Менi б?лiкшiлердi?, ?абдуррахман шейхтi? сыбайласы деген жо? па… сол естияр азаматтар?
Халел. Жо?, керiсiнше, ол азаматтар сiзге сенiм артып отыр. Ж?не бiр тапсырма бар – оны сiзден бас?а ешкiм орындай алмайды. Мiне, о?ы?ыз. (?алтасынан бiр ?а?аз алып Ас?ар?а ?сынады)
Ас?ар. (?а?азды алып жатып) Б?л не?
Халел. Б?л тапсырма. Бiздi? басшылы?ымызды? сiзге берген тапсырмасы. Керек болса – президенттi? тапсырмасы!
Ас?ар. (?а?азды о?ып шы?ып ?стелге тастай бередi) Астафиралла! Мен м?ндай тапсырманы орындай алмаймын.
Халел. Орындайсыз. И?, б?л тапсырманы орындау о?ай болмас. Бiра? сiзден бас?а ешкiмнi? ?олынан келмейдi.
Ас?ар. О Алла! Ендi кiсi ?лтiру тек имамны? ?олынан ?ана келетiн бол?аны ма?!
Халел. Кешiрi?iз, Асеке. Менi? айтайын дегенiм, шейх сiзден бас?а ешкiмдi ма?ына жолататын емес. Полковник Сма??лды? к?зiн жой?аннан берi ол м?лдем адам баласына сенуден ?алды. ?сiресе б?гiнгi шари?ат сотынан кейiн ол ендi еш?айда бас с??а ?оймас.
Ас?ар. Е-е! Полковник Сма??лды сiздер ?лтiрген екенсiздер ?ой!
Халел. Асеке, полковник Сма??лды? к?зiн жою ж?нiнде бiз басшылы?ымыздан б?йры? алды?. Бiз гарнизонны? бiрсыпыра офицерлерiн ?гiттеп ?зiмiздi? жа?ымыз?а шы?арып алды?, ал полковник на?ыз фанатик екен, к?нбей т?рып алды. Содан кейiн оны? к?зiн жоюдан бас?а еш амал ?алмады. Ендi шейх ?абудррахманды жо? ?ылса? ?аланы ?ант?гiссiз азат етуге м?мкiндiк туады. Бiзге т?скен м?лiметтер бойынша стадионны? жарыл?ыш миналарын iске ?осатын аспап ?абдуррахманны? ?олында екен. Бiз гарнизон басшылы?ын ?ол?а алып экстремисттердi т?т?ындай бастасымен ол стадионды ??ртып жiбередi. Т?т?ындал?ан к?нде д?л ?зiне еш ?айырымдылы? болмайтынын шейх жа?сы бiледi. Сонды?тан оны? к?зiн жой?аннан бас?а амал ?алмады. Ал ол ма?ына ешкiмдi жолатпайды. ?зiне ?бден берiлген, шейх ?шiн жанын пида етуге дайын жаса?тарымен ?оршап ал?ан. Сонды?тан, ?рi ойлап, берi ойлап, осы тапсырманы сiзге ж?ктегеннен бас?а еште?е ойлап таба алмады?.
Ас?ар. Жо?, Халел, мен кiсi ?лтiре алмаймын. Жо-жо?, атама?ыз! Кiсi ?лтiру – зор к?н?.
Халел. Мен б?рiн т?сiнемiн, Асеке. Бiра?, бiз ?лтiрмесек – ол ?лтiредi. ?лтiрiп жатыр да! Шари?ат сотыны? ?кiмiмен ?лiм жазасына кесiлгендерден бас?а, стадионнан к?нде б?лен ?лiк шы?арылады. Жа?ын арада сонда?ы т?т?ындарды босатып алмаса?, жаппай ?ырыла бастайды. Т?т?ындар ?бден ашы??ан екен, футбол ала?ыны? ш?бiн та?ырлап жеп ?ойыпты. Олар ш?лден де азап шегiп отыр. Мiне б?гiн оларды? сусыз оты?андарына то?ызыншы т?улiк кеттi! То?ыз т?улiк сусыз отыру дегендi т?сiнетiн шы?арсыз. (Халел имамнан к?зiн айырмайды, ал ол шыдай алмай т?мен ?арайды) Ал бiз б?гiн басшылы?ымыздан та??ы беске дейiн стадионда?ы жарыл?ыш миналарды iстен шы?ару ж?нiнде б?йры? алды?. Са?ат бесте президент ?ала?а шабуыл жасау?а п?рмен бередi. Ал шабуыл басталысымен ?абдуррахман стадионды жарып к?лiн аспан?а ?шырады. Ал онда бiрнеше мы? адам ?амауда отыр. Ойланы?ыз – бiрнеше мы?! Бiр адамды ?лтiру ?алай – бiрнеше мы?ын ?ырып тастау ?алай?! Стадионда ж?здеген балалар, кiшкентай с?билер бар. ?ателеспесем, сiздi? ?ызы?ыз бен ?лы?ыз да сонда отыр. Ж?байы?ыз ж?нiнде с?з ?оз?амай-а? ?ояйын. ?алай сiз балалары?ызды ойламайсыз!
Ас?ар. (басын к?тередi) Олар менi? жадымнан еш?ашан кетпейдi, мен оларды ?рбiр с?тте ойдан шы?ара алмаспын.
Халел. Онда ?алай ?ол ?усырып отырма?сыз?!
Ас?ар. Мен ?ол ?усырып отыр?ан жо?пын. К?нде шейхтен стадионда?ы т?т?ындарды босат деп ?тiнемiн. Бiра? ол к?нбей т?р.
Халел. Д?рыс, ол еш?ашан оларды босатпайды. ?йткенi стадионда?ы т?т?ындар шейхтi? аманаттары. Президент автономияны мойындап, шейхтi? ?сынып отыр?ан келiсiм шартына ?ол ?ойма?анынша стадионда?ы т?т?ындар?а бостанды? жо?. Ал президент еш?ашан автономияны мойындамайды. Ж?не онысы д?рыс. ?азiр осы автономияны мойында, ерте? та?ы бiреу д?л осындай б?лiк шы?арып та?ы бiрде?е деп талап ?ояды. Сонда мемлекетiмiздi ыдыратып, б?лшекетеп таратып жiберуге бола ма?! Жо?, болмайды! Президенттi? автономияны мойындайтын ???ы?ы да жо?. Ж?не де ол кiсi б?л б?лiктi к?пке соза да бере алмайды. Бiзге берiлген мерзiм бiттi, б?гiн а?ыр?ы т?н. Ал бiз, шейхты, оны? ?олында?ы аспапты iстен шы?арма?анша еш?андай iс-?имыл бастай алмай отырмыз.
Ас?ар. Мен б?рiн т?сiнемiн. Мен… мен соны… ?лтiрудi? де ?ажеттiгiн мойындау?а дайынмын. Бiра?, мен… ?з басым кiсi ?лтiре алмаймын. Жо?, б?л iс менi? ?олымнан келмейдi. Менi? ?олым бiреудi? ?мiрiн ?иу?а бармайды. М?лдем бармайды.
Халел. Барады! Бар?ызасыз! Егер сiз мы?да?ан адамдарды? ?мiрiне т?нiп т?р?ан ?ауiптi ойласа?ыз, т?сiнсе?iз, соларды ??т?ару ?шiн сiз кiсi ?лтiруге барасыз. Былай деп ??ы?ыз – сол б?лен мы? адамны? та?дыры, ?мiрi бiр ?зi?iздi? ?олы?ызда т?р.
Ас?ар. Сонда да мен кiсi ?лтiре алмаймын. Былай iстесек ?айтедi – мен ?азiр ?абдуррахман?а барып та?ы да с?йлесейiн, стадионда?ы адамдарды босат дейiн. Мен оны к?ндiремiн, мен оны ?алай да к?ндiруге тиiстiмiн!
Халел. (шыдай алмай ?стелдi ала?анымен ?ойып ?алады) Имам! Есi?дi жи! ?алай т?сiнбейсi? – ол еш?ашан т?т?ындарды босатпайды, ?лсе де босатпайды! ?лсе бiрге алып кетедi, бiра? босатпайды. Б?л жерде ендi с?здi? ?ажетi аз. Ендi iстi? кезегi келдi. Сiз сол iстi ?ол?а аласыз, сiз оны ?лтiресiз! ?лтiресiз де бiрнеше мы? адамды аман алып ?аласыз. (?алтасынан тапанша алып шы?ады) Мiнеки, осы тапаншамен сiз шейхтi атып тастайсыз!
Ас?ар. (екi ?олын ала ?ашып) Жо-жо?! Атама?ыз! Мен ?мiрi ?олыма ?ару ?ста?ан емеспiн, мен тапаншадан ату бiлмеймiн. Адам т?гiл иттi де ата алмаймын.
Халел. Б?л шейх иттен де жаман болып т?ран жо? па! Ал тапаншадан ату оп-о?ай. Б?ны? о?тары уландыр?ан, сiз ?йтеуiр шейхтi? денесiнi? бiр жерiне тигiзсе?iз болды, же?iл жараны? ?зi жеткiлiктi. Ж?не д?л жанында т?рып адам?а о? дарытпау м?мкiн емес. (тапаншаны? тетiктерiн к?рсетiп ?йрете бастайды) Мiне, мына тетiк тапанша ?з бетiмен атылып кетпеуi ?шiн былай басылады, я?ни, атарды? алдына оны былай шегiндiресiз. Содан кейiн тапаншаны шейхке к?здеп ш?рiппесiн басса?ыз болды о? атылады. Ж?не сауса?ы?ызды ш?рiппеден алмаса?ыз б?л тапанша о? жаудыра бередi. Т?сiндi?iз бе? Мiнеки, ?олы?ыз?а алып атып к?рi?iз, ?оры?па?ыз.
Ас?ар. (тапаншаны алу?а асы?пайды) Б?л iстi ж?ктейтiн бас?а адам табылма?аны ма?
Халел. Табылмады. Табылмайды да! Б?л iс тек сiздi? ?олы?ыздан келедi. Шейх тек сiзге к?мiл сенедi. Сiздi? киiмi?iздi тексермей, тiнiтпей о?ан кiргiзедi. Бiз оны? б?рiн аны?тады?. Мына тапаншаны iшкi ?алта?ыз?а салып алы?ыз. Б?л тапаншаны еш?андай электронды аспап та сезбейдi, ит те иiсiн алмайды.
Ас?ар. Жа?сы, мен шейхты ?лтiрдiм делiк, ал сонда оны? жанында?ы жаса?тары сол аспапты iске ?осып стадионды жарып тастамай ма! Шейхтi ?лтiргенмен бiз ма?сатымыз?а жете аламыз ба?!
Халел. Ол ?шiн ?ам жеме?iз. Бiз мынадай ж?йттi аны?тады? – аспапты iске ?осу ?шiн ??пия код ?олдану керек. Ал кодты шейх ?зi ?ана бiледi екен. Одан бас?а тiрi жан бiлмейдi. Я?ни шейхтен бас?а жан аспапты iске ?оса алмайды. Сiздi? мiндетi?iз – тапаншаны шейхке кезеп ш?рiппесiн басу – ар жа?ын тапанша ?зi бiледi. (тапаншаны Ас?ар?а ?сынады) Тек, атарды? алдында мына тетiкшенi былай ?айтаруды ?мытпа?ыз.
Ас?ар. (тапаншаны ?олына алады да сол тетiкшенi басады) Осылай ма?
Халел. И?. Ендi тапанша о? ату?а дайын. (имамны? тапанша ?стап т?р?ан ?олын кiлем iлiнiп т?р?ан iргеге ?арай б?рып) Ал, басы?ыз ш?рiппенi.
Ас?ар. ?алай, д?л осы жерде ме? ?йдi? iшiнде ме?
Халел. Ата берi?iз, б?л тапаншаны? дауысы ?атты шы?пайды. О? б?л ?абыр?аны тесiп шы?а алмайды. Басы?ыз, басы?ыз ш?рiпенi! ?ор?па?ыз. ?аттыра? басы?ыз.
Ас?ар ш?рiппенi басып ?алады, тапанша с?л ?ана шырт етiп о? атады.
Ас?ар. Ойбай!
Халел. Мiне, к?рдi?iз ?ой – оп-о?ай. Шейхтi атып тастасымен тапаншаны ?ста?ан бойы ?олы?ызды ?алта?ыз?а салы?ыз да а?ырын ?ана шейхтi? кабинетiнен шы?ып кетi?iз. Сiздi ешкiм б?гей ?оймас. Ал егер бiреу-мiреу б?гесе – тапаншаны ?олданы?ыз, ойланбастан ?арсы келгендi де атып таста?ыз. Тапсырма орындалысымен бiз сiзге к?мекке келемiз. ?рине, б?л ?атерлi iс, сiз оны т?сiнген боларсыз. Б?лен мы? отандастарымызды? ?мiрiне ?атер т?нiп т?р?анда бiз ?зiмiздi? ?ауiпсiздiгiмiздi ойлай аламыз ба.
Ас?ар. И?, ?рине, мен ?зiмнi? ?ауiпсiздiгiмдi ойлап т?р?ан жо?пын.
Ас?ар тапаншаны ?айда ?оярын бiлмей ?стелдi? ?стiне ?оя салады.
Халел. Ал ендi шейхке телефон шалып ?абылдауын с?ра?ыз. ?те ма?ызды шаруа ж?нiнде с?з бар, ерте?ге ?алдыру?а болмайды де?iз. ?алай да болса о?аша ?абылдауын талап етi?iз. Ол сiздi? с?зi?iздi жерге тастамайды, мiндеттi т?рде ?абылдайды.
Ас?ар. (телефонны? т?т?асын алып) И?, м?мкiн… м?мкiн келiсер…
Осы т?ста есiктi? ?о?ырауы со?ады. Халел есiк к?зiнде т?р?ан к?мекшiсiне ?арайды, ол есiктегi тесiк ар?ылы сырт?а к?з тастап, сосын Халелге белгi бередi. Халел а?ырап т?рып ?ал?ан Ас?ар?а ?арайды.
Халел. (сыбырлап) Б?лiкшiлердi? бiреуi к?рiнедi. Ол кiм болуы м?мкiн?
Ас?ар. Бiлмеймiн.
Халел. Сiз ешкiмдi тосып оты?ан жо? па едi?iз?
Ас?ар. Ж-жо?… егер ?йелiм мен балаларымды ертiп ?келген болмаса… бiра? оларды кiм босатар дейсi?.
Халел. Бiз ана б?лмеге кiре т?райы?, сiз есiктi ашы?ыз. (келесi б?лмеге беттей бере) Асеке, тапаншаны ?алта?ыз?а салып ?ойса?ыз.
Ас?ар. ?! И?, и?! (тапаншаны ?алтасына салып есiктi ашады – Иван келедi) Иван?! Сен не ?ып ж?рсi? т?нделетiп?
Иван. Ассалам? ?алайк?м.
Ас?ар. Уа?алайк?м ассалам. Жо?арлат. Кел, отыр мына орынды??а. (?зi бас?а орынды??а отырып жiгiттi? бетiне ??iледi) Са?ан не бол?ан?
Иван. (Ас?арды? ?сын?ан орынды?ына жай?асып) И?… Ас?ар а?а, мамам ?айтыс болды.
Ас?ар. ?! Не дейсi??!
Иван. И?, Асеке, мамам ?айтыс болды. Лариса екеуi ?аладан кетпептi, стадионда аштан аш отырыпты. Мен оны б?гiн ?ана бiлдiм, ма?ан олар ж?нiнде стадионда к?зетшi болып iстейтiн танысым айтты. Сосын шейхтен шешем мен ?арындасымды ?йге алып кетейiн деп р??сат с?рап алып бар?ам… с?йтсем, стадион на?ыз концлагерьге айналыпты. Сонда?ы мы?да?ан адамдарды? жа?дайын к?рiп жаным т?ршiгiп кеттi. Олар ?бден ары?ан, балалар су с?рап ы?ырсиды, жылау?а ?лi келмейдi. Футбол ала?ыны? ш?бiн та?ырлап жеп ?ойыпты. (пауза) Ас?ар а?а, жарайды, олар к?пiр болсын. Бiра?, балаларды? не жазы?ы бар? Емшектегi балаларды, кiшкентай с?билердi к?пiрлер ?атарына жат?ызу?а бола ма? (имам?а ?арайды, ол ше ?нсiз т?мен ?ара?ан бойы отыр) Сосын… сосын мен мамам мен Ларисаны тауып алдым. Ал оларды? жанында Жамал т?те мен Г?лн?р отыр екен. Берiк те сонда. Мен оларды сонда отырар деп еш?ашан ойламап едiм. Егер оларды к?пiр десек, онда… онда т?к т?сiнсем б?йырмасын! (ол имам бiрде?е дей ме деп то?тайды, бiра? имам сол отыр?ан бойы ?оз?алмайды) Сосын… мамам ес-т?ссiз жатыр екен, мен оны к?терiп ?кетейiн деп едiм, ол сол жерде жан тапсырды… сол жерде, менi? ?олымда кете барды… т?п-тура менi? ?олымда ?тiп кеттi. Ал Лариса… ол… ол маманы сен ?лтiрдi? деп бетiме басты. Ендi… ендi ойлап к?рсем, оны? с?зi д?рыс екен. Мен… мамамны? ?лiмiне мен кiн?лiмiн.
Ас?ар. Жо? Ваня, олай деме. Сен кiн?лi емессi?.
Иван. И?, менде барлы? кiн?. Жамал т?те де солай дедi, Г?лн?р да… ол ашы? айтпаса да ж?зi соны бiлдiрiп т?рды. Оларды? ма?ан ?ара?ан жанарларын к?рсе?iз ?ой! Мен олар?а ??быжы?тай к?рiнген шы?армын. Ондай к?здердi? ?арасына шыдау м?мкiн емес-тi. Сосын мен кеттiм. Ал мамам мен Лариса ?алды. Тым ??ры?анда мамамны? м?йiтiн алып кетейiн деп едiм, Лариса к?нбедi. Жамал т?те, шейхке бар, тым ??ры?анда стадионда?ы балалар мен бала емiзiп ж?рген ?йелдердi босатуын талап ет, дедi. Шейхке барып едiм, ?ор?аушылары жiбермедi. (пауза) Бiз халы?ты? ал?ысыны? орнына ?ар?ысына тап болды?. Сосын… мiне, сiзге келдiм. Сiз не дей аласыз, а?а? Шари?ат за?ы адам баласын мал ??сатып ш?п жегiзiп, оттатып ?ой дей ме?!
Ас?ар. Е-ей, Ваня, Ваня! Бiз алданып ?алыппыз. И?, сен сия?ты т?жiрибесiз жас жiгiтке алданып ?алу ?ажап емес. Бiра? мына мен сия?ты, о?ы?ан, бiлiмi толы? адам да алданады екен. Ендi менi? де к?зiм ашылды. И?, ислам дiнi адам баласын хайуан?а айналдыр, мал ?ыл демейдi. Жо?, ол керiсiнше, имандылы??а, адамгершiлiкке жетелеуге тиiстi. Сен д?рыс айтасы? – стадионда?ылар к?пiр емес. Оларды? б?рi к?пiр емес. Стадионнан тыс жерде де к?пiрлер бар. Сенiкiндей униформа кигендердi? iшiнде де, ?здерiн, мен м?сылманмын деп кеуделерiн со?ып ж?ргендердi? iшiнде де к?пiрлер бар. Ал сол к?пiрлер – е? ?ауiптi к?пiр. Олар на?ыз шайтанны? сапала?тары. Шайтан да кейде имандылы?ты? киiмiн киiп жылтырап ж?редi, адамдарды адастырады. О-о! Ол ла?нет келгiрдi? бiлiмi де, с?р?иялы?ы адам баласын есiнен адастырып, е? игi ойын, пи?ылын, ниетiн б?рып жiберiп, ?атыгездiкке, о?ба?анды??а, з?лымды??а апарып со?тырады. Сонды?тан сен ?зi?дi кiналай берме.
Иван. Сонда мен ендi не iстейiн, а?а? Стадион?а бар?ым келмейдi. Ал бiра? мамамны? м?йiтiн алып шы?у керек, адам сия?ты о д?ниеге аттандыру керек. Жалпы, ендi бiз не iстеуiмiз керек? Сiз ма?ан бiр ке?ес бере аласыз ба?
Халел. (б?лмеге кiрiп келедi – Иван орнынан атып т?рады) ?оры?па, iнiшек, мен Асеке?нi? досымын.
Иван. Ассалам? ?алайк?м.
Халел. Уа?алайк?м ассалам. (екеуi ?ол алысып амандасады) Отыр Иван, а?ылдасу керек. Менi? есiмiм Халел. Мен б?лiкшiлермен к?ресу ?шiн жiберiлген арнайы б?лiмшенi? басшысымын. Мен б?рiн естiдiм, сенi? ?ай?ы?а орта?тасам, ?айырлы ?аза болсын. ?рине, ?азiр сенi? есi-дертi? шеше?нi? м?йiтi мен ?арындасы?ды алып шы?уда. Бiра? стадионда отыр?ан ?ал?ан ж?ртты да ойлау керек. Оларды к?зетiп отыр?ан жiгiттердi? iшiнде сен сия?ты к?зi ашыл?ан жандар бар шы?ар. Сол жiгiттердi? де бастары ?атып ж?рген болар. Солармен сен ар?ылы байланыс жасап к?рсек деймiн. Бiра? асы?у керек. Уа?ыт ты?ыз. Азанда бiз iс-?имыл?а к?шпекпiз. Бiра? бiр м?селе бiздi б?геп т?р. Сен стадионны? миналанып тастал?анын бiлесi? бе?
Иван. Мен о ж?нiнде б?гiн ?ана естiдiм. Ба?ана стадионда бол?ам. Сонда кезекшi к?зетшi айтты, Жамал т?те, ол Ас?ар а?аны? ж?байы, со кiсi стадион миналанып тастал?ан дептi. Бiра? о?ан ешкiм сенбейдi.
Халел. Сенуге тура келедi. Миналарды? санын ешкiм белмейдi, ал оларды iске ?осатын аспап шейхты? ?олында. Сол аспапты ?ол?а т?сiрмей, iстен шы?армай стадионда?ыларды ??т?ара алмаймыз. ?рине, егер бiз т?т?ындарды шейхке бiлдiрмей стадионнан шы?арып алса?… б?л, бiр ?ара?анда, м?лдем м?мкiн емес сия?ты. Алайда, бiз барлы? м?мкiндiктердi пайдалану?а тырысуымыз керек. Стадион к?зетушiлердi? арасында сенiмдi достары? бар ма?
Иван. Бар.
Халел. Ал, онда, Иван, кетейiк. Стадион к?зетiнi? арасында?ы м?лдем а?ыл-есiнен айырылма?ан жiгiттермен байланыс жасап сонда?ы т?т?ындарды азат етiп к?рейiк. (Ас?ар?а) Ал, Асеке бiз кеттiк. Есi?iзде болсын – бiз сiзге е? ?лкен ?мiт артып отырмыз. Аман сау кездескенше.
Ас?ар. Аман-сау кездесуге жазсын Алла та?ала!
Халел к?мекшiсiмен Иванды ертiп кетедi. Ас?ар олар кетiсiмен ?алтасынан тапаншаны алып, ?рлi-берлi ж?рiп с?йлейдi.
Ас?ар. Сонымен мен ендi жендет болдым. Мен ендi адам ?лтiруге тиiстiмiн. Бас?а амал жо? дейдi… и?, солай. Ал м?мкiн шейх… м?мкiн ол с?зге к?нер? Не де болса та?ы бiр рет, а?ыр?ы рет с?йлесiп к?ру керек. Ал содан кейiн… содан кейiн к?нбесе… к?нбесе… содан кейiн к?нбесе… сонда… ?м… (тапанша?а к?з тастап) Жо?! К?ндiру керек! ?алай да болса к?ндiру керек. Одан бас?а амал жо?!
?ялы телефонын алып шейхтi? н?мiрiн тере бастайды. Осы т?ста есiк ?о?ырауы та?ы да шылдыр етедi. Ас?ар бiр мезет сол жа??а ?арап т?рып, содан кейiн есiкке беттейдi. Бара жатып ?олында?ы тапаншаны ?алтасына салады. Есiк ашысымен б?лмеге Иван кiрiп келедi.
Ас?ар. Ваня?! Не болып ?алды? (есiктi жабады) Сен неге ?айтып келдi?? Халел ?айда?
Иван. Асеке, мен бiр минутке оралдым. Халел менi т?менде тосып т?р. Мен… мен… сiзге келгенде та?ы бiр ма?ызды м?селе ж?нiнде с?йлесейiн деп едiм. Бiра? ендi уа?ыт ты?ыз. ?ыс?асы, Г?лн?р…
Ас?ар. Г?лн?р?а не болды? Ол ?зi аман ба?!
Иван. Жо?… И?, и?, аман! М?селе онда емес, м?селе менде. Сiз еште?е бiлген жо?сыз, ал мен… бiз… ?ыс?асы, Г?лн?р екеумiз бiр-бiрiмiздi ?атты ?натты?, бiр-бiрiмiзге ?ашы? болды?. Мен сiзден Г?лн?рды? ?олын с?райын деп ж?ргем, ал ол… ол ма?ан ислам дiнiн ?абылдау керек дедi. Сонымен, мiне…
Ас?ар. (Иван?а б?кiл денесiмен б?рылып) Не?! Сен ислам дiнiн менi? ?ызымды алу ?шiн ?абылдады? ба?! (Иван т?мен ?арап к?рсiнедi) Жо-жо?! М?мкiн емес!
Иван. (басын к?тередi) И?, Асеке, Г?лн?р ислам дiнiн ?абылдау керектiгiн айт?анда мен ойланбастан шешiм ?абылдадым. Содан б?рi жа?сы болушы едi, егер… егер мына шейх кездеспегенде. Ол… ол, бiлмеймiн не ?ыл?анын, ?йтеуiр со кiсiмен кездесуiм м?? екен, а?ыл-есiмнен айырылдым да ?алдым. Сосын со?ына ?алай т?сiп кеткенiмдi ?зiм де бiлмей ?алдым.
Ас?ар. (?олын жiгiттi? иы?ына салып) ?зi?дi кiн?лай берме, Ваня, жал?ыз сен емес шейхтi? арбауына тап бол?ан.
Иван. И?, ?аншама жiгiттер шейхтi? со?ында кете барды. Бiр жа?ынан сiз соны? жанында ж?рдi?iз ?ой. Сонды?тан бiзде еш к?м?н да бол?ан жо?.
Ас?ар. (ауыр к?рсiнiп) И?, оны? ма?ан соншама жабыс?аны ендi т?сiнiктi болды.
Осы жерде есiктi? ?о?ырауы та?ы да шылдыр етедi.
Ас?ар Иван?а келесi б?лмеге ты?ыла т?р деп белгi бередi. Иван сол б?лмеге кiрiп кеткеннен кейiн имам есiк ашады. Шейх кiредi. Оны? ?стiнде жамыл?ысы басына жабыл?ан плащ.
?абдуррахман. (жамыл?ышты арт?а ?арай сермеп тастайды) Ассалам? ?алайк?м, Асеке!
Ас?ар. (не iстерiн бiлмей да?дарып есiктi жаппай шейхты? со?ынан ?стелдi? жанына келедi) Уа ?алайк?м… ассалам.
?абдуррахман. (?стелдi? жанында т?р?ан орынды?ты? ар?асына ?олын ?ойып то?тайды) Кешiрi?iз, Асеке, т?н жамылып келгенiмдi. Бiра?, астыртын жа?дай… (имам?а тесiрейiп ?арайды да) Асеке, сiзге не бол?ан? Ж?зi?iз боп-боз ?ой.
Ас?ар. Ж-жо?… жо?, еште?е емес. Тек… сiздi б?гiн… д?л осы жерде к?рем деп ойламап едiм. Алайда мен де сiзбен о?аша с?йлесейiн деп едiм.
?абдуррахман. Кешiрi?iз, жа?дай солай болды. Сiздi ?йi?iзде о?аша кездестiрмесем… мешiтте жаны?ызда ?рдайым бiреулер ж?редi. Ал ?зiме ша?ырайын десем… бiлесiз ?ой – менi? сарбаздарым менi еш?ашан жал?ыз ?алдырмайды. Мiне, сонды?тан т?нделетiп, жасырын келдiм. Мен сiздi ?йы?тап ?ал?ан шы?ар деп ойладым… бiра?, сiз ?лi жатпапсыз.
Ас?ар. Ендi ?айда?ы ?й?ы! Не ?й?ы келмейдi, не ас ж?рмейдi.
?абдуррахман. Асеке, сiз менi кешiрi?iз. Мен сiздi? ?йдегi же?гейдi, ?ызы?ыз бен ?лы?ызды босатсын деп б?йры? бердiм. Жа?а, осында келердi? алдында стадион?а жiгiттердi жiбердiм. Сiз олар ?шiн уайымдама?ыз – ?азiр олар азат етiледi. Мен жiгiттерiме же?гейдi апар деген жерiне жеткiзiп таста?дар, деп б?йырдым. Ж?не б?гiн Иван Новиков та шешесi мен ?арындасын стадионнан алып кетуге р??сат с?ра?ан, мен о?ан р??сат бердiм. Алайда оны? шешесi ?лiп ?алыпты. Ал ?арындасы шешесiнi? м?йiтiнi? жанында ?алыпты. Мен ол баланы м?йiтпен бiрге ?йiне жеткiзсiн дедiм, жерлеуге ?ажет ?аражатты партияны? ?орынан б?лiп бердiм. М?мкiн осы ?йдегi же?гей солармен бiрге болар. Мiне, к?рдi?iз бе – уайымдайтын еште?е жо?.
Ас?ар. Мен ?з отбасым ?шiн ?ана уайымдап отыр?ан жо?пын. Мен б?кiл стадионда?ылар ?шiн, б?кiл ?ала т?р?ындары ?шiн уайым жеп отырмын. Сiз ендi ?зi?iз де т?сiнген боларсыз – сiздi? экспериментi?iзден еште?е шы?пады. Сонды?тан ендi ?ару-жара?ы?ызды таста?аннан бас?а амал ?алмады. И?, сiз с?зсiз сотталасыз… бiз б?рiмiз сотталамыз. Бiра?, ?ару-жара? тастап, ?аланы ?арулы к?штерiне тапсырса?ыз, сот сiзге же?iлдiк жасайды.
?абдуррахман. (??i б?зылып кетедi) Жо?! Мен ол сотты за?ды деп санамаймын. Мен тек Алла?ты? сотын, Алла?ты? за?ын мойындаймын. ?ару-жара?ымызды да тастамаймыз – алдымыз?а ?ой?ан ма?сатымыз?а жетпей тастамаймыз. Ал мына бiздi?, сiз айт?андай, экспериментiмiзден т?к шы?пады дегенмен мен келiспеймiн. ?зi?iз бiлесiз – осы ?ыс?а мерзiмнi? iшiнде ?аламыз ?жепт?уiр тазарып ?алды. Бiз ?ылмысты? барлы? т?рлерiн тыйды?. М?сылмандар о? мен солын а??ара бастады, намаз о?уды ?йрендi, адам сия?ты киiм киуге да?дыланды. ?азiр еш ?ауiпсiз т?нгi к?шелермен ж?руге болады. ?ала т?р?ындары бiр-бiрiмен сыпайы с?йлеседi, адал сауда-сатты? ж?рiп жатыр, ешкiм ешкiмдi алдамайды, ешкiм ешкiмдi ?анамайды, азы?-т?лiк пен бас?а т?тынатын тауарлар таза, х?л?л. Бiз ара? пен есiрткiнi жойды?. Банкiлер д?рыс ж?мыс iстей бастады, б?рын?ыдай ?сiм пайызын алып ашы?тан-ашы? тонау деген жо?. Шенеунiктер ж?мысын адал, ?дiл ат?аруда. Ешкiм пара алмайды – пара бермейдi. Б?дан бас?а не керек?! (шейх имам?а ?арайды, бiра? ол ?ндемейдi) И?, м?мкiн бiздi? бастамамызды? болаша?ы жо? та болар. Бiра? мен к?мiл сенемiн – ?алай да болса, т?бiнде, егер халы? ?бден мал??нды??а, аз?ынды??а батып, ??рып кеткiсi келмесе, б?рiбiр, ерте ме, кеш пе, болаша?та бiр шари?ат за?ын ?абылдайды. Мен… тек сол болаша? ?о?ам?а ал?аш?ы жол салушымын. Менi? iзiме т?сетiндер болады ?лi, болады, иншалла! Олар тiптi менен де ас?ан м?сылман болады, адамзат ?лi т?седi Алланы? тура жолына, т?седi!
Ас?ар. Мен ислам дiнiнi? болаша?ы жо? деп т?р?ан жо?пын. Ал, бiра? сол жар?ын болаша??а сiздi? сал?ан ?атерлi со?па?ы?ыз апармайды. Болаша??а iзгiлiк, ра?ымдылы?, мейiрiмдiлiк, адамгершiлiк, имандылы? жолымен ?ана бару?а болады. Ж?не б?л ?за? жол. Ал сiз сол жар?ын болаша??а бiр к?нде, бiр-а? секiрiп т?семiн деп ойлайсыз. Сiзден де б?рын сондайлар бол?ан. Ж?з жыл б?рын Ленин деген бiреу бiр к?нгi т??керiстi? н?тижесiнде жер бетiнде ж?ма? орнатпа?шы бол?ан. Халы?ты ?андай ж?ма??а т?сiргенiн ?зi?iз де бiлетiн шы?арсыз.
?абдуррахман. Сiз менi Ленинге те?едi?iз, и??! Бiра?, ол к?пiр емес пе едi! Ж?не оны? ?ателiгi…
Ас?ар. Оны? ?ателiгi – сiздi? ?ателiгi?iз! Халы?ты ж?ма??а д?ренi? астына алып, ?амшымен айдап апарып ?амау?а болмайды. Адам баласы ж?ма??а ?з еркiмен, ?зiнi? имандылы?ыны?, та?уалы?ыны? н?тижесiнде кiре алады. Бас?а жол жо?, бас?адай Алла та?ала оны ж?ма??а кiргiзбейдi де!
?абдуррахман. (са?атына ?арап ?ойып) Асеке, кiмнi? ж?ма??а кiрiп, кiмнi? кiрмейтiнiн бiр Алла? бiледi. Менi? сiзбен с?з таластыратын уа?ытым жо?. Сiздi? к?з ?арасы?ыз ?зi?iзге, менi? к?з ?арасым ?зiме. Менi?ше, бiздi? халы?ты тек тая?ты? к?мегiмен т?ртiпке ша?ыру?а болады. О?дап т?рып сабап алмаса? райынан ?айтар емес. Менi? о?ан к?зiм ?бден жеттi. ?айткенде мен ?з жолымнан таймаймын.
Ас?ар. Егер менiмен с?з таластыр?ы?ыз келмесе, менiмен с?йлескi?iз келмесе, м?нда неге келдi?iз?
?абдуррахман. Жо?, Асеке, мен сiзбен с?йлескiм келедi. Мен сiзбен ?рдайым с?йлескiм келедi. Бiра? ?азiр уа?ыт жо?. Уа?ыт ты?ыз. ?йткенi ба?ана, к?н батысымен, ма?ан ?аланы? сыртынан елшi келдi. Ол президенттi? ультиматумын алып келiптi. Та? ат?анша ?ару-жара? тастап ?аланы тапсыры?ыз, дептi президент. Та? атысымен шабуыл жасау?а п?рмен беремiн, дейдi. Мiне, сiзге келген себеп осы. (Ас?ар?а ультиматумды бередi)
Ас?ар. (о?ып шы?ып) Мен сiздi ?уелден ескерттiм ?ой – президент еш?ашан автономия?а келiсiм бермейдi деп. Ол ендi шабуыл?а бел байлады. Сiзге беретiн ке?есiм – ?ару-жара? тастап а? жалау к?терi?iз. Е? ?уелi стадионда?ы т?т?ындарды босаты?ыз.
?абдуррахман. Мен сiзден ке?ес с?рау?а келген жо?пын. Мен еш?ашан ?олыма ал?ан ?аруды тастамаймын, а? жалау к?термеймiн.
Ас?ар. (к?терi?кi дауыспен, та?аты таусыла) Менi? ке?есiм керек болмаса, онда б?л ??гiменi несiне бастады?ыз?!
?абдуррахман. (тесiрейiп ?арап т?рып) Мен сiзге бiр ?сыныспен келдiм. Сiз менi? елшiм болма?сыз. Сiз президентке менi? бiр ?сынысымды жеткiзесiз.
Ас?ар. ?абдуррахман! Президент ендi сiзден еш?андай ?сыныс ?абылдамайды. Ол ультиматум ?ойды – сiзде ендi к?п уа?ыт ?ал?ан жо?. ?азiр, бiр-екi са?аттан кейiн та? атады. Сосын… ар?ы жа?ын ?зi?iз бiлесiз. Шабуыл басталысымен ?ан судай а?ады.
?абдуррахман. Бiр-екi са?ат жеткiлiктi мерзiм. Сiз елшi болып барып президентпен жолы?асыз. И?, ол автономия?а келiспейдi. Менi? о?ан к?зiм жеттi. Ендi мен о?ан та?ы бiр ?сыныс жасайын деп отырмын. Бiрiншiден, бiз оны? талабына с?йкес ?аруымызды тастап ?аланы ?скер мен полиция?а тапсырамыз, ал ол менi ж?не менi? партиялас жолдастарымды, сарбаздарымды ?удаламайды, соттамайды. Екiншiден, бiзге ?зеннi? ар?ы жа?ында?ы ша?ын ауданды бередi – бiз сонда жеке ?мбет болып, жеке ?о?ам ??рамыз. И?, и?, бiз ендi мемлекеттi? за?ын мойындаймыз. Тек жергiлiктi билiк бiздi? iшкi ?мiрiмiзге кiрiспейдi. Бiз, ?зiмiздi? арамызда, ?зiмiздi? жеке ?йымымызда шари?ат за?ымен ?мiр с?ремiз. Бiздi? ша?ын ауданымызда к?пiрлер т?рмайды. Бiздi? балаларымыз медереседе д?рiс алады. Бiздi? ?ыздарымыз, ?йелдерiмiз, ер-жiгiттерiмiз м?сылманша киiнiп ж?редi. ?зiмiздi? ша?ын ауданымызда бiз ?зiмiз т?ртiп орнатамыз. Б?зы?ты??а жол бермеймiз. ?ыс?аша айт?анда, бiз ?лгiлi, ислами ша?ын аудан орнатамыз. Сонан со?, кiмнi? за?ы жа?сы, кiмнi? за?ы д?рыс, ал кiмнi? за?ы б?рыс екенiне халы?ты? к?зi жетедi. Н?тижесiнде бiздi? ша?ын ауданымыз, бiрте-бiрте, жылдан жыл?а ?сiп, ке?ейiп, болаша? ислами мемлекеттi?, одан ?рi ?лы халифатты? негiзiн ??райды.
Ас?ар. ?абдуррахман, сiз ?лi еште?е т?сiнбепсiз. Халифат ж?нiнде ??гiменi ?оя т?райы?. Президент мына ультиматумында еш?андай шартсыз, жа?а ?сыныссыз ?ару-жара?тары?ызды тапсырып а? жалау к?терудi талап етiп отыр. Мен сiздi? жа?а идея?ызды ?олдамаймын. Сонды?тан ешкiмнi? алдына ондай ?сыныспен бармаймын.
?абдуррахман. (сол тесiрейген к?здерiн имамнан айырмай бiраз т?рады да серпiлiп бойын т?зейдi) Сонымен ма?ан ?зiлдi-кесiлдi жо? дедi?iз, и??!
Ас?ар. И?. Мен сiзден ?ант?гiске жол бермей б?лiктi до?аруы?ызды талап етемiн. То?та?ыз, шейх! ?лi де кеш емес. Істеген iсi?iздi мойыны?ызбен к?терiп жаза?ызды алы?ыз. ?азiр то?таса?ыз президент ?з тарабынан кешiрiм жасау?а дайын. Мына ультиматум со?ан кепiл.
?абдуррахман. Ма?ан оны? кешiрiмi керек емес! Ал егер ?ан т?гiлсе, ол ?ан менi? мойыныма артылмайды – менi? ?ан т?ккiм келiп т?р?ан жо?. Ол ?ан ?кiметтi?, президенттi? мойнына артылады. ?йткенi мен емес – ол ма?ан шабуыл жасайын деп т?р. Мен м?селенi бейбiттi т?рде шешуге бiр емес, екi ?сыныс жасап отырмын. Ал егер ?абылдамаса, ?абылдамай-а? ?ойсын – бiз о?айлы?пен берiлмеймiз. Бiз автономиямыз ?шiн бiр ?асы? ?анымыз ?ал?анша шай?асамыз. Президент тып-типыл бол?ан ?аланы? орнын сипап ?алады. Егер ол соны ма?сат т?тып т?рса – бастасын шабуылды. Мен айт?анымнан ?айтпаймын. Е? ?уелi стадионны? к?лi аспан?а ?шады. (?алтасынан ?ялы телефон алып бiр н?мiрдi тере бастайды)
Ас?ар. Не iстейiн деп т?рсыз? Кiмге ?о?ырау шалайын деп т?рсыз?
?абдуррахман. Ешкiмге емес. Мен д?л ?азiр стадионды жарайын деп т?рмын. Мен бiр н?мiрге телефон шалсам болды, ж?здеген миналар iске ?осылып, стадион б?кiл т?т?ындарымен аспан?а ?шады. (кнопкаларды пипылдатып н?мiрдi тере бередi)
Иван. (?олында ату?а даяр тапаншамен б?лмеден шы?ып ?аруын шейхке кезейдi) Шейх! Сiз оны iстей алмайсыз! Телефонды ?стелды? ?стiне ?ойы?ыз да кейiн шегiнi?iз. ?йтпесе мен атамын.
?абдуррахман. ?й, м?ны? кiм ?зi! М?сылман! ?алай ?ана ?зi?нi? шейхi?е ?ару к?теруге даты? барды, ??!
Иван. (Ас?ар бiресе Иван?а, бiресе ?абдуррахман?а ?арап т?рады) Ал егер сол шейх жынданып кетсе ше! Егер ол ?анпезер жырт?ыштай адамдарды жалмап жатса ше! Сонда не iстеуiм керек?! Ендi былшылды до?ары?ыз! Телефонды ?стелге ?ойып керi шегiнi?iз! (жа?ындай т?седi)
?абдуррахман. (екiншi ?олымен тапаншасын суырып алып) Жо?! ?абдуррахман шейх еш?ашан шегiнбейдi! Сен, бо?м?рын, оны бiлуге тиiстiсi?! (тапаншаны? тетiкшесiн басып ?алып Иван?а кезейдi) Бала! Таста ?аруы?ды! Бiлесi? ?ой – мен ат?анда м?лт жiбермеймiн.
Иван. А?ыр?ы рет ескертемiн: ?ойы?ыз телефонды ?стелге!
Екi о? ?атарынан атылады. Иван ??лайды, ал оны? о?ы шейх?а дарымайды. Шейх т?к болма?андай тапаншасыны? тетiкшесiн басып жерде ?имылсыз жат?ан Иван?а ?арайды. Ас?ар Иванны? жанына тiзерлей отыра кетiп ??ла?ын оны? к?кiрегiне тосады, сосын ая?ына т?рады.
Ас?ар. (к?здерiмен шейхтi iшiп-жеп барады) ?анiшер! Б?л жазы?сыз жанны? не кiн?сi болды! Б?ны не ?шiн ?лтiрдi??!
?абдуррахман. Б?л жазы?сыз жанны? орнында мен де жатушы едiм. Б?л кiсi ?лтiру емес – б?л ?дiл жекпе-жек. Б?л жiгiт ?аруын бiрiншi к?тердi, бiрiншi атты, содан мiне, жазасын алды. ?лiн бiлмеген ?лек! (?айтадан ?ялы телефонны? кнопкаларын басып керектi н?мiрдi терiп болып имам?а ?арайды) Мiне, н?мiр терiлдi, ендi тек ?о?ырау шалатын тетiкшенi басып ?алсам, стадион бiр ?лкен ?о?ыс ?йiндiсiне айналады. Сонымен, имам, сiз менi? ?сынысымды ?абылдайсыз ба, ?лде ?абылдамайсыз ба?
Ас?ар. (?алтасынан Халел берген тапаншаны алып шы?ып шейхке кезейдi) Телефонды ?стелге ?ойы?ыз, шейх! ?ойы?ыз да, ?олдары?ызды к?терiп керi шегiнi?iз.
?абдуррахман. О-?о! Асеке, м?ны?ыз не?! Д?л сiздi ?олы?ыз?а ?ару алады деп еш?ашан ойламап едiм.
Ас?ар. Алу?а тура келдi. Сiз ма?ан бас?а амал ?алдырмады?ыз. Мен сiздi терiс жолдан тайдырамын деп ба?тым. Алла? ку? – сiз с?зге к?нбедi?iз. Ендi ?аруды? к?шiмен к?ндiргеннен бас?а амал ?алмады. ?йткенi мен сол мы?да?ан адамдарды, бейк?н? балаларды ?лтiргiзiп ?оя алмаймын. С?збен то?тата алмасам, ?аруды? к?шiмен то?татамын.
?абдуррахман. (к?ледi) ?ызы? екен! Бiрдей бiр ?аланы? имамы, кеше ?ана мешiттi? мiнберiнен имандылы??а, iзгiлiкке, ра?ым мен мейiрiмдiлiкке ша?ырып жалынды уа?ыз айт?ан адам ендi ?зiнi? м?сылман бауырына ?ол к?терiп, оны атып тастау?а дайын т?р. ?ойы?ыз, Асеке, сiзге б?л iс жараспайды. Сiз ?зi?iздi айнадан к?рсе?iз… (та?ы да к?ледi) жо?, сiз ата алмайсыз. Сiз адамды ?лтiре алмайсыз. Адам ?лтiру о?ай шаруа емес.
Ас?ар. И?, мен сiздi ?лтiргiм келмейдi. Бiра?, б?лен мы?… барлы? ?аланы? т?р?ындарын сана?анда алпыс мы? адамны? ?мiрiн са?тап ?алу ?шiн мен сол к?н?нi мойыныма артып алу?а бармын. Ал, ?ойы?ыз телефонды ?стелге. ?олы?ызды к?терi?iз де шегiнiп кетi?iз. (?абдуррахманны? ?оз?ала ?ойма?анын к?рiп) ?абдуррахман, мен сiздi шынында да атып тастаймын!
?абдуррахман. Ата алмайсыз! (тапаншасын к?терiп Ас?ар?а кезейдi) Ал мен сiздi оп-о?ай атып тастаймын. Есi?iзде болсын – мен еш?ашан м?лт жiбермеймiн. Егер тапанша?ызды шоша?датуы?ызды ?оймаса?ыз мен стадионды жарып тастаймын! (телефон ?стап т?р?ан ?олын жо?ары к?тередi)
Ас?ар. ?абдуррахман! То?тат! То?тат деймiн! А-а! (тапаншаны? ш?рiппесiн басады, тапанша екi-?ш о? атып жiбередi. Бiр о? ?абдуррахманны? телефон ?стап т?р?ан ?олына тиiп ол телефонды еденге т?сiрiп алады; iле Ас?арды? ?стап т?р?ан тапаншасы да тарс етiп еденге ??лап т?седi)
?абдуррахман. (та??ал?ан кейiппен) ??! Сiз… сiз шынымен ма?ан о? атты?ыз ба?! (??лай жаздап, ?стелге с?йенедi, еденде жат?ан телефонына ?арайды, ол тым алыс жатыр, оны алма?шы болып бiр ?адам жасайды, бiра? басы айналып, те?селiп бiраз т?рады да, телефон?а жете алмайтынына к?зi жетiсiмен бойын т?зеп тапаншасын имам?а кезейдi) Мына о?… ма?ан тиген о? ж?й емес… б?л улы о?. Тапаншаны сiзге кiм бердi? ?… т?сiнiктi. Олар… ?лгi полковник Сма??лды ?лтiргендер… и?. Полковник те тап осындай же?iл жара?ат алып жан тапсыр?ан. Сонымен, мен ?азiр жан… жан тапсырамын. Сiз… имам Ас?ар, сiз сонда жендет бол?аны?ыз ба? (имам ?ндемейдi) И?, и?! Бiлемiн не айтпа?ы?ызды. Сен де жендетсi?, дейсiз ?ой. Бiра? мен Алла та?аланы? жендетiмiн… ал сiз ше? Сiз… сiз шайтанны? жендетiсiз. И?, солай… Ал онда… онда ренжiме?iз, Асеке. Онда мен ж?й кете алмаймын. (жерде жат?ан телефон?а ?арайды) ?тте?! ?лгi к?пiрлердi бiрге ала кете алмадым. Сiз дегенi?iзге жеттi?iз. Сонды?тан сiзге кешiрiм жо?. Ал, ?ош… Асеке… м?мкiн кездесермiз… ?иямет к?нi… сонда… сонда… Алла? та?ала… егер ол… ол… бiздi сонда кездестiрсе.
Тапанша о? атысымен шейхы? ?олынан еденге ??лап т?седi. Ас?ар ??лайды. ?абдуррахман бiр-екi секунд те?селiп т?рады да, ол да сыл? етiп ??лап т?седi. Бiраз уа?ыт тынышты? орнайды. Ашы? ?ал?ан есiктен Халел кiредi, оны? ?олында ату?а дайын тапанша. Оны? со?ында к?мекшiсi.
Халел. (с?лап жат?ан шейхтi к?рiп) Шейх ?абдуррахман?! (к?мекшiсiне) К?рдi? бе, бiздi? жанымыздан сып берiп ?те шы??ан адамны? кiм екенiн! (?стелдi айнала берiп Ас?ар мен Иванны? м?йiттерiн к?рiп тiзерлей кетiп тамырларын басып оларды? ?тiп кеткенiне к?зi жетiп ала?андарымен бетiн сипайды да орнынан т?рады) ?айтыс болыпты. ?кiнiшке орай бiз шейхтi танымай ?алды?.
К?мекшiсi. (жерде жат?ан шейхтi? ?ялы телефонын к?рiп оны алайын деп е?кейе берiп) Мынау не? Шейхтi? телефоны ма?
Халел. (?атал ?нмен) Тиме! Еш н?рсеге тиме. (к?мекшiсiн ы?ыстыра телефонды зор абайлы?пен, екi сауса?ымен алып ?стелге ?ояды) Мен бiлсем, ?лгi жарыл?ыш миналарды iске ?осатын аспап осы телефон. (к?зiмен б?лменi шалып ?тiп) И?, б?л жерде бол?ан о?и?аны? астары ендi т?сiнiктi. (телефонды б?зып батареясын алып тастайды) Шейх стадионды жарма?шы бол?ан т?рiздi, ал мына жiгiт о?ан ?арсы шы??ан. Алайда шейх о? ат?анда м?лт жiбермейдi, ал мына жiгiттi? т?жiрибесi жо?. Ал имам… ол кiсi де шейхтi то?татпа?шы бол?ан, ол оны то?татты да… алайда, ?зi де о??а ?шты. Жарайды, бол?ан iс болды. Ендi уа?ыт ты?ыз… (?алтасынан рация алып орталы?пен байланыс жасайды) Орталы?! Орталы?! Байланыста А? с??кар. Стадионда?ы жарыл?ыш миналарды iске ?осатын аспап бiздi? ?олымыз?а т?стi де iстен шы?арылды. ?абдуррахман мерт болды. Жо?, бiз емес, оны имам Ас?ар атып тастады. Жо?, ол кiсi де ?аза тапты. Имам Ас?ар ерен ерлiк к?рсеттi, мы?да?ан адамдарды? ?мiрi ?шiн ?зiнi? ?мiрiн пида еттi. И?, и?! Бiз ендi ?аланы азат етуге арнал?ан жоспарымызды? екiншi тарауына кiрiсемiз. ?ала?а шабуылды бастамай т?ра т?руды ?тiнемiн. И?! ??п болады! (к?мешiсiне) Ал, мен кеттiм! Сен ?азiр мешiтке тарт! Намазхандар та? намазына жиналып жат?ан болар. Олар?а имамны? ?азасын естiрт, а?са?алдар келiп м?йiттердi о? жа??а жат?ызсын. Содан кейiн гарнизон?а кел, мен бiздi? офицерлер мен сержанттарды к?тере берейiн.
К?мекшiсi екеуi кетедi. Бiраз уа?ыттан кейiн Жамал, Г?лн?р, Берiк ж?не Лариса келедi.
Г?лн?р. (с?лап жат?ан ?абдуррахманды к?рiп, ?стелды? ар?ы жа?ында жат?ан Ас?ар мен Иванды к?рмейдi) Ой! Мынау кiм-ей?!
Жамал. О Алла! Б?л шейх ?абдуррахман ?ой! Б??ан не бол?ан? Мынау не а?ып жат?ан оны? астынан? Ойбай! Б?л ?ан ?ой!
Г?лн?р. (?абдуррахманды айналып ?тiп Ас?ар мен Иван?а к?зi т?седi де шы??ырып жiбередi) Папа! Ваня! (не iстерiн бiлмей екi м?йiтке кезекпен ?арап т?рып ?алады)
Жамал. Г?лн?р! Не болды? Ас?ар… (?стелды айналып ?тiп Ас?арды? ?лiгiнi? жанына тiзерлей отыра кетедi де к?йеуiнi? басын ?олына алып к?з жасын а?ытады)
Лариса. (ж?гiрiп барып а?асыны? м?йiтiнi? жанына отыра кетiп ол да егiледi) А?а! А?атай! Ендi сенен де айырылдым ба?! Кешiр! Ба?ана?ы с?здерiм ?шiн кеш менi… а-а…
Жамал. Е-ей! Асыл ерiм ай! Ас?арым ай! ?з ?олы?мен жiберген ?ателiгi?дi ?з ?олы?мен т?зеген екенсi? ?ой. ?з к?н??дi ?з ?аны?мен жу?ан екенсi? ?ой. И? Алла! Кеш менi! Кешегi с?зiмдi ?айтып алдым. ?айтып алдым. (егiлiп жылайды)
Г?лн?р ?кесi мен жiгiтiнi? ортасына отыра кетедi, оны? екi ?олы екеуiнi? ?стiнде, ол да жылап отыр. Берiк шешесiнi? жанында отыр, Жамал оны бiр ?олымен ??ша?тап ал?ан.
Жамал. (басын к?терiп к?рермендерге) Отандастар! М?сылмандар! Са? болы?дар! Осындай жал?ан м?сылмандарды? аз?ыруына ерiп кетiп, бейбiт ?мiрлерi?нен айырылып ?алма?дар! ?зара жарасты?ты арттырып, бiр-бiрi?дi, м?сылман – к?пiр демей, а? – ?ызыл, бай – кедей демей, жо?ар?ы н?сiл – т?менгi н?сiл демей, орыс – ?аза? демей, ?о?амды жiктеп – жарып, бiреулерi?дi екiншiлерi?е айдап салу?а жол берме?дер! Са? болы?дар! Бейбiтшiлiктi са?та?дар…
Осы жерде мешiттен азан ша?ырыла бастайды. Му?ззиннi? дауысы бiртiндеп ?уендеп, шары?тап кетедi. Сол ?уенмен шымылды? жабылады.
А?ЫН МЕН ?КІМ
Драма
Кейiпкерлер:
?алкен – журналист, а?ын.
БасарБазар?лы – аудан ?кiмi.
Ж?ма?али – ?кiмнi? орынбасары.
Мерген – м?дениент б?лiмiнi? ме?герушiсi.
Ма?пал – аудан ?кiмшiлiгi газетiнi? редакторы.
Жазира – жеке-меншiк газетiнi? иесi.
СергейАндреевич – о?у б?лiмiнi? ме?герушiсi.
Шолпан – ?кiмнi? хатшысы.
Самал – ?алкеннi? ж?байы.
Алма – ?алкеннi? ?ызы.
?айрат – ?алкеннi? ?лы.
Васильев – к?сiпкер.
Имам.
А?ынжан – а?ын бала.
Аудармашы, продюсер, полиция тобыны? басшысы, презентация?а ?атысушылар.
БІРІНШІ К?РІНІС
?кiмнi? кабинетi. Басты?ты? ?стелiне жал?ас?ан ?зын ?стел. ?кiм ?зiнi? орнында. ?зын ?стелдi? екi жа?ында Ж?ма?али, Мерген, ?алкен, Ма?пал, Жазира, Сергей Андреевич ж?не аудан ?кiмшiлiгiнi? бiр-екi ?ызметкерi отыр.
?кiм. ?кiм болып та?айындалысымен менi? к?зiме мемлекет тiлiнi? нашар жа?дайы т?стi. Ауыл ?аза? мектептерiнi? саны то?сан пайыз?а жуы?тап ?алыпты; б?л к?рсеткiш жаман емес. Алайда, аудан орталы?ында жа?дай нашар – ?аза? тiлiнде саба? беретiн мектептер саны небары алпыс пайызды ??райды.
Жолдастар! Бiз ?аза? мектептерiнi? санын арттырмай мемлекет тiлiн тиiстi де?гейге к?тере алмаймыз. Сонды?тан, жедел т?рде аудан мектептерiнi? барлы?ын мемлекет тiлiне к?шiруiмiз керек. Б?л ж?нiнде аудан ?кiмшiлiгiнi? ?аулысыны? жобасын дайындап, келесi маслихатты? сессиясына ?сыну керек. К?не, не дейсi?дер? (отыр?андар ?ндемейдi, сонды?тан оларды к?зiмен шолып ?тiп) Сергей Андрей?лы, б?л м?селе ж?нiнде айтары? бар ма?
Сергей Андреевич еле? етiп басын к?терiп ?кiмге ?арайды. Бiрде?е деу керегiн т?сiнiп с?зiн бастайды.
Сергей Андреевич. (орыс тiлiнде айтыл?ан с?здердi? ?аза?ша аудармасы динамиктен берiледi) Басар Базарович, в текущем году наш отдел образования проделал определенную работу по повышению роли государственного языка…
?кiм. То?тай т?р! Сергей Андрей?лы, егер басты?ты? ?зi ?аза?ша с?йлемесе, ?алай ол ?арама?ында?ы мектептерде мемлекет тiлiнi? жа?дайын жа?сартпа??!
Сергей Андреевич т?сiнбегенiн бiлдiрiп Ж?ма?али?а ?арайды.
Ж?ма?али. Сергей Андреевич, Басар Базарович спрашивает: как вы сможете повысить роль государственного языка в школах, если сами на нем не говорите?
Сергей Андреевич. Но, мы изучаем казахский язык.
?кiм. (т?сiнбегенсiп) Не дейдi?
Ж?ма?али. ?аза? тiлiн о?ып жатырмыз, дейдi.
?кiм. Б?рекелдi! (Сергей Андреевичке) Онда айтар с?зi?дi ?аза?ша айт.
Сергей Андреевич. ?м! Биз… биз… мем… мим… мемликет тилин… тилин… это… тилин… (алдында жат?ан папкасын алып шы?ып кетедi).
?кiм. (к?зiмен оны шы?арып салып) Мiне – бiлiм беру б?лiмi ме?герушiсiнi? т?рi мынау. Ж?ма?али, б?ны? орнына ?аза?ты ?ою керек. О?у б?лiмiнде ?аза? ?ызметкер бар ма?
Ж?ма?али. Бар. Ме?герушiнi? орынбасары ?аза?. С?кен деген жас жiгiт.
?кiм. Жасты?ы айып емес. Тек етi тiрi болсын.
?алкен. Сергей Андреевич бiлiм беру саласында ?ыры? жылдан астам е?бек етiп келедi. Зейнеткерлiкке шы?уына ?ш жыл ?ал?анда, ая? астында ?аза?ша с?йлеп кетпедi? деп ж?мыстан шы?арып тастау?а бола ма!
?кiм. ?й! Б?л ?айдан шы??ан а???ла?тарды? адвокаты?!
?алкен. (атып т?рып) Сiз с?зi?iздi ба?ып с?йле?iз! ?кiм екенмiн деп ауыз?а келгендi шату?а бола ма?! Ал сiздi? б?кiл орыс мектептерiн ?аза?ша?а аударамыз?а жол болсын! Ия, мемлекет тiлiнi? жа?дайы тиiстi д?режеде емес. Бiра? сiз iшкi ?лтаралы? жа?дайды да ескеруге тиiстiсiз. ?аламызды? т?р?ындарыны? ?ыры? пайызы орыс тiлде с?йлейтiн ?лттар ?кiлi. Сонды?тан мектептердi? ?ыры? пайызы орыс тiлiнде бiлiм бередi. Б?л м?селеге абайлы?пен кiрiспесе…
?кiм. То?тат! (орнынан т?рып ерсiлi-?арсылы ж?рiп кетiп, ?алтасынан темекi алып т?татады. Сосын орнына келiп, темекi ?ыстыр?ан екi сауса?ын ?алкенге кезеп) Сен сия?ты орыс??лдарды? кесiрiнен ?аза? орыс?а т?уелдi болды. ?з тiлiнен айырыла жаздады.
?алкен. (жанында отыр?ан Мерген оны? же?iн тартып бiрде?е деп сыбырлайды. ?алкен ?олын ж?лып алып) ?аза?ты? орыстар?а т?уелдi бол?аны ж?нiнде тарихта на?ты деректер бар. Егер бiлмесе?iз, мен айтайын, е? ?уелi Т?уке хан, содан кейiн ?бiлхайыр…
?кiм. Хандарда не? бар ей! ?ткендi ?опармай ?азiргi жа?дайды ойла. ?аза?стан т?уелсiздiк ал?анына отыз жылдан асты, ал бiз ?лi орыстарды? ы?палынан шы?а алмай ж?рмiз. Нелiктен?! ?ор?амыз. Неден?! (?алкеннi? с?зiн маза?тап ?айталап) Ішкi ?лтаралы? жа?дайды да ескеруге тиiстiмiз, б?л м?селеге ?лкен абайлы?пен кiрiсу керек. ?ашан?а абайлай бермекпiз! ??! Кезiнде орыс империясы бiздi жаппай орысшаландырумен ??ртпа?шы болды. Ендiгi кезек бiздiкi. Ендi бiз жаппай ?аза?шаландыру?а кiрiсемiз. Кiмге ?намаса – кетсiн Ресейiне, жол ашы?.
?алкен. Сонда не?! Бiздi? демократиялы мемлекетiмiз империалистiк саясат ж?ргiзбекшi ме?! Орыс империалистерi мен шовинистерiнi? жолына т?спекпiз бе?! Онда олардан бiздi? ?андай айырмашылы?ымыз болма?шы? Сiз мынаны айты?ыз – б?л жо?арыдан т?скен н?с?ау ма, ?лде ?зi?iздi? ойы?ыздан шы?арып ал?ан бiрде?е ме?
?кiм. (Ж?ма?али?а) Ж?ма?али-ау, айтшы, мынауы? кiм ?зi?! ?ызметi не – ?кiмге ?кiре?дейтiн?!
Ж?ма?али Ма?пал?а ?арайды.
Ма?пал. (орынан т?рып) ?алкен бiздi? газетiмiздi? тiлшiсi. Бiра? оны? мына жеке пiкiрiмен бiздi? ?жым келiспейдi.
?алкен. Ма?пал, сiз ?алай б?кiл ?жымны? атынан с?йлейсiз! Сiз ?зi?iздi? пiкiрi?iздi айты?ыз.
Мерген. ?алкен-?й, ?ойса?шы ендi! ?алай сен ?п-?лкен адаммен тайталасасы?! Мына Ма?пал да, жа?сы болсын, жаман болсын, басты?ы? емес пе! Ж?не де басты? бола т?ра ?жым атынан с?йлемей ?айтпекшi?!
?кiм. (?зiнi? орнына отыр?ан) Мерген! То?тай т?р! (Ма?пал?а) Ма?пал, мына неменi ж?мыстан босатасы?. Д?л ?азiр, осыннан шы?ысымен. Бас?арып отыр?ан газетi? – ?кiмшiлiктi? газетi, сонды?тан м?ны б?йры? деп ??.
Ма?пал. Жа?сы, Басар Базарови… Базар?лы. Тек ?ана…
?кiм. Не?! Орнына тiлшi таба алмаймын дейсi? бе? Табамыз! М?ндай орыс??лмен ?ызметтес бол?анша, м?лдем газет шы?арамай-а? ?ояйы?.
?алкен. (блокноты мен ?аламын ?алтасына салып, кетуге ы??айланып) Жарайды… екi ?ол?а бiр ж?мыс табылар. Осымен менi? аузымды жабамын деп ойлама?ыз. ?кiмшiлiк газетiнен бас?а да басылымдар бар. (кетедi)
?кiм. Кет, жо?ал к?зiмнен! Ол басылымдарды да к?ремiз. ?кiмге к?нбейтiнi ?айдан кептi.
Жазира. (орнынан т?рып) Осы с?зi?iздi д?рыс деп айтып т?рсыз ?ой, и?? Менi? ?оластымда?ы басылым – менi? жеке меншiк газетiм. Мен ?азiр ?алкендi ж?мыс?а ?абылдап аламын. Сосын к?ремiз сiздi? билiгi?iздi. ?андай ?кiм болса?ыз да за??а ?арсы шы?а алмассыз. (ол да кетедi)
?кiм. ?й, ??кей жаман неме! К?рсек к?рермiз! (алдында жат?ан ?а?аздарды ерсiлi-?арсылы бiр ?оз?ап ?ойып, Ж?ма?али?а) Сонымен, бiлiм беру б?лiмiнi? басты?ын орнынан т?сiрiп, орнына ?лгi С?кендi та?айындау ж?нiнде б?йры? дайында. (Ма?пал?а) Ал жа?а?ы неме б?гiннен ?алмай ж?мыстан босатылсын. Т?сiнiктi ме?
Ма?пал. И?, т?сiнiктi.
?кiм. Сосын орнына бiреудi табармын – журфак бiтiрiп жат?ан жастар жеткiлiктi. (отыр?андарды бiр шолып ?тiп) Ал, та?ы с?ра?тар бар ма?
Мерген. Басеке, менде бiр с?ра? бар.
?кiм. Айта бер.
Мерген. Жа?а ма?ан Бар?ыт Ж?сiпованы? продюсерi келдi.
?кiм. Не дейдi! К?дiмгi ?ншi Бар?ыт Ж?сiпованы? ба?
Мерген. И?, Бар?ыт Ж?сiпованы? продюсерi.
?кiм. (мырс етiп к?лiп) Ол м?нда н??ып адасып ж?р?
Мерген. (ыржиып) Б?л ?ызы? н?рсе, Басеке. О заманда ?ай заман бiзге Алматыны? ?ртiстерi келмегенi. Алматы т?гiлi, облысты? филармонияны? ?зi жоламайды, ал ендi Бар?ыт Ж?сiпованы? ?зi гастрольмен келмекшi.
?кiм. Жа?сы. Келсiн. Ал сонда оны? продюсерi не ?ыл дейдi?
Мерген. М?дениет сарайыны? концерттiк залын с?райды.
?кiм. Е, с?раса бер. Осы-а? па с?ра?ы??
Мерген. И?, алайда ол залды тегiн бер дейдi.
?кiм. Тегiн?! ?й, ендiгi тегiн дегендi ?мыты?дар. О несi ей?!
Мерген. Соны? есесiне концерттi тегiн ?оямыз дейдi.
?кiм. Мiне ?ызы?! Сонда не? Бар?ыт Ж?сiпова сонау Алматыдан бiзге тегiн концерт ?ою ?шiн келгенi ме?
Мерген. Жал?ыз бiзге емес, б?кiл республикамызды аралап келемiз дейдi. Берейiн бе залды?
?кiм. ?м… м?нда бiр г?п болып ж?рмесiн.
Мерген. ?андай г?п?
?кiм. ?айдан бiлейiн! Нелiктен Бар?ыттай ?йгiлi ?ншi, эстрада ж?лдызы, ?аншама шы?ындалып, ?р ауыл?а тегiн концерт ?ойып ж?редi? ??
Мерген. Бiлмеймiн. Алайда ол онша шы?ындал?ан да жо? шы?ар. Мiне, концерттiк залды тегiн с?рап отыр.
?кiм. (бiраз уа?ыт ойланып ?алады) Ж?! (екi ала?анымен ?стелдi со?ып ?алып) Берейiк м?дениет ?йiн Бар?ыт?а. Ол бiзге к?нде келiп жат?ан жо?. Тек бай?а – ?лгi продюсерi? алдап кетпесiн. Концерттi тегiн ?оямын деп, сосын билеттi шытырлатып сатып жатпасын. Келiсiм-шарт?а отыр, со?ан концерт тегiн ?ойылады деген шарт енгiз. Т?сiндi? бе?
Мерген. Т?сiндiм.
?кiм. Ал онда бас?а с?ра?тар болмаса б?гiнше осы – Ж?ма?алидан бас?алары? боссы?дар.
Ж?ма?али орнында ?алады да ?згелерi кетедi.
?кiм. ?лгi тiлшi… ол кiм ?зi? Жергiлiктi т?р?ын ба, ?лде келiмсек пе?
Ж?ма?али. Негiзi бiздi? ауданны? т?р?ыны.
?кiм. Ал жа?а?ы ма?ан ?ыр к?рсеткен ?атын кiм?
Ж?ма?али. Жазира ма? Ол кезiнде КазГуды? журфакын бiтiрiсiмен жолдамамен келген. Бiздi? бiр тентекке т?рмыс?а шы?ып едi, ол тентегiмiз бiр бомжды ?лтiрем деп сотталып кеттi. Оны ?стап берген ?зiнi? ?йелi, деседi ж?рт. Я?ни жа?а?ы Жазира. Бiра? сол с?здi?, не шын, не ?тiрiк екенiн мен бiлмеймiн – сотында бол?ан жо?пын.
?кiм. ?зi жеке меншiк газетiм бар дей ме?
Ж?ма?али. И?. Б?л ?атын бай, газеттен бас?а да меншiк с?н салоны бар. ?кесi Алматыда д?к?й басты? бол?ан деседi. Ал ?азiр бiр банк ?стап отыр?ан к?рiнедi.
?кiм. М-м… жарайды… бiз де осал емеспiз, ар?амыздан демеп т?р?ан д?к?й банкир болмаса да баршылы?… т?уб?… ш?кiр. (пауза) ?лгi жiгiт… тiлшi… ?алкен бе едi?
Ж?ма?али. И?, ?алкен.
?кiм. Соны? ?атыны бар ма?
Ж?ма?али. Бар. М??алiм болып iстейдi. Ж?не де бес пе, алты ма – ?йтеуiр бiрсыпыра баласы бар.
?кiм. Ал жа?а?ы с?лу, Жазира… сонымен ?андай ?атынаста? ?лде жа?ынды?ы бар ма?
Ж?ма?али. Еш?андай жа?ынды?ы жо?. Екеуi… ?алай деп айтсам екен…
?кiм. Турасын айтсей! (о? ?олыны? ала?анымен сол ?олыны? ж?дыры?ын у?алап) Мынадай жа?ынды?та ма?
Ж?ма?али. Т?сiнбедiм…
?кiм. ?й! Ойнастары бар ма, деймiн!
Ж?ма?али. (к?лiп жiбередi) ?айдан бiлейiн, т?секте жат?ан жерiнде майшам ?стап т?р?ам жо?. Тек бiреулердi?, екеуi бiр-бiрiмен т?уiр дегенiн естiгем.
?кiм. (екi ?олыны? сауса?тарын ай?астырып орынбасарына жа?ындай т?сiп) И?, и?, айта бер…
Ж?ма?али. Бiттi, бар бiлетiнiм осы-а?.
?кiм. Шамалы екен. (шал?алай т?сiп) Мен бiлсем, ал мен м?ндайларды? талайын к?ргем, мен бiлсем, сол екеуi сау сиырды? бо?ы емес. ?ай жерде байы жо? ?атын болса, ?сiресе сол ?атын с?лу болса, ж?не де ?алтасы толы? болса – сол жерде ойнассыз болмайды. (Ж?ма?али?а жа?ындай т?сiп) Ендi жа?сылап ты?дап ал – ма?ан сол ?атынды бiрде?е ?ылып ?ол?а т?сiру керек.
Ж?ма?али. ?алай… сiз Жазираны ?натып ?алды?ыз ба?
?кiм. (?ар?ылдап к?ледi) ?й! Сен ?зi ?ызы? жiгiт екенсi?! Жо-жо?, еште?е айта алмаймын – ?атын ?те к?рiктi, дидары к?з тойдырады. Бiра? ма?ан оны? ?зi керек емес… ?м… жо?, м?мкiн керек те боп ?алар. Тек д?л ?азiр ма?ан оны? ойнасыны? ?стiнен т?сiп, ?ылмысын ?шкерелеу керек. Ма?ан ол ?атынды жанды жерiнен шап берiп ?стап алу керек. Сосын менi? жетегiме к?нбегенiн к?рейiн. ?зi? естiдi? ?ой, не деп кеткенiн! ?зi? ойлашы – егер мен бiр жаман ?атынды ба?ындыра алмасам, ?алай мен б?кiл ауданды ба?ындырма?пын! Сонды?тан са?ан тапсырма беремiн – сол екеуiнi? былы?ын аны?тап, ойнастарыны? ?стiнен т?сiп ?стап аласы?.
Ж?ма?али. Сонда не – ма?ан оларды а?ду керек пе?
?кiм. Т?-?! Еште?е т?сiнбейсi? бе? Сенi? мiндетi? – соларды а?дып компромат жинайтын адамды тауып алу. ?лгi жеке детектив дегендер бар емес пе? Т?сiндi? бе ендi?
Ж?ма?али. Т?сiндiм. Бiра? сол детективты ?айдан алма?пын?! Бiздi? ауданда ондайлар жо?. РОВД-ны? оперлерiне тапсырма бермесек.
?кiм. ?й, ?ой оны?ды! Астана?а бар да жалдап ?кел. ?ашан бара аласы? о жа??а?
Ж?ма?али. Бiлмеймiн.
?кiм. Саспа – сен онда ?кiмнi? арнайы тапсырмасымен, ?кiмшiлiктi? ж?мысымен барасы?. Командировочный да т?ленедi. Детектив жалдау?а а?шаны мен ?зiм беремiн.
Ж?ма?али. Онда мен б?гiн де аттану?а дайынмын.
?кiм. Жа?сы. Есi?де болсын – б?л iс ж?нiнде ешкiмге тiс жарушы болма! ?йi?дегi замандас?а да айтушы болма, бiлдi? бе! Сенi? келiншегi?дi айтам. Т?сiндi? бе?
Ж?ма?али. Т?сiндiм.
?кiм. (?а?аздарын ерсiлi-?арсылы ?оз?ап ?ойып селекторды басып хатшысымен с?йлеседi) Шолпан! Та?ы бiреу бар ма? (селекторды пайдалану?а м?мкiндiк болмаса, хатшысын ?о?ырауды? т?ймешесiн басып ша?ырады)
Шолпан. (селектор ар?ылы с?йлесуге м?мкiндiк болмаса ?зi келедi) ?абылдау б?лмеде екi адам отыр.
?кiм. Ол екеуi? кiм?
Шолпан. Бiреуi имам. Екiншiсi Васильев.
?кiм. (Ж?ма?али?а) Онысы та?ы кiм едi?
Ж?ма?али. Осы ?аланы? iрi к?сiпкерлерiнi? бiрi.
?кiм. (хатшы?а) Жа?сы, имам кiрсiн.
Имам келедi.
Имам. Ассаламу ?алайк?м!
?кiм. Уа?алайк?м ассалам! Жо?арлаты?ыз. (имам отырады)
Ж?ма?али. Сiз не – та?ы да сол бая?ы мешiттi? м?селесiмен келдi?iз бе?
Имам. И?. Мешiттi? м?селесi шешiлмей ма?ан жары? к?н жо?.
?кiм. Молдеке, сiздi? м?селе?iздi? шет жа?асымен таныстым. Менi? алдымда?ы ?кiмдер де сол м?селенi шеше алмай кетiптi. Бiра? дiн саласында?ы ж?мыстарды ?кiмге мiндет ?ылып ?ой?ан д?рыс емес. Ата за? бойынша мемлекет пен дiн жекеленген. Мешiттерге мен бюджеттен бiр тиын да ж?мсай алмаймын.
Имам. Оны бiлемiз ?ой. Мен сiзге м?сылман баласы шы?ар деп келiп отырмын.
?кiм. ?рине, м?сылманмын! Ал, мен сия?ты ?здерiн м?сылманмын дейтiн ?аза? аз ба. Осы ?аланы? алпыс пайызы ?аза?, я?ни м?сылман. (Ж?ма?али?а) ?ала т?р?ындарыны? жалпы саны неше мы??
Ж?ма?али. Алпыс мы??а жуы?.
?кiм. Алпыс мы?ны? алпыс пайызы ?анша болады?
Ж?ма?али. М-м… (с?л ойланып) Отыз алты мы?.
?кiм. Мiнеки – ?алада отыз алты мы? м?сылман т?рады, ал бiр жал?ыз мешiттi жылдар бойы iске ?оса алмайды. Б?л ?алай?
Имам. Сол отыз алты мы?ны? мешiтке баратыныны? саны ж?зге де жетпейдi.
?кiм. Ол сiздi? ж?мысы?ызды? ол?ылы?ы. Я?ни, халы?ты? арасында ?гiт-насихат ж?ргiзбейсiз. Уа?ыз айтпайсыз, дiнге тартпайсыз. Алайда, сiздi к?п кiналай беруге де болмайды. Б?л елдi? ?аза?ы орыс болып кете жаздапты. Мектептердi? басым саны орысша бол?асын ?згесiн айтпай-а? ?ояйы?!
Имам. Бiзге мектептерде дiн уа?ыздау?а р??сат жо?. Ал медресеге орын жо?. Мiне жа?а мешiттi iске ?осса?, сонда м?сылмандар?а д?рiс беретiн арнайы сынып болушы едi.
?кiм. Жа?сы, сонымен м?селе мешiтке тiрелiп т?р ?ой?
Имам. И?, солай.
?кiм. М-м… ?зi зекет деген болмаушы медi?
Имам. Болады ?ой. Бiра? сол зекеттi ешкiм т?легiсi келмейдi.
?кiм. ?рине, оны ешкiм ?з еркiмен т?лемейдi. Ерiксiз т?леттiру керек. Менi?ше сiз сол ж?мыспен де айналыспайсыз.
Имам. Ойбай-ау, мен кiмдi ерiксiз зекет т?леткiзе аламын?! Кiм менi ты?дайды?
?кiм. Жа?сы имамды кез-келген м?сылман ты?дайды.
Имам. Жа?сы имам болу?а тырысып-а? ба?ып едiм, болмады. Осы ?аланы? б?кiл ?алталы ?аза?тарыны? алдына б?лен рет бардым. Бiреуi де мойнын б?рмады. Не iстей аламын мен олар?а?!
Ж?ма?али. Молдеке, к?сiпкерлердi де кiн?лау?а болмайды. Кезiнде соларды? барлы?ы а?шаны т?ктi ?ой сол мешiттi? ??рылысына. Ал сол ?аражат ?айда кеттi?!
?кiм. ?й, сiздердi? ?здерi?iзде екен ?ой б?ленi? б?рi!
Имам. ?з басым сол а?шадан бiр де те?ге ал?ан жо?пын. Алсам – Алла о?дыртпасын. Ж?не сол кезде мен имам емес – ?атарда?ы м?сылман едiм.
Ж?ма?али. Осы ?аланы? ?ай м?сылманынан с?рамаса?, сол а?шадан бiр тиын да алмадым, дейдi.
?кiм. Ж?! ?ояйы? бос ??гiменi. Мешiтке ?аржы ?андай к?лемде керек?
Имам. На?ты ?анша керек екенiн бiлмеймiн. Ж?мысы к?п. К?мбезiн ?а?ылтырмен ?аптау керек, iшкi ж?мыстарын бiтiру керек, жылу ж?йесiн тарту керек, сыртына ?оршау орнатып есiк алдына бiрде?е т?сеу керек.
?кiм. Ойбой, молдеке, керектi к?бейтiп жiбердi?iз ?ой!
Ж?ма?али. Менi?ше мешiтке ж?мсайтын ?аржыны? к?лемiн аны?тау ?шiн комиссия ??ру керек. Комиссия?а прораб пен экономист кiргiзу керек. Сосын сол мамандар смета жазып на?ты ?аржыны? сомасын айтады.
?кiм. Онда, Ж?ма?али, сол ж?мысты ?з мойны?а ал.
Ж?ма?али. Кешiрi?iз басты?, менi? уа?ытым жо?. ?зi?iз бiлесiз – ма?ан командировка?а кету керек. (?кiм т?сiндiм дегендей басын изейдi) Б?л ж?мысты горкомстройды? басты?ына ж?кте?iз. Оны? ?оластында мамандар да бар. Солар зерттеп смета жазып бередi.
?кiм. Жа?сы. Онда о?ан менi? атымнан тапсырма бер. (имам?а) Молдеке, ?аржыны? к?зiн мен табамын. Осы ?аланы? б?кiл саудагерi мен к?сiпкерiне зекет т?летемiн. Бiра? сiзге ?оятын бiр шартым бар.
Имам. Ол не шарт? Айты?ыз. ?олымнан келсе орындайын.
?кiм. Сол саударгерлер мен к?сiпкерледi? ?айсы-бiреуi зекет т?леуден бас тартса, не сiз ?зi?iз, не ешбiр молда сол ант?р?ан?а бармасын. М?селен, ?кесiн, шешесiн, немесе бас?а туысын жерлеуге ша?ырса, ?лде бiреуiне ас бергiсi келсе де. Тiптi ?зi ?лiп ?алса да жаназасын ат?армайсыз. Келiстiк пе со?ан?
Имам. (орнынан т?ра бере) ?алай мен ?айтыс бол?ан м?сылманны? жаназасын ат?армайын?! Ол менi? бiрiншi мiндетiм емес пе!
?кiм. Зекет беруден бас тарт?ан адам м?сылман ба? М?сылман болмаса о?ан жаназа не керек? Экскаватор жалдап к?р ?азсын да к?ме салсын!
Имам сыл? етiп отыра кетедi де ?ндемей ?алады.
?кiм. Неге ойланып ?алды?ыз? Мен бiр айды? iшiнде мешiтке тиiстi ?аражат тауып беремiн. Алайда сiздi? ?арап отыр?аны?ыз д?рыс болмас. Жал?ыз ?алталы м?сылман емес, б?кiл м?сылмандарды? алдына б?л с?ра?ты ?ырымен ?ойу керек. (ала?анын ?ырымен ?ойып ?р с?йлем сайын ?стелдi со?ып отырып) М?сылман атан?ы? келе ме? ?зi? ?лсе?, немесе ?йi?де бiреу ?лсе жаназа ат?арылсын дейсi? бе? ?айт?ан ?ке-шеше?нi?, а?айын-туысы?ны? асын беруге молданы ша?ырасы? ба? ??ран ба?ыштатасы? ба? Бала?ды с?ндетке отыр?ызасы? ба? Сол бала? ер жетiп ?йленсе некесiн ?иясы? ба? Одан ту?ан немере?е азан ша?ырып ат ?ой?ы? келе ме? – Келедi! – Онда зекет т?ле! Мiне, осылай с?йлесу керек. Ал сiз ?олы?ызды созып, а?ыр?ы бейшарадай ?айыр с?рап ж?ргенi?iз. Кiм ?айыршыны адам ??рлы санап с?йлеседi?
Имам. Мен м?сылмандар ал?асымен ж?не ауыл молдаларымен а?ылдасып к?рейiн.
?кiм. А?ылдасы?ыз, а?ылдасы?ыз! Егер сiздер, молдалар, бiр ауыздан менi ?олдаса?ыздар, мен сол зекеттi жинау ж?мысын ?ол?а алайын. Келiсiм осылай болсын.
Имам. (орнынан т?рып, кетуге ы??айланып) И?-и?, мен а?ылдасайын.
?кiм. Жарайды, содан кейiн та?ы кездесермiз. Ал бiз о?ан дейiн мешiттi зерттеп смета дайындап ?оямыз.
Имам. Сау болы?ыздар.
?кiм. Сау болы?ыз.
Имам кетiсiмен орынбасарына ?арап жымияды.
?кiм. ?алай? Менi? жа?а?ы с?зiм д?рыс па?
Ж?ма?али. Ж?з пайыз?а д?рыс! М?сылман бол?ы? келе ме – т?ле!
?кiм. Д?л солай! (селекторды басып) Шолпан, жiбер ендi ?лгi орысы?ды.
Кабинетке Васильев кiредi.
Васильев. (орысша айтыл?ан с?здердi? аудармасы динамиктен берiледi) Здравствуйте.
?кiм. (?а?аздардан бас к?терместен) С?лем. Отыр.
Васильев. (отырысымен) Я бизнесмен. У меня строительно-монтажное предприятие. Я хочу…
?кiм. (басын шай?ап) Т?сiнбеймiн. ?аза?ша с?йле – мен орысша т?сiнбеймiн.
Васильев. (Ж?ма?али?а) Что он сказал?
Ж?ма?али. Говорите по-казахски – он по-русски не понимает.
Васильев. Но, я не умею по-казахски.
Ж?ма?али. (?кiмге) ?аза?ша с?йлей алмаймын дейдi.
?кiм. Ол оны? м?селесi. С?йлей алмаса аудармашы ?келсiн.
Ж?ма?али. (Васильевке) Тогда приведите переводчика.
Васильев. Переводчика? Где я его возьму? (пауза) А вы не могли бы нам переводить?
Ж?ма?али. Не знаю. (?кiмге) Ма?ан аудармашы бол дейдi.
?кiм. ?й мынауы? мы?ты ?ой! Бiлдей бiр аудан ?кiмiнi? орынбасарын тiлм?ш ?ылма?шы! Жо?, болмайды!
Ж?ма?али. Я не могу переводить. Аким не разрешает. Сходите в отдел государственного языка – там вам кого-нибудь дадут.
Васильев кетедi. ?кiм та?ы да к?мекшiсiне ?арап жымияды.
?кiм. Мен б?л а???ла?тарды ?лi иттей ?ыламын. Не ?аза?ша с?йлетемiн, не ?аладан кетiремiн.
Васильев аудармашы ертiп келедi.
Васильев. Вот, привел переводчика. (аудармашы екеуi отырады) Я бизнесмен. У меня строительно-монтажное предприятие.
Аудармашы. Мен к?сiпкермiн. Менде ??рылыс мекемесi бар.
Васильев. И я хочу купить у вас пустующее пятиэтажное здание в аварийном состоянии. Оно находится на улице Ауэзова.
Аудармашы. Мен…
?кiм. То?та! Мен б?л кiсiмен о?аша с?йлесемiн. (Ж?ма?али мен аудармашы?а) Сен екеуi? боссы?дар.
Ж?ма?али мен аудармашы бiр-бiрiне та?ыр?ай ?арайды да шы?ып кетедi.
?кiм. Итак, вы хотите купить ту пятиэтажку?
Васильев. (к?лiп жiбередi) Ну-у, вы и шутник! А ведь я подумал, что вы и впрямь не понимаете по-русски.
?кiм. Давайте ближе к делу! У меня мало времени. Итак, вы хотите купить ту пятиэтажку?
Васильев. То здание пустует вот уже десять лет. Скоро оно совершенно разрушится. А я, если вы его мне продадите, восстановлю в два счета. Будет польза для жителей, да и внешний облик города только выиграет.
?кiм. В первую очередь выиграете вы, лично вы! И пользу из этого здания, опять-таки, извлечете вы. Не правда ли?
Васильев. Ну да, конечно, кто же это отрицает.
?кiм. Тогда оставим патетику в покое и приступим к делу. За сколько вы хотите купить то здание?
Васильев. Ну я, то есть мои спецы, подсчитали его остаточную стоимость…
?кiм. Меня не интересуют выкладки ваших спецов. Меня интересует, сколько вы можете выложить за ту пятиэтажку.
Васильев. Ну, скажем так, милионов пять я бы дал.
?кiм. Пять миллионов?! Да вы что – издеваетесь?!
Васильев. Хорошо – назовите свою цену. Поторгуемся.
?кiм. (алдында жат?ан ?а?аздарын к?терiп) Вчера здесь был начальник горкомстроя. Согласно его расчетам, сдача в аренду здания будет приносить двенадцать миллионов дохода в год. Двенадцать миллионов в год! А вы пять миллионов.
Васильев. Я сомневаюсь. Но, вы должны учесть и те средства, которые мне придется затратить на восстановление здания.
?кiм. Это само собой! По подсчетам спецов горкомстроя восстановительные работы обойдутся в десять миллионов. Грубо говоря, вы вернете затраченные деньги за десять месяцев. Десять месяцев! Это же фантастика! А вы – пять миллионов!
Васильев. Хорошо, я согласен с вами. Теперь скажите, за сколько вы продадите здание?
?кiм. Шестьдесят миллионов.
Васильев. Шестьдесят?! Вы с ума сошли! Да я не имею сейчас свободных средств в таком объеме.
?кiм. Так я не требую их все сейчас. Можно разделить эту сумму на несколько траншей. Вы можете выплатить их в течение восьми лет?
Васильев. (бiраз уа?ыт ойланып) Пожалуй, что да. Да, такие условия приемлемые. Значит, вы готовы заключить со мной договор?
?кiм. Да. Только у меня есть одно условие. Это очень конфиденциальный разговор. Дело в том, что мы в договоре купли-продажи укажем остаточную стоимость в пять миллионов. И на специальный счет вы перегоните именно эту сумму. А остальные пятьдесят вы заплатите наличными. Мне. А пять миллионов я вам, так и быть, прощаю. Идет?
Васильев. (?кiмге тесiрейiп ?арап алып) Идет.
?кiм. (орнынан т?рып ?олын созады) Значит, договорились?
Васильев. (ол да т?рып ?кiмнi? ?олын ?ысып) Договорились! Когда и где мы подпишем договор?
?кiм. Здесь. Завтра.
Васильев. Отлично! Мне нравится ваша деловитость и оперативность, Басар Базарович.
?кiм. Тогда я приготовлю договор. До завтра.
Васильев. До завтра.
Васильев кетедi. ?кiм ?стелдi? ар?ы жа?ына шы?ып, темекi т?татып ерсiлi-?арсылы ж?редi де ?зiнi? орына жа?ындап келедi.
?кiм. Елу миллион… и?, б?л жа?сы келiсiм… ?те жа?сы келiсiм… (осы уа?ытта селектордан бас?а телефон шыр етедi де ?кiм дереу т?т?аны алады) ?л?? (ар?ы жа?тан с?йлеген адамны? с?зiн ты?дап т?рып темекiсiн к?лсал?ыш?а езiп с?ндiредi де, и?, и?, т?сiндiм, ??п болады, деп жауап ?атып т?рады. ??гiме бiтiсiмен, т?т?аны аппарат?а ?ойып, ??i б?зылып кетiп селекторды басады) Шолпан!
Шолпан. И?, Басеке, ты?дап т?рмын.
?кiм. Дереу Мергендi тауып ал. Ма?ан тез жетсiн де!
Шолпан. Жа?сы, Басеке.
?кiм. (та?ы бiр темекiнi т?татып кабинетте ерсiлi-?арсылы ж?рiп кетедi) Б?се! Айттым ?ой – м?нда бiр г?п бар деп. Н??ып эстрада ж?лдызы тегiн концерт ?оюшы едi?!
Мерген. (келiп ?зын ?стелдi? шетiне то?тайды) Басеке, ша?ырды?ыз ба?
?кiм. ?лгi продюсерi? ?айда?
Мерген. Продюсер?
?кiм. И?, и?, продюсер!
Мерген. Кетiп ?алды.
?кiм. ?айда? Сен онымен шарт?а отырды? ба?
Мерген. И?… отырдым… сiз р??сат бердi?iз ?ой.
?кiм. Мiне к?рдi? бе! Осыдан кейiн сенiп к?р адам баласына! Ол ?у б?рiмiздi алдап кеттi. Сездiм ?ой мен б?л iсте бiр г?п барын! Айттым ?ой!
Мерген. Не боп ?алды, Басеке?
?кiм. ?лгi Бар?ыты? ж?й концертпен ж?рмеген болып шы?ты. Жа?а ?ана жо?арыдан бiр к?кей телефон шалды. Жолатпа Бар?ытты, дейдi.
Мерген. Жолатпа?! Т?к т?сiнсем б?йырмасын!
?кiм. М?селе мынада – ?лгi Бар?ыт ж?й ж?рмей саясат?а араласайын дептi. Мына гостролiнi? ма?саты, байыны? депутатты??а сайлануы ?шiн ?гiт-насихат ж?ргiзу.
Мерген. ?гiт-насихат? Байына?
?кiм. И?! ?зi? не – кере? боп кеткенбiсi??! Оны? байы оппозициялы? партия атынан м?жiлiске депутат болып сайланба? екен, ал Бар?ыт соны жарнамалау ?шiн гастр?лге шы?ыпты. Мiне тегiн концерттi? ??пиясы ?айда!
Мерген. М-м… ендi не iстеймiз?
?кiм. ?лгi продюсердi тауып алу керек. ?айда кеткенiн айт?ан жо? па?
Мерген. М?дениет сарайына барамын, концертке дайынды? ж?ргiземiн дедi.
?кiм. (телефонны? т?т?асын алып) М?дениет сарайыны? н?мiрi ?андай едi?
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/book/ayyrkeldi-ruspaev/ton-keris-piesalar-22971785/chitat-onlayn/) на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.